Wprowadzenie

Wprowadzenie

do myśli politycznej

do myśli politycznej

czasów najnowszych

czasów najnowszych

Wykład 9

Wykład 9

Prawa podmiotowe

Prawa podmiotowe

Cz.3

Cz.3

Tydzień temu

Tydzień temu



mówiliśmy m.in. o sposobie rozumienia

mówiliśmy m.in. o sposobie rozumienia

pr. podmiotowego na gruncie

pr. podmiotowego na gruncie

teorii woli

teorii woli



(prawem podmiotowym jest prawnie

(prawem podmiotowym jest prawnie

chroniona wolność)

chroniona wolność)

teorii interesu

teorii interesu



(prawnie chroniony interes podmiotu)

(prawnie chroniony interes podmiotu)



Czy te teoretyczne rozróżnienia mają

Czy te teoretyczne rozróżnienia mają

jakąś doniosłość praktyczną?

jakąś doniosłość praktyczną?

Konstytucyjne prawa

Konstytucyjne prawa

podstawowe

podstawowe



Zasadniczo są one rozumiane w

Zasadniczo są one rozumiane w

kategoriach teorii woli

kategoriach teorii woli



Dlatego są to, jak głosi rozdział II

Dlatego są to, jak głosi rozdział II

Konstytucji ‘wolności i prawa człowieka i

Konstytucji ‘wolności i prawa człowieka i

obywatela’ tzn. osoby fizycznej

obywatela’ tzn. osoby fizycznej



A co z osobami prawnymi?

A co z osobami prawnymi?



Problem ten, kilkakrotnie rozpatrywał

Problem ten, kilkakrotnie rozpatrywał

Trybunał Konstytucyjny, m.in. SK

Trybunał Konstytucyjny, m.in. SK

12/98,

12/98,

P 5/01, K 2/02

P 5/01, K 2/02

TK zawsze uznaje, że

TK zawsze uznaje, że



konstytucyjne prawa podstawowe należy odnosić

konstytucyjne prawa podstawowe należy odnosić

nie tylko do osób fizycznych, ale odpowiednio

nie tylko do osób fizycznych, ale odpowiednio

również do osób prawnych.

również do osób prawnych.



wyrok TK z 8.06.1999, SK 12/98

wyrok TK z 8.06.1999, SK 12/98

„W prawie polskim możliwość wniesienia skargi

konstytucyjnej w zasadzie ujęta jest jako prawo

przysługujące jednostce.

[…]

Jednocześnie jednak

konstytucja statuuje pewne prawa i wolności

odnoszące się do podmiotów zbiorowych

[…]

W

konsekwencji, zarówno doktryna prawa

konstytucyjnego, jak i Trybunał Konstytucyjny,

uznają zdolność osób prawnych do wniesienia

skargi.

”

Podobnie w:

Podobnie w:



wyroku z 24.04.2002 r. Sygn. akt P 5/01

wyroku z 24.04.2002 r. Sygn. akt P 5/01

„

„

Przed przystąpieniem do oceny konstytucyjności

Przed przystąpieniem do oceny konstytucyjności

kwestionowanego przepisu należy rozważyć

kwestionowanego przepisu należy rozważyć

problem zakresu podmiotowego art. 32

problem zakresu podmiotowego art. 32

Konstytucji

Konstytucji

[…].

[…].

Pojawiająca się

Pojawiająca się

prima facie

prima facie

wątpliwość dotyczy faktu, iż został on

wątpliwość dotyczy faktu, iż został on

zamieszczony w rozdziale “Wolności, prawa i

zamieszczony w rozdziale “Wolności, prawa i

obowiązki człowieka i obywatela”, a zatem

obowiązki człowieka i obywatela”, a zatem

dotyczącym – jak wynika z jego tytułu – praw i

dotyczącym – jak wynika z jego tytułu – praw i

wolności osób fizycznych. Już wstępna analiza

wolności osób fizycznych. Już wstępna analiza

przywołanej normy konstytucyjnej prowadzi do

przywołanej normy konstytucyjnej prowadzi do

wniosku, iż trudno wykluczyć możliwość

wniosku, iż trudno wykluczyć możliwość

zastosowania przepisu art. 32 Konstytucji do

zastosowania przepisu art. 32 Konstytucji do

innych podmiotów niż osoby fizyczne. …”

innych podmiotów niż osoby fizyczne. …”

A jak to uzasadnia?

A jak to uzasadnia?

…

…

Istnienie osób prawnych jako odrębnych

Istnienie osób prawnych jako odrębnych

bytów prawnych (jednostek

bytów prawnych (jednostek

organizacyjnych mających osobowość

organizacyjnych mających osobowość

prawną i we własnym imieniu

prawną i we własnym imieniu

uczestniczących w obrocie) jest

uczestniczących w obrocie) jest

uzasadnione istnieniem i

uzasadnione istnieniem i

potrzebą

potrzebą

ochrony różnorodnych interesów

ochrony różnorodnych interesów

,

,

zarówno autonomicznych

zarówno autonomicznych

interesów

interesów

samej osoby prawnej, jak i podmiotów ją

samej osoby prawnej, jak i podmiotów ją

tworzących. … Jak niemal osiemdziesiąt

tworzących. … Jak niemal osiemdziesiąt

lat temu na gruncie prawa polskiego

lat temu na gruncie prawa polskiego

wskazywał wybitny znawca tematyki,

wskazywał wybitny znawca tematyki,

prof.

prof.

