ROZDZIAŁ 5

ROZWÓJ SPOSTRZEGANIA I MYŚLENIA W OKRESIE NIEMOWLĘCYM

Perspektywy teoretyczne

Istnieją 3 konkurencyjne podejścia do rozumienia inteligencji:
- podejście psychometryczne (inteligencja jest czymś, co można mierzyć i pod
względem czego ludzie różnią się między sobą; nie zakłada rozwoju inteligencji
wraz z wiekiem)
- podejście Piagetowskie (inteligencja się rozwija, myślenie wraz ze wzrostem
dzieci staje się bardziej abstrakcyjne i złożone)
- teoria przetwarzania informacji
łączy potencjał intelektualny z podejścia
psychometrycznego ze strukturą inteligencji z podejścia Piagetowskiego;
inteligencja nie jest zdolnością ani cecha umysłu, nie jest treścią umysłową.
Inteligencja to przetwarzanie.

Pierwszy okres rozwoju poznawczego to wg Piageta OKRES SENSOMOTORYCZNY, który
trwa do 24 m.ż. Dziecko przychodzi na świat wyposażone jedynie w odruchy oraz
proste schematy czuciowe i ruchowe. W tym okresie nie używa jeszcze symboli ani
nie potrafi manipulować obrazami umysłowymi czy wspomnieniami.
Okres sensomotoryczny podzielony jest na 6 faz:

1 faza (0-1 m.ż.) odruchy
korzystanie z wrodzonych schematów i odruchów np.
ssanie, które zaczynają się zmieniać pod wpływem akomodacji
2 faza (1-4 m.ż.) reakcje kołowe pierwotne
dalsza akomodacja schematów,
początek koordynacji schematów z różnych zmysłów np. patrzenie w kierunku
dźwięku
3 faza (4-8 m.ż.) reakcje kołowe wtórne
zaczyna świadomie wpływać na
otoczenie np. gaworzy, by mama się uśmiechnęła; rozumienie "pojęcia
przedmiotu"
4 faza (8-12 m.ż.) koordynacja schematów
zachowania intencjonalne,
naśladowanie nowych zachowań, przekazywanie informacji z jednego zmysłu do
drugiego (transfer intermodalny)
5 faza (12-18 m.ż.) reakcje kołowe trzeciego rzędu
dziecko eksperymentuje,
aktywnie i celowo wykorzystuje metodę prób i błędów
6 faza (18-24 m.ż.) początki reprezentacji myślowej- posługiwanie się
symbolami; pojawia się imitacja wstrzymana (cokolwiek to jest)

Uczenie się i przyzwyczajanie

Podstawowy dylemat - co kształtuje dziecko: doświadczenie czy geny?

Uwarunkowanie klasyczne
możliwe już w 3-4 tyg. życia dziecka. Dzięki niemu
wytwarza się przywiązanie dziecka do rodzica.
Uwarunkowanie instrumentalne
np. odruch ssania czy obracanie głowy są
uwarunkowane smakiem mleka, głosem matki (który jest skutecznym wzmocnieniem
dla wszystkich dzieci)
Uczenie się schematyczne (koordynacja schematów)
podstawy z teorii Piageta;
proste uwarunkowania klasyczne (skojarzenie kroków matki wchodzącej do pokoju z
uczuciem pełnego brzuszka) początkiem powstawania oczekiwań (schematów).
Przyzwyczajanie się
zdolność przyzwyczajania się do jakiegoś bodźca np.
dźwięku występuje od pierwszych dni życia dziecka, tak samo jak zdolność
odzwyczajania się, czyli reagowania na bodziec zmodyfikowany np. ten sam dźwięk
o większej sile. Te zdolności są znacznie rozwinięte u dziecka
10-ciotygodniowego.

Pamięć

Rovee-Collier przeprowadziła eksperyment pozwalający wykazać, że dzieci w wieku
3 mscy potrafią zapamiętać informacje na 1 tydzień (eksperyment z zabawką nad
łóżeczkiem, przywiązaną sznurkiem do nóżki dziecka), dzieci 6-ciomiesięczne na
2 tygodnie, a miesięczne na 1 dzień. Badaczka starała się również przypominać
dzieciom o wyuczoną zależność, wieszając zabawkę nad łóżeczkiem po jakimś
czasie i potrząsając nią tyle razy ile same zazwyczaj nią potrząsały w
przeciągu kilku minut. Przypominanie sprawiło, że dzieci potrafiły zapamiętać
pierwotnie wyuczony związek poruszanie nóżką
ruch zabawki kilka tygodni
dłużej, jednak dzieci pamiętały go jedynie w ściśle określonym kontekście (np.
wzór pościeli w łóżeczku musiał być taki sam).

