TERAPIE JUTRA
Immunoterapia
nowotworów
Post´py wiedzy o uk"adzie odpornoĘciowym
pozwolÄ… opracowaç metody wprz´gajÄ…ce
w"asne si"y organizmu do walki z rakiem
Lloyd J. Old
ciÄ…gu ostatniego stulecia na tych i siedemdziesiÄ…tych powszechnie telewizora kopniakami: porzÄ…dne po-
przemian ros"o i mala"o za- uznano hipotez´  nadzoru immunolo- trząĘni´cie uk"adem odpornoĘciowym
Winteresowanie moÅ»liwoĘciÄ… gicznego , której autorami byli Lewis moÅ»e zwi´kszyç jego zdolnoĘç do usu-
wykorzystania uk"adu odpornoĘciowe- Thomas z New York University i Mac- wania komórek nowotworowych. Na-
go  niezwykle skutecznego w przypad- Farlane Burnett z Hall Institute w Mel- dal nie wiadomo jednak, który ze sk"ad-
ku wielu chorób  do walki rakiem. bourne w Australii. Zak"ada"a ona, Że ników lub jakie ich kombinacje przy-
Dzisiaj wÄ…tpliwoĘci znikn´"y i liczna rze- uk"ad odpornoĘciowy stale wyszukuje czyniajÄ… si´ do zniszczenia nowotworu.
sza badaczy zajmuje si´ przek"adaniem i niszczy pojawiajÄ…ce si´ komórki no- Pomimo to strategia ta przynosi pewne
tej idei na nowe biologiczne metody wotworowe. Zgodnie z tÄ… hipotezÄ… guz rzeczywiste sukcesy.
leczenia. powstaje wówczas, gdy system nadzo- Przyk"adowo brodawczak wyst´pu-
Obserwacje kliniczne wspierajÄ…ce hi- ru zawodzi. Jednak przez kolejne lata jÄ…cy na wewn´trznej Ęcianie p´cherza
potez´, Å»e uk"ad odpornoĘciowy moÅ»e nagromadzono dane ĘwiadczÄ…ce, Å»e moczowego, dobrze reaguje na szcze-
hamowaç rozwój nowotworów, pocho- uk"ad odpornoĘciowy atakuje jedynie pionk´ uÅ»ywanÄ… w walce z gruÄ™licÄ…, za-
dzÄ… z XIX wieku. Wówczas lekarze za- nowotwory wywo"ane przez wirusy. wierajÄ…cÄ… prÄ…tki bydl´cego szczepu Cal-
uwaÅ»yli, Å»e guzy nowotworowe u pa- PoniewaÅ» stanowiÄ… one mniejszoĘç po- mette-Guérin, czyli BCG. PrÄ…tki tego
cjentów, którzy przebyli zakaŻenie ba- Ęród wszystkich typów nowotworów, szczepu chronią przed gruęlicą, ponie-
kteryjne, czasem si´ zmniejszajÄ…. Wil- powyÅ»sza teoria wydawa"a si´ b"´dna. waÅ» wywo"ujÄ… silnÄ… odpowiedÄ™ immu-
liam B. Coley, chirurg pracujÄ…cy w Me- Uzyskane niedawno informacje spo- nologicznÄ…. Brodawczak zwykle nawra-
morial Hospital w Nowym Jorku wodowa"y jednak nawrót zainteresowa- ca po chirurgicznym usuni´ciu i w
w latach 1892 1936, ca"e swoje Å»ycie po- nia immunoterapiÄ… nowotworów, przede kolejnych stadiach nacieka Ęcian´ p´-
Ęwi´ci" opracowaniu sposobów lecze- wszystkim wskutek rewolucyjnych prze- cherza i jego otoczenie. Jednak wpro-
nia opartych na tym zjawisku. PoczÄ…t- mian w immunologii. Odkryto i wyizo- wadzenie szczepionki BCG do p´che-
kowo zakaÅ»a" on umyĘlnie chorych na lowano komórki i substancje, dzi´ki któ- rza moczowego przez cewnik wywo"uje
raka Å»ywymi bakteriami; z czasem opra- rym uk"ad odpornoĘciowy broni orga- przewlek"Ä… reakcj´ zapalnÄ…  d"ugotrwa-
cowa" szczepionk´ zawierajÄ…cÄ… zabite nizm przed infekcjÄ… oraz usuwa zakaÅ»o- "e pobudzenie komórek uk"adu odpor-
bakterie, która mia"a pobudzaç uk"ad ne i uszkodzone tkanki. BadajÄ…c te sk"ad- noĘciowego zwalczajÄ…cych napastni-
odpornoĘciowy do niszczenia nowotwo- niki, immunolodzy dok"adnie poznali ków. Sposób dzia"ania komórek od-
ru. Te metody leczenia  obecnie okre- dzia"anie tego uk"adu, a zajmujÄ…cy si´ czynu zapalnego nie jest dok"adnie zna-
Ęlane mianem immunoterapii, ponie- immunologią nowotworów zdobyli wie- ny, lecz wiemy, Że wraz z wydzielany-
waÅ» wykorzystujÄ… mechanizmy obron- dz´ o mechanizmach i czÄ…steczkach, za mi przez siebie substancjami zabijajÄ… ist-
ne organizmu do walki z chorobÄ…  pomocÄ… których b´dÄ… mogli w przysz"o- niejÄ…ce lub powstajÄ…ce w Ęcianie p´che-
przynios"y znacznÄ… popraw´ stanu Ęci kontrolowaç raka. rza komórki nowotworowe. Dzi´ki
zdrowia niektórych chorych. Nie zosta- temu pacjenci, którzy po operacji otrzy-
"y jednak wprowadzone powszechnie Pobudzanie uk"adu odpornoĘciowego mują BCG, są naraŻeni na znacznie
do leczenia ze wzgl´du na trudne do mniejsze ryzyko wznowy nowotworu.
przewidzenia rezultaty. Dzisiaj okreĘlilibyĘmy próby Coleya ChociaŻ powyŻsza szczepionka jest
W poczÄ…tkach naszego wieku takÅ»e jako terapi´ nieswoistÄ…: wzmaga"a ona przyk"adem skutecznoĘci nieswoistej im-
inni badacze próbowali opracowaç te- aktywnoĘç ca"ego uk"adu odpornoĘcio- munoterapii, to jednak, wywo"ujÄ…c za-
rapie wykorzystujÄ…ce procesy odporno- wego zamiast wybiórczo pobudzaç ele- palenie p´cherza moczowego, dzia"a wy-
Ęciowe, jednak Å»adna z nich nie da"a menty szczególnie skuteczne w walce "Ä…cznie miejscowo. Wi´kszoĘç nowo-
przekonujących wyników. Mimo to idea z nowotworami. Podczas ostatniego tworów zaĘ zagraŻa Życiu chorego, po-
zwiÄ…zku pomi´dzy odpornoĘciÄ… a ra- dziesi´ciolecia uczeni opracowali wie- niewaÅ» rozprzestrzenia si´ i powoduje
kiem nie opuszcza"a umys"ów wielu le innych nieswoistych immunoterapii. powstanie guzów w odleg"ych miejscach.
