Wprowadzenie

Wprowadzenie

do myśli politycznej

do myśli politycznej

czasów najnowszych

czasów najnowszych

Wykład 8

Wykład 8

Prawa podmiotowe

Prawa podmiotowe

Cz.2

Cz.2

Mówiliśmy, że …

Mówiliśmy, że …



Pojęcie „prawa podmiotowego”, ze

Pojęcie „prawa podmiotowego”, ze

szczególnym uwzględnieniem tzw. „praw

szczególnym uwzględnieniem tzw. „praw

człowieka”, opisuje określone czynniki

człowieka”, opisuje określone czynniki

warunkujące rozwój człowieka.

warunkujące rozwój człowieka.



O warunkach tych, można mówić na

O warunkach tych, można mówić na

przynajmniej 3 płaszczyznach:

przynajmniej 3 płaszczyznach:



Filozoficznej (antropologicznej i etycznej)

Filozoficznej (antropologicznej i etycznej)



Politycznej i

Politycznej i



Prawnej

Prawnej



W tym też porządku,

W tym też porządku,



coraz szczegółowiej

coraz szczegółowiej



owe warunki są dookreślane.

owe warunki są dookreślane.

Zaczynając od płaszczyzny

Zaczynając od płaszczyzny

etycznej

etycznej



Nowoczesna antropologia ma charakter

Nowoczesna antropologia ma charakter

indywidualistyczny.

indywidualistyczny.



Wynika stąd, że człowiek jest nade

Wynika stąd, że człowiek jest nade

wszystko

wszystko



Wolny

Wolny



zaś względem innych osób jest

zaś względem innych osób jest

równy

równy

(nierówność = dyskryminacja = brak wolności)

(nierówność = dyskryminacja = brak wolności)



Zatem w punkcie wyjścia, kategoria

Zatem w punkcie wyjścia, kategoria

‘prawa podmiotowego’ musiała być

‘prawa podmiotowego’ musiała być

konstruowana w oparciu o pojęcie

konstruowana w oparciu o pojęcie

WOLNOŚCI

WOLNOŚCI

pierwszym filozofem,

pierwszym filozofem,

który

który



Jako konieczny warunek rozwoju

Jako konieczny warunek rozwoju

ludzkiego uznawał wolność,

ludzkiego uznawał wolność,



i wyrażał ją w kategoriach

i wyrażał ją w kategoriach

jurydycznych, był

jurydycznych, był



Tomasz Hobbes

Tomasz Hobbes

Opisywał on

Opisywał on



…

…

naturalną wolność człowieka jako

naturalną wolność człowieka jako

jus

jus

naturale

naturale

(

(

right of nature

right of nature

)

)

„

„

uprawnieniem przyrodzonym, które pisarze

uprawnieniem przyrodzonym, które pisarze

nazywają zazwyczaj

nazywają zazwyczaj

jus naturale

jus naturale

, jest wolność,

, jest wolność,

jaką ma każdy człowiek, używania swej

jaką ma każdy człowiek, używania swej

własnej mocy wedle swej własnej woli dla

własnej mocy wedle swej własnej woli dla

zachowania własnej istoty … wolność

zachowania własnej istoty … wolność

czynienia wszystkiego, co w swoim własnym

czynienia wszystkiego, co w swoim własnym

sądzie i rozumieniu będzie on uważał za

sądzie i rozumieniu będzie on uważał za

najstosowniejszy środek do tego zachowania”.

najstosowniejszy środek do tego zachowania”.

On też …

On też …



Dokonał rozróżnienia między

Dokonał rozróżnienia między

prawem podmiotowym i przedmiotowym:

prawem podmiotowym i przedmiotowym:

„

„

Ci, którzy mówią na ten temat, zazwyczaj

Ci, którzy mówią na ten temat, zazwyczaj

mieszają

mieszają

jus

jus

i

i

lex

lex

, uprawnienie i prawo, a

, uprawnienie i prawo, a

przecież nelży te rzeczy rozróżniać. Albowiem

przecież nelży te rzeczy rozróżniać. Albowiem

uprawnienie polega na wolności, by cos

uprawnienie polega na wolności, by cos

wykonywać lub czegoś zaniechać; gdy

wykonywać lub czegoś zaniechać; gdy

tymczasem prawo wyznacza jeden z tych

tymczasem prawo wyznacza jeden z tych

sposobów zachowania i czyni go obowiązkiem;

sposobów zachowania i czyni go obowiązkiem;

tak więc prawo i uprawnienie różnią się tak

tak więc prawo i uprawnienie różnią się tak

bardzo, jak zobowiązanie i wolność …”

bardzo, jak zobowiązanie i wolność …”

