RYNKI FINANSOWE dr Maciej Dykto
Wykład 1 17. 02. 2009
Strumienie pieniężne są niezrównoważone. Przyjmuje się, że gospodarstwa domowe mają
nadwyżki środków, a przedsiębiorstwa niedobory. Rynek finansowy powstał, aby
zrównoważyć nadwyżki z niedoborami.
Kapitał finansowy to to, czym handlujemy na rynku finansowym.
Na rynku finansowym handlujemy nie tylko papierami wartościowymi. Rynek finansowy to
mechanizm, za pomocą którego następuje transfer pieniężny od podmiotów, które
dysponują nadmiarem środków do podmiotów, które środków potrzebują.
Na rynku finansowym handluje się instrumentami finansowymi.
Instrument finansowy to pewnego rodzaju umowa zobowiązująca jej strony do świadczeń
pieniężnych (nie rzeczowych).
Podział instrumentów finansowych:
" Instrumenty dłużne (wierzycielskie)
" Instrumenty własnościowe
Obrazują własność (udział) w pewnym przedsięwzięciu. Właściciel przedsięwzięcia ma
najczęściej prawo do udziału w zysku przedsiębiorstwa (np. akcje w spółce akcyjnej)
" Instrumenty pochodne
Są pochodną od instrumentów dłużnych, lub właścicielskich. Ich cena zależy od cen
instrumentu podstawowego. Cena instrumentu pochodnego zmienia się w większym
stopniu od ceny instrumentu podstawowego.
Papiery wartościowe (podzbiór instrumentów finansowych)
Przekazanie papieru innej osobie oznacza przekazanie praw na nowego właściciela.
Instrumenty o stałym i zmiennym dochodzie. Dochód zmienny to taki, którego nie można
przewidzieć np. akcje.
Dochód stały to np. depozyt bankowy
Podział rynku finansowego:
" Rynek pieniężny
Obraca się na nim instrumentami krótkoterminowymi. Czas życia instrumentu
finansowego wynosi do 1 roku. Jest to rynek dość bezpieczny, ryzyko jest niewysokie,
zyski są dość niskie
" Rynek kapitałowy
Długoterminowy. Handluje się instrumentami o czasie zapadalności dłuższym niż 1 rok.
Wyższe ryzyko jest zrekompensowane wyższą stopą zwrotu.
" Rynek depozytowo  kredytowy
Rynek depozytów i kredytów bankowych.
1
" Rynek instrumentów pochodnych
Zazwyczaj mają czas życia krótszy niż 1 rok. Są to instrumenty bardzo ryzykowne.
" Rynek walutowy
Obraca się na nim walutami obcymi.
" Rynek ubezpieczeń
Suma wpłaconych składek jest większa od sumy wypłaconych odszkodowań.
Rynek papierów wartościowych
Pierwotny
Jest to ta część rynku, gdzie instrumenty są tworzone i pierwszy raz kupowane. Dochodzi
tam do emisji papierów wartościowych
Wtórny
Obraca się na nim papierami już istniejącymi.
Rynek kasowy (natychmiastowy) lub rynek typu spot
Dochodzi tam do natychmiastowego rozliczenia transakcji.
Rynek terminowy
Następuje rozdzielenie terminu zawarcia transakcji od terminu jej wykonania.
Rynek publiczny i niepubliczny (regulowany i nieregulowany)
Rynek publiczny podlega ścisłej kontroli odpowiednich władz państwowych (w Polsce
Komisja Nadzoru Finansowego). Komisja dba o to, by transakcje na tym rynku były w miarę
bezpieczne.
Od 100 i więcej osób zaczyna się rynek publiczny.
Inwestorzy  podmioty dysponujące nadmiarem środków, którzy chcą je ulokować.
Wyróżniamy inwestorów indywidualnych (osoby fizyczne) i instytucjonalnych (np. fundusze
inwestycyjne)
Emitenci  Ci, którzy potrzebują środków pieniężnych, emitują instrumenty finansowe np.
spółki akcyjne, Skarb Państwa.
Pośrednicy  zapewniają efektywny i bezpieczny przepływ środków.
2
Wykład 2 24. 02. 2009
Rynek pieniężny jest bezpieczny (instrumenty są mało ryzykowne ze względu na krótki okres
inwestycji). Nie da się na nim wiele zarobić. Jest przeznaczony tylko dla dużych inwestorów.
Rynek pieniężny pozostaje pod bardzo dużym wpływem Banku Centralnego (ceny nie są
determinowane podażą i popytem).
