Podstawy prawa prywatnego
Rafał Mańko
Rafal.Manko@legalculture.n
et
Wykład VII
9.IV.2008
" Temat: Prawo umów i ogólne
zagadnienia prawa
zobowiązań
Prawo umów a prawo zobowiązań
" W doktrynie kontynentalnej  centralnym pojęciem
jest zobowiązanie (obligatio)
" W doktrynie anglosaskiej mówi się osobno o prawie
umów (contract law), prawie deliktów (tort law),
prawie restytucyjnym (restitution law)
" Podejście doktryny anglosaskiej jest poniekąd
bliższe doświadczeniu życiowemu i praktyce,
podejście kontynentalne  bardziej systematyczne i
abstrakcyjne
Podstawowe pojęcia
" Zobowiązanie
" Świadczenie (dare, facere, non facere, pati)
" Wierzyciel, dłużnik
" Powstanie, zgaśnięcie, zmiana zobowiązania
ZOBOWI
ZANIA
Bezpodstawne
wzbogacenie
Z
EX EX
INNYCH
CONTRACTU DELICTO
y
RÓDEA

Negotiorum
gestio
Podział popularny
w doktrynie
europejskiego
prawa prywatnego
PRAWO UMÓW
(contract law)
OGÓLNE SZCZEGÓA
OWE
(general (law of specific
contract law) contracts)
Prawo umów  podstawowe problemy
Sposoby
Zawarcie umowy
zawarcia
wady ośw. woli Granice swobody umów
Ustalenie ważności umowy
Uzupełnienie
Wykładnia
luk
postanowień umowy
Ustalenie treści umowy
zmiana stron
Zmiana umowy
Zmiana treści
potrącenie
Wygaśnięcie
Niewykonanie lub
nowacja
Wykonanie zobowiązania
nienależyte wykonanie
z innej przyczyny
zwolnienie
Środki ochrony prawnej
Zawarcie umowy
" W prawie polskim  uregulowane w tytule IV, dziale II
księgi I k.c. oraz w tytule III księgi III
Tryby (sposoby) zawarcia umowy
Ofertowy Adhezyjny
Przetargowy Negocjacyjny
(oferta (przystąpienie
i jej przyjęcie) do wzorca umownego)
Tryb ofertowy (oferent, oblat)
" Oferta  musi zawierać istotne postanowienia
umowy (essentialia negotii)
" Czas wiązania oferty  może być określony
termin; złożona w obecności drugiej strony lub za
pomocą środka bezpośredniego porozumiewiania
się na odległość  przestaje wiązać, jeśli nie jest
przyjęta niezwłocznie; złożona w inny sposób 
wiąże aż do czasu, gdy oferent mógł otrzymać w
zwykłym toku czynności odpowiedz
od oblata
" Możliwość odwołania oferty w okresie wiązania
 możliwe w stosunkach między przedsiębiorcami,
jeżeli oferent odwołał ofertę zanim oblat ją przyjął;
wyjątki: jeżeli z treści oferty wynika jej
nieodwołalność albo jeżeli określono w niej termin
przyjęcia
" Modyfikujące przyjęcie oferty  co do zasady
poczytuje się za nową ofertę; jednak między
przedsiębiorcami modyfikacja oferty niezmieniająca
istotnie jej treści jest przyjęciem ze zmianami, chyba
że oferent niezwłocznie się sprzeciwił, zastrzegł, że
ofertę można przyjąć bez modyfikacji albo oblat
uzależnił przyjęcie oferty od zgody oferenta na
zmiany
" Milczące przyjęcie oferty  brak
niezwłocznej odpowiedzi na ofertę w
niektórych sytuacjach oznacza jej przyjęcie:
2) między przedsiębiorcą a osobą, z którą
pozostaje on w stałych stosunkach
gospodarczych, a oferta dotyczy
działalności tego przedsiębiorcy
3) jeżeli oblat przystąpi do jej wykonania, a
według zwyczaju lub treści umowy nie jest
wymagane przyjęcie oferty
Tryb adhezyjny
" Przystąpienie do wzorca umownego
" Zasada: wzorzec umowny wiąże drugą stronę, jeżeli został jej
doręczony przy zawarciu umowy (wyjątek: jeżeli posługiwanie się
wzorcem jest zwyczajowo przyjęte, a druga strona mogła się z
łatwością dowiedzieć o jego treści)
