Surrealizm - kierunek w sztuce powstały w 1924 we Francji, początkowo występujący wyłącznie w
literaturze, później w sztukach plastycznych, filmie i teatrze. Termin ten stworzył w 1917 roku
Guillaume Apollinaire.
Geneza:
W dobie kryzysu cywilizacji europejskiej po I wojnie światowej wyrażał anarchistyczny bunt
przeciw usankcjonowanym autorytetom nauki, formom współczesnego życia, kultury i moralności
mieszczańskiej; genetycznie związany z dadaizmem; zmierzał do zrewolucjonizowania
świadomości ludzkiej przez uwolnienie jej od ograniczeń i skrępowań racjonalizmu na rzecz
wyobraźni; szczególną rolę w tym procesie wyznaczał sztuce jako ekspresji stanów
podświadomych; nawiązywał do różnych tradycji filozoficznych, m.in. do myśli G.W.F. Hegla i H.
Bergsona, a zwłaszcza do koncepcji psychoanalitycznej S. Freuda, później C.G. Junga; surrealizm
wywarł przemożny wpływ nie tylko na sztukę nowoczesną i teorie estetyczne, także na
obyczajowość i sferę kultury popularnej; surrealiści angażowali się w działalność polityczną, w
latach 30. występowali przeciw tendencjom militarystycznym i faszystowskim, choć równocześnie
wielu z nich popierało komunizm.
Jako istotną inspirację dla dzieł surrealistów przyjmuje się malarstwo Hieronima Boscha, żyjącego
na przełomie XV i XVI wieku. Ponadto korzystali oni z doświadczeń dadaizmu. Natomiast jeśli
chodzi o inspirację literacką, ich mistrzem był Comte de Lautréamont, ze względu na książkę, którą
napisał w 1868-69 pt. Les Chants de Maldoror ( Pieśni Maldorora).
Celem ich działania było zbadanie sfery nieświadomości, uważali bowiem, że człowiekiem rządzą
siły niezależne od jego świadomego "ja" – surrealiści zafascynowani byli hipnozą, pismem
automatycznym, mediumizmem – jednym słowem zjawiskami, których badaniem zajęła się
rozwijająca się w owym czasie psychoanaliza.
Mimo, iż surrealiści odwoływali się do teorii Freuda, on sam pisał po spotkaniu z Salvadorem Dalí:
jestem wciąż skłonny uważać surrealistów [...] za stuprocentowych wariatów.
Duże znaczenie miał dla nich także element zaskoczenia, absurdu i nonsensu; czerpali z niego
wszyscy twórcy surrealizmu, także m.in. Meret Oppenheim. Surrealiści pisali również listy otwarte,
m.in. do papieża, Dalajlamy, rektorów uniwersyteckich. Miały one na celu prowokację
intelektualną.
W historii sztuki, surrealizm pojawił się również w formie happeningu. Najwybitniejszym
przedstawicielem happeningu politycznego, inspirowanego surrealizmem był polski ruch
Pomarańczowa Alternatywa, której twórca, Major Waldemar Fydrych w roku 1981 sformułował
"Manifest Surrealizmu Socjalistycznego".
Swego rodzaju spadkobiercą happeningów surrealistycznych było powstałe w 2003 roku zjawisko o
nazwie flash mob, którego najbardziej znanymi przedstawicielami były takie grupy jak nowojorski
Mob Project, australijski Sydmob czy polski Warszawski Front Abstrakcyjny.