Depozyty (lokaty, pożyczki międzybankowe)
Są to pożyczki udzielane nawzajem przez banki komercyjne. Transakcje są zawierane za
pośrednictwem agencji Reutera lub telefonicznie. Pożyczki mają różne terminy spłaty
(najczęściej jednodniowe) np. pożyczka Overnight (O/N)
Pożyczka typu TOM/NEXT  od jutra do pojutrza
Pożyczka typu SPOT/NEXT  od pojutrza do następnego dnia
Oficjalne oprocentowanie, stopa pożyczek  WIBOR
O godzinie 11 kilka banków podaje oferty. Odrzuca się skrajne oferty.
W Londynie wyliczany jest LIBOR
Dla euro stopą jest EURIBOR wyliczany we Frankfurcie
EONIA  w Polsce POLONIA (dotyczy lokat Overnight). Są to wielkości wyliczane na
podstawie rzeczywiście udzielonych pożyczek. Oddają one lepiej stopę pożyczek
międzybankowych.
Bony skarbowe
Są emitowane przez Skarb Państwa, aby sfinansować wydatki budżetowe. Są sprzedawane na
polskim rynku od 1991 roku. Powinny służyć finansowaniu bieżących wydatków, ponieważ
są krótkookresowe. Emitowane są na okres od 1 do 52 tygodni. Wartość nominalna jednego
bonu to 10 000 zł. Nabywcami mogą być wszyscy. Nie mają postaci materialnej. Bony są na
rynku pierwotnym sprzedawane na przetargach organizowanych przez NBP. Emitentem jest
Skarb Państwa (zajmuje się wykupieniem tych bonów). Przetargi odbywają się w poniedziałki
(co tydzień lub dwa).
Na rynku pierwotnym mogą występować tylko dilerzy skarbowych papierów wartościowych.
Dilerami są największe polskie banki. Ilość banków w przetargu jest ustalona z góry. Dlierzy
mają obowiązek sprzedawać bony na rynku wtórnym.
Rentowność bonów skarbowych
R = (D/C)*(360/nd)
Gdzie:
D  różnica między wartością nominalną a rynkową (dyskonto)
C  cena rynkowa bonu
nd  liczba dni do wykupu danego bonu
3
Bony pieniężne
Emitentem bonów pieniężnych jest NBP. Mogą być nabywane przez banki komercyjne i
Bankowy Fundusz Gwarancyjny. Wydawane są by zmniejszyć nadpłynność sektora
bankowego. NBP sprzedaje te bony na okresy np. siedmioletnie. Umożliwiają bardzo
elastyczne oddziaływanie na sektor finansowy. NBP gwarantuje minimalną stopę rentowności
(obecnie 4,25%).
Krótkoterminowe papiery dłużne przedsiębiorstw (Commercial Papers)
Są emitowane przez przedsiębiorstwa. Są alternatywą dla kredytów obrotowych.
Oprocentowanie tych papierów jest trochę niższe niż kredytu bankowego. Nabywcami są nie
tylko banki, ale też inne podmioty. Nie są one regulowane w Polsce przez przepisy prawa.
Okres zapadalności to 5 lub 6 miesięcy. Zazwyczaj mają dużą wartość nominalną w celu
zminimalizowania kosztów. Emitowane są za pośrednictwem banku.
Memorandum informacyjne  zawiera informacje o przedsiębiorstwie emitującym. Bank
wysyła je potencjalnym nabywcom Commercial Papers.
Bank organizuje rynek wtórny Commercial Papers. W Polsce kilkadziesiąt banków jest
pośrednikami w obrocie Commercial Papers.
Przy Commercial Papers niezależnie od emisji koszty stałe są dość duże.
Certyfikaty depozytowe
Są krótko i długoterminowe. Emitowane przez banki komercyjne. Można je sprzedać przed
terminem. Są oprocentowane wyżej niż depozyt bankowy (stanowią dla niego alternatywę).
Są to papiery dość bezpieczne.
Instrumenty detaliczne (te powyżej są hurtowe)
Weksle przedsiębiorstw (czasy przedwojenne)
4
Wykład 3 3. 03. 2009
Rynek kapitałowy  zajmuje się instrumentami długoterminowymi. Na rynku tym poszukuje
się środków na finansowanie wydatków inwestycyjnych. Występuje na nim więcej
podmiotów niż na tynku pieniężnym.
Ryzyko na rynku kapitałowym jest wyższe niż na pieniężnym. Przeciętnie w długim okresie
można zarobić więcej niż na rynku pieniężnym.
Rodzaje ryzyka na rynku kapitałowym
Rzeczywista stopa zwrotu jest niższa od oczekiwanej stopy zwrotu.
1. Ryzyko rynkowe (1) i finansowe (2)
1) Związane z ogólną sytuacją gospodarczą danego kraju (jak sytuacja słaba to
tanieją wszystkie akcje).
