Wiarygodne zobowiÄ…zania
jednostronne
Wykład 7
Ekonomika Przedsiębiorczości
Prof. Tomasz Mickiewicz
16.12.2010 1
Wprowadzenie
lð Zgodnie z poprzednimi wykÅ‚adami, peÅ‚na integracja ma zalety z
punktu widzenia zmniejszania kosztów transakcyjnych (przy
istnieniu specyficzności aktywów), obciążona jest jednak kosztami:
mogą zniknąć korzyści skali i zakresu związane z organizacją
rynkową. Ponadto mogą pojawić się koszty zakłóconych bodz
ców i
biurokratyczne.
lð W takiej sytuacji optymalnÄ… odpowiedziÄ… mogÄ… być struktury
pośrednie, a w szczególności umowy oparte na wiarygodnych
zobowiÄ…zaniach.
lð W przeciwieÅ„stwie do nich, zbudowanie klasycznych umów, dla
których wystarczyłoby tylko odwołanie się do ogólnego wymiaru
sprawiedliwości może być niemożliwe. (Jednak ustroje prywatne
nadal zawsze operujÄ…  w cieniu prawa ).
lð W dziaÅ‚alnoÅ›ci gospodarczej, elementowi konkurencji towarzyszy
równolegle intensywny wysiłek aby zbudować takie struktury
wymiany, które rodziłyby zaufanie zainteresowanych stron, a przez
to ograniczały koszty transakcyjne.
16.12.2010 2
Podstawowe założenia
lð Jest wielu dostawców, neutralnych wobec ryzyka, którzy
dostarczą towar przy każdym takim kontrakcie, dla którego
ich oczekiwany dochód pokryje koszty.
lð Dostawcy jednak sÄ… przewidujÄ…cy i wezmÄ… pod uwagÄ™
zróżnicowane ryzyko związane z różnymi formami umów i
różnymi rodzajami inwestycji.
lð Z kolei kupujÄ…cy wybierajÄ… takÄ… formÄ™ kontraktu, która jest
dla nich najkorzystniejsza, ale z ograniczeniem, że musi ona
być też wystarczająco korzystna dla dostawców
(sprzedajÄ…cych) ograniczenie partycypacji. Inaczej
mówiąc, jest w interesie obu stron znalez
ć taką formę
umowy, aby rodziła zaufanie obu stron.
lð Musi on również brać pod uwagÄ™ warunki zarówno ex ante
[1] jak i ex post [2].
16.12.2010 3
Wiarygodne zobowiÄ…zania i wiarygodne groz
by
lð Wiarygodne zobowiÄ…zania i groz
by majÄ… ten sam atrybut:
pojawiają się w kontekście nieodwracalnych,
wyspecjalizowanych inwestycji.
lð Pierwsze odnoszÄ… siÄ™ do wzajemnych dziaÅ‚aÅ„ nastawionych
na zabezpieczenie relacji, drugie do jednostronnych wysiłków
aby zabezpieczyć przewagę.
lð Pierwsze wzmacniajÄ… wymianÄ™ a wiÄ™c zazwyczaj
efektywność, drugie mają antyspołeczny charakter.
lð Zastosowanie tych alternatywnych modeli: ekonomia,
polityka (ale też i struktury oligopolistyczne).
lð PrzykÅ‚ad wiarygodnej groz
by: inwestycja w specyficzny
kapitał w celu odstraszenia wejścia rywala na rynek.
16.12.2010 4
Samo  egzekwujÄ…ce siÄ™ porozumienia
lð W wielu przypadkach wystarcza samo zagrożenie zerwania
porozumienia przez strony, aby spowodować trzymanie się
warunków umowy.
lð Przedmiotem tego i nastÄ™pnego wykÅ‚adu bÄ™dÄ… takie
elementy ustroju transakcji, które sprawiają że ta sankcja jest
wystarczajÄ…ca.
lð W szczególnoÅ›ci, zaczniemy od mechanizmu zastawu
(kaucji), który tworzy zarówno efekty ex ante (odsiewania) jak
i ex post (wiÄ…zania), z naciskiem na ten drugi.
lð Wiele modeli z teorii gier zakÅ‚ada że taki dobrowolny
mechanizm działa jedynie w wymianie bez określonej daty
końcowej (bo inaczej mielibyśmy efekt rozplątania). Tu
zajmiemy się ustrojami transakcji, które odnoszą się do
wymiany zamkniętej czasowo, pokazując że tu też
dobrowolne mechanizmy mogą być skuteczne.
