Wzrost zatrudnienia w Polsce  wyzwanie dla reform
gospodarczych
Wiktor Wojciechowski
Pomimo silnego wzrostu zatrudnienia, w 2007 r. w Polsce
pracowało tylko 57 proc. osób w wieku 15-64 lat - o 10 pkt.
proc. mniej niż przeciętnie w krajach UE-15
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
15-24 25-49 50-64 15-64
Polska EU-15
Największe różnice w udziale pracujących w populacji dotyczą osób młodych
(15-24 lat) i osób powyżej 50 roku życia.
W ciągu najbliższych 30 lat liczba osób w wieku
produkcyjnym w Polsce zmniejszy się o ponad 4,5 mln (z 26,5
mln)
" Liczba osób w wieku produkcyjnym w Polsce zacznie się zmniejszać już
w 2012 r.
" Procesu starzenia się polskiego społeczeństwa nie da się zahamować.
Gdyby w 2008 r. można było skokowo podwyższyć współczynnik
dzietności z poziomu 1,27 do 2,0, liczba osób w wieku produkcyjnym
za 30 lat zmniejszyłaby się o ok. 2,0 mln osób. Niestety, zmiany
dzietności cechują się dużą inercją.
" Gdyby udział pracujących w populacji wzrósł w ciągu 10 lat do
poziomu z EU-15, liczba pracujących w gospodarce zwiększyłaby się o
1,9 mln osób
" tylko z powodu zwiększonej liczby pracujących średnioroczne tempo
wzrostu gospodarczego mogłoby być w tym okresie wyższe o ok. 0,8-1,2
pkt. proc.
W 2007 r. deficyt FUS kosztował każdą osobę pracującą
poza rolnictwem aż 3580 zł, czyli 298 zł w skali miesiąca
140
120 4,5
100
80 4,0
60
40 3,5
20
0 3,0
2003 2004 2005 2006 2007 2008*
Wpływy ze składek ubezpieczeniowych Dotacja celowa Dotacja uzupełniająca
Refundacja do OFE Deficyt FUS (prawa oś)
Redukcja składki rentowej spowodowała konieczność zwiększenia dotacji
budżetowej => pozorna redukcja obciążeń
mld zł
(proc. PKB)
Tylko 61 proc. bieżących wydatków emerytalnych FUS
jest pokryte wpływami ze składek emerytalnych
90
80 4,0
70
60 3,5
50
40 3,0
30
`
20 2,5
10
0 2,0
2003 2004 2005 2006 2007 2008*
Wpływy ze składek Wydatki na emerytury Deficyt funduszu emerytalnego (prawa oś)
" Prawie co czwarty emeryt w Polsce nie osiągnął ustawowego wieku
emerytalnego
" Obecnie wypłacane świadczenia są wciąż obliczane według starego sytemu
emerytalnego, który nie zachęca do wydłużania aktywności zawodowej.
mld zł
(proc. PKB)
W Polsce jest prawie 3,5 mln osób w wieku produkcyjnym, które
pobierają świadczenia zniechęcające do pracy zawodowej
4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Świadczenia i zasiłki przedemerytalne
Renty z tytułu niezdolności do pracy - system pozarolniczy
Wcześniejsze emerytury - system pozarolniczy
Renty z tytułu niezdolności do pracy - KRUS
Wcześniejsze emerytury - KRUS
tys. osób
System rent z tytułu niezdolności do pracy został znacząco
uszczelniony w 1997 r.
3000 400
350
2500
300
2000
250
1500 200
150
1000
100
500
50
0 0
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Renty z tytułu niezdolności do pracy ogółem (FUS)
Nowoprzyznane renty z tytułu niezdolności do pracy (FUS)
tys. osób
Wcześniejsze emerytury - system pozarolniczy
" W latach 1990-1996 wcześniejsze emerytury wykorzystywano w Polsce jako
sposób na wczesną dezaktywizację zawodową osób bezrobotnych
" Prawo do wcześniejszej emerytury można nabyć do końca 2008 r.
" W 2005 r. górnicy wywalczyli dla siebie bezterminowe prawo do wcześniejszych
emerytur
" Trybunał Konstytucyjny w 2007 r. uznał, że brak prawa mężczyzn do
wcześniejszych emerytur jest niekonstytucyjne ą�rząd zaproponował
wcześniejsze emerytury dla mężczyzn zamiast zlikwidować prawo do tych
świadczeń kobietom.
" Od 2009 r. wcześniejsze emerytury mają zostać zastąpione emeryturami
pomostowymi
W 2007 r. wydatki na wcześniejsze emerytury wyniosły 27,5 mld zł.
