FONETYKA

FONETYKA

GŁOSKA, LITERA,

GŁOSKA, LITERA,

SYLABA

SYLABA

GŁOSKA

– najmniejsza słyszalna i

mówiona część wyrazu.

LITERA

– graficzny znak głoski,

najmniejsza pisana część wyrazu.

PAMIĘTAJ:

Alfabet polski posiada

32

litery.

Głosek jest znacznie więcej, bowiem często na

oznaczenie jednej głoski potrzeba dwóch lub
trzech liter, np.: sz – jedna głoska, dwie litery
(s+z), podobnie: rz, ch, cz, dz, dzi, dź, itp..

Uwaga na literę

„i” !!!

Litera „i”:
- Może być znakiem graficznym
samogłoski ( w pozycji przed
spółgłoską)

malina (głoski: m – a – l’ – i – n – a)

- może być znakiem miękkości
poprzedzającej głoski (w pozycji przed
samogłoską)

wioska (głoski: w’ – o – s- k –a)

ĆWICZENIA:

Wzór:

pies litery: P-I-E-S (4)

głoski: P’ – E- S (3)

Nieść litery: N –I-E-Ś-Ć (5)

głoski: N’-E-Ś-Ć (4)

SYLABA

(inaczej zgłoska) – część wyrazu

zawierająca samogłoskę.

Rodzaje sylab:
• -

otwarte

– zakończone na samogłoskę,

np.: pa –ni; mysz – ka.

• -

zamknięte

– zakończone na

spółgłoskę,

np.: war-kot; In-sty-tut

PAMIETAJ:

• - „

i

” nie musi tworzyć sylaby

• - także „

u

” nie tworzy sylaby, gdy

występuje w połączeniach

samogłoskowych

Au, Eu

w wyrazach

obcych,

np.: Eu-ro-pa; Au-to-bus.

Przyjmuje wówczas cechy litery „ł”

PRZENOSZENIE WYRAZÓW:

• - dzielimy wyrazy w tym miejscu, w którym

kończy się sylaba (jednosylabowych nie

dzielimy, np.: dom, kot)

• - pojedynczą spółgłoskę zawartą miedzy

dwiema samogłoskami zawsze przenosimy

do następnej linijki: np. Fra – nek, a nie Fran –ek

• - rozdzielamy zawsze dwie jednakowe

spółgłoski, np.: wan-na, pan-na, miek-ko.

• - grupę spółgłosek albo przenosimy w

całości, albo dzielimy w dowolnym miejscu: i-

skra lub is-kra; i-gła, Ig-ła

BUDOWA

BUDOWA

NARZĄDÓW MOWY

NARZĄDÓW MOWY

Narządy

Narządy

mowy

mowy

ruchome

ruchome

:

:

-

Wiązadła

Wiązadła

głosowe

głosowe

Decydują o
dźwięczności
lub
bezdźwięcznoś
ci wymawianej
głoski.

Narządy

Narządy

mowy

mowy

ruchome

ruchome

:

:

-

Podniebienie

Podniebienie

miękkie

miękkie

zakończone

zakończone

języczkiem

języczkiem

Decydują o
nosowości lub
ustności głoski.

Narządy

Narządy

mowy

mowy

ruchome

ruchome

:

:

-

język

język

Decydują o
twardości lub
miękkości
głoski.

Klasyfikacja głosek

Klasyfikacja głosek

spółgłoski

•

ustne

ustne

sz, cz, t, g, h, ś, z.

•

Dźwięczne

Dźwięczne

b  b’  w  w’  d z dz

ż dż ź dź g’ g  l  l’  ł  r
m  m’  n  n’

•

Twarde

Twarde

p, dz, sz, g, ch, d, t.

•

Nosowe

Nosowe

m, m', n, n'

•

Bezdźwięczne

Bezdźwięczne

p  p’  f  f’  t  s  c  sz cz 

ś  ć  k’  k

•

Miękkie

Miękkie

ś, ć, dź, ź, k', g'

samogłoski

•

ustne

ustne

A, e, i, o, u, y

•

Dźwięczne

Dźwięczne

wszystkie

•

Twarde

Twarde

Cala reszta

•

Nosowe

Nosowe

Ą, ę

•

Bezdźwięczne

Bezdźwięczne

-------------------

•

Miękkie

Miękkie

i

Ćwiczenie:

• Podane wyrazy podziel na głoski.

Dokonaj klasyfikacji każdej z nich.

