MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Marek Zalewski
Posługiwanie się dokumentacją techniczną 725[03].O2.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Maria Suliga
mgr inż. Andrzej Ampuła
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Marek Zalewski
Konsultacja:
mgr inż. Ryszard Dolata
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 725[03].O2.01
Posługiwanie się dokumentacją techniczną, zawartego w programie nauczania dla zawodu
monter mechatronik.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 4
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Normalizacja w rysunku technicznym 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 10
4.1.3. Ćwiczenia 10
4.1.4. Sprawdzian postępów 11
4.2. Podstawy sporzÄ…dzania dokumentacji technicznej 12
4.2.1. Materiał nauczania 12
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 13
4.2.3. Ćwiczenia 13
4.2.4. Sprawdzian postępów 14
4.3. Rzutowanie prostokÄ…tne 15
4.3.1. Materiał nauczania 15
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 16
4.3.3. Ćwiczenia 17
4.3.4. Sprawdzian postępów 18
4.4. Rzutowanie aksonometryczne 19
4.4.1. Materiał nauczania 19
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 20
4.4.3. Ćwiczenia 20
4.4.4. Sprawdzian postępów 21
4.5. Odwzorowywanie rysunkowe zarysów przedmiotu 22
4.5.1. Materiał nauczania 22
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 25
4.5.3. Ćwiczenia 26
4.5.4. Sprawdzian postępów 27
4.6. Wymiarowanie rysunkowe 28
4.6.1. Materiał nauczania 28
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 31
4.6.3. Ćwiczenia 31
4.6.4. Sprawdzian postępów 32
4.7. Szkicowanie 33
4.7.1. Materiał nauczania 33
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 36
4.7.3. Ćwiczenia 36
4.7.4. Sprawdzian postępów 36
4.8. Tolerowanie wymiarów na rysunkach 37
4.8.1. Materiał nauczania 37
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 38
4.8.3. Ćwiczenia 38
4.8.4. Sprawdzian postępów 39
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
4.9. Tolerowanie kształtu i położenia 40
4.9.1. Materiał nauczania 40
4.9.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 42
4.9.3. Ćwiczenia 43
4.9.4. Sprawdzian postępów 44
4.10. Pasowania 45
4.10.1. Materiał nauczania 45
4.10.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 47
4.10.3. Ćwiczenia 47
4.10.4. Sprawdzian postępów 48
4.11. Oznaczanie chropowatości powierzchni 49
4.11.1. Materiał nauczania 49
4.11.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 50
4.11.3. Ćwiczenia 51
4.11.4. Sprawdzian postępów 52
4.12. Wprowadzenie do komputerowego wspomagania projektowania 53
4.12.1. Materiał nauczania 53
4.12.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 55
4.12.3. Ćwiczenia 55
4.12.4. Sprawdzian postępów 57
5. Sprawdzian osiągnięć 58
6. Literatura 65
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o rysunku technicznym i jego
zastosowaniu podczas tworzenia dokumentacji technicznej.
W poradniku zamieszczono:
wymagania wstępne wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
cele kształcenia wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
materiał nauczania wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
sprawdzian postępów,
sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie
materiału całej jednostki modułowej,
literaturę uzupełniającą.
725[03].O2
Konstrukcje i technologie mechaniczne
725[03].O2.01
Posługiwanie się dokumentacją techniczną
725 [03].O2.02
Konstruowanie elementów maszyn
725 [03].O2.03
Wytwarzanie elementów maszyn
Schemat układu jednostek modułowych
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WSTPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
stosować zasady wykonywania podstawowych konstrukcji geometrycznych,
posługiwać się przyrządami kreślarskimi,
obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,
korzystać z różnych zródeł informacji.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAACENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
rozróżnić rodzaje dokumentacji technicznej,
wykonać szkice prostych części maszyn,
wykonać rysunek techniczny prostego modelu lub części maszyny,
zwymiarować i opisać rysunek,
określić pojęcia: tolerancja, pasowanie, chropowatość powierzchni,
oznaczyć na rysunku tolerancję kształtu, położenia, chropowatość powierzchni oraz
obróbkę cieplną,
rozpoznać oznaczenia i symbole graficzne stosowane w rysunku technicznym,
wykonać rysunki techniczne prostych części maszyn z wykorzystaniem komputerowych
programów do wspomagania projektowania,
odczytać schematy ideowe i montażowe oraz zinterpretować zawarte na nich oznaczenia,
odczytać rysunki części, rysunki złożeniowe, oraz zinterpretować zawarte na nich
oznaczenia,
skorzystać z Polskich Norm i katalogów.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA NAUCZANIA
4.1. Normalizacja w rysunku technicznym
4.1.1. Materiał nauczania
Rysunek techniczny spełnia rolę międzynarodowego języka wszystkich inżynierów
i techników, a więc musi być sporządzony według ściśle określonych zasad. Zasady te z kolei
muszą być stosowane i przestrzegane przez wszystkie kraje, które współpracują ze sobą
w zakresie wymiany myśli naukowo-technicznej. Brak ogólnie przyjętych reguł, dotyczących
umownych znaków, skrótów, sposobu odwzorowania przedmiotu, wymiarowania i innych
uproszczeń prowadziłby do nieporozumień.
Normalizację można zdefiniować jako działalność polegającą na opracowaniu
i wprowadzeniu w życie norm.
Normą nazywamy dokument prawny i administracyjny przyjęty na zasadach
porozumienia zatwierdzony przez odpowiedniÄ… jednostkÄ™ administracyjnÄ…. Zagadnieniami
ujednolicenia zasad i przepisów dotyczących między innymi rysunku technicznego zajmuje
siÄ™ Polski Komitet Normalizacyjny.
Rys. 1. Tabelki umieszczone na początku każdej Polskiej Normy
Przykładem są znormalizowane formaty arkuszy rysunkowych według normy PN 80/
N 01612, czy też znormalizowane podziałki według normy PN EN ISO 5455:1998.
Zagadnienie Normalizacja i dziedziny związane terminologia ogólna też ma swoją normę:
PN EN 45020:2000.