Każdego pracownika poza rolnictwem kosztowały one przeciętnie 2100 zł
30 000
25 000
20 000
15 000
10 000
5 000
0
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Świadczenia i zasiłki przedemerytalne
Wcześniejsze emerytury - systemy resortowe (MON, MSWiA, MS)
Wcześniejsze emerytury - FUS
Wcześniejsze emerytury - KRUS
mln PLN
Wydatki na wczesne emerytury stanowiły w ostatnich latach równowartość
2,6-2,8 proc. PKB. Na tę wielkość składały się wcześniejsze emerytury z
FUS (1,4-1,7 proc. PKB), świadczenia i zasiłki przedemerytalne (0,5-0,6
proc.), wcześniejsze emerytury resortów MON, MSWiA i Ministerstwa
Sprawiedliwości (0,4-0,5 proc. PKB) i wcześniejsze emerytury z KRUS (0,0-
0,1 proc. PKB).
3,0%
2,5%
2,0%
1,5%
1,0%
0,5%
0,0%
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Świadczenia i zasiłki przedemerytalne
Wcześniejsze emerytury - systemy resortowe (MON, MSWiA, MS)
Wcześniejsze emerytury - FUS
Wcześniejsze emerytury - KRUS
% PKB
Do tego można dodać koszt
niższego wieku emerytalnego kobiet niż mężczyzn.
" W 2006 r. wyniósł on 12,6 mld zł.
" Średnie obciążenie z tego tytułu osób pracujących najemnie wyniosło 1157 zł.
" Była to równowartość 1,2 proc. PKB.
" Gdyby nie było przywilejów emerytalnych, a wiek emerytalny kobiet byłby taki
sam jak mężczyzn wydawalibyśmy co roku na emerytury mniej o 3,6 proc. PKB.
" A
ącznie z rentami dla zdrowych rencistów wydatki publiczne na wczesną
dezaktywizację zawodową wynosiły w 2007 roku aż 4,3 proc. PKB.
Mężczyz
ni w Polsce kończą swoją aktywność zawodową aż 8 lat przed
osiągnięciem ustawowego wieku emerytalnego.
68
1998 2005 Ustawowy wiek emerytalny (2006)
66
64
62
60
58
56
54
52
50
48
Litwa
Dania
A
otwa
Belgia
Węgry
Polska
Austria
Czechy
Włochy
Niemcy
Francja
Irlandia
Estonia
Szwecja
Holandia
Słowacja
Finlandia
Hiszpania
Portugalia
Wlk. Brytania
Przeciętny wiek kobiet, odchodzących z rynku pracy Polsce jest
najniższy wśród wszystkich krajów UE.
68
1998 2005 Ustawowy wiek emerytalny (2006)
66
64
62
60
58
56
54
52
50
48
Litwa
Dania
A
otwa
Belgia
Węgry
Polska
Austria
Czechy
Włochy
Niemcy
Francja
Irlandia
Estonia
Szwecja
Holandia
Słowacja
Finlandia
Hiszpania
Portugalia
Wlk. Brytania
Ustawowy wiek emerytalny
" 67 lat dla kobiet i mężczyzn ą�Islandia, Dania, Norwegia
" 65 lat dla kobiet i mężczyzn ą�Niemcy, Irlandia, Holandia, Hiszpania, Portugalia
" Zrównywanie wieku emerytalnego do poziomu 65 lat ą�Belgia (w 2009), Austria
(2024-2033), Wlk. Brytania (2010-2020).
" Zrównywanie wieku emerytalnego do poziomu 63 lat ą�Czechy (1996-2013),
Estonia (do 2016)
" Zrównywanie wieku emerytalnego do poziomu 62 lat ą�Słowacja (2004-2014),
A
otwa (2009)
"
W 2006 r. łączny koszt wcześniejszych emerytur
wypłaconych przez ZUS dla nowych świadczeniobiorców
wyniósł 1,3 mld zł, a w 2007 r. aż 2,9 mld zł.
370
318
22
96
`
521
Kolejarze Górnicy Nauczyciele
Pozostali (kobiety) Pozostali (mężczyz
ni)
" Każdy rok opóz
nienia w dokończeniu reformy emerytalnej kosztuje
podatników ok. 8 mld zł
" Brak determinacji w dokończeniu reformy emerytalnej będzie kosztował
86 mld zł.
Gdyby w 2008 r. w Polsce udział pracujących wynosił
67 proc. (+2,7 mln osób), dodatkowe przychody całego sektora
finansów publicznych wyniosłyby 52,6 mld
" 27,6 mld zł - wpływy FUS z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne,
" 6,2 mld zł  wpływy do fiskusa z podatku dochodowego,
" 6,6 mld zł  wpływy ze składek na ubezpieczenie zdrowotne,
" 2,3 mld zł  wpływy Funduszu Pracy i Funduszu Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych
" 9,9 mld zł  wpływy z podatku VAT.
" Zamiast finansować deficyt FUS, budżet państwa mógłby przeznaczyć
te pieniądze na redukcję deficytu budżetowego i zmniejszenie długu
publicznego.