2) Wiąże się z kondycją poszczególnych emitentów. Można je ograniczyć
poprzez inwestowanie w dobre papiery wartościowe, a unikanie złych.
2. Ryzyko kredytowe - Polega na tym, że dłużnik nie reguluje zobowiązań.
3. Ryzyko stopy procentowej  polega na tym, że można stracić na obligacjach, gdy
zmieni się rynkowa stopa procentowa.
4. Ryzyko upadłościowe  ryzyko bankructwa emitenta.
5. Ryzyko inflacyjne  stopy procentowe idą w górę, gdy pojawia się inflacja.
6. Ryzyko walutowe  można stracić, gdy zmieniają się kursy walut. Może wystąpić, gdy
posiadamy aktywa lub pasywa w obcej walucie.
7. Ryzyko polityczne  związane z sytuacją polityczną w danym kraju. Wynika z
działalności władz danego kraju.
Najbezpieczniejsze są obligacje skarbowe. Przyjmuje się, że Skarb Państwa jest zawsze
wypłacalny
Drugie w kolejności pod względem ryzyka są obligacje przedsiębiorstw. Oprocentowanie jest
wyższe niż w obligacjach skarbowych.
Najbardziej ryzykowne są akcje. Nigdy nie ma pewności co do zysku. Wartość akcji jest
zbieżna do wyniku finansowego spółki.
Rynek pierwotny na rynku kapitałowym.
Jest to ta część rynku, na której kapitał jest pobierany bezpośrednio przez emitenta. Jest
uzależniony od władz kraju (?)
5
Zalety wejścia na rynek publiczny:
" Duży dostęp do długoterminowego kapitału. Działa tam wielu inwestorów, którzy
chętnie kupią akcje dobrej firmy.
" Większa płynność papierów wartościowych niż na rynku prywatnym.
" Spółki notowane na rynku publicznym podlegają nieustannej wycenie.
" Wejście na rynek publiczny zwiększa wiarygodność spółki.
Wady:
" Wypełnianie obowiązków informacyjnych.
" Koszty finansowe (zawarcie umowy z domem maklerskim, opłaty giełdowe).
" Utrata kontroli nad spółką.
Procedury (etapy) wprowadzenia spółki na rynek publiczny:
1. Decyzja o wprowadzeniu spółki na rynek publiczny.
2. Walne zgromadzenie akcjonariuszy.
3. Sporządzenie prospektu emisyjnego. Są w nim zawarte wszystkie istotne informacje o
emitencie i papierach.
4. Przedstawienie prospektu przed KNF.
5. Promocja spółki (zachęcanie inwestorów do kupowania).
6. Zapisy na przydział akcji.
7. Emisja zarejestrowana w sądzie.
8. Rejestracja w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych.
9. Wprowadzenie na giełdę.
10. Pierwsze notowanie.
Prospekt emisyjny jest bezwzględnym warunkiem wprowadzenia na rynek. W całej Unii
procedura sporządzenia jest taka sama. Muszą być w nim umieszczone wszystkie informacje,
które są istotne dla inwestorów:
- Informacje o osobach odpowiedzialnych za sporządzenie prospektu.
- Czynniki ryzyka.
- Opis działalności firmy.
- Struktura organizacyjna firmy.
- Sprawozdania finansowe.
- Opis grupy kapitałowej.
- Informacje o akcjonariuszach.
- Opis sprzedawania papierów.
- Opis dystrybucji.
- Informacje podane w przejrzystej formie.
Prospekt składa się z trzech części:
1. Dokument rejestracyjny, który dotyczy emitenta.
2. Dokument ofertowy, który dotyczy sprzedawanych papierów.
3. Dokument podsumowujący, czyli streszczenie dwóch pierwszych.
Prospekt jest składany do KNF za pośrednictwem domu maklerskiego. Zatwierdzenie w
jednym z krajów unijnych umożliwia inwestowanie na wszystkich rynkach unijnych. Prospekt
można zamieścić w Internecie.
Tylko domy maklerskie przyjmują zapisy na zakup akcji.
6
Wykład 4 16. 03. 2009
Obligacja poświadcza zobowiązanie emitenta w stosunku do posiadacza. Są papierami
zbywalnymi. Stanowią alternatywę dla kredytu bankowego. Są atrakcyjne, ponieważ koszt
tego typu finansowania jest niższy niż koszt kredytu. Wadą jest to, że czasem ciężko je
sprzedać. Odsetki są naliczane od wartości nominalnej. Cena emisyjna nie musi być równa
nominalnej.
Cena niższa od nominalnej  cena z dyskontem.
Cena emisyjna wyższa od nominału  cena z premią.
Cena rynkowa  cena na rynku wtórnym.