W tabeli 1 przedstawiono jako przykład kilka norm dotyczących rysunku technicznego:
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Tabela 1. Przykładowe normy dotyczące rysunku technicznego
Obszar Nazwa Oznaczenie i numer normy
Gwinty i części gwintowane zasady ogólne PN EN ISO 6410 1:2000
Gwinty i części gwintowane wkładki PN EN ISO 6410 2:2000
gwintowane
Gwinty i części gwintowane PN EN ISO 6410 3:2000
przedstawianie uproszczone
Metody rzutowania Część 1: PN EN ISO 5456 1:2002
Postanowienia ogólne
Metody rzutowania Część 2: PN EN ISO 5456 2:2002
Przedstawianie prostokÄ…tne
Metody rzutowania Część 3: PN EN ISO 5456 3:2002
Przedstawianie aksonometryczne
Metody rzutowania Część 4: Rzutowanie PN EN ISO 5456 4:2002
środkowe
Przedstawianie uproszczone i oznaczanie PN EN ISO 15785:2003
połączeń klejonych, zawijanych
i zagniatanych
Przedstawianie uproszczone prętów PN EN ISO 5261:2002
i kształtowników
Rodzaje dokumentacji technicznej
Dokumentacja techniczna oparta jest na normie, w której ustalono i zdefiniowano
terminy stosowane w dokumentacji technicznej wyrobów, dotyczące rysunków technicznych
we wszystkich dziedzinach stosowania (Dokumentacja techniczna wyrobu. Terminologia.
Terminy dotyczące rysunków technicznych: ogólne i rodzaje rysunków. PN ISO
10209:1994).
W tabeli 2 przedstawiono kilka norm dotyczÄ…cych dokumentacji technicznej.
Tabela 2. Przykładowe normy dotyczące dokumentacji technicznej
Obszar Nazwa Oznaczenie i numer normy
Dokumentacja techniczna wyrobu Wymiary PN EN ISO 5457:2002
i układ arkuszy rysunkowych
Dokumentacja techniczna wyrobu PN ISO 10209:2002
Terminologia Terminy odnoszÄ…ce siÄ™ do
dokumentacji budowlanej
Dokumentacja techniczna. Projektowanie PN N 01602:1997
i kreślenie wspomagane komputerem.
Terminologia
Dokumentacja techniczna Warstwowanie PN EN ISO 13567 1:2002U
i nazewnictwo w projektowaniu wspomaganym
komputerowo (CAD) Część 1: Zasady ogólne
U treść normy w języku angielskim
Różnorodne dziedziny techniki i przemysłu spowodowały podział na obszary tematyczne
rysunku technicznego:
rysunek techniczny maszynowy,
rysunek techniczny elektryczny,
rysunek techniczny architektoniczno budowlany.
Rysunek techniczny wprowadził następujące terminy ogólne (wybrane elementy):
schemat rysunek wykonany przy pomocy symboli graficznych,
szkic rysunek wykonany na ogół odręcznie i niekoniecznie w podziałce,
rysunek podwykonawczy rysunek stosowany do zapisu szczegółów konstrukcji po jej
zakończeniu,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Rysunek techniczny
Rysunek techniczny
rysunek złożeniowy rysunek przedstawiający wzajemne usytuowanie zespołu na
wyższym poziomie strukturalnym zestawianych części,
rysunek wykonawczy rysunek zawierajÄ…cy wszystkie informacje potrzebne do
wykonania części konstrukcyjnej.
Rys. 2. Rysunek wykonawczy
Rys. 3. Rysunek złożeniow
Rys. 4. Schemat instalacji elektrycznej obwodu zasilania
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Rys. 5. Schemat instalacji elektrycznej budynku mieszkalnego
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak można zdefiniować normalizację?
2. Co to jest norma?
3. Jaka instytucja w Polsce zajmuje siÄ™ normalizacjÄ…?
4. Na jakie obszary tematyczne można podzielić rysunek techniczny?
5. Jakie elementy zawiera rysunek wykonawczy?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wyszukaj w normie PN ISO 129/AK: 1996 informacje na temat ogólnych zasad
wymiarowania. Przedstaw wykaz tych zasad.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać w Polskich Normach informacje o wymiarowaniu, zasadach ogólnych,
metodach, metodach wykonywanie i oznaczeń specjalnych.
Wyposażenie stanowiska pracy:
normy dotyczÄ…ce rysunku technicznego,
arkusz ćwiczenia,
poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Wyszukaj w INTERNECIE korzystajÄ…c z dowolnej wyszukiwarki, symbol i numer
aktualnej normy dotyczÄ…cej rysunku technicznego w zakresie metod rzutowania. Wyniki
poszukiwań zapisz.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać w Internecie stronę internetową z wykazem norm,
2) wyszukać normy rysunku technicznego w zakresie metod rzutowania,
3) zapisać symbole i numer normy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
komputer podłączony do Internetu,
poradnik dla ucznia.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie normalizacji?
ðð ðð
2) określić, jaka instytucja zajmuje się zagadnieniami ujednolicenia
ðð ðð
zasad i przepisów dotyczących rysunku technicznego w Polsce?
3) wyjaśnić, dlaczego rysunki wykonawcze powinny być w zasadzie
ðð ðð
wykonywane w podziałce 1:1?
4) wyjaśnić, z jakich elementów składa się rysunek złożeniowy?
ðð ðð
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
4.2. Podstawy sporzÄ…dzania dokumentacji technicznej
4.2.1. Materiał nauczania
Formatem zasadniczym arkusza jest format A4 o wymiarach 210 x 297 mm. Formaty A3,
A2, A1 i A0 powstajÄ… poprzez odpowiednie zwielokrotnienie formatu A4.
Rys. 7. Formaty arkuszy rysunkowych [5]
Do wykonywania rysunków technicznych służą następujące rodzaje linii: linia ciągła,
linia kreskowa, linia punktowa, linia dwupunktowa, linia falista, linia zygzakowa. Poza tym
wykorzystywane sÄ… linie grube i cienkie.