" Wydanie nowego wzorca w toku wiązania umowy  druga strona
może wypowiedzieć umowę, inaczej wiąże on tę stronę
" W razie sprzeczności umowy ze wzorcem, wiąże wzorzec
" Wojna wzorców  umowa nie obejmuje postanowień sprzecznych
" Ochrona konsumenta przed wzorcami  zostanie omówiona na
wykładzie IX
Tryb aukcyjny (przetargowy)
" Aukcja
" Oferta złożona w aukcji przestaje wiązać,
gdy kolejny licytant złoży ofertę
korzystniejszą
" Zawarcie umowy następuje w chwili
udzielenia przybicia
Negocjacje
" Jeżeli strony prowadzą negocjacje w celu
zawarcia oznaczonej umowy, umowa zostaje
zawarta, gdy strony dojdą do porozumienia
co do wszystkich postanowień, które były
przedmiotem negocjacji (art. 72 ż 1 kc)
" Odpowiedzialność odszkodowawcza strony,
która prowadziła negocjacje w złej wierze
" Przetarg  wiele osób składa oferty, a
organizator przetargu wybiera jedną
" Przetargi są stosowane przede wszystkim
udzielaniu zamówień publicznych
" Oferta przestaje wiązać, gdy została
wybrana inna oferta albo gdy przetarg został
zamknięty bez wybrania żadnej ofert
Ustalenie ważności umowy
Ważność umowy
Czynniki dotyczące
Czynniki dotyczące
samej umowy
stron umowy
Zdolność prawna Brak właściwej formy
Zdolność do czynności pr. Niezgodność z prawem
niemoralność
Ważność pełnomocnictw
Niezgodność z naturą stosunku
Wady oświadczenia woli
Niemożliwość
Ważność pełnomocnictw
" Typy pełnomocnictw  ogólne (czynności
zwykłego zarządu), rodzajowe (do czynności
przekraczających zakres zwykłego zarządu),
oraz do określonej czynności
" Wygaśnięcie pełnomocnictwa  odwołanie,
śmierć mocodawcy lub pełnomocnika (ale są
wyjątki  art. 101 kc)
" Falsus procurator  art. 103-104 kc
" Pełnomocnik po wygaśnięciu  art. 105 kc
" Substytucja  art. 106-107 kc
Wady oświadczenia woli
Powodujące nieważność
Pozwalające uchylić się od umowy
bezwzględną umowy
Istotny
Brak świadomości
błąd co do treści Podstęp
lub swobody
umowy (art. 86 k.c.)
(art. 82 k.c.)
(art. 84 k.c.)
Takie same skutki ma:
Zniekształcenie
przez posłańca Groz
ba
Pozorność
(art. 85 k.c.) (art. 87 k.c.)
(art. 83 k.c.)
Niezgodność z naturą stosunku
umownego (art. 3531 k.c.)
" Przykłady
" pozostawienie w ręku tylko jednej ze stron
umowy gospodarczej możliwości dowolnej
zmiany jej warunków
" Zastrzeżenie nierozwiązywalności umowy
umowy o charakterze ciągłym
" Zastrzeżenie rezultatu w umowie o
świadczenie medyczne
Niemożliwość (art. 387 k.c.)
" Impossibilium nulla obligatio est
" Niemożliwość obiektywna
" Odpowiedzialność odszkodowawcza strony,
która wiedziała o niemożliwości, a nie
wyprowadziła z błędu drugiej strony
Ustalenie treści umowy
" Interpretacja postanowień umowy
(wykładnia treści umowy)
" Uzupełnienie luk w umowie
Dyrektywy interpretacji umów
(art. 65 k.c.)
" Treść umowy należy interpretować zgodnie z
wymaganiami zasad współżycia społecznego oraz
ustalonych zwyczajów, stosownie do okoliczności,
a więc w kontekście sytuacyjnym i słownym
" Należy dać prymat zgodnemu zamiarowi stron i
celowi umowy przed jej dosłownym brzmieniem
" Prymat woli kontrahentów
Uzupełnianie luk w umowie (art. 56 k.c.)
" Przepisy ius dispositivum (względnie wiążące)
" Istotne znaczenie ma wykorzystanie skodyfikowanych
umów nazwanych
" Ważne jest przypisanie danej umowy do określonego
typu, np. sprzedaży, najmu, leasingu, umowy
agencyjnej itp.