Wczesny rozwój percepcyjny

Odróżnianie matki od innych osób
*Noworodki odróżniają matkę od innych za pomocą słuchu. DeCasper i Fifer

dzieci odróżniają głos matki od innego głosu kobiecego, ale nie potrafią
odróżnić głosu ojca od innego męskiego. W 6 m.ż. dziecko kojarzy głos z
twarzą.
*1-tygodniowe dzieci rozpoznają zapach matki.
*1 - 2-dniowe dzieci preferują oglądanie wizerunku matki niż innej kobiety czy
ojca (zanim skończą 2 miesiące oglądają obrzeża twarzy, potem zaczynają oglądać
jej wewnętrzne szczegóły, zwłaszcza oczy)

Na co dziecko patrzy
*Do 2 miesiąca życia dziecko stosuje strategię nazwaną przez Haith zasadami
dziecięcego patrzenia, czyli wodzi wzrokiem wokół przedmiotów; rolą tej
strategii jest znalezienie przedmiotu
*Po 2 miesiącu dziecko analizuje szczegóły przedmiotu, czyli realizuje
strategię, której celem jest identyfikacja przedmiotu

ą doniesienia z badań: badania Langlois nad upodobaniem dzieci do twarzy
atrakcyjnych
2-miesięczne dzieci dłużej przyglądają się twarzom, które dorośli uważają za
atrakcyjne. Istnieje zatem duże prawdopodobieństwo, że przychodzimy na świat z
wrodzonym szablonem ęnajbardziej pożądanychł kształtów naszego gatunku i wolimy
mieć do czynienia z tymi, którzy do niego lepiej pasują.

Rozróżnianie reakcji emocjonalnych
Haviland i Lelwica zaobserwowali, że między 2 i 3 miesiącem dzieci zaczynają
reagować na stany emocjonalne matki.
W wieku 5 lub 6 miesięcy dzieci reagują w różny sposób na emocje wyrażane przez
twarze obcych ludzi oraz na głosy mówiące różnym tonem.
W wieku 10
12 miesięcy dziecko zaczyna wykorzystywać sygnały emocjonalne
swoich rodziców
dzięki nim wie jak w danej sytuacji się zachować, np. gdy
odwiedzi ich obca mu osoba. Jest to proces odniesienia społecznego.

Reakcja na układy graficzne i dźwiękowe
Caron: 3- i 4-miesięczne dzieci zauważają już zależności pomiędzy przedmiotami
lub ich cechami.
DeCasper: dzieci już w łonie matki są w stanie rozpoznawać brzmienie znanej im
historyjki dla dzieci (matki czytały im je w ostatnich 6 tygodniach ciąży)
Transfer intermodalny
przeniesienie informacji z jednego zmysłu na inny np.
rozpoznanie przedmiotu dotykiem, mimo że wcześniej tylko się go widziało.
Piaget uważał, że transfer jest możliwy ok. 1 r.ż., Gibsonowie, że od
urodzenia. Kaye i Bower dowiedli, że jest obecny już w 12 godzinie życia
dziecka.
J. Pickens
5-miesięczne niemowlęta łączyły odgłosy oddalającej się lokomotywy
ze sfilmowanym oddalającym się pociągiem, a nie ze zbliżającym się.
Transfer intermodalny ani koordynacja intermodalna (łączenie informacji z kilku
zmysłów) nie są procesami automatycznymi!! U dzieci 4- i 5-miesięcznych często
one nie wystepują.

Rozwój pojęcia przedmiotu

Piaget uważał, że dzieci początkowo nie wiedzą, że rzeczy, których one nie
postrzegają istnieją nadal (stałość przedmiotu). Stałość przedmiotu rozwija się
w ok. 2 miesiącu ż. (w fazie2)
dziecko, któremu pokaże się zabawkę, następnie
zasłoni, zabierze i odsłoni puste miejsce po zabawce, będzie zdziwione. Takie
dziecko jednak jeszcze nie poszukuje zabawki upuszczonej na podłogę.
Dopiero w fazie 3 (6-8 m.ż.) dziecko podejmuje działania w celu poszukiwania
upuszczonej zabawki. Będzie jej szukało również, jeśli częściowo ja zakryjemy.
Nie podejmie jednak jej poszukiwania, kiedy zakryjemy ją całkiem, nawet na jego
oczach.
W fazie 4 (8-12 m.ż.) dziecko pojmuje już stałość przedmiotu i szuka go nawet,
gdy jest zasłonięty cały.
Spelke wykazała, że dzieci 2- i 3-miesięczne przewidują tor poruszania się
przedmiotu. Maja też świadomość, że ciała stałe nie mogą przechodzić przez inne
ciała stałe (eksperyment z piłką toczącą się za zasłonę: w teście spójnym piłka
zatrzymywała się przed bliższą ścianką, w teście niespójnym, przy którym dzieci
wykazywały zdziwienie, piłka ęprzenikałał przez bliższą ściankę i zatrzymywała
się przy dalszej).