osób. Na przyk"ad w latach szeĘçdziesiÄ…- Ich strategia przypomina naprawianie Úeby je wyeliminowaç, immunoterapia
108 ÂWIAT NAUKI Listopad 1996
powinna oddzia"ywaç na nie we wszyst- WYCINEK RAKA JELITA GRUBEGO zabarwiony przeciwcia"ami monoklonalnymi
w dwóch róŻnych kolorach. KaŻde przeciwcia"o wiąŻe odmienne bia"ko na powierzchni
kich cz´Ä˜ciach cia"a. Dlatego w latach sie-
róŻnych populacji komórek. Kolor zielony oznacza komórki nowotworowe, natomiast po-
demdziesiÄ…tych i osiemdziesiÄ…tych wie-
marał
czowy  komórki tkanki "ącznej (podĘcieliska). PoniewaŻ przeciwcia"a rozpoznają
lu badaczy onkologów zaj´"o si´ czÄ…-
okreĘlone komórki, moÅ»na je wykorzystaç do wyszukiwania i wybiórczego niszczenia
steczkami zwanymi dziĘ cytokinami, któ-
komórek nowotworowych, jak równieŻ tkanek, które podtrzymują i odŻywiają guz.
re powstajÄ… w organizmie w odpowie-
dzi na zakaŻenia bakteryjne czy wiruso-
we i pomagajÄ… koordynowaç odpowiedÄ™ podobnie antygeny bakteryjne i wiruso- podejĘcia i donosi"o o znalezieniu anty-
immunologiczną. NaleŻą do nich takie we pobudzają organizm do walki z drob- genów swoistych dla nowotworów.
bia"ka, jak interferony, interleukiny noustrojami chorobotwórczymi. Niestety, Å»adne z tych odkryç nie zosta-
i czynnik martwicy nowotworu (TNF  Odkrycie przeciwcia" pod koniec XIX "o potwierdzone w dalszych badaniach.
tumor necrosis factor). Początkowo ba- wieku dostarczy"o Ęrodków do poszuki-
dacze mieli nadziej´, Å»e leczenie cytoki- wania takich swoistych dla nowotwo- Era przeciwcia" monoklonalnych
nami b´dzie mia"o niezwyk"Ä… wartoĘç. rów antygenów, a póęniej umoÅ»liwi"o
Jednak wyniki licznych prób klinicznych liczne badania nad zastosowaniem prze- Poszukiwanie antygenów nowotwo-
z zastosowaniem nieswoistej immuno- ciwcia" w immunoterapii nowotworów. rowych u"atwi"o odkrycie, jakiego do-
terapii ostudzi"y ich entuzjazm. Lecze- Przeciwcia"a  czÄ…steczki bia"kowe, pod- konali w 1975 roku César Milstein i
nie wy"Ä…cznie cytokinami prowadzi do stawowe sk"adniki uk"adu odpornoĘcio- Georges J. F. Köhler z University of
poprawy jedynie u nielicznych chorych. wego, krąŻą we krwi i wiąŻą si´ z obcy- Cambridge. Wykazali oni, Å»e komórka
mi antygenami. Dzi´ki temu napastnicy produkujÄ…ca przeciwcia"a moÅ»e Å»yç nie-
Antygeny nowotworowe op"aszczeni przeciwcia"ami stajÄ… si´ ce- skoÅ‚
czenie d"ugo, jeĘli po"Ä…czy si´ jÄ…
lem ataku komórek Żernych zwanych z komórką nowotworową. Technika, za
Byç moÅ»e cytokiny okaŻą si´ skutecz- makrofagami, innych komórek i uk"adu którÄ… otrzymali Nagrod´ Nobla, pozwa-
niejsze, jeĘli b´dÄ… stosowane w róŻnych specjalnych bia"ek krwi zwanych bia"ka- la uzyskiwaç nieograniczone iloĘci iden-
po"Ä…czeniach lub razem z innymi meto- mi dope"niacza. tycznych, czyli monoklonalnych prze-
dami leczenia. Wielu badaczy poszuku- ZdolnoĘç przeciwcia" do wykrywa- ciwcia", poniewaÅ» kaÅ»da komórka pro-
je jednak bardziej swoistych sposobów nia nieznacznych róŻnic mi´dzy czÄ…- dukujÄ…ca przeciwcia"a wytwarza wy-
walki z rakiem. Úeby nakierowaç immu- steczkami to cecha niezwykle przydat- "Ä…cznie jeden ich rodzaj. PowyÅ»sza tech-
noterapi´ wybiórczo na komórki nowo- na w badaniach nad poszukiwaniem nika wywar"a znaczny wp"yw na im-
tworowe, naleÅ»y najpierw odróŻniç je od antygenów nowotworowych. W ciÄ…gu munologi´ nowotworów, i to z wielu
normalnych. Uk"ad odpornoĘciowy po- ostatniego stulecia naukowcy wstrzy- powodów. Po pierwsze, dostarczy"a po-
trafi wykryç róŻnice pomi´dzy komór- kiwali ludzkie komórki rakowe niezli- t´Å»nego narz´dzia do poszukiwania an-
kami dzi´ki temu, Å»e na ich powierzch- czonej liczbie koni, owiec, królików, my- tygenów nowotworowych. Po drugie,
ni pojawiajÄ… si´ czÄ…steczki zwane an- szy i szczurów, analizujÄ…c nast´pnie badacze mogli w koÅ‚
cu otrzymywaç
tygenami. JuŻ dawno uczeni przypusz- powstające w odpowiedzi przeciwcia- okreĘlone przeciwcia"a w iloĘciach wy-
czali, Że komórki nowotworowe mogą "a. Gdyby uk"ad odpornoĘciowy tych starczających do klinicznego prze-
byç wyposaÅ»one w czÄ…steczki ĘwiadczÄ…- zwierzÄ…t odpowiada" na obce komórki testowania skutecznoĘci tego rodzaju
ce o ich nieprawid"owoĘci. Gdyby da"o nowotworowe wytwarzaniem przeciw- immunoterapii.
si´ znaleÄ™ç antygeny swoiste dla komó- cia", nie reagujÄ…cych z komórkami pra- Z tÄ… spektakularnÄ… metodÄ… wiÄ…zano
rek nowotworowych, moÅ»na by opraco- wid"owymi, mog"oby to sygnalizowaç wielkie nadzieje; przedwczeĘnie i nie li-
waç sposoby uczynienia ich lepiej rozpo- istnienie antygenów, które po identyfi- czÄ…c si´ z realiami, zapewniano o moÅ»-
znawalnymi przez uk"ad odpornoĘcio- kacji da"oby si´ wykorzystaç jako cel liwoĘci zastosowania przeciwcia" jako
wy. Tym samym komórki te sta"yby si´ ataku w terapii z zastosowaniem prze-  magicznych pocisków . SÄ…dzono, Å»e
celem ataku uk"adu odpornoĘciowego  ciwcia". Wielu badaczy próbowa"o tego rozpoznawszy swoiste antygeny, prze-
ÂWIAT NAUKI Listopad 1996 109
Za zgodÄ… PILAR BARIN-CHESA
Memorial Sloan-Kettering Cancer Center
TERAPIE JUTRA
nalne zawiod"y. RzeczywistoĘç wyglÄ…- ciwcia"a zostajÄ… wtedy zastÄ…pione ludz-
da jednak znacznie bardziej optymi- kimi odpowiednikami. Ta sztuczka
stycznie. Koncepcja nadal wydaje si´ zwana ucz"owieczeniem, czyli humani-
uzasadniona i stale dokonywane sÄ… po- zowaniem, pozwoli"a uzyskaç przeciw-
wolne post´py w opracowaniu metod cia"a, które  jak wykazujÄ… wyniki
TARCZYCA leczenia z zastosowaniem przeciwcia". pierwszych testów klinicznych  wy-
Przeciwcia"a monoklonalne ujawni"y mykajÄ… si´ uk"adowi odpornoĘciowe-
olbrzymiÄ… liczb´ antygenów na ludzkich mu. InÅ»ynierowie przeciwcia" doskona-
komórkach nowotworowych. Niestety, lą równieŻ inne w"aĘciwoĘci humani-
prawie wszystkie wyst´pujÄ… takÅ»e na zowanych czÄ…steczek, zwi´kszajÄ…c ich
zdrowych komórkach, a wi´c i one mo- zdolnoĘç do wiÄ…zania antygenu i wni-
g"yby zostaç uszkodzone w czasie lecze- kania do wn´trza guza.