16.12.2010 5
Model zastawu  technologia i koszty
lð Wybór technologii: ogólna lub specjalna. Specjalna wymaga
większych inwestycji w aktywa specyficzne dla transakcji, ale
jest bardziej efektywna (mniej kosztowna) w realizowaniu
popytu w stanie równowagi.
lð Technologie:
lð T1: technologia ogólna, wszelkie inwestycje zachowujÄ…
pełną wartość w innych zastosowaniach, koszty
operacyjne produkcji [3] wynoszÄ… v1.
lð T2: technologia specyficzna, wartość inwestycji
niemożliwych do odzyskania wynosi k, a koszty
operacyjne produkcji wynoszÄ… v2.
lð ZakÅ‚adamy, że: k + v2 < v1 (tj. technologia specyficzna jest
tańsza).
16.12.2010 6
Ramy czasowe i popyt
lð Mamy dwa okresy:
lð W pierwszym okresie skÅ‚adane jest zamówienie i jeÅ›li producent
decyduje się je przyjąć i wybiera technologię specyficzną ponosi
koszt k specyficznej inwestycji.
lð W drugim okresie ma miejsce produkcja, którÄ… nastÄ™pnie
zamawiający mogą albo odebrać, albo odmówić. W tym
momencie, w wypadku potwierdzenia zlecenia (odbioru)
ponoszone sÄ… dalej koszty operacyjne produkcji (v1 albo v2)
lð WystÄ™puje niepewność co do warunków koÅ„cowego popytu. Jego
wartość brutto z punktu widzenia odbiorcy zamówienia (który
następnie sprzedaje towar finalnym konsumentom) przedstawia się
jako rozkład prawdopodobieństwa o jednolitej gęstości między 0 a 1.
lð Możemy przyjąć że ilość realizowanego popytu to zawsze 1, a w
związku z tym ten rozkład odzwierciedla zarówno cenę jak i łączną
wartość popytu (tj. cena x 1 = wartość).
16.12.2010 7
Rozkład stochastyczny popytu i koszty produkcji
0 v2 v2 + k v1 1
16.12.2010 8
Wybór technologii maksymalizujący łączne korzyści
lð Efektywna jest maksymalizacjÄ™ Å‚Ä…cznych korzyÅ›ci i taki bÄ™dzie
nasz punkt odniesienia dla oceny alternatywnych rozwiązań
ustrojowych. W przypadku braku kosztów biurokratycznych,
integracja spowodowałaby zawsze wybór optymalny, ale
zakładamy że koszty biurokratyczne wykluczają takie rozwiązanie.
lð Rozważmy najpierw T1.
lð Oczekiwana korzyść z zastosowania technologii ogólnej to:
prawdopodobieństwo że firma zdecyduje się produkować (co
stanie się dla takiego obszaru popytu dla którego cena przekroczy
koszt operacyjny, a więc w części jego rozkładu powyżej v1)
pomnożone przez oczekiwane korzyści netto z podjętej produkcji
(wypadające w połowie zakresu możliwej ceny), a zatem:
b1 = (1  v1) (1  v1) / 2
lð Z kolei, podobnie, korzyÅ›ci z zastosowania technologii
specyficznej to:
b2 = (1  v2) (1  v2) / 2 - k
lð Technologia specyficzna zostanie wybrana kiedy: b2 > b1.
16.12.2010 9
Autonomiczne kontraktowanie
lð Załóżmy b2>b1 (technologia specyficzna jest bardziej
atrakcyjna).
lð Efektywny ustrój transakcji powinien maksymalizować Å‚Ä…czne
korzyści stron przez:
lð Wybór technologii specyficznej
lð PodjÄ™cie produkcji i sprzedaż produktu zawsze kiedy cena
popytu okaże się przekraczać v2
lð ZakÅ‚adamy konkurencyjne warunki po stronie producenta, tj. jego
zgodę na podjęcie produkcji zawsze wówczas gdy oczekuje
pokrycia kosztów.