Roczne koszty obsługi długu publicznego w 2008 r. mogłyby być wówczas
niższe aż o 2,7 mld zł.
Przywileje emerytalne skazują młodych ludzi na niskie emerytury w
przyszłości także dlatego, że utrudniają szybkie znalezienie pracy
N. Zelandia
Szwecja
Norwegia
Szwajcaria
Japonia
USA
Dania
Korea Płd.
UK
Kanada
Australia
Finlandia
Irlandia
Portugalia
Niemcy
Holandia
Czechy
Hiszpania
Grecja
Francja
Węgry
Austria
Belgia
Luksemburg
Włochy
Słowacja
Polska
5 10 15 20 25 30 35 40
Stopa bezrobocia osób w wieku 15-24 lat (w %)
70
60
50
(w %)
40
30
Co jest konieczne, aby zwiększyć liczbę pracujących?
1. Ograniczenie wcześniejszych emerytur (wprowadzenie emerytur
pomostowych),
2. Uzależnienie poziomu rent z tytułu niezdolności do pracy od wysokości
opłacanych składek na ubezpieczenie społeczne,
3. Likwidacja świadczeń przedemerytalnych,
4. Usunięcie zakazu zwalniania z pracy osób, którym do osiągnięcia
ustawowego wieku emerytalnego pozostało nie więcej niż 4 lata
Dopiero wtedy możemy oczekiwać wyraz
nego wzrostu
zatrudnienia osób starszych
Emerytury pomostowe od 2009 roku?
" 250 tys. uprawnionych zamiast ok. 1,07 mln obecnie (początkowo było
130 tys. uprawnionych!- walka o utrzymanie przywilejów wciąż trwa)
" Dodatkowa składka ubezpieczeniowa na Fundusz Emerytur
Pomostowych  1,5 proc. płacy brutto od 2010 r.
" 61 rodzajów prac (nie ma nauczycieli, górników) zamiast ponad 300
według obecnie obowiązujących przepisów.
" Świadczenie wygasające! (pierwotnie: urodzeni w latach 1949-1968,
teraz: urodzeni po 1948 i rozpoczęli pracę w szczególnych warunkach
przed 1999 r.)
" Według pierwotnego projektu emerytury pomostowe miały kosztować
ok. 0,4 mld zł rocznie w latach 2019-2026. Teraz ten koszt wzrósł do
ok. 0,9 mld zł rocznie.
" Gdyby wszystkie osoby uprawnione do wcześniejszych emerytur
otrzymały prawo do przechodzenia na emerytury pomostowe, koszty
wypłaty tych świadczeń wyniosłyby nawet 4,5 mld zł rocznie.
Renty z tytułu niezdolności do pracy
" wysokość rent z tytułu niezdolności do pracy ma zależeć od kwoty
zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne oraz od
przeciętnego dalszego trwania życia ustalonego dla osoby w wieku 60
lat.
" Wprowadzenie kapitałowego systemu ustalania wysokości rent
przyniesie ok. 18,5 mld zł oszczędności w latach 2009-2020.
Świadczenia i zasiłki przedemerytalne
" Obecnie nie planuje się likwidacji świadczeń przedemerytalnych, czyli
wcześniejszych emerytur dla bezrobotnych.
" W 2007 r. zasiłki i świadczenia przedemerytalne pobierało 368 tys.
osób, a ich wypłaty kosztowały 3,8 mld zł.
W ciągu ostatnich 10 lat kilka krajów osiągnęło spektakularny
sukces w podnoszeniu zatrudnienia osób starszych.
Udane reformy zwiększające zatrudnienie osób starszych
Holandia Węgry Finlandia A
otwa
Ograniczenie dostępu do rent z tytułu
+ + +
niezdolności do pacy
Ograniczenie dostępu do
+ + +
wcześniejszych emerytur
Podnoszenie ustawowego wieku
+ + +
emerytalnego
Ograniczenie dostępu do
+ +
bezterminowych zasiłków dla
bezrobotnych w wieku
przedemerytalnym
Specjalne ulgi dla pracodawców
+
zatrudniających osoby starsze
Aktuarialne dostosowanie wysokości
+ + + +
wcześniejszych emerytur
Likwidacja preferencji podatkowych
+ +
do wczesnej dezaktywizacji
Przyspieszenie prywatyzacji przyczyni się
do szybszego wzrostu liczby pracujących
Roczne tempo zmian liczby pracujących w gospodarce
8
6
4
2
0
-2
-4
-6
-8
-10
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
sektor publiczny sektor prywatny
Zmniejszenie barier na rynku produktów do niskiego poziomu
odnotowywanego np. w Wlk. Brytanii, Irlandii lub Szwecji, pozwoliłoby na
dodatkowy wzrost rocznego tempa zatrudnienia w Polsce o ok. 0,5 pkt.
proc.