Polityka gospodarcza
Wykład 5: Polityka podatkowa:
efektywność systemu
podatkowego
Pojęcie podatku
 Podatek jako przymusowa, legalna
bezzwrotna danina (dziesięcina w naturze,
pańszczyzna, podatek nowoczesny w
pieniądzu)
  W życiu człowieka są dwie pewne rzeczy:
  W życiu człowieka są dwie pewne rzeczy:
płacenie podatków i własny pogrzeb (B.
Franklin)
  Każdy jest obowiązany do ponoszenia
ciężarów i świadczeń publicznych, w tym,
podatków, określonych w ustawie (Art. 84
Konstytucji RP);
Dariusz K. Rosati, 2010/2011 2
Rodzaje podatków
a) Podatki bezpośrednie (obciążające bezpośrednio dochody lub
majątek):
 Podatek dochodowy od osób indywidualnych (PIT)
 Podatek dochodowy od przedsiębiorstw (CIT)
 Podatek od dochodów kapitałowych (capital gain tax)
 Podatek od funduszu płac (payroll tax)
 Składka na ubezpieczenie obowiązkowe (social security contributions)
 Podatki majątkowe (od nieruchomości)
b) Podatki pośrednie (od transakcji):
b) Podatki pośrednie (od transakcji):
 Podatek od wartości dodanej (VAT, TVA, MST, podatek od towarów i
usług  PTU)
 Podatek obrotowy (sales tax)
 Podatek akcyzowy (excise tax)
 Cło
c) Pozostałe podatki
 Podatek od gier
 Podatek spadkowy
 Opłaty skarbowe
 Podatki lokalne (np. od psów)
Dariusz K. Rosati, 2010/2011 3
Pożądane cechy systemu
podatkowego
a) efektywność ekonomiczna,
b) efektywność fiskalna,
c) koszt administrowania,
c) koszt administrowania,
d) odporność i elastyczność,
e) sprawiedliwość społeczna.
Dariusz K. Rosati, 2010/2011 4
Efektywność ekonomiczna
 Zasada optymalności Pareto (równowaga rynkowa w punkcie
zrównania krańcowego dochodu z krańcowym kosztem);
 Zasada malejącej krańcowej użyteczności dochodu;
 Wpływ podatku na zachowania i bodz
ce (skłonność do pracy,
do nauki, do oszczędności, wymienność między pracą a
czasem wolnym);
 Podatek zmniejsza dochód  na krańcu i skłania do
 Podatek zmniejsza dochód  na krańcu i skłania do
ograniczenia pracy i działalności na rzecz czasu wolnego 
dlatego każdy podatek obniża efektywność;
 Podatki deformujące (distortionary taxes), podatki ryczałtowe
(lump-sum taxes) i postulat neutralności podatków;
 Niedoskonałości rynku (market failures) i podatki korekcyjne
jako mniejsze zło (second-best);
Dariusz K. Rosati, 2010/2011 5
Wpływ podatku na podaż i cenę
Cena Cena
D S D
S D S
E PC C
PC C PA A
PA A PB B
PB B E
Q Q Ilość Q Q Ilość
Podatek nałożony na producenta Podatek nałożony na konsumenta
Dariusz K. Rosati, 2010/2011 6
Skutki
" W obu przypadkach podatek ogranicza ilość i podnosi
cenę;
" Różnica pomiędzy ceną płacona przez konsumentów i
ceną otrzymywaną przez producentów nazywa się
klinem podatkowym (tax wedge);
" W rzeczywistości i krzywa S i krzywa D ulegają
przesunięciu;
przesunięciu;
" Proporcje, w jakich producenci i konsumenci ponoszą
ciężar podatku, zależą od stosunku elastyczności
podaży i popytu: gdy �(S) > �(D), większy ciężar
ponoszą konsumenci, gdy �(S) < �(D), większy ciężar
ponoszą producenci;
" Wniosek: nie ma znaczenia, na  kogo nakłada się
podatek, liczy się stosunek elastyczności podaży i
popytu.
Dariusz K. Rosati, 2010/2011 7
Kto ponosi ciężar podatku?
