Wykład dr. Bagińskiej
stosunek cywilnoprawny – stosunek prawny określony normami p.c.; opiera się na równości stron; stosunki kształtowane przez same strony.
jednostronnie zindywidualizowane – po jednej stronie konkretny podmiot i jego prawo skuteczne erga omnes.
dwustronnie zindywidualizowane – po obu stronach stoją konkretne podmioty (niekoniecznie po 1).
elementy stosunku prawnego:
podmioty, a ściślej - strony
przedmiot – obiekty materialne, bądź niematerialne, zachowania ludzkie, a nawet energia ;p
treść – uprawnienia i obowiązki stron wynikające ze stosunku; mogą być:
proste
złożone (umowy wzajemne)
prawo podmiotowe – zespół uprawnień wynikających ze stosunku prawnego. - to wynikająca ze stosunku prawnego sfera możności postępowania w określony sposób (teoria woli Windscheida), przyznana przez normę prawną w celu ochrony interesów podmiotu uprawnionego (teoria interesu Jheringa) i przez normę prawną zabezpieczona.
Uprawnienie – „tworzywo”, za pomocą którego prawodawca kształtuje prawa podmiotowe z norm prawnych je regulujących. Waga uprawnień bywa różna:
dominujące – pojedyncze uprawnienie jest cechą konstytutywną prawa podm.
wtórne – wspomagają i zabezpieczają realizację uprawnienia dominującego.
Kategorie uprawnień:
bezpośrednie (władcze) – możność podejmowania przez uprawnionego wszelkich lub określ. działań w odniesieniu do oznaczonego dobra; możność dowolnego korzystania z dobra – triada uprawnień władczych właściciela1 (art. 140 KC).
granice wolności określa oczywiście ustawa, np. granice władztwa na nieruchomości określa ustawa o prawie lotniczym, prawie morskim, geologicznym etc.
ale właściciel ma też możność wyzbycia się części uprawnień
roszczenia – możność żądania od konkretnych podmiotów, konkretnych zachowań, a ten podmiot ma obowiązek roszczenie spełnić (korelacja między prawem, a obowiązkiem).
e.g. – rei vindicatio; roszczenie odszkodowawcze etc.
wymagalność roszczenia – powstaje, gdy zajdą wszystkie okoliczności, od których zależy uaktywnienie obowiązku świadczenia (np. upływ określonego terminu).
roszczenie procesowe – to to, czego powód żąda w pozwie (twierdzenie, że istnieje zindywidualizowana norma prawna zmuszająca pozwanego do określ. działania).
kształtujące – możność jednostronnego kształtowania stosunku prawnego przez uprawnionego w sposób wiążący dla drugiej strony. wykonanie uprawnienia następuje przez złożenie oświadczenia woli. Kontrahent MUSI UZNAĆ nową sytuacje prawną. Powstają w ramach już istniejących stosunków prawnych – nie istnieją samoistnie.
e.g. odstąpienie od umowy2, wypowiedzenie umowy3, uchylenie się od skutków oświadczenia woli złożonego pod groźbą etc.
jeśli złożono ofertę, adresat ma uprawnienie kształtujące do stworzenia stosunku prawnego przez przyjęcie umowy.
warunkowe upr. kształt.: art.151 – unieważnienie małżeństwa pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej strony – ale tylko na podstawie wyroku sądowego; art.80 KRO.
upr. kształt. sensu largo – sytuacje prawne mówiące, że strona ma prawo żądać czegoś – a więc w pewnym sensie kształtować sytuację prawną (art. 3571 i 3581 KC).
zarzuty – umożliwia uchylenie się od spełnienia świadczenia. Chroni więc prawa podmiotu, przeciw któremu kieruje się roszczenie.
peremptoryjne – trwale oddalające powództwo (np. zarzut przedawnienia).
dylatoryjne – opóźniające (np. zarzut nie zaofiarowania świadczenia wzajemnego).
zarzut potrącenia – jest uprawnieniem kształtującym, a nie zarzutem sensu stricto – na podstawie oświadczenia jednej strony można potrącić wzajemne zobowiązania. Oświadczenie można złożyć w dowolnej chwili. Jednak. istnieje zarzut potrącenia w sensie formalnoprawnym – strona podnosi zarzut, że potrąciła żądane zobowiązanie, zobowiązaniem wzajemnym drugiej strony.