Roman Longchamps de Bérier

Roman Longchamps de Bérier

,

,

“…

“…

nie da się

nie da się

zaprzeczyć, …

zaprzeczyć, …

że czy to związek ludzki, czy jakiś zakład lub

że czy to związek ludzki, czy jakiś zakład lub

fundusz, jeżeli tylko posiada opartą na statucie

fundusz, jeżeli tylko posiada opartą na statucie

organizację, umożliwiającą trwałą i jednolitą

organizację, umożliwiającą trwałą i jednolitą

działalność więcej ludzi mogących się zmieniać

działalność więcej ludzi mogących się zmieniać

dla osiągnięcia pewnych oznaczonych celów, jest

dla osiągnięcia pewnych oznaczonych celów, jest

pojęciowo odrębną jednostką w życiu społecznem,

pojęciowo odrębną jednostką w życiu społecznem,

która ze względu właśnie na tę działalność

która ze względu właśnie na tę działalność

ma

ma

swoje własne, od

swoje własne, od

interesów

interesów

swoich członków czy

swoich członków czy

organów odrębne interesy

organów odrębne interesy

.

.

Gdy zaś każdy twór,

Gdy zaś każdy twór,

który może mieć

który może mieć

interesy

interesy

, może mieć też

, może mieć też

i

i

prawnie

prawnie

chronioną możliwość ich zaspokojenia czyli prawo

chronioną możliwość ich zaspokojenia czyli prawo

podmiotowe

podmiotowe

, przeto i te organizacje społeczne

, przeto i te organizacje społeczne

mogą mieć własne prawa podmiotowe, są zatem

mogą mieć własne prawa podmiotowe, są zatem

osobami w realnem tego słowa znaczeniu

osobami w realnem tego słowa znaczeniu

”.

”.

Teoria interesu

Teoria interesu



Wyraźnie czyni prawo podmiotowe pochodną prawa przedmiotowego.

Wyraźnie czyni prawo podmiotowe pochodną prawa przedmiotowego.



Nawet, gdy usiłuje się to maskować:

Nawet, gdy usiłuje się to maskować:



Jhering zastrzegał, że prawo stanowione, które ma gwarantować

Jhering zastrzegał, że prawo stanowione, które ma gwarantować

indywidualne interesy nie może być samowolnym kaprysem

indywidualne interesy nie może być samowolnym kaprysem

ustawodawcy, lecz stanowi uznanie roszczenia, które jest

ustawodawcy, lecz stanowi uznanie roszczenia, które jest

immanentnie zawarte w każdej ludzkiej istocie

immanentnie zawarte w każdej ludzkiej istocie



„

„

Nicht eines Künftigen, sondern eines Gegenwärtigen wegen haben

Nicht eines Künftigen, sondern eines Gegenwärtigen wegen haben

jene Personen ihr Recht, nich wegen willkürlicher Laune des

jene Personen ihr Recht, nich wegen willkürlicher Laune des

Gesetzgebers, sondern in Anerkennung des Anspruchs, den jedes

Gesetzgebers, sondern in Anerkennung des Anspruchs, den jedes

menschliche Wesen auf seiner Stirn trägt

menschliche Wesen auf seiner Stirn trägt

“.

“.

R.

R.

Ihering,

Ihering,

op.cit.

op.cit.

, § 60,

, § 60,

s.

s.

312.

312.



Czy jednak te patetyczne deklaracje czyniły prawo podmiotowe kategorią

Czy jednak te patetyczne deklaracje czyniły prawo podmiotowe kategorią

niezależną od treści prawa stanowionego?

niezależną od treści prawa stanowionego?

Niezależnie od teorii

Niezależnie od teorii

jednak

jednak



Pojęcie prawa podmiotowego wiąże

Pojęcie prawa podmiotowego wiąże

się nierozerwalnie z pojęciem prawa

się nierozerwalnie z pojęciem prawa

przedmiotowego.

przedmiotowego.



W tym kontekście pojawia się pytanie

W tym kontekście pojawia się pytanie

o prawno-naturalny charakter praw

o prawno-naturalny charakter praw

podmiotowych”

podmiotowych”



Z pewnością nie wszystkie pr.pod. są

Z pewnością nie wszystkie pr.pod. są

„naturalne”

„naturalne”



Ale czy w ogóle jakieś są?

Ale czy w ogóle jakieś są?

Oświecenie

Oświecenie



Afirmacja przekonania o prawnonaturalnym

Afirmacja przekonania o prawnonaturalnym

charakterze praw podmiotowych.

charakterze praw podmiotowych.