Rys. 7. przedstawia zastosowanie poszczególnych linii rysunkowych.
Na rysunku zastosowano różne rodzaje linii zgodnie z ich przeznaczeniem:
obramowanie arkusza linia ciągła gruba,
zewnętrzny zarys tabliczki rysunkowej linia ciągła gruba,
widoczne krawędzie przedmiotu linia ciągła gruba,
linie wymiarowe i pomocnicze linie wymiarowe linia ciągła cienka,
kreskowanie przekroju linia ciągła cienka,
osie symetrii linia punktowa cienka,
linia ograniczająca przekrój cząstkowy linia falista cienka,
linia niewidocznych zarysów (krawędzi) przedmiotu linia przerywana cienka.
Rys.7. Zastosowanie linii rysunkowych
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
W rysunku technicznym stosuje się następujące podziałki:
powiększające 100:1, 50:1, 20:1, 10:1, 5:1, 2:1,
naturalnÄ… 1:1,
zmniejszajÄ…ce 1:2, (1:2,5), 1:5, 1:10, 1:20, (1:25), 1:50, 1:100, itd.
Podziałki w nawiasach nie są zalecane.
Rozróżnia się trzy rodzaje tabliczek rysunkowych:
1) tabliczki podstawowe przeznaczone do rysunków wykonawczych części oraz do
rysunków złożeniowych,
2) tabliczki zmniejszone umieszczane na schematach,
3) tabliczki uproszczone umieszczane na drugich i trzecich arkuszach dokumentów
tekstowych.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie wymiary posiada arkusz formatu A3?
2. Jaką linią rysuje się krawędzie niewidoczne przedmiotu?
3. JakÄ… liniÄ… rysuje siÄ™ obramowanie rysunku?
4. Czy zastosowanie podziałki 2,5:1 spowoduje powiększenie czy też pomniejszenie
rysowanego przedmiotu?
5. Jakiej tabliczki użyjesz do rysunku złożeniowego?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Narysuj na arkuszu formatu A3 obramowanie rysunku.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o liniach, ich grubości
i zastosowaniach,
2) wyszukać w normach zasady rysowania obramowania rysunku,
3) narysować obramowanie rysunku na przygotowanym arkuszu formatu A3.
Wyposażenie stanowiska pracy:
przybory kreślarskie,
arkusz formatu A3,
normy dotyczÄ…ce rysunku technicznego,
poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Narysuj na arkuszu formatu A3 tabliczkę uproszczoną. Użyj do tego celu arkusz
z ćwiczenia 1.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o tabliczkach,
2) wyszukać w normach wymiary tabliczki podstawowej,
3) narysować tabliczkę podstawową zgodnie z normą.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Wyposażenie stanowiska pracy:
przybory kreślarskie,
arkusz formatu A3,
normy dotyczÄ…ce rysunku technicznego,
poradnik dla ucznia.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić wymiary arkusza o formacie A2?
ðð ðð
2) zastosować linię rysunkową do narysowania krawędzi zewnętrznych
ðð ðð
odwzorowanego przedmiotu?
3) zastosować linię rysunkową do narysowania krawędzi niewidocznych
ðð ðð
odwzorowanego przedmiotu?
4) dobrać rodzaj tabliczki do rysunku zestawieniowego?
ðð ðð
5) zastosować podziałkę do przedstawienia na formacie A3 przedmiotu
ðð ðð
o wymiarach 445 x 305 x 165?
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.3. Rzutowanie prostokÄ…tne
4.3.1. Materiał nauczania
Rzutem nazywamy rysunkowe odwzorowanie przedmiotu lub bryły geometrycznej na
płaszczyznie rzutów, zwanej rzutnią, którą jest płaszczyzna rysunku.
Rozpatrzmy rzutowanie na przykładzie punktu A. Rzutem punktu A na płaszczyznę Ą
będzie punkt przebicia prostej poprowadzonej z tego punktu prostopadłej do płaszczyzny (rys. 8).
Rzut punktu na jedną płaszczyznę nie określa jednoznacznie położenia tego punktu.
Rys. 8. Rzut punktu na jednÄ… rzutniÄ™ [7]
Jednoznaczne położenie punktu w przestrzeni można określić poprzez odwzorowanie tego
punktu na trzech wzajemnie prostopadłych do siebie płaszczyznach.
Rys. 9. Trzy rzutnie: a) rysunek poglądowy, b) rozwinięcie trzech rzutni [7]
Oznaczenie płaszczyzn:
płaszczyzna pozioma II rzutnia pozioma,
płaszczyzna pionowa I rzutnia pionowa,
płaszczyzna III prostopadła do I i II rzutnia boczna.
Wyżej wymienione wzajemnie do siebie prostopadłe trzy rzutnie nazywa się głównymi
płaszczyznami rzutów.
Aby te trzy płaszczyzny sprowadzić do jednej płaszczyzny rysunku, postępuje się tak, jak
to przedstawia rys. 9. Rzutnię pionową I kładzie się na płaszczyznie rysunku, rzutnię poziomą
obraca się dookoła osi x (o kąt 90o), a rzutnię boczną dookoła osi z (o kąt 90o) tak, aby
z rzutnią pionową tworzyły jedną płaszczyznę rysunku.
Aby określić położenie punktu w układzie trzech płaszczyzn rzutowych trzeba znać trzy
współrzędne, określające jego odległość od trzech rzutni, a więc: jego głębokość g,
wysokość h i szerokość s (rys. 10).
Rys. 10. Rzuty prostokątne punktu na trzy rzutnie: a) rysunek poglądowy, b) po rozwinięciu rzutni [7]
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Odwzorowanie bryły w przestrzeni
Bryły należy ustawiać względem rzutni tak, aby jak najwięcej krawędzi i ścian
zajmowało położenie równoległe do płaszczyzn rzutów. Rzuty ich w takim ustawieniu
odtwarzają bowiem rzeczywiste ich wymiary i kształty.
Na rys. 11 przedstawiono prostopadłościan ustawiony zgodnie z wyżej wspomnianą zasadą.
Rzuty wierzchołków połączone liniami prostymi wyznaczą trzy prostokąty.