" Z tego względu ważne są essentialia negotii
poszczególnych umów nazwanych (zawarte
zazwyczaj w pierwszym artykule danego tytułu)
" Ponadto: zasady współżycia społecznego (w
kodeksie zobowiązań:  słuszność ) oraz ustalone
zwyczaje
Modyfikacja umowy
" Zmiana treści umowy  strony mogą
dowolnie zmieniać treść umowy, pod
warunkiem zachowania formy wynikającej z
ustawy lub ustalonej przez strony
" Zmiana stron umowy  zmiana dłużnika
(przejęcie długu) lub wierzyciela (przelew
wierzytelności czyli cesja)
Wykonanie umowy
" Zgodne z treścią umowy, a także w sposób odpowiadający
celowi społeczno-gospodarczemu zobowiązania oraz zasadom
współżycia społecznego, a jeżeli istnieją  ustalonym
zwyczajom (art. 354 ż 1 k.c.)
" Wierzyciel powinien współdziałać przy wykonaniu zobowiązania
(art. 354 ż 2 k.c.)
" Dłużnik zobowiązany jest do staranności ogólnie wymaganej
w stosunkach danego rodzaju, którą ocenia się przy
uwzględnieniu zawodowego charakteru działalności
gospodarczej dłużnika (art. 355 k.c.)
" Obowiązek świadczenia osobistego  gdy wynika to z umowy, z
ustawy albo właściwości świadczenia (art. 356 ż 1 k.c.)
Umowy wzajemne
" Pojęcie umowy wzajemnej czyli synallagmatycznej (art. 487 ż 2 k.c.)
" Przykłady umów wzajemnych: sprzedaż, dostawa, najem, dzierżawa, leasing, o
dzieło, o roboty budowlane
" Nie są umowa wzajemnymi np.: darowizna, użyczenie, zlecenie  gdyż
świadczenia stron nie są ekwiwalentami
" Pojęcie umów wzajemnych jest istotne z punktu widzenia środków prawnych
dostępnych w razie niewykonania umowy przez drugą stronę
" Domniemanie winy dłużnika (art. 471 kc)  dłużnik może jednak wykazać, że
nie ponosi odpowiedzialności za niewykonanie umowy
" Zwłoka  gdy dłużnik nie spełnia świadczenia w terminie; wierzyciel może
wówczas żądać niezależnie od wykonania zobowiązania, także naprawienia
szkody wynikłej ze zwłoki
Środki ochrony prawnej dostępne
w razie niewykonania lub
nienależytego wykonania umowy
ogólny podział
Nakazanie przez
sąd by dłużnik
Odszkodowanie
spełnił świadczenie
in natura
(damages)
(specific
performance)
Środki ochrony prawnej I
(ang. remedies for non-performance)
" Istotna różnica pomiędzy kontynentalnymi systemami prawnymi (w tym polskim) a
common law
" W systemie common law obowiązuje zasada sformułowana przez O.W. Holmesa,
iż jedynym uniwersalnym skutkiem prawnie wiążącego przyrzeczenia jest to, że
prawo zmusza przyrzekającego do zapłaty odszkodowania, jeżeli obiecane
działanie nie zostanie wykonane
" Prawo do odszkodowania w razie naruszenia umowy należy się niezależnie od
winy dłużnika; co do zasady dłużnik odpowiada na zasadzie ryzyka za osiągnięcie
rezultatu (np. w umowie sprzedaży, umowie o projekt z architektem); w
niektórych wyjątkowych wypadkach  dłużnik odpowiada za dołożenie należytej
staranności (np. w umowie z lekarzem, z prawnikiem  nie gwarantują oni
wyleczenia pacjenta czy wygrania sprawy).