nia przeciwcia"ami. Nawet ten fakt nie
musi jednak wykluczaç zastosowania Testy kliniczne przeciwcia"
przeciwcia" w terapii: antygeny znajdu-
jÄ…ce si´ w zdrowych tkankach mogÄ… byç Po zidentyfikowaniu docelowego an-
niedost´pne dla przeciwcia" krąŻących tygenu, wybraniu i skonstruowaniu od-
we krwi; komórki nowotoworowe mo- powiedniego przeciwcia"a, naukowcy
gÄ… mieç wi´cej czÄ…steczek antygenu ani- muszÄ… teraz zdecydowaç, jakiego ro-
Żeli zdrowe; uszkodzenia zdrowych ko- dzaju niszczący sygna" chcieliby prze-
mórek spowodowane przez przeciwcia"a kazaç komórkom guza. SÄ… na to dwa
mogÄ… byç odwracalne. sposoby. Jeden wykorzystuje w"aĘciwÄ…
Przeciwcia"a mog"yby nie tylko wy- przeciwcia"om zdolnoĘç do niszczenia
szukiwaç komórki nowotworowe; mo- komórek nowotworowych. Drugi trak-
g"yby one takÅ»e oddzia"ywaç na inne, tuje przeciwcia"a jak wehiku"y prze-
niezb´dne do wzrostu nowotworu, noszÄ…ce Ęrodki toksyczne, na przyk"ad
rodzaje komórek i cząsteczek lub teŻ leki przeciwnowotworowe, związki ra-
neutralizowaç czynniki wzrostowe  dioaktywne czy trucizny roĘlinne lub
substancje potrzebne do rozwoju guza zwierz´ce. Pojawi"o si´ tak wiele poten-
i jego unaczynienia, w ten sposób ha- cjalnych docelowych antygenów i skon-
mując rozrost nowotworu. Przeciwcia- struowano tyle przeciwcia", Że niemoŻ-
PRZERZUTY RAKA JELITA GRUBEGO
"a moÅ»na równieÅ» skierowaç na jego liwe jest obecnie przetestowanie ich
zlokalizowane w jamie brzusznej i poza niÄ…
podĘcielisko  tkank´ "Ä…cznÄ… znajdujÄ…- wszystkich w próbach klinicznych.
dajÄ… zacienienia na scyntygramie, poniewaÅ»
wychwyci"y i zag´Ä˜ci"y przeciwcia"o mono- cÄ… si´ pomi´dzy komórkami nowotwo- Jednym z kryteriów decydujÄ…cych
klonalne A33 znakowane radioizotopem.
rowymi, która czasami stanowi nawet o wyborze przeciwcia"a jako potencjal-
Prawid"owe komórki jelita równieŻ wy-
ponad 60% masy guza, a gdy jej brak, nego leku jest prawdopodobieł
stwo, Że
chwytujÄ… A33, lecz go nie zatrzymujÄ…. (Ra-
nowotwory nie przekraczajÄ… mikrosko- w wi´kszym stopniu nagromadzi si´
dioaktywnoĘç w obszarze tarczycy jest spo-
pijnych, niegroęnych rozmiarów. W Me- ono w tkankach guza aniŻeli zdrowych.
wodowana wychwytem wolnego radioizo-
topu jodu.) To zjawisko selektywnej aku- morial Sloan-Kettering Cancer Center Aby sprawdziç, czy badane przeciwcia-
mulacji przeciwcia" rodzi nadziej´ na roz- w Nowym Jorku Wolfgang J. Rettig i Pi- "o spe"nia ten warunek, znakuje si´ je
wój ukierunkowanych terapii, dających
lar Garin-Chesa wraz ze mnÄ… wykryli izotopem jodu (131I), wstrzykuje ochotni-
mniej objawów niepoŻądanych niŻ chemio-
antygen nazwany FAP-alfa, który ule- kowi i Ęledzi losy tego przeciwcia"a w
terapie konwencjonalne.
ga silnej ekspresji powierzchniowej na organizmie, pos"ugujÄ…c si´ odpowied-
komórkach podĘcieliska wielu typów nimi technikami obrazowania. W celu
ciwcia"a monoklonalne osiÄ…dÄ… na komór- nowotworów. Ten i inne antygeny, dok"adniejszego pomiaru jego st´Å»enia
kach nowotworowych i uruchomiÄ… od- charakterystyczne dla podĘcieliska lub w guzie pobiera si´ fragment chorej
powiedę odpornoĘciową, która zniszczy naczył
krwionoĘnych guza, uwaÅ»a si´ tkanki. PoniewaÅ» Å»aden ze znanych an-
komórki docelowe, lecz oszcz´dzi zdro- za obiecujÄ…ce cele ataku w immunote- tygenów docelowych nie wyst´puje wy-
we, pozbawione antygenów nowotwo- rapii przeciwcia"ami. "ącznie na komórkach nowotworowych,
rowych. Wielu badaczy przewidywa"o, Przeciwcia"a monoklonalne uzysku- wyniki badał
obrazowych są takŻe nie-
Å»e moÅ»na b´dzie zwi´kszyç niszczÄ…cÄ… je si´ obecnie najcz´Ä˜ciej od myszy im- zwykle istotne w ocenie iloĘci przeciw-
si"´ przeciwcia", do"Ä…czajÄ…c do nich che- munizowanych komórkami nowotwo- cia"a gromadzÄ…cego si´ w zdrowych
miczne trucizny;  uzbrojone przeciw- rowymi cz"owieka. Próby kliniczne tkankach. Przeciwcia"a wykazujące naj-
cia"o transportowa"oby takÄ… czÄ…steczk´ dowiod"y, Å»e wi´kszoĘç ludzi rozwija lepsze w"aĘciwoĘci sÄ… pierwszymi kan-
bezpoĘrednio do guza, gdzie powinna odpowiedę immunologiczną neutrali- dydatami do testów leczniczych.
