Akademia Sztuki Wojennej w Warszawie, wydział

Bezpieczeństwa Narodowego

Heartland,

Rimland i

wyspy

Przygotował: Adrian Andziak nr. Albumu
25324

Bezpieczeństwo wewn. Grupa A semestr III (St.licencjackie)

Pojęcie geopolityki

Geopolityka, termin z zakresu stosunków międzynarodowych,
który określa zależności pomiędzy położeniem geograficznym
państwa, a jego pozycją w społeczności międzynarodowej i
prowadzoną polityką.

Podstawy geopolityki we współczesnym znaczeniu sformułował
niemiecki geograf F. Ratzel w opublikowanej 1887
pracy Politische Geographie. Posługuje się tam analogią
pomiędzy państwem a organizmem żywym, który zmuszony
jest do walki o przestrzeń istnienia i działania, jest ona
najważniejszym z polityczno-geograficznych czynników
wyznaczających siłę państwa. Ekspansjonizm, zaborczość,
podbój obcych terytoriów jest dla F. Ratzela objawem zdrowia
organizmu państwowego, oznaką woli życia.

Początki geopolityki

W 1904 roku H. Mackinder stworzył pierwszą geopolityczną regionalizację
świata, wyróżniając następujące strefy:

• Rdzenia historii, Pivot (ang. Pivot, obszar osiowy, centralny), który ulokował w

centralnym regionie Eurazji. Później Mackinder rozszerzył ten obszar i
jednocześnie określił go terminem Heartland (serce ziemi); obejmował on
centralną część Eurazji - Rosję, Europę Wschodnią, Azję Centralną, Kaukaz i
Chiny Zachodnie. Mackinder uważał, że masa lądowa i ogromne zasoby
naturalne i ludzkie Heartlandu predysponują go do odgrywania decydującej
roli w historii i rozwoju geopolitycznym świata. Ostrzegał przed
zdominowaniem Heartlandu przez 

Niemcy

, a szczególnie przed

podporządkowaniem go Niemcom i Rosji;

• Wewnętrznego półksiężyca (ang. Inner Crescent) - był to obszar graniczący z

Heartlandem - Europa Zachodnia, Bliski Wschód, Azja Południowa i Indochiny;

• Zewnętrznego półksiężyca (ang. Outer Crescent), czyli świata wysp (ang.

Island World) i Oceanu Światowego, w skład którego wchodzą obie
Ameryki, Australia i Japonia.

Początki geopolityki

W pracach Mackindera znaleźć można pierwszą globalną
polityczną regionalizację świata. Jej pseudonaukowość i
dyskusyjność jest oczywista, co nie pomniejsza wpływu tej
koncepcji na rozwój geografii politycznej oraz na politykę
międzynarodową.

Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że po dorobku naukowym
Ratzla prace Mackindera wywołały największe zainteresowanie
wśród polityków i zwróciły uwagę na możliwości wykorzystania
osiągnięć naukowych geografii politycznej w rozwiązywaniu
geopolitycznych problemów świata. Nie należy zapominać, że
koncepcja Mackindera powstała przed I wojną światową i miała na
celu zwrócić uwagę brytyjskich elit politycznych na ogromne
zagrożenie świata wynikające z możliwości opanowania
heartlandu eurazjatyckiego przez Niemcy.

Wielka Szachownica

Wielka szachownica -
koncepcja geopolityczna stworzona
przez Zbigniewa Brzezińskiego. Wielka
Szachownica (ang. The Grand Chessboard:
American Primacy and Its Geostrategic Imperatives)
jest zarazem tytułem książki, która została
napisana w 1997 roku. Autor dedykuje ją swoim
studentom, by pomogła im kształtować świat jutra.
Książka zawiera wiele map i podzielona jest na 7
rozdziałów. W każdym z nich został omówiony
odrębny geopolitycznie kluczowy obszar świata.

Źródla koncepcji

szachownicy

• Wśród źródeł koncepcji Wielkiej szachownicy wymienia się

głównie:

• Koncepcję nawalną A. T. Mahana - podstawą potęgi

jest marynarka wojenna i kontrola wybrzeży. Kładzie nacisk
na tereny rdzeniowe Azji

• Teorię Halforda Mackindera (o której wcześniej

mówiłem) - uważał, że era potęgi morskiej minęła.
Kluczowym obszarem jest Heartland, na który składają się
obszary Azji Środkowo-Wschodniej, do których wrotami są
tereny Europy Środkowo-Wschodniej

• Teorię Nicholasa Spykmana, który twierdził, że

najważniejszy jest tzw. Rimland - wybrzeża Eurazji. Stanowią
one bufor pomiędzy mocarstwami lądowymi i morskimi.

Gracze Szachownicy

Powierzchnia kuli ziemskiej to pole gry - szachownica. W rozgrywce
uczestniczą gracze o różnym statusie:
• Stany Zjednoczone - jedyny globalny hegemon (supermocarstwo);
• Aktywni globalni gracze na szachownicy - państwa, które ze względu na

swoją potęgę mogą i chcą przekształcać istniejący ład geopolityczny w
stopniu oddziałującym na politykę Stanów Zjednoczonych. Prowadzą one
zaangażowaną, wielowymiarową politykę, śmiało artykułują swoje cele,
angażują się ideologicznie. Należą do
nich Francja, Niemcy, Rosja, Chiny, Indie

• Państwa bardzo ważne, ale nieaktywne na arenie międzynarodowej: Wielka

Brytania, Japonia, Indonezja;

• Państwa krytycznie istotne geopolitycznie - tzw. sworznie (geopolitical

pivots): Ukraina, Azerbejdżan, Korea Południowa, Turcja, Iran. O ich statusie
decyduje położenie geograficzne oraz zasoby surowców;

• W pewnych sytuacjach sworzniami okazują się być

także Afganistan(głównie ze względu na swoje położenie)
i Uzbekistan (stosunkowo jednolity etnicznie, bogaty w surowce naturalne,
oddzielony od bezpośredniego wpływu Rosji).

Praca do dokńczenia i skorygowania

Bibliografia:

• M. Baczwarow, A. Suliborski

- Kompendium wiedzy o geografii
politycznej i geopolityce, Warszawa
2003.

• Z. Brzeziński - Wielka Szachownica

• L. Moczulski - Geopolityka: Potęga

w Czasie i przestrzeni