16.12.2010 10
I typ umowy:
specyficzna inwestycja przeniesiona na odbiorcÄ™
lð Odbiorca sam inwestuje w specyficzne aktywy k i nastÄ™pnie
przekazuje je w użytkowanie w celu podjęcia produkcji temu
producentowi, który zaoferuje najniższą cenę pa.
lð Konkurencja wÅ›ród producentów spowoduje, że cena wyniesie
pa=v2.
lð A zatem towar jest przekazywany odbiorcy po cenie zgodnej z
kosztem krańcowym i wynik jest efektywny.
lð Jednak umowa typu I jest możliwa jedynie jeÅ›li wyspecjalizowane
zasoby są mobilne (mogą być łatwo przenoszone między odbiorcą
a producentem) i jeśli specjalizacja odnosi się jedynie do ich
fizycznych atrybutów (np. nie wymaga nabycia specjalistycznej
wiedzy przez producenta).
lð JeÅ›li te warunki nie sÄ… speÅ‚nione, taka umowa jest niemożliwa i
musimy rozważyć inne typy umów.
16.12.2010 11
II typ umowy: specyficzna inwestycja producenta
lð Producent dokonuje specyficznej inwestycji samemu i w drugim
okresie otrzymuje cenÄ™ pb od odbiorcy w przypadku gdy ten
potwierdzi zamówienie, lub zero, gdy odbiorca zerwie umowę.
lð Odbiorca potwierdzi zamówienie kiedy cena popytu przekroczy
pb. W związku z tym producent wyjdzie na swoje wówczas gdy
oczekiwany przychód e" oczekiwany koszt, tj. gdy:
lð (prawdopodobieÅ„stwo że cena rynkowa bÄ™dzie wystarczajÄ…co
wysoka aby odbiorca potwierdził zamówienie) x cena e"
(prawdopodobieństwo podjęcia produkcji) x koszt zmienny + koszt
specyficznej inwestycji, czyli:
(1 - pb) pb e" (1  pb) v2 + k
lð A zatem biorÄ…c cenÄ™ konkurencyjnÄ…, tj. najniższÄ… przy której
producent wychodzi na swoje (nierówność zamieni się w
równanie): pb = v2 + k/(1-pb)
lð Co oznacza że towar bÄ™dzie przekazywany od producenta do
odbiorcy po cenie powyżej kosztu krańcowego (pb>v2) a zatem
rozwiÄ…zanie to jest nieefektywne.
16.12.2010 12
III typ umowy: zastaw (kaucja)
Producent dokonuje specyficznej inwestycji samemu i
otrzymuje od odbiorcy:
- cenę pc przy potwierdzeniu zamówienia,
- rekompensate ąh jeśli zamówienie jest skasowane,
gdzie 0d"Ä…d"1.
lðOdbiorca:
- płaci pc przy potwierdzeniu zamówienia,
- ponosi ubytek majątku h, jeśli wycofa się z zamówienia w
drugim okresie.
16.12.2010 13
III typ umowy: zastaw (kaucja) c.d.
lð Odbiorca potwierdzi zamówienie jeÅ›li okaże siÄ™ że cena popytu
przewyższy pc-h. Określmy pc-h = m (wysokość ceny dla której
następuje realizacja).
lð Z kolei sprzedawca pokryje swoje oczekiwane koszty jeÅ›li:
(1-m)pc + mÄ…h  (1-m)v2 - k = 0
lð Co oznacza, że cena w warunkach konkurencyjnego wyboru
dostawców wyniesie:
pc = v2 + (k  mÄ…h)/(1-m)
W sytuacji kiedy h=k oraz Ä…=1, odbiorca traci majÄ…tek
odpowiadający wartości specyficznej inwestycji w przypadku
odstąpienia od zamówienia, i taką dokładnie sumę otrzymuje
producent. Wówczas poprzednie równanie upraszcza się i cena
odpowiada teraz dokładnie:
pc = v2 + k
16.12.2010 14
III typ umowy: zastaw (kaucja) c.d.
lð WczeÅ›niej ustaliliÅ›my już, że odbiorca potwierdza zamówienie
zawsze, kiedy m = pc  h jest mniejsze od ceny popytu i z
poprzedniego warunku: m = pc  h = pc  k = v2.
lð A zatem zamówienie realizowane jest zawsze, kiedy cena
rynkowa pokryje koszt operacyjny produkcji (m=v2) a zatem umowa
jest efektywna.
lð KorzyÅ›ci netto odbiorcy wynoszÄ… teraz:
b3 = (1  m)[m + (1  m)/2 - pc]  mh
gdzie:
(1  m) to prawdopodobieństwo realizacji zamówienia,
m + (1-m)/2 to oczekiwana cena popytu w przypadku realizacji,
pc to cena płacona producentowi w przypadku realizacji,
h to utracony majątek w wyniku odstąpienia od zamówienia.