P P
D D
B
B
C C A
E A
E A
E
X X
Gdy �(S) > �(D), większy ciężar Gdy �(S) < �(D), większy
ponoszą konsumenci (BC>CE) ponoszą producenci (BCDariusz K. Rosati, 2010/2011 8
Formalne i rzeczywiste obciążenie podatkiem
" Rzeczywiste obciążenie podatkiem odbiega od formalnego
obciążenia, ponieważ rynki reagują w różny sposób na nałożenie
podatku (economic tax incidence vs statutory tax incidence);
" Obciążenie konsumenta: cena (po podatku)  cena (przed
podatkiem) + podatek konsumenta na jednostkę;
" Obciążenie producenta: cena (przed podatkiem)  cena (po
podatku) + podatek producenta na jednostkę;
podatku) + podatek producenta na jednostkę;
" Przykład (podatek na konsumenta): cena (przed podatkiem) = 100,
podatek na konsumenta = 20, podatek na producenta 0: gdy cena
(po podatku) wyniesie 95, obciążenie konsumenta wynosi 95  100
+ 20 = 15, a obciążenie producenta wyniesie 100  95 + 0 = 5;
" Przykład (podatek na producenta): cena (przed podatkiem) = 100,
podatek na producenta = 20, podatek na konsumenta 0: gdy cena
(po podatku) wyniesie 110, obciążenie konsumenta wynosi 110 
100 = 10, a obciążenie producenta wyniesie 100  110 + 20 =10;
Dariusz K. Rosati, 2010/2011 9
Wpływ podatku pośredniego na wielkość i
strukturę konsumpcji
Piwo
P
A
P
P
B
U
C
U
0 W Wino
Podatek powoduje spadek konsumpcji w wyniku efektu dochodowego (AB) i
pogorszenie jej struktury w wyniku efektu substytucji (BC)
Dariusz K. Rosati, 2010/2011 10
Efekt dochodowy i efekt substytucji
" Nałożenie podatku na piwo (50%) powoduje
efekt dochodowy AB (zejście z wyższej
krzywej użyteczności U na niższą krzywą U ) i
efekt substytucji BC (przesunięcie wzdłuż U );
" Efekt substytucji zawsze oznacza pogorszenie
optymalnej struktury konsumpcji; jest to tzw.
koszt  jałowy (koszt  martwy ) podatku
(deadweight loss), ale jego wielkość nie jest
znana ex ante (zależy od stawki podatku);
Dariusz K. Rosati, 2010/2011 11
Porównanie podatku pośredniego i podatku ryczałtowego
Piwo
P
P  
P 
F
F
P A
G
E U
C
U
0 W  W  W Wino
Dariusz K. Rosati, 2010/2011 12
Podatek ryczałtowy (lump-sum) i podatek
równomierny (neutralny)
" Podatek ryczałtowy: z góry ustalona kwota;
" Podatek ryczałtowy w wys. EF = (P  P  ) pozwala
osiągnąć tę samą użyteczność U , ale zapewnia
większe dochody budżetowi, bo EF > GC;
" Alternatywnie, zapewnia takie same dochody budżetu
(linia budżetu W   -P   ), ale wyższy poziom
(linia budżetu W   -P   ), ale wyższy poziom
użyteczności (powyżej U );
" Znika efekt substytucji i, dzięki temu, nie ma kosztu
 jałowego ;
" Identyczny efekt ma podatek równomierny
(obciążający w jednakowym stopniu oba produkty).
Wówczas opodatkowanie jest neutralne dla struktury
konsumpcji i nie ma efektu substytucji;
Dariusz K. Rosati, 2010/2011 13
Podatek jako strata konsumenta
Cena
F H
B D
B D
A G E C
0 Q  Q Q Ilość
Dariusz K. Rosati, 2010/2011 14
Podniesienie podatku powoduje bardziej niż
proporcjonalny wzrost kosztu jałowego
" Nałożenie podatku BA na cenę początkową A0
powoduje spadek popytu z Q do Q ;
" Nadwyżka konsumenta (consumer surplus) spada
łącznie o wielkość ABDC, a pojawia się dochód
budżetu z podatku ABDE.
" Ponieważ strata konsumenta ABDC jest większa niż
" Ponieważ strata konsumenta ABDC jest większa niż
dochód podatkowy ABDE, pojawia się netto strata w
wysokości CDE  jest to koszt  jałowy podatku;
" Podwojenie stawki podatku z BA do FA powoduje
czterokrotny wzrost kosztu  jałowego (z CDE do
CGH)
" Wniosek: lepiej więcej małych podatków niż mniej
dużych.