W ten sposób

W ten sposób



Powstało słynne rozróżnienie między

Powstało słynne rozróżnienie między

lex

lex

(prawem pozytywnym/ustawą) i

(prawem pozytywnym/ustawą) i

ius

ius

(mającym

(mającym

zabarwienie prawno-naturalne)

zabarwienie prawno-naturalne)



W rzeczywistości jednak,

W rzeczywistości jednak,



Chodzi o rozróżnienie między

Chodzi o rozróżnienie między

prawem przedmiotowym

prawem przedmiotowym

(normą

(normą

ustawą) a

ustawą) a

prawem podmiotowym

prawem podmiotowym

(uprawnieniem, gwarantowaną przez

(uprawnieniem, gwarantowaną przez

prawo przedmiotowe)

prawo przedmiotowe)



swobodą działania

swobodą działania



jurydyczną postacią „naturalnej dla

jurydyczną postacią „naturalnej dla

człowieka wolności”

człowieka wolności”

Za Hobbesem poszli inni

Za Hobbesem poszli inni



Baruch Spinoza:

Baruch Spinoza:

„

„

Przez prawo cywilne prywatne

Przez prawo cywilne prywatne

(

(

ius

ius

civile privatum

civile privatum

)

)

nie możemy

nie możemy

rozumieć nic innego, jak wolność

rozumieć nic innego, jak wolność

każdego do zachowania siebie w

każdego do zachowania siebie w

swym stanie, przy czym wolność tę

swym stanie, przy czym wolność tę

wyznaczają rozporządzenia władzy

wyznaczają rozporządzenia władzy

najwyższej, a broni ich wyłącznie jej

najwyższej, a broni ich wyłącznie jej

powaga”.

powaga”.

Immanuel Kant również

Immanuel Kant również



…

…

utożsamiał prawo podmiotowe z

utożsamiał prawo podmiotowe z

wolnością

wolnością

„

„

jedynym pierwotnym

jedynym pierwotnym

prawem, przysługującym

prawem, przysługującym

każdemu człowiekowi, jest

każdemu człowiekowi, jest

wolność (niezależność od

wolność (niezależność od

przymuszającej woli innego

przymuszającej woli innego

)”

)”

I. Kant,

I. Kant,

Metafizyczne podstawy prawa.

Metafizyczne podstawy prawa.

Kantowski idealizm

Kantowski idealizm



pojmował pojęcie ludzkiej „wolności” głównie

pojmował pojęcie ludzkiej „wolności” głównie

przez pryzmat autonomicznej „woli”. W ten

przez pryzmat autonomicznej „woli”. W ten

sposób wolnością jest

sposób wolnością jest

„

„

moralna możność

moralna możność

zobowiązywania innych, tzn.

zobowiązywania innych, tzn.

wynikająca z norm

wynikająca z norm

przedmiotowych możność

przedmiotowych możność

nakładania na inne osoby

nakładania na inne osoby

zobowiązań

zobowiązań

”.

”.

Stąd też …

Stąd też …

…

…

na gruncie niemieckiego

na gruncie niemieckiego

idealizmu

idealizmu

relacje międzyludzkie

relacje międzyludzkie

opierają się na wolności jednostek.

opierają się na wolności jednostek.

To one, na zasadzie autonomii,

To one, na zasadzie autonomii,

tworzą wzajemne relacje

tworzą wzajemne relacje

–

–

stosunki prawne

stosunki prawne

–

–

Bodaj najdokładniej …

Bodaj najdokładniej …

…

…

wyeksplikował to

wyeksplikował to

Johan Gottlieb Fichte

Johan Gottlieb Fichte

„

„

Odsłonięty na drodze dedukcji stosunek

Odsłonięty na drodze dedukcji stosunek

pomiędzy rozumnymi istotami, w którego

pomiędzy rozumnymi istotami, w którego

obrębie każda z nich dokonuje ograniczenia

obrębie każda z nich dokonuje ograniczenia

swej wolości na mocy pojęcia możliwej

swej wolości na mocy pojęcia możliwej

wolności drugiej strony – pod warunkiem, że

wolności drugiej strony – pod warunkiem, że

ta druga czyni to samo na podstawie pojęcia

ta druga czyni to samo na podstawie pojęcia

możliwej wolności pierwszej – nazywamy

możliwej wolności pierwszej – nazywamy

stosunkiem prawnym. Utworzona w ten

stosunkiem prawnym. Utworzona w ten

sposób formuła odpowiada z kolei naczelnej

sposób formuła odpowiada z kolei naczelnej

zasadzie prawa

zasadzie prawa

”.