16.12.2010 15
III typ umowy: zastaw (kaucja) c.d.
lð Zauważmy, że cechÄ… tej umowy jest, że odbiorca zdecyduje siÄ™
zrealizować zamówienie dla wszystkich stanów popytu, dla których
wartość popytu jest większa niż pc-h. Ponieważ odbiorca płaci
nabywcy pc, oznacza to, że w pewnych wypadkach odbiorca
realizuje zamówienie, którego koszty nie zostaną pokryte prze
ostateczne wpływy. Nie oznacza to jednak nieefektywności,
ponieważ nadal realizowane są tylko te zamówienia dla których
cena popytu pokrywa koszt krańcowy produkcji. To właśnie jest
element dzięki któremu pojawienie się kaucji przywraca
efektywność, której brakowało rozwiązaniu II.
lð Problemy z umowÄ… III wystÄ…piÄ… kiedy hpodpisaniu umowy odbiorca preferowaÅ‚by kaucjÄ™ h mniejszej
wartości, jednak w momencie podpisywaniu w jego interesie jest
przekonać producenta, że kaucja pokrywa specyficzną inwestycję k,
oraz że producent odzyska pełną jej wartość (ą = 1) przy
odstąpieniu od zamówienia.
16.12.2010 16
Kaucja stosowana w celu odsiewu
lð Załóżmy, że niepewność popytu jest ograniczona, a zatem ryzyko
zerwania kontraktu przez odbiorcÄ™ z powodu niskiej realizacji ceny
popytu jest niewielkie.
lð Z drugiej strony załóżmy jednak, że kupujÄ…cy różniÄ… siÄ™ pod
względem ryzyka biznesowego, i sprzedający woleliby, w wypadku
takiej możliwości odmówić sprzedaży odbiorcom o wysokim ryzyku,
którzy mogą nie wywiązać się z jakiś innych zobowiązań z
powodów oportunistycznych.
lð W takiej sytuacji zarówno sprzedajÄ…cy jak i odbiorcy o niskim
ryzyku odniosą nadal korzyść z umowy zawierającej kaucję,
ponieważ będzie to sposób na odsiew odbiorców o wysokim ryzyku.
lð Co wiÄ™cej, jeÅ›li jedynÄ… funkcjÄ… kaucji jest odsiew, to może ona
spełnić swoją rolę, nawet jeśli ą = 0.
16.12.2010 17
Niepewność w stosunku do wartości specyficznych
aktywów
lð ZakÅ‚adaliÅ›my dotÄ…d, że wartość specyficznych
inwestycji jest wyraz
nie określona. Jednakże dla
odbiorcy może być ona trudna do określenia.
lð W tym drugim przypadku, i jeÅ›li konkurencja po
stronie producenta jest ograniczona, występuje ryzyko
wywłaszczenia odbiorcy.
lð JeÅ›li tak, to warunki umowy bÄ™dÄ… musiaÅ‚y takie ryzyko
uwzględnić. W rezultacie efektywność umowy typu III
nie będzie już realizowana  pojawi się dodatkowy
koszt transakcyjny.
lð Inne problemy mogÄ… pojawić siÄ™ z powodu
niekompletności umów. Stąd potrzeba struktur
arbitrażowych.
16.12.2010 18
Zabezpieczenia przez specyficzne inwestycje odbiorców
lð Ogólnie, odbiorcy otrzymajÄ… towar na lepszych
warunkach, zawsze jeśli potrafią pokazać w sposób
wiarygodny, że nie odstąpią od zamówienia.
lð Kaucja jest tu tylko jednÄ… z możliwoÅ›ci.
lð InnÄ… jest dokonanie przez odbiorców wÅ‚asnych
specyficznych inwestycji związanych z zamówieniem,
na przykład w specjalistyczną sieć sprzedaży i
dystrybucji.
16.12.2010 19
Przykłady
lð Franszyzy: wymaga siÄ™ od agentów aby dokonywali
specyficznych inwestycji, dla zabezpieczenia siÄ™ przez
zleceniodawcę przed psuciem jakości. Na przykład,
konstrukcji obiektu na terenie który jest przedmiotem
krótkoterminowej dzierżawy przez zlecającego (co
odpowiada mechanizmowi zastawu).
lð RozwiÄ…zanie takie jest jednak w interesie obu stron:
również dla agentów jest istotne aby stworzyć bodz
ce
takie, aby jacyś agenci nie psuli wspólnej marki a zatem
i ceny popytu.
16.12.2010 20
NOTATKI: 1-3
1. Warunki ex ante  warunki zaistniałe na rynku przed
podpisaniem kontraktu.