Dariusz K. Rosati, 2010/2011 15
Podatek od wynagrodzeń a konsumpcja i podaż
pracy
Konsumpcja
U
B
K A
E B 
U
U
B
K  C
K D
F
0 L L L  Podaż pracy
Dariusz K. Rosati, 2010/2011 16
Wpływ podatku na podaż pracy i konsumpcję
" Krzywa U jest krzywą obojętności (indifference curve) konsumpcji
względem czasu wolnego (leisure);
" Podaż pracy zależy od (lokalnego) nachylenia linii budżetu (w punkcie
styczności z najwyżej położoną krzywą obojętności (pkt A)  im wyższy
podatek, tym bardziej płaska linia budżetu i tym mniejsza podaż pracy;
" Elastyczność podaży pracy;
" Nałożenie podatku od wynagrodzeń w wysokości 50% (podatek
proporcjonalny) przesuwa linię budżetu z B do B ;
" A
ączne działanie efektu dochodowego (AC) i efektu substytucji (CD)
przesuwa punkt równowagi z A do D;
przesuwa punkt równowagi z A do D;
" Podaż pracy spada z L do L , a konsumpcja spada z K do K ;
" Zamiana podatku proporcjonalnego na podatek ryczałtowy w wysokości
EF przesuwa linię budżetu do B  : konsumenci są na tej samej krzywej
użyteczności U , ale podaż pracy rośnie do L  , konsumpcja rośnie do K  ,
a dochody budżetu są większe, bo EF > ED;
" Podatek progresywny jeszcze bardziej obniża podaż pracy i
konsumpcję;
" Podwójny efekt podatku na podaż pracy: na ilość godzin pracy każdego
zatrudnionego (intensive margin) i na poziom zatrudnienia (extensive
margin  participation);
" Najkorzystniejszy jest podatek ryczałtowy, następnie proporcjonalny
(liniowy), a najbardziej szkodliwy jest podatek progresywny
Dariusz K. Rosati, 2010/2011 17
Podatek proporcjonalny ( liniowy ) a podatek progresywny
Konsumpcja
U B
A
U B
C U 
B 
B 
E D
0
L  L L Podaż pracy
Dariusz K. Rosati, 2010/2011 18
Efektywność fiskalna
 Potrzeba zgromadzenia dochodów budżetu
na pokrycie zaplanowanych wydatków;
 A
atwość poboru i wybór podstawy
opodatkowania: podatki pośrednie vs.
opodatkowania: podatki pośrednie vs.
bezpośrednie, cła vs. podatki krajowe;
 Stawka podatku a dochód fiskalny  efekt
Laffera i krzywa Laffera;
 Czynnik czasu (dochody na czas)
Dariusz K. Rosati, 2010/2011 19
Fiskalna krzywa Laffera
Dochód budżetu
A
0 t 100% Stawka
podatku
Dariusz K. Rosati, 2010/2011 20
Koszty administrowania systemem
podatkowym
 Koszty bezpośrednie (bezpośrednio policzalne) 
utrzymanie aparatu skarbowego;
 Koszty pośrednie ponoszą podatnicy (deklaracje
podatkowe i majątkowe, doradztwo podatkowe,
przechowywanie dokumentacji, kontrole, koszt
przechowywanie dokumentacji, kontrole, koszt
 uczenia się );
 Czynniki kosztu: struktura systemu podatkowego
(podatki pośrednie vs. bezpośrednie), złożoność,
zróżnicowanie stawek i reguł, ulgi i zwolnienia;
 Legalne i nielegalne unikanie podatku (tax
avoidance vs. tax evasion).
 Korupcja i jej wpływ na gospodarkę.
Dariusz K. Rosati, 2010/2011 21
Odporność i elastyczność systemu
podatkowego
 Odporność dochodów budżetowych na
cykliczne wahania koniunktury i szoki
jednorazowe (szerokość bazy podatkowej,
podatki bezpośrednie a podatki pośrednie);
podatki bezpośrednie a podatki pośrednie);
 Automatyczne stabilizatory;
 Zmiana podatków: trudny proces polityczny,
vacatio legis (dla podwyżek), ograniczona
szybkość dostosowań.
Dariusz K. Rosati, 2010/2011 22