zabiç jego komórki. zujÄ…cÄ… te pochodzÄ…ce od myszy bia"ka. Opracowanie tylko jednego protoko-
Wywo"ane tym emocje sprawi"y, Å»e Wobec tego uczeni zacz´li konstruowaç "u do prób klinicznych terapii przeciw-
przemys" farmaceutyczny i prywatni in- ludzkie lecznicze przeciwcia"a, które po- cia"ami wymaga olbrzymiego wysi"ku
westorzy wydali na ten cel olbrzymie winny uniknÄ…ç ataku uk"adu odporno- i czasu, co t"umaczy, dlaczego przejĘcie
sumy. Lecz kiedy przypuszczeł
nie uda- Ęciowego. JednoczeĘnie przerabia si´ od najlepszych pomys"ów do przydat-
"o si´ potwierdziç w oczekiwanym ter- mysie przeciwcia"a tak, aby bardziej nych sposobów leczenia trwa znacznie
minie, nastroje uleg"y radykalnej zmia- przypomina"y ludzkie. Wszystkie zb´d- d"uÅ»ej niÅ» byĘmy chcieli. Jako przyk"ad
nie; wielu ekspertów i inwestorów ne (tj. nie wiąŻące swoistego antygenu  niech pos"uŻą badania nad mysim prze-
oĘwiadczy"o, Że przeciwcia"a monoklo- przyp. t"um.) fragmenty mysiego prze- ciwcia"em monoklonalnym zwanym
110 ÂWIAT NAUKI Listopad 1996
Za zgodÄ… SYDNEYA WELTA
Memorial Sloan-Kettering Cancer Center
Punkty zwrotne w historii immunoterapii nowotworów

IMMUNOTERAPIA BIERNA IMMUNOTERAPIA CZYNNA IMMUNOTERAPIA ADOPTYWNA
NIESWOISTA (PODAWANIE PRZECIWCIA¸) (PODAWANIE SZCZEPIONEK) IMMUNOTERAPIA
CZASY
OBECNE
PIERWSZE PRÓBY KLINICZNE
PIERWSZE PRÓBY KLINICZNE ZE SZCZEPIONKAMI ZAWIERAJŃCYMI
Z PRZECIWCIA¸AMI PEPTYDY NOWOTWOROWE
HUMANIZOWANYMI

SKLONOWANIE LUDZKICH ANTYGENÓW
POCZŃTEK BADAĄ KLINICZNYCH
NOWOTWOROWYCH ROZPOZNAWANYCH
MYSICH PRZECIWCIA¸
PRZEZ LIMFOCYTY T
PIERWSZE PRÓBY KLINICZNE
MONOKLONALNYCH
Z LIMFOCYTAMI CHORYCH
ODKRYCIE I PRÓBY
NA NOWOTWORY

STOSOWANIA CYTOKIN:
INTERFERONÓW, TNF, IL-2,

IL-12, GM-CSF

WYKRYCIE U LUDZI
OPRACOWANIE METODY
PRZECIWCIA¸ I LIMFOCYTÓW T
UZYSKIWANIA MYSICH
REAGUJŃCYCH Z NOWOTWORAMI
PRZECIWCIA¸ MONOKLONALNYCH
PIERWSZE WZMIANKI
O PRZENOSZENIU
OPORNOÂCI NA NOWOTWORY
OKREÂLENIE ROLI LIMFOCYTÓW T
PRZEZ LIMFOCYTY T U MYSZY
W IMMUNOLOGII NOWOTWORÓW
PRÓBY ZE SZCZEPIONKŃ BCG
NA ZWIERZóTACH I LUDZIACH
WYKRYCIE SWOISTYCH ANTYGENÓW
NOWOTWOROWYCH U MYSZY
BADANIA PRZECIWNOWOTWOROWYCH
POCZŃTEK STOSOWANIA PRZECIWCIA¸
W¸AÂCIWOÂCI SK¸ADNIKÓW
W DIAGNOSTYCE I TERAPII
BAKTERII U ZWIERZŃT
NOWOTWORÓW
POCZŃTEK POSZUKIWANIA
PRZECIWCIA¸ PRZECIWKO ANTYGENOM

SWOISTYM DLA NOWOTWORÓW
PIERWSZE PRÓBY COLEYA
Z TOKSYNAMI
1880
A33 prowadzone obecnie przez Syd- przeciwcia"o A33 znacznie wi´kszÄ… chorych guzy uleg"y zmniejszeniu. Ale
neya Welta i naszÄ… grup´ w Memorial dawkÄ… izotopu zdolnÄ… napromieniç co bardziej istotne i zaskakujÄ…ce, prze-
Sloan-Kettering. Wykrywa ono antygen i zniszczyç komórki nowotworowe i po- ciwcia"o to nie wywo"ywa"o Å»adnych
obecny na zdrowych komórkach jelita stawiliĘmy dwa pytania: czy do guza objawów toksycznych w jelicie, chociaŻ
i praktycznie na wszystkich rodzajach dotrze wystarczajÄ…ca iloĘç przeciwcia- si´ w nim gromadzi"o.
raka jelita grubego. Badania kliniczne "a oraz jaki wp"yw wywrze ono na pra- Naszym zdaniem komórki jelita nie
z A33 nisko wyznakowanym radioak- wid"owe komórki przewodu pokarmo- ulegają uszkodzeniu, poniewaŻ szybko
tywnym izotopem wskazujÄ… na znaczÄ…- wego? PoniewaÅ» osoby badane w tej pozbywajÄ… si´ przeciwcia"a, natomiast
cy jego wychwyt przez komórki raka je- próbie rozwija"y odpowiedę immuno- komórki guza zatrzymują je na po-
lita grubego. Prawie 0.01% podanej logiczną neutralizującą mysie A33, wierzchni. Powsta"a równieŻ zhumani-
ca"kowitej dawki przeciwcia"a groma- wstrzykiwaliĘmy im pojedynczą daw- zowana wersja przeciwcia"a A33, która
dzi si´ w obr´bie nowotworu; co wi´cej k´ przeciwcia"a. (Kolejne iniekcje by"y- przechodzi obecnie próby kliniczne. Úe-
 przechodzi ono do wn´trza guza. by bezuÅ»yteczne, uk"ad odpornoĘciowy by daç wyobraÅ»enie, ile czasu wymaga-
Te korzystne wyniki uzasadni"y ko- bowiem rozpozna"by i usunÄ…" t´ czÄ…- "a realizacja tego projektu, przedstaw-
lejny krok: uÅ»ycie go w drugiej fazie steczk´, zanim mia"aby szans´ dotarcia my nast´pujÄ…ce dane: antygen wykryto
prób klinicznych w celu ustalenia sku- w pobliŻe guza.) Nawet przy tak ogra- w 1982 roku, pierwsze badania klinicz-
tecznoĘci leczniczej.  Na"adowaliĘmy niczonym dawkowaniu u niektórych ne rozpocz´to w 1988 roku, a testy lecz-
ÂWIAT NAUKI Listopad 1996 111

JANA BRENNING
TERAPIE JUTRA
nicze  w 1991 roku. Pierwsi chorzy
otrzymali humanizowane przeciwcia"o
Ârodki niszczÄ…ce nowotwory
w 1995 roku.
przenoszone przez przeciwcia"a
Najwi´kszym dotÄ…d osiÄ…gni´ciem w
tego rodzaju terapii okaza"y si´ wyniki
rzeciwcia"a wiąŻą antygeny na powierzchni komórek nowotworowych. W ten spo-
badał
nad przeciwcia"em, które wiąŻe
Psób zaznaczają nieprawid"owe komórki do zniszczenia przez inne sk"adowe uk"a-
antygen obecny zarówno na prawid"o-
du odpornoĘciowego lub wywo"ują w nich proces autodestrukcji. Podobnie mogą dzia-
wych limfocytach B  komórkach, które
"aç na naczynia krwionoĘne odÅ»ywiajÄ…ce nowotwór lub tkank´ "Ä…cznÄ… podĘcieliska.
po pobudzeniu wytwarzajÄ… przeciwcia-
Przeciwcia"a potrafiÄ… neutralizowaç czy hamowaç dzia"anie czynników wzrostowych
"a  jak i na komórkach ch"oniaka, no-
 substancji koniecznych do jego wzrostu. Oprócz tego mogÄ… s"uÅ»yç jako samona-
wotworu wywodzÄ…cego si´ z limfocy-
prowadzajÄ…ce si´ pociski, dostarczajÄ…c wiele toksycznych substancji (niektóre wymie-
tów B. Stuart F. Schlossmann z Da-
niono poniŻej) bezpoĘrednio do nowotworu.
na-Farber Cancer Institute w Bostonie
pierwszy wykry" ten antygen nazwany
CD20, który sta" si´ obiektem zaintereso-
RADIOAKTYWNE IZOTOPY, takie jak jod 131 czy itr 99, za-
wania wielu badaczy, m.in. zespo"u z
bijają komórki nowotworowe, uszkadzając ich DNA.