Podziały:
bezwzględne (skuteczne erga omnes) / względne (skuteczne inter partes)
ALE: zobowiązania realne – podmioty prawa względnego wyznaczane są przez ich stosunek do danej rzeczy (np. art.625, art.678 KC).
ALE: prawa względne korzystające z ochrony prawa bezwzględnego – np. najemca korzysta z takiej samej ochrony, jak właściciel i erga omnes, nie tylko przeciwko wynajmującemu.
majątkowe (np. prawa rodzinne ze wspólności majątkowej, prawa autorskie) / niemajątkowe:
prawa osobiste – niemajątkowe, np. prawo do nazwiska ojca, prawo wykonywania władzy rodzicielskiej etc.
prawa osobiste na dobrach niematerialnych- np. autorskie prawa osobiste – prawo autora do podpisania się pod swoim dziełem, prawo do integralności dzieła – są niezbywalne.
zbywalne / niezbywalne – kwestia posiadania bądź nie kompetencji do przeniesienia prawa na inną osobę; właściciel nie ma prawa do zmiany statusu prawa w tym względzie!!! (art.57 §1 KC)
majątkowe – z reguły zbywalne
ALE: art. 509 KC – cesja wierzytelności – dopuszcza pactum de non cedendo, które zabrania pod rygorem nieważności dokonania cesji wierzytelności.
ALE: użytkowanie i prawo pierwokupu i odkupu rzeczy są niezbywalne.
przenoszalne / nieprzenoszalne – nie tylko na skutek czynności pr., ale i innych zdarzeń prawnych.
prawo wolne / związane – związane podmiotem – nie mogą zostać rozdzielone.
własność wyodrębnionego lokalu powoduje powstanie współwłasność nieruchomości wspólnej lub jej współużytkowanie. Współwłasność nie może być zniesiona,dopóki istnieje odrębny lokal.
wieczyste użytkowanie gruntu rodzi własność budynków na niej stojących (odstępstwo od superficies solo cedit)
samoistne / akcesoryjne – zależne od prawa głównego, które zabezpiecza (np. hipoteka i zastaw). Zakres zabezpieczenia również zależy od zakresu chronionej wierzytelności.
Prawo tymczasowe (ekspektatywa) – prawo chroniące interes zabezpieczony prawem, które nie jest jeszcze ostatecznie ukształtowane (np. oczekuje na wypełnienie warunków umowy). Tzn. z chwilą zawarcia umowy powstaje ekspektatywa; prawo konstytuuje się ostatecznie po spełnieniu warunków. Sytuacja prawna podmiotu oczekującego może być zabezpieczona, jest chroniona przed naruszeniem i może być zbyta.
Ekspektatywa NIE JEST prawem przyszłym – istnieje JUŻ. Nie zawsze tak jest. Bo np. nadzieja na spadek nie jest chroniona prawnie, więc nie jest ekspektatywą!!! Podobnie z posiadaczem in statu usucapiendi – jest on chroniony w posiadaniu, ale pojawienie się właściciela „gasi” jego nadzieję i usuwa jego ochronę. Dlatego NIE JEST to ekspektatywa. Element brakujący musi być niezależny od woli ludzkiej, a w razie spełnienia się warunku powinno powstać roszczenie.