" W common law żądanie wykonanie umowy in natura (claim for specific
performance) jest wyjątkowym środkiem ochrony prawnej dostępnym tylko
wówczas, gdy odszkodowanie nie zaspokaja interesu wierzyciela, a egzekucja
wyroku nakazującego wykonanie in natura nie będzie nadmiernie uciążliwe; nie
zasądza się wykonania in natura gdy chodzi o osobiste wykonanie zobowiązania
przez dłużnika (np. kontrakt z artystą o odbycie koncertu)
" Prawo do odstąpienia od umowy w common law przysługuje tylko w razie
naruszenia szczególnie istotnego postanowienia umowy
Środki ochrony prawnej II
(ang. remedies for non-performance)
" W systemach prawa kontynentalnego (np. niemieckim, francuskim)
żądanie wykonania zobowiązania umownego in natura jest uważane
za oczywiste i wynikające z istoty zobowiązania; tylko w
wyjątkowych sytuacjach sąd odmówi wierzycielowi tego środka
ochrony prawnej  np. gdy spełnienie świadczenia in natura stało się
niemożliwe (np. gdy rzecz oznaczona co do tożsamości uległa
zniszczeniu, albo gdy śpiewak przed koncertem zachorował na
gardło)
" Dlatego np. w prawie francuskim wierzyciel może żądać przed
sądem albo rozwiązania umowy i odszkodowania, albo też
spełnienia świadczenia in natura; o tym, czy umowę rozwiązać
decyduje sąd dysponujący w tym względzie swobodnym uznaniem
(strony mogą oczywiście dodać do umowy lex commissoria, co
czynią zwykle w umowach handlowych)
Prawo
polskie Środki ochrony prawnej
w razie niewykonania lub
nienależytego wykonania umowy
wszystkie umowy tylko umowy wzajemne
Żądanie świadczenia
Odstąpienie od umowy
in natura
po wyznaczeniu
Wykonanie zastępcze
dodatkowego terminu
na koszt dłużnika
(nie trzeba wyznaczać terminu, jeżeli w
umowie zawarto lex commissoria albo jeżeli
(za zgodą sądu)
świadczenie po terminie nie ma już sensu
dla wierzyciela)
Odszkodowanie
Odsetki
Odszkodowanie
(od długu pieniężnego)
Odszkodowanie
" Przesłanką odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu
niewykonania lub nienależytego wykonania umowy jest (1)
niedołożenie należytej staranności przez dłużnika, (2) szkoda w
majątku wierzyciela oraz (3) związek przyczynowy
" Odpowiedzialność kontraktowa nie obejmuje krzywdy czyli szkody
niemajątkowej!
" Istnieje domniemanie prawne, że dłużnik nie dołożył należytej
staranności  to dłużnik musi więc udowodnić, że takiej staranności
dołożył, w szczególności wskazując na konkretną przyczynę,
dlaczego umowy nie mógł wykonać bez własnej winy
" Wierzyciel musi więc tylko udowodnić, że istniało zobowiązanie,
że nie zostało wykonane oraz że poniósł z tego powodu szkodę (ma
więc ułatwioną sytuację)
Odsetki
" W razie zwłoki w spełnieniu świadczenia
pieniężnego (cena, czynsz...) wierzyciel ma
prawo do odstetek bez konieczności
udowadniania, że poniósł szkodę
" Odsetki mogą być umowne albo ustawowe
" Żądanie odsetek nie wyklucza żądania także
naprawienia szkody na zasadach ogólnych
Kara umowna
" Zastępuje naprawienie szkody za niewykonanie lub
nienależyte wykonanie zobowiązania umownego
" Dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się
z zobowiązania przez zapłatę kary umownej
" Strony mogą się umówić, że wierzyciel będzie mógł
żądać naprawienia szkody ponad wysokość kary
umownej
" Dłużnik może żądać sądownego obniżenia kary
umownej rażąco wygórowanej, a także, gdy
wykonał zobowiązanie w części
Okoliczności usprawiedliwiające
niewykonanie umowy
Nadzwyczajna zmiana
Zmiana umowy
okoliczności (klauzula
S
D
rebus sic stantibus)
Rozwiązanie
(art. 3571 kc)
umowy
Niemożliwość następcza bez
winy dłużnika zobowiązanie
(art. 475, 495 kc) wygasa
Udowodnienie przez dłużnika,
Dłużnik nie
że dołożył należytej staranności
odpowiada
Niektóre inne formy wygaśnięcia
zobowiązania (umownego)
Potrącenie (compensatio  art. 498-499 k.c.)
Wierzyciel
Odnowienie (novatio  art. 506 k.c.) zostaje
zaspokojony
Świadczenie w miejsce wykonania
(datio in solutum  art. 453 k.c.)
Połączenie w jednej osobie praw wierzyciela
i dłużnika (confusio)
Wierzyciel
Zwolnienie z długu (acceptilatio  art. 508 k.c.)
nie zostaje
zaspokojony
Rozwiązanie umowy (actus contrarius)
Potrącenie
PRZESA
ANKI
" Dwie osoby są jednocześnie dłużnikami i
wierzycielami
" Przedmiotem są rzeczy zamienne (np. Pieniądze)
" Obie wierzytelności są wymagalne i mogą być
dochodzone przed sądem
SPOSÓB DOKONANIA  przez oświadczenie
złożone drugiej stronie
SKUTECZNOŚĆ  ex tunc (od chwili, gdy stało się
możliwe)