University of Michigan, prowadzonego
przez Marka S. Kaminskiego, oraz gru-
TOKSYNY mogÄ… byç dostarczone do nowotworu przez prze-
py Olivera W. Pressa z University of Wa-
ciwcia"a. W badaniach cz´sto stosowana jest rycyna otrzy-
shington School of Medicine. Uzyskane
mywana z nasion rÄ…cznika, która hamuje syntez´ bia"ek i po-
wyniki sÄ… niezwykle emocjonujÄ…ce. Sa-
wstrzymuje rozwój nowotworów. TakŻe pewne sk"adniki
mo to przeciwcia"o moÅ»e spowodowaç
bakterii i innych drobnoustrojów blokują wzrost komórek no-
zmniejszenie si´ masy guza, a w po"Ä…-
wotworowych w hodowli. Dzi´ki przeciwcia"om moÅ»na b´-
czeniu z 131I efekt ten jest znaczny i d"u-
dzie prawdopodobnie doprowadzaç do guza wiele innych
gotrwa"y. Równie waŻne jest, Że lecze-
związków o silnym dzia"aniu przeciwnowotworowym, na przy-
nie powoduje niewiele objawów nie-
k"ad CC-1065, kalichamycyn´, majtanosinoidy (mayta-
poŻądanych. Tym samym przekonali-
nosinoids), zbyt toksycznych, by obecnie stosowaç je w
Ęmy si´, Å»e nawet jeĘli antygen wyst´-
chemioterapii.
puje na zdrowych komórkach, moŻe
w pewnych okolicznoĘciach zostaç wy-
ÂRODKI CHEMIOTERAPEUTYCZNE cz´sto docierajÄ… do
korzystany jako obiekt immunoterapii.
guza w wi´kszych, bardziej toksycznych dawkach, jeĘli sÄ…
Podobnie jak w wi´kszoĘci doĘwiad-
dostarczone przez przeciwcia"a.
czalnych metod leczenia nowotworów
terapii przeciwcia"ami w pierwszej kolej-
ENZYMY zmieniajÄ…ce nieszkodliwe pre-
noĘci poddawani są chorzy z zaawan-
kursory leków w ich zabójcze dla komó-
sowanÄ… postaciÄ… choroby. Ale bywa ona
rek pochodne mogÄ… dostaç si´ do nowo-
znacznie skuteczniejsza, gdy podejmuje
tworu, gdy zostanÄ… przy"Ä…czone do prze-
si´ jÄ… wczeĘniej. Gert Riethmüller z Uni-
ciwcia". PoniewaÅ» zadzia"ajÄ… wy"Ä…cznie
wersytetu w Monachium bada" efekt
w obr´bie guza, zdrowe tkanki organizmu
dzia"ania przeciwcia"a monoklonalnego
nie zostanÄ… uszkodzone.
zwanego 17.1A u chorych we wczesnym
(miejscowym) stadium raka jelita gru-
LEKI GENETYCZNE wyst´pujÄ… w wielu
bego. Leczenie przeciwcia"ami rozpo-
postaciach. Tzw. antysensowne czÄ…steczki DNA blokujÄ… wy-
cz´to natychmiast po usuni´ciu wykry-
twarzanie bia"ek potrzebnych komórkom nowotworowym. In-
tego guza. Pomimo zabiegu opera-
ne sztucznie skonstruowane geny kodujÄ… bia"ka zabijajÄ…ce
cyjnego wielu pacjentom zagraŻa nawrót
komórki guza; moÅ»na je bezpoĘrednio po"Ä…czyç z przeciw-
spowodowany przez pozostawione ko-
cia"ami lub upakowaç w czÄ…stkach wirusów wyposaÅ»onych
mórki nowotworowe. JednakŻe w bada-
w naprowadzajÄ…ce przeciwcia"o na swojej powierzchni.
niach prowadzonych przez Riethmüllera
wĘród chorych otrzymujących przeciw-
CZŃSTECZKI ODCZYNU ZAPALNEGO (czynnik martwicy
cia"o odnotowano znacznie niŻszy wskaę-
nowotworu  TNF) i inne bia"kowe przekaęniki uk"adu od-
nik nawrotu choroby. Leczenie komórek
pornoĘciowego, jak równieŻ pewne sk"adniki drobnoustrojów
nowotworowych, które nie zosta"y usu-
mogÄ… wywo"aç odczyn zapalny, który zniszczy tkanki w obr´-
ni´te w czasie zabiegu lub zacz´"y roz-
bie guza nowotworowego.
przestrzeniaç si´ w innych narzÄ…dach, jest
wysoce zasadne i b´dzie to jeden z
KOMÓRKI UK¸ADU ODPORNOÂCIOWEGO
g"ównych celów przysz"ej immunoterapii.
kierowane przez przeciwcia"a, na przyk"ad lim-
W opisanych powyŻej metodach le-
focyty T przetworzone metodami inŻynierii
czenia przeciwcia"a pochodzi"y od zwie-
genetycznej, mogÄ… spowodowaç rozpad ko-
rzÄ…t; w przysz"oĘci byç moÅ»e b´dÄ… otrzy-
mórek nowotworowych.
mywane in vitro. Ten sposób okreĘla si´
mianem biernej immunoterapii: chory
otrzymuje czÄ…steczki uk"adu odporno-
Ęciowego, których sam nie wytwarza.
112 ÂWIAT NAUKI Listopad 1996
JENNIFER C. CHRISTIANSEN
Natomiast szczepionki uwaÅ»a si´ za todami stosowanymi w badaniach na komórki w po"Ä…czeniu z tzw. antygena-
czynnÄ… immunoterapi´, poniewaÅ» u zwierz´tach. Dlatego prace skoncentro- mi zgodnoĘci tkankowej. Naukowcy
osoby, która ulega chorobie, wywo"ujÄ… wa"y si´ na tych reakcjach immunolo- dysponujÄ… rosnÄ…cÄ… listÄ… bia"ek i pepty-
obronnÄ… odpowiedÄ™ odpornoĘciowÄ…. gicznych, które moÅ»na dok"adnie badaç dów antygenów nowotworowych izo-
w hodowlach komórkowych. Nasz ze- lowanych za pomocą wprowadzonej
Obiecujące szczepionki spó" wybra" komórki czerniaka (raka przez Boona i jego zespó" metody klono-
skóry), takŻe z tego powodu, Że moŻna wania antygenów nowotworowych.
Próby leczenia nowotworów za po- je "atwo hodowaç w laboratorium. Przez Wszystkie te czÄ…steczki sÄ… g"ównymi
mocÄ… szczepionek si´gajÄ… poczÄ…tków 10 lat przebadaliĘmy olbrzymiÄ… liczb´ kandydatami do zastosowania w szcze-
immunologii. Przez lata lekarze szczepi- pacjentów z czerniakiem, poszukując pionkach. Jeszcze nowsze metody dają
li setki chorych napromieniowanymi przeciwcia" czy limfocytów T u tych, nadziej´ poszerzenia tej listy.
komórkami nowotworowymi 
pobranymi od nich samych, ale
takŻe od innych pacjentów  aby
zapobiec odradzaniu si´ guza.