Rys. 11. Prostopadłościan w rzutach na trzy rzutnie: a) rysunek poglądowy, b) w rzutach prostokątnych [7]
Rzutowanie prostokÄ…tne
Podstawowym sposobem przedstawiania przedmiotów jest rzutowanie prostokątne
według tzw. metody europejskiej E.
Jeśli przy rzutowaniu przedmiotu na wszystkie płaszczyzny dokonamy ich rozwinięcia,
przyjmując rzutnię I jako płaszczyznę rysunku, otrzymamy układ rzutów przedstawiony na
rys. 12.
Rys. 12. Normalny układ rzutów [7]
Podstawową zasadą wyboru liczby rzutów potrzebnych do odwzorowania rysunkowego
przedmiotu jest ograniczenie ich liczby do niezbędnego minimum.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaką płaszczyznę nazywamy rzutnią?
2. W jaki sposób możemy określić jednoznaczne położenie punktu w przestrzeni?
3. Jak nazywają się współrzędne punktu określającego jego odległość od trzech rzutni?
4. Jakie ustawienie bryły względem rzutni gwarantuje rzeczywiste odwzorowanie jej
wymiarów?
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Uzupełnij brakujące rzuty zgodnie z zasadą rzutowania prostokątnego.
Rys. do ćwiczenia 1
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o zasadach rzutowania prostokątnego,
2) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o rzutniach,
3) odwzorować bryły zgodnie z zasadami rzutowania prostokątnego.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- przybory kreślarskie,
- arkusz papieru z rysunkami do ćwiczenia,
- normy dotyczÄ…ce rysunku technicznego,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Dorysuj rzut główny elementu przedstawionego na rysunku.
Rys. do ćwiczenia 2
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) narysować rzut główny przedmiotu zgodnie z zasadami rzutowania prostokątnego.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Wyposażenie stanowiska pracy:
- przybory kreślarskie,
arkusz papieru z rysunkami do ćwiczenia,
- normy dotyczÄ…ce rysunku technicznego,
arkusze papieru formatu A4,
poradnik dla ucznia.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić zasady rzutowania prostokątnego?
ðð ðð
2) wyjaśnić, dlaczego rzut odcinka prostopadłego do rzutni jest
ðð ðð
punktem?
3) wyjaśnić, dlaczego dla jednoznacznego odwzorowania brył potrzebne
ðð ðð
sÄ… trzy rzutnie?
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4.4. Rzutowanie aksonometryczne
4.4.1. Materiał nauczania
Do odwzorowania kształtu bryły za pomocą jednego rzutu stosuje się rzuty aksonometryczne:
izometryczne (jednomiarowe), dimetryczne ukośne (dwumiarowe) i dimetryczne prostokątne.
Rzut aksonometryczny izometryczny (rys. 13.a) w rzucie tym wymiary przedmiotu
równoległe do którejkolwiek z osi układu ulegają jednakowemu skróceniu w stosunku 0,82:1.
Rys. 13. Układ osi izometrycznych [6]
Rzut dimetryczny ukośny wykonuje się najczęściej w układzie osi współrzędnych jak na
rys. 13.b.
Rzut dimetryczny prostokątny (rys. 13.c) w rzucie tym wymiary przedmiotów równoległe
do osi Y lub Z nie ulegają skróceniu, natomiast wymiary równoległe do osi X ulegają
skróceniu o połowę.
Na rys. 14 przedstawiono prostopadłościan w rzucie dimetrii ukośnej.
Rys. 14. Prostopadłościan w rzucie dimetrii ukośnej
Rys. 15 przedstawia bryłę narysowaną w rzucie aksonometrycznym.
Rys. 15. Bryła w rzucie aksonometrycznym
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki rzut zastosujesz do odwzorowania kształtu bryły za pomocą jednego rzutu?
2. Jakie rozróżniamy rodzaje rzutów aksonometrycznych?
3. Jaka jest wartość kątów między osiami X, Y i Z w rzucie dimetrii ukośnej?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Narysuj sześciokąt foremny w rzucie aksonometrycznym dimetrii ukośnej.
Rys. do ćwiczenia 1
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o zasadach rzutowania
aksonometrycznego,
2) odwzorować figurę płaską w rzucie aksonometrycznym dimetrii ukośnej.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz ćwiczeń,
- przybory kreślarskie,
- normy dotyczÄ…ce rysunku technicznego,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Bryłę przedstawioną na rysunku w rzutach prostokątnych, narysuj w dimetrii ukośnej.
Rys. do ćwiczenia 2
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o zasadach rzutowania
aksonometrycznego,
2) odwzorować bryłę w rzucie aksonometrycznym dimetrii ukośnej.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz ćwiczeń,
- przybory kreślarskie,
- normy dotyczÄ…ce rysunku technicznego,
- poradnik dla ucznia.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) rozróżnić rodzaje rzutów aksonometrycznych?
ðð ðð
2) określić, o ile ulegają skróceniu wymiary przedmiotu równoległe do
ðð ðð
osi X?
3) wyjaśnić, dlaczego rzut dimetrii ukośnej nie zastępuje rysunku
ðð ðð
w rzutach prostokÄ…tnych?
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4.5. Odwzorowywanie rysunkowe zarysów przedmiotu
4.5.1. Materiał nauczania
Widoki i przekroje
Rzuty prostokątne przedmiotów przedstawiamy w postaci widoków i przekrojów.
Na widokach krawędzie zewnętrzne przedmiotu rysujemy linią ciągłą grubą.
Do odwzorowania krawędzi niewidocznych stosujemy linie kreskowe cienkie (rys. 16).
Rys. 16. Przykład rysowania przedmiotu z niewidocznymi krawędziami
Zasady wykonywania przekrojów
Powstawanie przekroju przedstawia rys. 17. Przedmiot przecinamy umowną płaszczyzną
przekroju i odrzucamy część przedmiotu, która znajduje się przed płaszczyzną. W ten sposób
odsłaniają się zarysy wewnętrzne. Pozostałą część przedmiotu odwzorowujemy zgodnie
z zasadami rzutowania prostokÄ…tnego.