”.

Do treści tych …

Do treści tych …

Wyraźnie nawiązywał:

Wyraźnie nawiązywał:

Friedrich Carl von Savigny, gdy pisał:

Friedrich Carl von Savigny, gdy pisał:

„

„

Istotę stosunku prawnego stanowi obszar

Istotę stosunku prawnego stanowi obszar

niezależnego panowania indywidualnej woli

niezależnego panowania indywidualnej woli

“

“

I obszar ten określano mianem „mocy

I obszar ten określano mianem „mocy

jednostki” lub „mocy jej woli”

jednostki” lub „mocy jej woli”

(Willensmacht)

(Willensmacht)

Owa „moc woli”…

Owa „moc woli”…



Czyli obszar, w którym, w suwerenny

Czyli obszar, w którym, w suwerenny

sposób, panuje indywidualna wola, to

sposób, panuje indywidualna wola, to

właśnie prawo podmiotowe:

właśnie prawo podmiotowe:

„…

„…

moc przysługująca jednostce: obszar, w

moc przysługująca jednostce: obszar, w

którym panuje jej wola

którym panuje jej wola

.

.

Tę moc nazywamy

Tę moc nazywamy

prawem tej osoby, które jest równoznaczne

prawem tej osoby, które jest równoznaczne

z uprawnieniem: niektórzy nazywają to

z uprawnieniem: niektórzy nazywają to

prawo prawem w znaczeniu

prawo prawem w znaczeniu

podmiotowym

podmiotowym

.”

.”

F.C. von Savigny,

F.C. von Savigny,

System des heutigen römischen Rechts.

System des heutigen römischen Rechts.

Uczeń Savigny’ego:

Uczeń Savigny’ego:

Georg F. Puchta kontynuował ten tok

Georg F. Puchta kontynuował ten tok

rozumowania:

rozumowania:

„

„

W odniesieniu do wolności,

W odniesieniu do wolności,

człowiek jest podmiotem

człowiek jest podmiotem

prawa.

prawa.

Jego wolność jest

Jego wolność jest

fundamentem prawa,

fundamentem prawa,

wszystkie stosunki prawne

wszystkie stosunki prawne

są jej pochodną

są jej pochodną

“.

“.

G.F Puchta,

G.F Puchta,

Cursus der Institutionen

Cursus der Institutionen

.

.

Bernard Windscheid

Bernard Windscheid



Prawo

Prawo

(

(

Prawo w znaczeniu

Prawo w znaczeniu

podmiotowym, prawo podmiotowe

podmiotowym, prawo podmiotowe

)

)

jest powierzoną woli przez porządek

jest powierzoną woli przez porządek

prawny

prawny

(

(

prawo w znaczeniu

prawo w znaczeniu

obiektywnym, prawo przedmiotowe)

obiektywnym, prawo przedmiotowe)

mocą, albo przepisem woli o

mocą, albo przepisem woli o

konkretnej treści

konkretnej treści

“.

“.

B. Windscheid,

B. Windscheid,

Lehrbuch des

Lehrbuch des

Pandektenrechts

Pandektenrechts

.

.

Ten sposób rozumienia

Ten sposób rozumienia

Prawa

Prawa

podmiotowego

podmiotowego

określano mianem

określano mianem

TEORII WOLI

TEORII WOLI

ew. „mocy woli”

ew. „mocy woli”

Ograniczenia teorii woli

Ograniczenia teorii woli



Czy wszystkim ludziom można

Czy wszystkim ludziom można

przypisać wolną wolę?

przypisać wolną wolę?



Dzieci?

Dzieci?



Osoby upośledzone umysłowo?

Osoby upośledzone umysłowo?



A osoby prawne ?

A osoby prawne ?