ChociaÅ» czasami przynosi"o to
efekty, wczesne próby ze szcze-
pionkami mia"y wiele wad. Do naj-
bardziej znaczących naleŻa"a nie-
moÅ»noĘç oceny wp"ywu szcze-
pionki na uk"ad odpornoĘciowy.
Po opracowaniu szczepionek prze-
ciwko chorobom zakaęnym, na
TESTY SKÓRNE dajÄ… moÅ»liwoĘç stwierdzenia, czy uk"ad odpornoĘciowy chorego rozpo-
przyk"ad chorobie Heinego-Medi-
znaje antygeny peptydowe obecne na komórkach nowotworu. JeĘli tak, na skórze pacjen-
na (polio), ich dzia"anie moŻna by"o "a-
ta pojawia si´ podraÅ»nienie, tzw. odczyn opóęnionej nadwraÅ»liwoĘci. PoczÄ…tkowy odczyn
two Ęledziç, szukajÄ…c wywo"anych ni-
u chorego z czerniakiem (z lewej) staje si´ bardziej nasilony po wstrzykni´ciu cytokiny
mi swoistych przeciwcia". Lecz do (GM-CSF) pobudzającej uk"ad odpornoĘciowy (z prawej). PowyŻszy test przypomina pró-
b´ tuberkulinowÄ… wykonywanÄ… po szczepieniu przeciwko gruÄ™licy.
niedawna uczeni nie dysponowali od-
powiedniÄ… wiedzÄ… o antygenach nowo-
tworowych i wywo"ywanej przez nie którzy reagowali na w"asne komórki Kolejnym ęród"em informacji o po-
odpowiedzi immunologicznej. Nie mo- czerniaka. StwierdziliĘmy, Że niewiel- tencjalnych antygenach nowotworo-
gli wi´c zrozumieç, dlaczego leczenie ka grupa chorych rzeczywiĘcie rozwija wych jest lawina nowych odkryç doty-
pomaga"o tylko niektórym chorym. Sta- odpowiedę immunologiczną przeciw- czących zmian genetycznych w ko-
"y post´p badaÅ‚
w ostatnich dziesi´cio- ko w"asnym komórkom nowotworo- mórkach raka. KaÅ»da zmiana w komór-
leciach doprowadzi" do tego, Å»e prace wym. OdnieĘliĘmy równieÅ» wraÅ»enie, ce nowotworowej, która moÅ»e byç wy-
nad nowymi szczepionkami przeciw- Å»e wiÄ…Å»e si´ to z bardziej "agodnym kryta przez uk"ad odpornoĘciowy, sta-
nowotworowymi moÅ»na juÅ» oprzeç na przebiegiem choroby. nowi wod´ na m"yn immunologów. Do
solidnych podstawach naukowych. Kolejnym zadaniem by"o wyizolowa- najbardziej atrakcyjnych obiektów na-
Wspó"czesna historia tych szczepio- nie tych antygenów do zastosowania leŻą nieprawid"owe bia"ka wytwarza-
nek rozpocz´"a si´ w latach czterdzie- w szczepionce. Thierry Boon i jego ne wtedy, gdy ich geny na skutek mu-
stych i pi´çdziesiÄ…tych wraz z podsta- wspó"pracownicy z Instytutu BadaÅ‚
nad tacji przejdÄ… w odmiany u"atwiajÄ…ce
wowym odkryciem w dziedzinie im- Rakiem im. Ludwiga w Brukseli opraco- rozwój nowotworów. Obecnie powstaje
munologii nowotworów. Stwierdzono wali metod´ [patrz: Thierry Boon,  Im- d"uga lista genów zwiÄ…zanych z nowo-
wówczas, Że w guzach wywo"anych u munoterapia nowotworów z"oĘliwych ; tworzeniem, zwanych onkogenami i ge-
myszy zwiÄ…zkami chemicznymi lub wi- Âwiat Nauki, maj 1993], która wykaza"a, nami supresorami hamujÄ…cymi wzrost
rusami znajdujÄ… si´ antygeny, którymi Å»e u chorych z czerniakiem istniejÄ… dwa nowotworów [patrz: Robert A. Wein-
moÅ»na uodporniç myszy tej samej rasy rodzaje antygenów wywo"ujÄ…cych od- berg,  Jak powstaje rak? , strona 32].
na przeszczep komórek guza. W kolej- powiedę limfocytów T i umoŻliwi"a ich G"ównym obiektem terapii za pomocą
nych badaniach wykazano, Å»e komórki uzyskiwanie w duÅ»ych iloĘciach. Do szczepionek stanÄ… si´ ludzkie nowotwo-
uk"adu odpornoĘciowego zwane limfo- pierwszego rodzaju naleŻą antygeny ry wywo"ane przez wirusy, na przyk"ad
cytami T pochodzÄ…ce od immunizowa- zwane MAGE, BAGE i GAGE, produ- rak szyjki macicy.
nego zwierz´cia potrafiÄ… przenieĘç ta- kowane wy"Ä…cznie przez ten nowotwór Podobnie jak w przypadku przeciw-
kÄ… odpornoĘç na zdrowe myszy tej sa- oraz komórki jÄ…dra. Drugi  to tzw. an- cia" monoklonalnych obecnie opra-
mej rasy. Opracowano teÅ» metod´, któ- tygeny róŻnicowania, takie jak tyrozyna- cowano wi´cej metod immunoterapii
ra wykaza"a, Å»e limfocyty T immunizo- za, Melan A, wyst´pujÄ…ce zarówno na szczepionkami aniÅ»eli moÅ»na prze-
wanej myszy potrafi"y zabijaç równieÅ» komórkach czerniaka, jak i na melano- testowaç na chorych. ChociaÅ» olbrzy-
komórki nowotworowe rosnące w ho- cytach, czyli komórkach skóry, z któ- mie doĘwiadczenie ze szczepionkami
dowli. Natomiast przeciwcia"a wywo- rych on si´ wywodzi. przeciwko chorobom zakaÄ™nym powin-
"ywane komórkami nowotworowymi Limfocyty T  nie widzÄ… ca"ej bia"ko- no ukierunkowaç prace nad szczepion-
z regu"y tych zdolnoĘci nie posiada"y. wej struktury antygenu na powierzchni kami przeciwnowotworowymi, to jed-
ChcieliĘmy sprawdziç, czy podobna komórki nowotworowej, lecz tylko jego nak znaczne obszary wiedzy pozostajÄ…
reakcja immunologiczna mog"aby zajĘç fragmenty zwane peptydami. Kiedy ko- nadal nie odkryte. Szczepionki, zawie-
u ludzi. Wzgl´dy etyczne i praktyczne mórki nowotworu przetwarzajÄ… anty- rajÄ…ce ca"e komórki nowotworowe (cza-
uniemoÅ»liwia"y nam pos"uÅ»enie si´ me- gen, prezentujÄ… go na powierzchni sami zmienione metodami inÅ»ynierii
ÂWIAT NAUKI Listopad 1996 113
Za zgodÄ… ALEXANDRA KNUTHA,
Szpital Pó"nocny Frankfurt
TERAPIE JUTRA
Rodzaje szczepionek przeciwnowotworowych
Zadaniem tych szczepionek jest pobudzenie limfocytów T i innych sk"adowych uk"adu odpornoĘciowego do rozpoznawania i gwa"tow-
nego atakowania tkanek nowotworowych.