Krawędzie niewidoczne, które w wyniku przekroju zostały odsłonięte rysujemy linią ciągłą
grubą. Pole przekroju kreskujemy liniami ciągłymi cienkimi.
Rys. 17. Powstawanie przekroju; a) przedmiot w rzucie aksonometrycznym, b) dokonywanie przekroju,
c) przekrój przedmiotu [7]
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Oznaczanie i kreskowanie przekrojów
Płaszczyznę przekroju oznaczamy dwoma krótkimi odcinkami linii grubej, a kierunek
rzutowania oznaczamy przy pomocy strzałek (rys. 18).
Rys. 18. Oznaczanie kierunku rzutowania [7]
Można pominąć oznaczenie przekroju, jeżeli położenie płaszczyzny nie budzi wątpliwości
(rys. 19).
Rys. 19. Przekrój z uproszczonym oznaczeniem [7]
Pole przekroju kreskujemy liniami ciągłymi cienkimi odchylonymi od pionu o kąt 45o.
Podziałka kreskowania jest zależna od wielkości pól kreskowania i wynosi od 0,5 mm do 5 mm.
W przekrojach złożonych każdą część kreskujemy inaczej (rys. 20).
Rys. 20. Kreskowanie przekrojów złożonych [7]
Przekroje wzdłużne i poprzeczne
Przekrój wzdłużny płaszczyzna przekroju przecina przedmiot wzdłuż osi symetrii (rys. 21).
Przy strzałkach piszemy duże litery np. A A oznaczające kolejny przekrój.
Rys. 21. Przekrój wzdłużny [6]
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Przekrój poprzeczny płaszczyzna przekroju przecina przedmiot prostopadle do osi (rys. 22).
Rys. 22. Przekroje poprzeczne [7]
Przekroje złożone
Przekrój złożony przedmiot jest przecinany dwoma lub więcej płaszczyznami przekroju.
Przekrój łamany płaszczyzny przekroju są ustawione względem siebie pod kątem
rozwartym.
Przekroje wybranych przedmiotów
Na rys. 23 przedstawiono części maszyn, których nie kreskuje się.
Rys. 23. Części maszyn, których się nie kreskuje [7]
Widoki i przekroje przedmiotów symetrycznych
Przedmioty symetryczne przedstawiamy w półwidoku i półprzekroju (rys. 24).
Rys. 24. Półwidok półprzekrój przedmiotu symetrycznego [7]
Widoki i przekroje czÄ…stkowe
W miarę potrzeby możemy pokazać szczegóły konstrukcyjne przedmiotu w widokach
i przekrojach czÄ…stkowych (rys. 25 a, b, c, d).
Przekroje cząstkowe (wyrwania) rysujemy bezpośrednio na widoku.
Rys. 25. Przekroje czÄ…stkowe [7]
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Przerywanie i urywanie rzutów przedmiotów
Długie przedmioty o stałym przekroju poprzecznym możemy na rysunkach przerywać.
Przykłady przerwań przedstawia rys. 26 a, b.
Rys.26. Przykłady przerwań rzutów [7]
Przykład urwania (przy którym pominięta jest końcowa część przedmiotu) przedstawia
rys. 27.
Rys. 27. Przykład urwania przekroju [7]
Kłady przedmiotów
W celu ograniczenia liczby przekrojów stosujemy tzw. kłady przekrojów.
Kład przekroju jest figurą płaską, powstałą w wyniku przecięcia przedmiotu tylko jedną
płaszczyzną przekroju. Na rysunku kładu nie pokazuje się zarysów przedmiotu, które leżą
poza płaszczyzną przekroju.
Rozróżniamy kłady miejscowe i przesunięte.
KÅ‚ad miejscowy przedstawiono na rys. 28.
Rys. 28. KÅ‚ad miejscowy [7]
Kład przesunięty przedstawiono na rys. 29.
Rys. 29. Kład przesunięty [7]
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak nazywamy rzuty prostokątne odwzorowujące zewnętrzne kształty przedmiotów?
2. W jaki sposób określamy kierunek rzutowania przekroju?
3. Jakimi liniami kreskujemy pole przekroju?
4. W jaki sposób powstaje przekrój wzdłużny?
5. Czym charakteryzuje się przekrój łamany?
6. Czym charakteryzuje się kład przesunięty?
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na rysunku przedstawiony jest przedmiot w przekroju. Na podstawie wzoru kreskowania
określ rodzaj materiału, z jakiego został wykonany przedmiot.
Rys. do ćwiczenia 1
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o przekrojach,
2) wyszukać w normach informacje o wzorach kreskowania,
3) określić materiał na podstawie wzoru kreskowania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz do ćwiczeń,
- przybory kreślarskie,
- normy dotyczące wzorów kreskowania,
- normy dotyczÄ…ce rysunku technicznego,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Na rysunku przedstawiony jest element w rzucie głównym. Korzystając z zaznaczonej
płaszczyzny przekroju narysuj, przekrój A A.
Rys. do ćwiczenia 2
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o zasadach rzutowania
taksometrycznego,,
2) sporządzić przekrój A A przedmiotu, zgodnie z zaznaczoną płaszczyną.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz do ćwiczenia,
- przybory kreślarskie,
- normy dotyczÄ…ce rysunku technicznego,
- poradnik dla ucznia.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) rozróżnić widoki i przekroje?
ðð ðð
2) określić zasady wykonywania przekrojów?
ðð ðð
3) oznaczyć przekroje?
ðð ðð
4) wyjaśnić sposób tworzenia przekrojów złożonych?
ðð ðð
5) wymienić części maszyn, których nie rysuje się w przekroju?
ðð ðð
6) wyjaśnić sposób tworzenia kładu miejscowego?