ą kultury i konteksty: pojmowanie stałości przedmiotu przez dzieci zambijskie
Susan Goldberg, 1972, badania podłużne na 38 zambijskich niemowlętach; nie
zauważono różnic w testach na stałość przedmiotów u tych niemowląt, mimo że ich
środowisko rozwoju znacznie różniło się od środowiska dzieci amerykańskich czy
europejskich (brak przedmiotów do zabawy, mniej uwagi poświęcanej przez matki)

Naśladowanie

Piaget twierdził, że dzieci nie potrafią naśladować grymasów twarzy aż do fazy
4 (8-12 m.ż.), tymczasem badania dowodzą, że noworodki są zdolne do tego już w
pierwszych dniach życia. Wg Piageta również imitacja odroczona (naśladowanie
jakiegoś zachowania w dłuższym odstępie czasowym) rozwija się później niż
wskazuja na to późniejsze badania (wg Piageta
faza 6, badania
9-miesięczne
niemowlę potrafi opóźnić naśladowanie o 24h, 14-miesięczne o 2 dni).

Prekursorzy języka

Postrzeganie dźwięków mowy
1 m.ż.
rozróżnianie takich dźwięków jak ępał i ębał, do 6 m.ż. rozróżnianie
ęwyrazówł dwusylabowych np. ębadał, ębagał
Dzieci 6- i 8-miesięczne odróżniają brzmienie kontrastujących spółgłosek (b-d,
k-g) nie tylko swojego języka. Do ok. 10-12 mż. zdolność ta zanika i dzieci
rozróżniają tylko spółgłoski swojego języka, słyszanego na co dzień (badanie
Werker i wsp.)
Pierwsze dźwięki
Do ok. 1 mż. najczęstszym odgłosem dziecka jest płacz.
1-2 mż.
pojawia się głużenie samogłoskowe np. uuuuuu, śmiech
6-7 mż.
pojawiają się spółgłoski, często łączone w sylaby, gaworzenie
samonaśladowcze (powtarzanie w kółko tych samych sylab np. bababababa).
Doskonaląc się w gaworzeniu dzieci uczą się 2 typów intonacji: wzrastającej i
opadającej. Początkowo produkują wszystkie rodzaje dźwięków, by ok9-10 mż.
ograniczyć je do tych słyszanych na co dzień.

ą doniesienia z badań: wczesny ęjęzykł gestów u dzieci głuchych rodziców
Ok. 8-9 mż. dzieci głuche zaczynają używać prostych gestów, jak wskazywanie
palcem, tak jak to się dzieje u słyszących dzieci słyszących rodziców.
Gaworzenie migowe pojawia się między 7 a 11 mż. Ok. 12 mż. dzieci głuche
prezentują pierwszy znak referencyjny (gest określający jakiś przedmiot lub
wydarzenie). Słyszące dzieci głuchych rodziców rozwijają się pod względem
językowym tak samo jak słyszące dzieci słyszących rodziców.

Gesty w pierwszym roku życia
Pierwsze gesty pojawiają się ok. 9-10 mż. np. sięganie rączkami by podać
dziecku zabawkę. W tym samym czasie pojawia się język receptywny, czyli
zdolność rozumienia pojedynczych słów. W 10 mż. dzieci rozumieją ok. 30 słów, w
13 mż. ok.100 (Fenson i wsp). Później dopiero pojawia się język ekspresywny,
czyli mówiony.

Pierwsze słowa
Słowo to każdy dźwięk lub zbiór dźwięków konsekwentnie używany w odniesieniu do
pewnego przedmiotu, działania lub cechy, dlatego często pierwsze słowo nie
przypomina żadnego używanego przez dorosłych.
Przez pierwsze 6 miesięcy używania słów dzieci uczą się ich ok. 30. W tym
czasie dziecko nie pojmuje jeszcze, że słowa są symboliczne. Używa gestów w
połączeniu ze słowami (holofraza
12-18 mż.) np. wyciągnięcie ręki i użycie
słowa ęciastkoł.

Eksplozja nazywania
16-24 mż.
dzieci uczą się ogromnej liczby słów. Dla większości dzieci
granicą, od której rozpoczyna się ten gwałtowny przyrost liczby słów jest
granica 50 słów (Goldfield, Reznick).
Większość słów, które dzieci opanowują na początku to rzeczowniki, dopiero
później dochodzą czasowniki (styl referencyjny). Niektóre idące stylem
ekspresyjnym najpierw uczą się słów określających związki społeczne (nie,
proszę), zaimków (ja,ty) (Nelson, 1973).

Różnice indywidualne
Skala Rozwoju Niemowlęcia Bayleya służy testowaniu umiejętności sensoryczno

motorycznych dziecka. Jest przydatna w identyfikowaniu niemowląt i starszych
dzieci z poważnymi opóźnieniami rozwojowymi.
Przewidywaniu IQ w późniejszym życiu u niemowląt służą testy badające szybkość
przyzwyczajania się niemowlęcia do jakiegoś przedmiotu. Dzieci, które w wieku
4-5 miesięcy szybko tracą zainteresowanie jakimś eksponowanym przedmiotem, mają
później wyższe IQ od dzieci, które wolniej tracą zainteresowanie.