Nabycie prawa podmiotowego:
pierwotne4 / pochodne (Nemo plus iuris ad alium transferre potest, quam ipse habet).
odstępstwa od Nemo plus iuris... - art.1695 KC.
art.5 Ustawy o księgach wieczystych i hipotece!!! - legitymacją do zbycia nieruchomości jest wypis z ksiąg wieczystych (zasada rękojmi dobrej wiary ksiąg publ.)
ochrona nabywcy: zbycie spadku legitymuje się stwierdzeniem nabycia spadku (art. 1028 KC)
posiadacz weksla ma legitymację do jego zbycia, nawet jeśli nie jest właścicielem.
pochodne: pod tytułem ogólnym / szczególnym6
uniwersalna – całość majątku, praw i obowiązków zmienia właściciela w wyniku jednego zdarzenia prawnego – np. zgon, połączenie osób prawnych - dopuszczalna tylko, gdy ustawa tak stanowi.
syngularna – przenosi się tylko jedno lub więcej praw, przy czym skuteczność nabycia każdego z nich ocenia się osobno.
sukcesje rządzą się różnymi prawami. np. do przeniesienia własności nieruchomości potrzebna jest forma aktu notarialnego. ale nie jest to konieczne do zapisania nieruchomości w spadku.
translatywne / konstytutywne
konstytutywne – nowe prawo powstaje z podziału starego (np. ustanowienie użytkowania, albo serwitutu) lub z jednoczesnym wygaśnięciem starego (np. Rzymska novatio stosowana dla cesji wierzytelności ;p)
translatywne – prawo przenosi się w niezmienionej formie.
Utrata prawa podmiotowego:
w wypadku zdarzenia prawnego zapisanego w ustawie (śmierć np.)
confusio – gdy prawo i powiązany obowiązek znajdą się w jednym ręku np. art. 247 KC
Nadużycie prawa podmiotowego:
Art. 5 KC: „Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.”
teoria zewnętrzna – każde działanie uważane za nadużycie jest także wykonaniem prawa – jest więc skuteczne, a tylko rodzi roszczenie odszkodowawcze u poszkodowanego (nasz KC uważa inaczej ;p).
teoria wewnętrzna – na tym stanowisku stoi nasz KC. „(...)Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.” - a więc ogranicza się możność wykonywania prawa podmiotowego, ponieważ nadużycie jest sprzeczne z treścią prawa podmiotowego (w myśl art.5 KC).
Art.5 stosuje się tylko wówczas, gdy nie istnieją inne sposoby ochrony praw poszkodowanego. Nie może też on być samodzielną podstawą powstania lub wygaśnięcia prawa podmiotowego. Np. art. 440, 428 etc. mają w stosowaniu pierwszeństwo przed art. 5, który jest tylko ostatecznością.
Zasada czystych rąk – korzystanie z ochrony art.5 KC wymaga stosowania się do zasad współżycia społecznego.
Ochrona praw podmiotowych:
sądowa – roszczenia są przedmiotem powództwa. Zarzuty – służą tylko jego odparciu.
obrona konieczna (samoobrona (RP xD)) – stosuje się ją w celu odparcia zamachu na dobra i musi zachodzić wyższa konieczność (kontratyp wyższej konieczności znany z KK – art.423 KC)
dozwolona samopomoc – gdy do naruszenia posiadania już doszło, podmiot może sam przywrócić stan poprzedni (art.433 KC) – np. pogoń a złodziejem torebki – musi to nastąpić niezwłocznie.
1Ius possidendi, ius utendi oraz ius fruendi – prawo do posiadania, użytwania i pobierania pożytków.
2Nakazuje traktowanie umowy, jakby nigdy nie powstała.
3Jednostronne rozwiązanie umowy ze skutkiem ex nunc (od teraz).
4np. przy zasiedzeniu, zawłaszczeniu rzeczy niczyjej, nacjonalizacji etc. - jest nabyciem bez obciążeń, chyba, że ustawa stanowi inaczej. Np. po zasiedzeniu nieruchomości – utrzymują się obciążenia (np, hipoteka, serwituty etc.)
5Nabycie w dobrej wierze od nie-właściciela.
6Sukcesja syngularna / uniwersalna