ðð ðð
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
4.6. Wymiarowanie rysunkowe
4.6.1. Materiał nauczania
Ogólne zasady wymiarowania są następujące:
- stosuje siÄ™ linie wymiarowe, pomocnicze linie wymiarowe oraz znaki i liczby
wymiarowe,
- linie wymiarowe rysuje się zawsze równolegle do odcinka, który jest wymiarowany,
- linie wymiarowe nie mogą pokrywać się z osiami symetrii lub krawędziami przedmiotu,
- linie wymiarowe nie mogą przecinać się ze sobą, ani z pomocniczymi liniami
wymiarowymi,
- liczba wymiarowa nie może być napisana na linii wymiarowej,
- liczby wymiarowe wpisuje się tak, aby móc je odczytać patrząc na rysunek z przodu (od
dołu) i z prawej strony,
- na rysunku podaje siÄ™ tylko wymiary konieczne,
- każdy wymiar podaje się tylko jeden raz,
- większość wymiarów podaje się na rzucie głównym,
- wymiary umieszcza się raczej na przekrojach niż na widokach,
- wymiary ze sobÄ… zwiÄ…zane umieszcza siÄ™ na jednym rzucie,
- nie wymiaruje się krawędzi niewidocznych przedmiotu.
Porządkowe zasady wymiarowania są następujące:
- pomijania wymiarów oczywistych,
- niepowtarzania wymiarów,
- grupowania wymiarów.
Podstawowym sposobem wymiarowania w rysunku technicznym jest wymiarowanie
w układzie współrzędnych prostokątnych.
Współrzędnymi prostokątnymi na płaszczyznie są dwie osie x i y względem siebie
prostopadłe i przecinające się w punkcie 0.
Rys. 30a przedstawia w jednym rzucie płytkę z dwoma otworami. Wymiarowanie tej płytki
polega na umieszczeniu wzdłuż dwóch krawędzi (wzajemnie prostopadłych) odległości od osi
współrzędnych (rys. 30b).
Osie współrzędnych tworzą tak zwane bazy wymiarowe.
Baza wymiarowa danego przedmiotu to powierzchnia, krawędz lub oś symetrii, względem
których wyznacza się położenie innych jego powierzchni, krawędzi lub osi symetrii.
Za bazy wymiarowe przyjmuje się dowolne powierzchnie, krawędzie lub osie.
Rys. 30. Wymiarowanie płytki we współrzędnych prostokątnych
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Wymiarowanie kształtów geometrycznych przedmiotów
Wymiarowanie średnic zawsze wymiaruje się za pomocą znaku " i odpowiedniej liczby
wymiarowej (np. "40) rys. 31.
Rys. 31. Wymiarowanie średnic
Wymiarowanie promieni zawsze wymiaruje siÄ™ za pomocÄ… znaku R i odpowiedniej liczby
wymiarowej (np. R40) rys. 32.
Rys. 32. Wymiarowanie promieni
Wymiarowanie kuli zawsze wymiaruje siÄ™ za pomocÄ… znaku O i odpowiedniej liczby
wymiarowej (np. ź"60) rys. 33.
Rys. 33. Wymiarowanie kuli
np. 120
Wymiarowanie Å‚uku zawsze wymiaruje siÄ™ przy pomocy znaku
i odpowiedniej liczby wymiarowej (rys. 34).
Rys. 34. Wymiarowanie Å‚uku
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Wymiarowanie otworów walcowych wymiaruje się podając średnicę otworu i grubość
materiału lub głębokość otworu (rys. 35).
Rys. 35. Wymiarowanie otworów walcowych
Wymiarowanie ścięć krawędzi wymiaruje się podając długość i kąt ścięcia (rys. 36).
Rys. 36. Wymiarowanie ścięć krawędzi
Wymiarowanie powierzchni pochylonych względem kierunku pionowego lub poziomego
można wymiarować z użyciem wymiarów liniowych. Stosuje się także znak wymiarowy
pochylenia powierzchni (rys. 37).
Rys. 37. Wymiarowanie powierzchni pochylonych
Wymiarowanie powierzchni zbieżnych wymiaruje się podobnie jak pochylone
jednostronnie (rys. 38).
Rys. 38. Wymiarowanie powierzchni zbieżnych
Sposoby wymiarowania
Wymiarowanie w układzie szeregowym (wymiarowanie łańcuchowe) polega na ustawieniu
poszczególnych wymiarów składowych w szeregu (rys. 39).
Wymiarowanie w układzie równoległym polega na podawaniu wymiarów od jednej bazy
wymiarowej (rys. 40).
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Rys. 39. Wymiarowanie w układzie szeregowym
Rys. 40. Wymiarowanie w układzie równoległym
Wymiarowanie w układzie mieszanym stanowi połączenie wymiarowania szeregowego
i równoległego (rys. 41).
Rys. 41. Wymiarowanie w układzie mieszanym
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Dlaczego linie wymiarowe nie mogą pokrywać się z osiami symetrii lub krawędziami
przedmiotu?
2. Jak wymiaruje się średnice?
3. Jak wymiaruje się powierzchnie zbieżne?
4. Czym się charakteryzuje wymiarowanie w układzie szeregowym?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przedmiot przedstawiony na rysunku zwymiaruj zgodnie z zasadami i normÄ….
Rys. do ćwiczenia 1
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o wymiarowaniu,
2) zwymiarować przedmiot zgodnie z zasadami i normą.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz do ćwiczenia,
- przybory kreślarskie,
- normy dotyczÄ…ce rysunku technicznego,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Na rysunku przedstawiono przedmiot który został zwymiarowany niezgodnie
z zasadami.
Zwymiaruj ten przedmiot poprawnie. Jakie zasady wymiarowania naruszono?
Rys. do ćwiczenia 2
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o wymiarowaniu,
2) zwymiarować przedmiot zgodnie z zasadami i normą.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- normy dotyczÄ…ce rysunku technicznego,
- normy dotyczÄ…ce wymiarowania,
- arkusz do ćwiczenia,
- przybory kreślarskie,
- poradnik dla ucznia.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić ogólne zasady wymiarowania?
ðð ðð
2) określić porządkowe zasady wymiarowania?
ðð ðð
3) wyjaśnić, na czym polega zasada grupowania wymiarów?
ðð ðð
4) wyjaśnić, na czym polega zasada pomijania wymiarów oczywistych?