Teoria woli ma zatem swoje istotne

Teoria woli ma zatem swoje istotne

ograniczenia

ograniczenia

Jednym z głównych jej

Jednym z głównych jej

krytyków

krytyków

był Rudolph von Jhering

był Rudolph von Jhering

„

„

wola nie jest celem i siłą

wola nie jest celem i siłą

sprawczą prawa; pojęcie woli i

sprawczą prawa; pojęcie woli i

władzy nie jest w stanie

władzy nie jest w stanie

zawrzeć w sobie praktycznego

zawrzeć w sobie praktycznego

zrozumienia prawa

zrozumienia prawa

.

.

”

”

R.

R.

Ihering,

Ihering,

Geist des römischen Rechts

Geist des römischen Rechts

…

…

prawo podmiotowe

prawo podmiotowe



zaczęto kojarzyć z

zaczęto kojarzyć z



Zapewnioną przez prawo

Zapewnioną przez prawo

przedmiotowe

przedmiotowe



korzyścią, lub korzystną

korzyścią, lub korzystną

sytuacją,

sytuacją,



określaną mianem „

określaną mianem „

interesu

interesu

”.

”.

Ihering

Ihering

w nowy sposób definiuje prawo

w nowy sposób definiuje prawo

podmiotowe

podmiotowe

„

„

pojęcie prawa opiera się na prawnym

pojęcie prawa opiera się na prawnym

zagwarantowaniu podmiotowi osiągania

zagwarantowaniu podmiotowi osiągania

korzyści,

korzyści,

prawa są chronionymi

prawa są chronionymi

prawem interesami

prawem interesami

“.

“.

I w ten sposób

I w ten sposób

Sformułowana została definicja pr.

Sformułowana została definicja pr.

podmotowego

podmotowego

na gruncie

na gruncie

Teorii

Teorii

interesu

interesu

Co nie znaczy,

Co nie znaczy,



że pojęcie „woli” zostało wyeliminowane ze

że pojęcie „woli” zostało wyeliminowane ze

sposobu rozumienia prawa podmiotowego

sposobu rozumienia prawa podmiotowego



Zaczęto je łączyć z pojęciem interesu:

Zaczęto je łączyć z pojęciem interesu:



F. Regelsberger,

F. Regelsberger,

Pandekten

Pandekten

: „…

: „…

uznany i chroniony

uznany i chroniony

przez prawo krąg władzy i interesów: są to prawa

przez prawo krąg władzy i interesów: są to prawa

jednostki, prawa podmiotowe

jednostki, prawa podmiotowe

”.

”.



A. Merkel,

A. Merkel,

Juristische Encyklopädie

Juristische Encyklopädie

:

:

„

„

prawo

prawo

podmiotowe jest […] tak samo jak prawo

podmiotowe jest […] tak samo jak prawo

obiektywne, władzą, ale władzą, która ze względu

obiektywne, władzą, ale władzą, która ze względu

na określone – wymagane przez prawo

na określone – wymagane przez prawo

przedmiotowe – interesy, jest ukształtowana zgodnie

przedmiotowe – interesy, jest ukształtowana zgodnie

z nimi jako narzędzie ich urzeczywistnienia

z nimi jako narzędzie ich urzeczywistnienia

.“

.“

Polski wkład do teorii

Polski wkład do teorii

interesu

interesu

Prof. Roman Longchamps de Berier modyfikuje

Prof. Roman Longchamps de Berier modyfikuje

teorię Iheringa

teorię Iheringa

Rozróżnia między „interesem”

Rozróżnia między „interesem”

jako faktycznym stanem, który jest korzystny dla

jako faktycznym stanem, który jest korzystny dla

jednostki oraz

jednostki oraz

Prawnie gwarantowaną możliwością ochrony lub

Prawnie gwarantowaną możliwością ochrony lub

urzeczywistnienia tego stanu faktycznego

urzeczywistnienia tego stanu faktycznego

(interesu)

(interesu)

Prawo podmiotowe to:

Prawo podmiotowe to:

„

„

zapewniana przez

zapewniana przez

system prawny

system prawny

możliwość

możliwość

ochrony swego interesu

ochrony swego interesu

”

”

Za tydzień

Za tydzień

Czy istnieją

Czy istnieją

naturalne prawa

naturalne prawa

podmiotowe ?

podmiotowe ?