Dworzanin, anglosaski, starożytny,

wędzidło, mądrość, hałaśliwy

Np.:
D - spółgłoska twarda, dźwięczna, ustna
O – samogłoska ustna, dźwięczna, twarda

Ze względu na stopień zbliżenia

Ze względu na stopień zbliżenia

narządów mowy

narządów mowy

a) zwarte (zwarto wybuchowe):

b,b`,p,p`,d,t,g,g`,k,k`

b) szczelinowe: w,w`,f,f`,z,s,ż,sz,ź,ś,h,h

c) zwarto- szczelinowe: dz,c,dż,cz,dź,ć

Miejsce artykulacji

Miejsce artykulacji

wargowe:

dwuwargowe (zwarcie obu warg) (p, b, p', b', m, m'),

wargowo-zębowe (szczelina między dolną wargą a górnymi zębami) (f, v, f',

v');

przedniojęzykowe:

przedniojęzykowo-zębowe (zwarcie czubka lub przedniej części języka z

zębami lub szczelina między nimi) (t, d, t', d', c, , ć, , s, z, s', z', n, n'),

przedniojęzykowodziąsłowe (zwarcie czubka języka lub przedniej części języka

z dziąsłami lub szczelina między nimi) ( r, l);

środkowojęzykowe

silne uwypuklenie środka języka ku palatum, czyli ku podniebieniu twardemu,

ze zwarciem, szczeliną lub ich kombinacjami:

prepalatalne (uwypuklenie w przedniej części podniebienia) (ś, ź, ć, ),

postpalatalne (uwypuklenie w tylnej części podniebienia (k', g', x' );

tylnojęzykowe (welarne)

wygięcie tylnej części języka ku podniebieniu miękkiemu (velum), ze

zwarciem lub szczeliną (k, g, x, ).

UPODOBNIENIA

UPODOBNIENIA

FONETYCZNE

FONETYCZNE

ZE WZGLĘDU NA KIERUNEK

ZE WZGLĘDU NA KIERUNEK

UPODOBNIENIA

UPODOBNIENIA

upodobnienie

upodobnienie

wsteczne

wsteczne –

głoska działa na
poprzednią

np.
prośba – pro

ź

ba;

zszyć –

s

šyć –

š

šyć

upodobnienie

upodobnienie

postępowe

postępowe –

głoska działa na
następną

np. trzeba – t

š

eba;

krzak – k

š

ak;

przygoda – p

š

ygoda

Przykład:

T

ž

ask t

š

ask

(piszemy) (wymawiamy)

„rz” została zamieniona na „sz”

Litera „T” wypłynęła na następną głoskę „RZ”,

pozbawiła jej dźwięczności

T

ž

ask

ZE WZGLĘDU NA TO GDZIE

ZE WZGLĘDU NA TO GDZIE

NASTĄPIŁO UPODOBNIENIE

NASTĄPIŁO UPODOBNIENIE

(MIEJSCE WYSTĘPOWANIA)

(MIEJSCE WYSTĘPOWANIA)

•

wewnątrz

wewnątrz

wyrazowe

wyrazowe

(śródwyrazowe),

(śródwyrazowe),

które zachodzą w
obrębie jednego
wyrazu

np. trzeba t

š

eba

międzywyrazowe:

międzywyrazowe:

 

które zachodzą

miedzy
sąsiadującymi
wyrazami

np.
Las duży la

z

dužy

UPODOBNIENIE POD

UPODOBNIENIE POD

WZGLĘDEM DŹWIĘCZNOŚĆI

WZGLĘDEM DŹWIĘCZNOŚĆI

•

Ubezdźwięcznieni

Ubezdźwięcznieni

e

e

utrata dźwięczności

K

w

itnąć – k

f

itnąć

W  F

W (głoska dźwięczna)
F (głoska bezdźwięczna)

•

Udźwięcznienie

Udźwięcznienie

nabycie dźwięczności

Pro

ś

ba – pro

ź

ba

Ś  Ź

Ś (głoska bezdźwięczna)
Ź (głoska dźwięczna)

Ubezdźwięcznienie na

Ubezdźwięcznienie na

końcu wyrazu

końcu wyrazu

• Większość spółgłosek dźwięcznych

na końcu wyrazu wymawia się
bezdźwięcznie

Łeb  łep
Miód  miót
Lew  lef
Już  jusz

Przykłady:

Zakładka  zakła

t

ka

upodobnienie wewnątrzwyrazowe,

wsteczne, ubezdźwięcznienie

Tak jakby  ta

g

jakby

Upodobnienie międzywyrazowe, wsteczne,

udźwięcznienie