ðð ðð
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
4.7. Szkicowanie
4.7.1. Materiał nauczania
Szkicowanie jest to wykonanie rysunku bez pomocy przyborów rysunkowych, czyli
rysunek jest wykonany odręcznie.
Rysunek szkicowy, jak każdy rysunek techniczny, podlega wszystkim wymaganiom norm
rysunkowych.
Szkic staje się rysunkiem, jeżeli odwzorowuje przedmiot w określonej podziałce
z uwzględnieniem wszystkich zasad dotyczących rysunku technicznego.
Szkicowanie płaskich przedmiotów
Płaskie przedmioty o jednakowej grubości rysuje się tak, jakby leżały na płaszczyznie
rysunku. Zarysy krawędzi szkicowanych przedmiotów są przeważnie odcinkami prostych,
przecinających się pod różnymi katami lub łukami kół oraz innych krzywych. Grubość
płaskich przedmiotów określa się cyfrą umieszczoną wewnątrz zarysu, poprzedzając ją
znakiem (x), np. x5 grubość przedmiotu wynosi 5 mm.
Rys. 42. Szkice przedmiotów o zarysach prostych
Rys. 43. Szkice przedmiotów o zarysach zaokrąglonych
Szkicowanie przedmiotów o złożonych strukturach
Przedmioty o złożonych kształtach posiadają tzw. trzeci wymiar, czyli grubość, który był
oznaczony poprzednio jako x5. OsiÄ…ga siÄ™ to poprzez narysowanie przedmiotu poprzez
rzutowanie prostokÄ…tne lub aksonometryczne.
Szkic powinien być tak wykonany, aby odwzorowywał przedmiot i można było na jego
podstawie wykonać rysunek wykonawczy.
Podczas wykonywania szkicu należy przestrzegać niżej wymienionych zasad:
- szkic wykonuje się odręcznie, łuki i okręgi można wykonać przy pomocy cyrkla,
- szkic najlepiej wykonać na kratkowanym papierze o znormalizowanym formacie,
- szkic wykonuje siÄ™ zachowujÄ…c proporcje wymiarowe,
- liczba rzutów na szkicu powinna być jak najmniejsza, ale pozwalająca na pełne
odwzorowanie przedmiotu,
- rozmieszczenie rzutów i ich usytuowanie na arkuszu powinno być zgodne z zasadami
rzutowania prostokÄ…tnego,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
- pomiędzy rzutami powinien być zachowany odstęp umożliwiający narysowanie
wymiarów,
- główny widok powinien zawierać jak najwięcej cech charakterystycznych przedmiotu
i zawierać jak najwięcej wymiarów.
Etapy szkicowania
Na rys. 44. przedstawiono szkic przedmiotu narysowanego w rzutach prostokÄ…tnych
i w rzucie dimetrii ukośnej.
Rys. 44. Szkic przedmiotu w rzutach prostokątnych i w rzucie dimetrii ukośnej
Po ustaleniu liczby niezbędnych rzutów prowadzimy podstawowe dla poszczególnych rzutów
osie symetrii,
Rys. 45. Etapy szkicowania rysowanie osi symetrii
cienkÄ… liniÄ… rysujemy kontury przedmiotu,
Rys. 46. Etapy szkicowania rysowanie konturów przedmiotu
dorysowujemy pozostałe widoczne krawędzie,
Rys. 47. Etapy szkicowania rysowanie widocznych krawędzi
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
rysujemy niewidoczne krawędzie przedmiotu linią kreskową,
Rys. 48. Etapy szkicowania rysowanie niewidocznych krawędzi
na poszczególne rzuty nanosimy pomocnicze linie wymiarowe i linie wymiarowe,
Rys. 49. Etapy szkicowania rysowanie pomocniczych linii wymiarowych i linii wymiarowych
wymiarujemy poszczególne rzuty, wstawiając odpowiednie wymiary.
Rys. 50. Etapy szkicowania wstawianie odpowiednich wymiarów
Szkicowanie w rzutach aksonometrycznych
Do odwzorowania przedmiotu w jednym rzucie z zachowaniem podstawowych
wymiarów (wysokości, szerokości i głębokości) stosuje się tzw. rzut dimetrii ukośnej.
Rys. 51. Szkicowanie w rzucie dimetrycznym ukośnym
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jakim celu wykonuje siÄ™ szkic?
2. Jakie zasady należy przestrzegać podczas wykonywania szkicu?
3. Na czym polega szkicowanie przedmiotów o złożonych kształtach?
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rysunek przedstawia przedmiot w rzutach prostokÄ…tnych. SporzÄ…dz szkic tego
przedmiotu w rzucie aksonometrycznym dimetrii ukośnej.
Rys. do ćwiczenia 1
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o szkicowaniu,
2) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o rzutowaniu prostokątnym,
3) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o dimetrii ukośnej,
4) wykonać szkic przedmiotu zgodnie z założeniami.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- normy dotyczÄ…ce wymiarowania,
- arkusz do ćwiczenia,
- przybory kreślarskie,
- normy dotyczÄ…ce rysunku technicznego,
- poradnik dla ucznia.
4.7.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić, na czym polega szkicowanie płaskich przedmiotów?
ðð ðð
2) wyjaśnić, na czym polega szkicowanie przedmiotów o złożonych
ðð ðð
kształtach?
3) wyjaśnić, na jakie elementy zwraca się szczególną uwagę przy
ðð ðð
szkicowaniu?
4) określić dopuszczalne uproszczenia rysunkowe na szkicu?
ðð ðð
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
4.8. Tolerowanie wymiarów na rysunkach
4.8.1. Materiał nauczania
Rozróżniamy wymiary nominalne, rzeczywiste, zaobserwowane i tolerowane.
Wymiar nominalny ustalony przez konstruktora i podany na rysunku.
Wymiar rzeczywisty uzyskany w wyniku obróbki.
Wymiar tolerowany posiada liczbowo określony górny i dolny wymiar graniczny.
Odchyłka górna różnica między górnym wymiarem granicznym a wymiarem nominalnym.