Termin wykupu  termin kiedy obligacja ma być wykupiona
Obligacje wieczyste  były kupowane przez osoby, które chciały żyć z odsetek.
Obligacje premiowe  były wykupywane w drodze losowania. Np. po roku była
wykupywana 1/10 obligacji. Po wykupie otrzymywano premię.
Rodzaje obligacji:
1. Postać materialna i zdematerializowana.
Płaszcz
Kupony odsetkowe
2. Ze względu na oprocentowanie.
" Stałe oprocentowanie  nie zmienia się przez cały okres trwania obligacji.
" Zmienne oprocentowanie  waha się w czasie życia obligacji. Stałą podstawą
jest stawka WIBOR. Podstawą może być rentowność bonów skarbowych lub
inflacji.
" Obligacje zerokuponowe  nie dają żadnych odsetek. Obligacja musi być
sprzedawana z bardzo dużym dyskontem (poniżej wartości nominalnej), aby
zachęcić do jej kupna.
3. Obligacje na okaziciela i imienne.
" W przypadku obligacji na okaziciela wystarczy przekazać go innej osobie.
" Wpisu nazwiska na obligacji imiennej może dokonać tylko emitent. Ma to
chronić przed działaniami wrogich przedsiębiorstw.
7
4. Podział ze względu na emitenta.
Skarbowe  obligacje emitowane przez Skarb Państwa. Przyjmuje się, że są to
papiery pozbawione ryzyka (ale mamy w to nie wierzyć;])
Komunalne  są emitowane przez jednostki samorządu terytorialnego. Ryzyko
jest wyższe niż przy skarbowych. W niektórych krajach uwalnia się te
obligacje z podatku dochodowego, aby zachęcić do kupna. Dużo takich
obligacji jest sprzedawanych na rynku niepublicznym i nieregulowanym.
Przedsiębiorstw (korporacyjne)  są niemal równie bezpieczne jak skarbowe.
Są też nazywane obligacjami wysoko dochodowymi lub śmieciowymi (junk
bonds).
W jaki sposób zabezpieczyć się przed utratą pieniędzy?
I.  Emitent może ustanowić dodatkowe zabezpieczenie. Jeśli go nie będzie, jedyną
gwarancją jest kondycja finansowa emitenta.
- Gwarancja Skarbu Państwa polega na tym, że w razie niewypłacalności emitenta dług
przejmuje Skarb Państwa.
- Zabezpieczenie NBP.
- Gwarancja banku komercyjnego. Nieopłacalne dla banku.
- Gwarancja samorządu terytorialnego. Beneficjentem może byćgmina.
- Hipoteka na nieruchomości. Wierzyciel może przejąć nieruchomość jeśli dłużnik nie
spłaca swoich długów.
II. Pozyskanie ratingu (ocena wiarygodności kredytowej emitenta, a tym samym ocena
wiarygodności papierów)
AAA  najwyższa wartość wiarygodności. Papiery najbezpieczniejsze.
AA  trochę mniej bezpieczne.
A itd. Do D  zaprzestano obsługi długu.
Pomiędzy BBB i BB przebiega granica między papierami bezpiecznymi, a śmieciowymi.
Najbardziej znane agencje ratingowe to Standard & Poor s, Moody s i Fitach Ratings.
III. Zawarcie umowy z bankiem reprezentantem. Bank reprezentuje posiadaczy obligacji.
Kontroluje sytuację finansową emitenta (usługę tę finansuje emitent). W razie złej sytuacji
emitenta bank może złożyć wniosek do sądu o upadłość emitenta. Banki boją się pełnić taką
funkcję, bo boją się odpowiedzialności.
Nietypowe rodzaje obligacji:
" Obligacje zamienne. Można je zmienić na akcje spółki emitenta. Posiadacz ma
do wyboru czy zamienić je na akcje, czy zażądać zwrotu pieniędzy. Są dobrym
narzędziem zarówno z punktu inwestora i emitenta. Oprocentowanie tych
obligacji jest trochę niższe niż normalnych obligacji. W momencie wykupu
można zamienić obligację, na akcję, więc nie będzie wypływu gotówki.
Kolejną zaletą jest opóz
nienie rozwodnienia zysku.
" Obligacje z prawem pierwszeństwa. Dają one prawo do kupna akcji w danej
spółce.
" Obligacje przychodowe. Mogą być emitowane jedynie przez jednostki
samorządu terytorialnego. Cechą charakterystyczną tych obligacji jest
8
ograniczona odpowiedzialność emitenta. Nie odpowiada on całym swoim
majątkiem. Zabezpieczeniem są przychody z inwestycji sfinansowanej dzięki
tym obligacjom.
9