Prawnonaturalny, czyli

Prawnonaturalny, czyli



inny niż to, co jest wytworem życia społecznego

inny niż to, co jest wytworem życia społecznego



Przed-społeczny i przed-państwowy

Przed-społeczny i przed-państwowy



„

„

Gdy ludzie się połączą w społeczeństwo i

Gdy ludzie się połączą w społeczeństwo i

zawrą ze sobą umowy dla wzajemnej korzyści,

zawrą ze sobą umowy dla wzajemnej korzyści,

to spotęgują przez to wolność używania swego

to spotęgują przez to wolność używania swego

prawa przyrodzonego i nawet zapewnią ją

prawa przyrodzonego i nawet zapewnią ją

sobie w całej rozciągłości

sobie w całej rozciągłości

”.

”.

F. Quesnay,

F. Quesnay,

Pisma wybrane

Pisma wybrane

, Kraków 1928, s. 84.

, Kraków 1928, s. 84.

To samo mamy w

To samo mamy w



Art. 2 Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela

Art. 2 Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela



Le but de toute association politique est la

Le but de toute association politique est la

conservation des droits naturels et

conservation des droits naturels et

imprescriptibles de l'Homme

imprescriptibles de l'Homme

.

.

…

…



Jednakże

Jednakże



art. 4.

art. 4.

La liberté consiste à pouvoir faire tout ce

La liberté consiste à pouvoir faire tout ce

qui ne nuit pas à autrui : ainsi, l'exercice des droits

qui ne nuit pas à autrui : ainsi, l'exercice des droits

naturels de chaque homme n'a de bornes que

naturels de chaque homme n'a de bornes que

celles qui assurent aux autres Membres de la

celles qui assurent aux autres Membres de la

Société la jouissance de ces mêmes droits.

Société la jouissance de ces mêmes droits.

Ces

Ces

bornes ne peuvent être déterminées que par la Loi

bornes ne peuvent être déterminées que par la Loi

.

.

A zatem kluczową rolę ogrywa treść ustawy!

A zatem kluczową rolę ogrywa treść ustawy!

Kwestia ta wiąże się z

Kwestia ta wiąże się z

pytaniem

pytaniem



O tożsamość prawa przedmiotowego

O tożsamość prawa przedmiotowego



Czy istnieją jakieś normy prawne,

Czy istnieją jakieś normy prawne,

których treść nie zależy od ludzkiej

których treść nie zależy od ludzkiej

konwencji lecz jest zdeterminowana

konwencji lecz jest zdeterminowana

przez „naturę rzeczy”?

przez „naturę rzeczy”?



Jakie jest źródło takich norm?

Jakie jest źródło takich norm?



Kto je stanowi?

Kto je stanowi?



Kto jest suwerenem?

Kto jest suwerenem?



Jak „teza prawnonaturalna” ma się do

Jak „teza prawnonaturalna” ma się do

zasady suwerenności ludu?

zasady suwerenności ludu?

Jednym z pierwszych

Jednym z pierwszych

krytyków

krytyków

Tezy prawnonaturalnej był Jeremy Bentham

Tezy prawnonaturalnej był Jeremy Bentham



„

„

Right is with me the child of law:

Right is with me the child of law:

….

….

natural right is a son that never had a

natural right is a son that never had a

father

father

.”

.”



„

„

Natural rights is simple nonsense:

Natural rights is simple nonsense:

natural and imprescriptible rights,

natural and imprescriptible rights,

rhetorical nonsense, - nonsense upon

rhetorical nonsense, - nonsense upon

stilts

stilts

”.

”.

I dziś ona dominuje

I dziś ona dominuje

Teza prawnonaturalna na gruncie filozofii

Teza prawnonaturalna na gruncie filozofii

liberalnej jest uznawana za anachronizm

liberalnej jest uznawana za anachronizm

„…

„…

trudności związane ze skonstruowaniem

trudności związane ze skonstruowaniem

teorii praw naturalnych możliwej do przyjęcia

teorii praw naturalnych możliwej do przyjęcia

w czasach współczesnych są ogromne i

w czasach współczesnych są ogromne i

prawdopodobnie niemożliwe do

prawdopodobnie niemożliwe do

przezwyciężenia … Niewiele jest miejsca dla

przezwyciężenia … Niewiele jest miejsca dla

idei porządku naturalnego we współczesnym

idei porządku naturalnego we współczesnym

światopoglądzie naukowym, w którym

światopoglądzie naukowym, w którym

mechanicystyczne objaśnienia nie dają

mechanicystyczne objaśnienia nie dają

dowodów na istnienie przyczynowości w

dowodów na istnienie przyczynowości w

naturze. Koncepcja prawa naturalnego mająca

naturze. Koncepcja prawa naturalnego mająca

wspierać teorie praw naturalnych jest nie do

wspierać teorie praw naturalnych jest nie do

pogodzenia ze współczesnym empiryzmem”

pogodzenia ze współczesnym empiryzmem”

J. Gray,

J. Gray,

Liberalizm

Liberalizm

, s. 62.

, s. 62.