Ca"e komórki OdpowiedÄ™ immunologicznÄ… mogÄ… uruchomiç zinaktywowane komórki nowotworowe oraz ich ekstrakty.
nowotworowe Komórki nowotworowe zmuszone metodą inŻynierii genetycznej do wydzielania cytokin, na przyk"ad
IL-2 czy GM-CSF, wzmacniajÄ… si"´ odpowiedzi przeciwnowotworowej. Te, które w wyniku tych
procedur wykazujÄ… na swej powierzchni czÄ…steczki dostarczajÄ…ce dodatkowy sygna" stymulujÄ…cy 
na przyk"ad bia"ko B7  zwi´kszajÄ… zdolnoĘç limfocytów T do rozpoznawania komórek nowotworowych.
Peptydy Peptydy nowotworowe, czyli fragmenty bia"ek guza rozpoznawane przez limfocyty T, wstrzykuje si´
osobno lub wraz z pobudzajÄ…cymi odpowiedÄ™ immunologicznÄ… adiuwantami.
Bia"ka Komórki prezentujące antygen wychwytują podane bia"ka nowotworowe i rozk"adają je na róŻne
fragmenty peptydowe rozpoznawane przez limfocyty T.
Komórki dendrytyczne Ten rodzaj komórek prezentujÄ…cych antygen po izolacji z krwi pacjenta inkubuje si´ z peptydami
nowotworowymi lub zmusza metodami inŻynierii genetycznej do wytwarzania bia"ek nowotworowych,
a nast´pnie ponownie wprowadza do organizmu chorego.
Gangliozydy Organizm ludzki potrafi wytwarzaç przeciwcia"a przeciwko czÄ…steczkom takim jak GM2, które znajdujÄ…
si´ na powierzchni komórek nowotworowych. Badania kliniczne dowiod"y, Å»e wyst´powanie
u pacjentów z czerniakiem przeciwcia" anty-GM2 wiÄ…Å»e si´ z lepszym rokowaniem.
Bia"ka szoku termicznego Te obecne w komórce bia"ka wiąŻą peptydy. Podanie bia"ek szoku termicznego wyizolowanych
z tkanki guza wywo"uje odpornoĘç na nowotwór u myszy.
Wektory bakteryjne Geny kodujÄ…ce antygeny nowotworowe wstawia si´ do materia"u genetycznego wirusów lub bakterii.
i wirusowe W organizmie chorego takie drobnoustroje wywo"ujÄ… odpornoĘç na antygeny w"asne
i nowotworowe.
Kwasy nukleinowe DNA lub RNA kodujące antygeny nowotworowe sk"aniają prawid"owe komórki do ich produkcji.
genetycznej), prawdopodobnie zostanÄ… cierpliwie czekajÄ… na wytworzenie w ty T mogÄ… byç podane kaÅ»demu osobni-
zastąpione szczepionkami zawierają- duŻych iloĘciach oczyszczonych anty- kowi, limfocyty T pochodzące od jed-
cymi okreĘlone antygeny nowotworo- genów nowotworowych, takich jak nego cz"owieka zwykle są przez inne-
we. Ponadto poniewaÅ» szczepionki pep- MAGE, Melan A, tyrozynaza, aby po- go odrzucane. Z tego powodu chory
tydowe "atwo zsyntetyzowaç, stanÄ… si´ twierdziç t´ hipotez´. musi byç zarówno dawcÄ…, jak i biorcÄ…
one g"ównym przedmiotem badał
kli- Obecnie rozwaÅ»a si´ jeszcze inne po- w"asnych limfocytów T. Pierwsze testy
nicznych. Z pierwszych prób wynika, dejĘcie lecznicze. Tzw. immunoterapia kliniczne tej metody prowadzi" Steven
Å»e mogÄ… powodowaç zmniejszenie adoptywna polega na pobudzeniu lim- A. Rosenberg z National Cancer Insti-
masy guza. Niektórzy immunolodzy focytów T przez kontakt z antygenami tute; nie ustajÄ… wysi"ki, aby uczyniç jÄ…
przypuszczają, Że bardziej skuteczne ja- lub komórkami nowotworowymi w la- bardziej skutecznym, mniej czasoch"on-
ko szczepionki b´dÄ… jednak ca"e czÄ…- boratorium, a nast´pnie namnoÅ»eniu nym i kosztownym sposobem leczenia.
steczki bia"ek, poniewaŻ stymulują one ich i podaniu choremu. Inaczej niŻ Immunoterapia adoptywna moŻe oka-
uk"ad odpornoĘciowy bardzo wieloma w przypadku wsobnych (identycznych zaç si´ najbardziej pomocna w leczeniu
róŻnymi peptydami. Naukowcy nie- genetycznie) ras myszy, kiedy limfocy- zakaŻeł
wirusowych i nowotworów
OBRAZ Z TOMOGRAFU KOMPUTEROWEGO pokazuje poprzeczny przekrój górnej cz´Ä˜ci tu"owia 41-letniego m´Å»czyzny przed i po
leczeniu ch"oniaka przeciwcia"em anty-CD20 sprz´Å»onym z radioizotopem (dwa czarne ko"a to p"uca). Pomimo wczeĘniejszej chemio-
terapii choroba post´powa"a, co przejawia"o si´ duŻą liczbÄ… powi´kszonych w´z"ów ch"onnych (z lewej). Po podaniu pojedynczej daw-
ki przeciwcia"a anty-CD20 wszystkie objawy ustąpi"y. Po up"ywie dwóch lat chory pozostaje nadal w stanie ca"kowitej remisji (z prawej).
114 ÂWIAT NAUKI Listopad 1996
MARK S. KAMINSKI
University of Michigan
u pacjentów, których uk"ad odpornoĘcio-
wy zosta" os"abiony przez leki lub wczeĘ-
Jak nowotwór unika rozpoznania
niejsze choroby. Na przyk"ad chory na
przez uk"ad odpornoĘciowy
bia"aczk´ jest poddawany przed prze-
szczepieniem szpiku chemioterapii i na-
Zmiana cech
promienianiu, czyli leczeniu immunosu-
Na skutek presji uk"adu odpornoĘciowego komórki nowotworowe wytwarzają klony
presyjnemu w celu zniszczenia wszyst-
pozbawione cech umoŻliwiających zniszczenie ich przez limfocyty T, inne komórki cy-
kich komórek nowotworowych, co czyni
totoksyczne i przeciwcia"a. Proces ten nosi nazw´ immunoselekcji i dzi´ki niemu po-
go niezwykle podatnym na zakaŻenia,
wstają komórki nowotworowe pozbawione swoistych antygenów lub cząsteczek zgod-
na przyk"ad wirusem cytomegalii (CMV).
noĘci tkankowej prezentujących antygeny nowotworowe limfocytom. Komórki no-
Wykazano jednak, Że podanie swoistych
wotworowe mogÄ… wtedy równieÅ» utraciç tzw. czÄ…steczki kostymulujÄ…ce, pobudzajÄ…ce
dla CMV limfocytów T zmniejsza ryzyko
limfocyty T oraz czÄ…steczki sygna"owe potrzebne do reagowania na cytokiny (np.
zakaŻenia tym wirusem u biorcy prze- interferon gamma), u"atwiające ich zabijanie.
szczepu szpiku. Ponadto wstrzykujÄ…c pa-
Supresja odpowiedzi immunologicznej
cjentowi limfocyty od zdrowego dawcy,
Komórki nowotworowe potrafiÄ… wywo"ywaç zmiany w organizmie gospodarza, które
moÅ»na uzyskaç remisj´ ch"oniaków wy-
os"abiajÄ… lub znoszÄ… odpowiedÄ™ immunologicznÄ… przeciwko nim. Immunosupresja swo-
wo"anych przez wirusy. Dzi´ki podawa-
ista wyst´puje, jeĘli komórki nowotworowe przekazujÄ… wadliwe lub nieskuteczne sy-
niu leków immunosupresyjnych limfo-
gna"y do limfocytów T, zmniejszajÄ…c ich liczb´ lub zdolnoĘç do odpowiedzi. Natomiast
cyty nie są odrzucane i zwalczają komórki
stan nieswoistego zahamowania odpowiedzi immunologicznej spowodowany jest przez
tego nowotworu.
inne produkty nowotworów (np. TGF-beta), leki przeciwnowotworowe lub radioterapi´.