2. Warunki ex post  warunki zaistniałe na rynku po podpisaniu
kontraktu.
3. Koszty operacyjne produkcji  koszty generowane w procesie
produkcji, czyli koszty poniesione bezpośrednio na zapewnienie
sprawnego procesu produkcyjnego. W kontekście tego wykładu
można przyjąć że koszty operacyjne to to samo co koszty
zmienne (ogólnie, koszty operacyjne odnoszą się do faktycznie
ponoszonych wydatków, są zatem pojęciem z dziedziny
rachunkowości, natomiast koszty zmienne to pojęcie z dziedziny
ekonomii a zatem odnoszÄ…ce siÄ™ do kosztu alternatywnego
używanych zasobów).
NOTATKA 4
Przy podpisaniu kontraktu z odbiorcą musimy zastanowić się nad wyborem technologii
niezbędnej dla realizacji zamówienia. Są dwie możliwości: technologia ogólna lub
technologia specyficzna, przy czym technologia specyficzna wymaga inwestycji w
aktywy specyficzne (np. w maszyny które będą potrzebne tylko dla realizacji bieżącego
zamówienia), ale jest bardziej efektywna i mniej kosztowna, jeżeli służy do zaspokojenie
popytu o stałym charakterze, czyli w sytuacjach gdy zamówienie (zamówienia) danego
produktu jest jednorodne. Koszty inwestycji początkowej (np. w nowe maszyny) będą
się rozkładać na cała produkcje o jednorodnym charakterze.
Technologie:
T1: technologia ogólna  wszelkie inwestycje zachowują pełną wartość w innych
zastosowaniach, czyli nowa technologia może być wykorzystywana dla produkcji
różnych produktów. W przypadku jeżeli zamawiający odejdzie od kontraktu nowa
technologia będzie nadal wykorzystywana w procesie produkcyjnym (do innego
produktu). Przy tego typu technologii producent ponosi koszty operacyjne produkcji, t.j.
koszty ponoszone na zapewnienie sprawnego procesu produkcyjnego w wysokości v1.
T2: technologia specyficzna  przy tego typu technologii producent nadal ponosi koszty
operacyjne produkcji v2 (niższe niż v1), ale także jest narażony na koszty związane z
niemożnością odzyskania inwestycji k w sytuacji gdy zamawiający zrezygnuje z
zamówienia. Ciężko będzie znalez
ć inne zastosowanie dla specyficznej technologii.
NOTATKA 4 c.d
Technologia specyficzna będzie tańsza w przypadku gdy koszty operacyjne produkcji przy
zastosowaniu technologii ogólnej v1 będą wyższe od sumy kosztów operacyjnych
produkcji v2 i niemożliwej do odzyskania inwestycji k potrzebnej do zastosowania
technologii specyficznej, czyli k+v2W procesie kontraktowania, zamawiający składa zamówienie i jeżeli producent decyduje się
przyjąć zamówienie, to przy wyborze technologii specyficznej ponosi on koszt k
specyficznej technologii. Następny etap to produkcja: poniesione zostały już koszty na
nowe technologie k, jeżeli zaś zamawiający potwierdzi odbiór towaru, to przedsiębiorstwo
poniesie teraz także koszty operacyjne produkcji specyficznej v2.
W czasie produkcji może jednak wystąpić sytuacja, że popyt na rynku (czyli zapotrzebowanie
na tego typu towary) może być niższe od tego co było zakładane przez zamawiającego.
Musimy zdawać sobie sprawę z tej niepewności, ponieważ może ona w przyszłości
doprowadzić do zmian warunków kontraktu (np. co do ilości produkowanych produktów,
lub nawet co do ceny zamównienia, która właśnie zależy od w/w popytu na rynku).
O wyborze tej czy innej technologii nie przesądzają wyłącznie koszty, musimy popatrzeć
także na korzyści wynikające z zastosowania wybranej technologii. Mianowicie musimy
zbadać czy cena rynkowa produktu da możliwość producentowi i zamawiającemu
(dystrybutorowi, finalnemu sprzedawcy) pokryć koszty produkcji i coś na tym zyskać.
Jeżeli cena rynkowa nie pokryje kosztów produkcji i nie przyniesie zysków, producent nie
przyjmie tego zamówienia, bo oferowana mu cena zamówienia też będzie zbyt niska.
Ogólnie, wybór technologii i przyjęcie lub nie przyjęcie zamówienia jest uzależnione od
oczekiwanych korzyści netto wynikających z kontraktu.