Ukrywanie si´ przed uk"adem odpornoĘciowym
Zadania na przysz"oĘç
OdpowiedÄ™ immunologiczna nie wyst´puje wcale lub jest mniej skuteczna w niektórych
narządach, na przyk"ad w mózgu, dlatego guzy tam zlokalizowane unikają ataku.
Pomimo ogromnych nadziei wiÄ…za-
Przed rozpoznaniem i zniszczeniem przez uk"ad odpornoĘciowy os"ania nowotwór
nych z immunoterapiÄ… wiele jeszcze
równieŻ zbita warstwa podĘcieliska guza zbudowana z tkanki "ącznej.
przeszkód dzieli nas od kontrolowania
raka za pomocą uk"adu odpornoĘcio- Wykorzystanie ignorancji uk"adu odpornoĘciowego
wego. Komórki nowotworowe są mi- Wzrost komórek nowotworowych przebiega zwykle bez wywo"ywania jakiejkolwiek od-
powiedzi immunologicznej. MoÅ»na jÄ… jednak spowodowaç, uczulajÄ…c organizm antyge-
strzami w oszukiwaniu i udawaniu; jak
nami guza, co Ęwiadczy o nie wykorzystanych moŻliwoĘciach uk"adu odpornoĘciowego.
magicy b"yskawicznie zmieniajÄ… swÄ…
postaç, aby uniknÄ…ç rozpoznania i ata-
Wyprzedzanie uk"adu odpornoĘciowego
ku [ramka z prawej].
Komórki nowotworowe sÄ… zdolne dzieliç si´ tak szybko, Å»e odpowiedÄ™ immunologicz-
Ze wzgl´du na sta"Ä… huĘtawk´ mi´-
na nie zdÄ…Å»y si´ rozwinÄ…ç i kontrolowaç tempa ich wzrostu.
dzy nadzorem immunologicznym a
ucieczkÄ… spod niego najlepsze strategie
zwalczania raka b´dÄ… polegaç na jedno- chorób, tzw. choroby z autoagresji, po- na immunoterapia stanie si´ kiedyĘ rze-
czesnym atakowaniu go ze wszystkich wstajÄ…cych wówczas, gdy uk"ad odpor- czywistoĘciÄ…. Byç moÅ»e te nowe metody
stron. RozwaÅ»a si´ nast´pujÄ…ce moÅ»li- noĘciowy zwraca si´ przeciwko zdro- umoÅ»liwiÄ… wyleczenie raka, co jest ce-
woĘci: skonstruowanie szczepionek za- wym tkankom organizmu. To na przy- lem wszystkich badaczy, pracowników
wierających róŻnorodne antygeny (tzw. k"ad reumatoidalne zapalenie stawów, s"uŻby zdrowia i oczywiĘcie chorych.
szczepionek wielowaÅ»nych, poliwalent- stwardnienie rozsiane i niektóre choro- Bardziej realne wydaje si´ opracowanie
nych); sprawdzenie, czy immunotera- by nerek. Byç moÅ»e pewien stopieÅ‚
terapii zmieniajÄ…cych charakter choro-
pie z zastosowaniem szczepionek i prze- uczulenia na w"asne tkanki b´dzie ce- by nowotworowej  z post´pujÄ…cej i
ciwcia" wspó"dzia"ajÄ… ze sobÄ…, oraz "Ä…- nÄ…, którÄ… zap"acimy za skutecznÄ… szcze- Ęmiertelnej w takÄ…, którÄ… b´dzie moÅ»na
czenie immunoterapii swoistej i nieswo- pionk´ przeciwnowotworowÄ…. kontrolowaç w ciÄ…gu ca"ego d"ugiego
istej z innymi metodami leczenia. PatrzÄ…c na d"ugoletniÄ… histori´ badaÅ‚
Życia pacjenta.
Trzeba b´dzie rozwiÄ…zaç wiele innych nad immunologiÄ… nowotworów  na- Takie rozwiÄ…zanie, choç wydaje si´
problemów. Wydaje si´, Å»e szczepion- przemiennych okresów wielkich nadziei doĘç dalekie od idea"u, mia"oby olbrzy-
ki przeciwnowotworowe, podobnie jak i rozczarował
 naleÅ»y zachowaç ostroÅ»- mie znaczenie dla wielu chorych, któ-
wspomniane wczeĘniej przeciwcia"a, noĘç w stawianiu prognoz. Wiele obie- rych obecnie trudno wyleczyç.
mogÄ… w pewnym stopniu uszkodziç ko- cujÄ…cych metod jednak czeka na spraw-
T"umaczy"
mórki prawid"owe. Jest liczna grupa dzenie, co pozwala wierzyç, Å»e skutecz- Zbigniew Gaciong
Informacje o autorze Literatura uzupe"niajÄ…ca
LLOYD J. OLD otrzyma" stopieł
doktora medy- TUMOR ANTIGENS RECOGNIZED BY T LYMPHOCYTES. T. Boon i in., Annual Reviev of Immuno-
cyny w 1958 roku w University of California logy. Red. W. E. Paul, C. G. Fathman i H. Metzger, vol. 12, ss. 337-366, 1994.
w San Francisco. Nast´pnie przeniós" si´ do Memo- HUMAN NEOPLASMS ELICIT MULTIPLE SPECIFIC IMMUNE RESPONSES IN THE AUTOLOGOUS HOST.
rial Sloan-Kettering Institute for Cancer Research, U. Sahin i in., Proceedings of the National Academy of Sciences USA, vol. 92, nr 25,
gdzie w latach 1973 1983 pe"ni" funkcj´ jednego ss. 11 810-11 813, 5 XII 1995.
z kierowników naukowych. Old jest obecnie dyrek- BIOLOGIC THERAPY OF CANCER. Red. V. T. DeVita, Jr., i in.; Lippincott-Raven, 1994.
torem naukowym i administracyjnym Ludwig MONOCLONAL ANTIBODIES. J. P. Mach, Oxford Textbook of Oncology, vol. 1. Red. J. Peckham,
Institute for Cancer Research w Nowym Jorku. Po- M. Pinedo i U. Veronesi; Oxford University Press, 1995.
wyŻszy artyku" to czwarta jego publikacja w Scien- CANCER THERAPY WITH RADIOLABELED ANTIBODIES. Red. David M. Goldenberg;
tific American. CRC Press, 1995.
ÂWIAT NAUKI Listopad 1996 115