Odchyłka dolna różnica między dolnym wymiarem granicznym a wymiarem nominalnym.
Tolerancja różnica między górnym wymiarem granicznym a dolnym wymiarem
granicznym.
Tolerancja ma zawsze wartość dodatnią.
Rys. 52. Wymiary graniczne, odchyłki i pole tolerancji [6]
Oznaczenia na rys. 52. są następujące:
Do wymiar nominalny otworu,
Dw wymiar nominalny wałka,
Aw wymiar dolny graniczny wałka,
Ao wymiar dolny graniczny otworu,
Bw wymiar górny graniczny wałka,
Bo wymiar górny graniczny otworu,
es odchyłka górna wałka,
Es odchyłka górna otworu,
ei odchyłka dolna wałka,
Ei odchyłka dolna otworu,
T tolerancja.
Pomiędzy wymiarami i odchyłkami zachodzą następujące zależności:
- dla wymiaru zewnętrznego
Bw D = es Bw = es + N
Aw D = ei Aw = ei + N
- dla wymiaru wewnętrznego
Bo D = Es Bo = Es + N
Ao D = Ei Ao = Ei + N
Tolerancja dla wymiaru zewnętrznego
T = Bw Aw
Tolerancja dla wymiaru wewnętrznego
T = Bo Ao
Wymiar tolerowany to wymiar nominalny łącznie z odchyłkami.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Rodzaje tolerowań:
- tolerowanie symetryczne obie odchyłki są jednakowe,
- tolerowanie asymetryczne jedna z odchyłek jest równa zeru,
- tolerowanie asymetryczne dwustronne wartości i znaki odchyłek są różne,
- tolerowanie asymetryczne jednostronne obie odchyłki mają jednakowe znaki.
Tolerowanie swobodne odchyłki wymiarów dobiera konstruktor według własnego uznania.
Tolerowanie normalne odchyłki wymiarów przyjmuje się według znormalizowanego
układu tolerancji wałków i otworów (dla wymiarów do 3150 mm).
Tolerowany normalnie wymiar powinien zawierać:
- wymiar nominalny,
- symbol literowy położenia pola tolerancji,
- symbol liczbowy klasy dokładności.
Rys. 53. Przykłady tolerowania wymiarów [7]
Rys. 54. Oznaczenie wymiaru normalnie tolerowanego [7] Rys. 55. Przykłady tolerowania normalnego [7]
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czym charakteryzuje siÄ™ wymiar tolerowany?
2. Jaki obszar określa pole tolerancji?
3. W jaki sposób zapiszesz wymiar tolerowany?
4. Jak nazwiesz czynność doboru odchyłek i ustalania tolerancji wymiarów?
5. Jakie znasz rodzaje tolerowań?
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dla wałka o średnicy D = 35 mm górny wymiar graniczny wynosi Bw = 35,02 mm,
a dolny wymiar graniczny Aw = 34,8 mm. Oblicz odchyłki i tolerancje.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o odchyłkach i tolerancjach,
2) rozróżnić zależności zachodzące pomiędzy wymiarami i odchyłkami.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- normy dotyczÄ…ce rysunku technicznego,
- arkusz do ćwiczeń,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
+0,15
Oblicz wymiary graniczne i tolerancjÄ™ wymiaru 30 .
-0,1
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o odchyłkach i tolerancjach,
2) określić odchyłkę górną i dolną oraz tolerancję,
3) rozróżnić należności zachodzące pomiędzy wymiarami i odchyłkami.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- normy dotyczÄ…ce rysunku technicznego,
- arkusz do ćwiczenia,
- poradnik dla ucznia.
4.8.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić tolerowanie wymiaru?
ðð ðð
2) wymienić rodzaje tolerowań?
ðð ðð
3) określić sposób tolerowania wewnątrz materiału?
ðð ðð
4) określić sposób tolerowania normalnego?
ðð ðð
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
4.9. Tolerowanie kształtu i położenia
4.9.1. Materiał nauczania
Odchyłka kształtu różnica między kształtem powierzchni i płaszczyzny do niej
przylegajÄ…cej.
Tolerancja kształtu największa dopuszczalna odchyłka kształtu.
Odchyłka prostoliniowości największa odległość między zarysem rzeczywistym
a teoretycznÄ… prostÄ… przylegajÄ…cÄ… (rys. 56).
Tolerancja prostoliniowości największa dopuszczalna odchyłka prostoliniowości.
Rys. 56. Odchyłka prostoliniowości [7]
Odchyłka płaskości największa odległość między powierzchnią rzeczywistą, a płaszczyzną
przylegajÄ…cÄ… (rys. 57).
Tolerancja płaskości największa dopuszczalna odchyłka płaskości.
Odchyłka okrągłości największa odległość między zarysem rzeczywistym, a okręgiem
przylegajÄ…cym (rys. 58).
Tolerancja okrągłości największa dopuszczalna odchyłka okrągłości.
Odchyłka walcowości największa odległość między powierzchnią rzeczywistą,
a powierzchniÄ… walca przylegajÄ…cego (rys. 59).
Tolerancja walcowości największa dopuszczalna odchyłka walcowości.
Rys. 57. Odchyłka płaskości [6]
Rys. 58. Odchyłka okrągłości [7]
Rys. 59. Odchyłka walcowości [7]
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
Odchyłka położenia różnica między położeniem rzeczywistym powierzchni, a jej
położeniem geometrycznym.
Tolerancja położenia największa dopuszczalna odchyłka położenia.
Odchyłka równoległości różnica największej A i najmniejszej B odległości między dwiema
płaszczyznami przylegającymi (rys. 60).
Tolerancja równoległości największa dopuszczalna odchyłka równoległości.
Rys. 60. Odchyłka równoległości [7]
Odchyłka prostopadłości różnica między kątem rzeczywistym a kątem 90o dwóch
płaszczyzn (rys. 61).
Tolerancja prostopadłości największa dopuszczalna odchyłka prostopadłości.
Rys. 61. Odchyłka prostopadłości [7]
Odchyłka współosiowości największa odległość między osią rozpatrywanej powierzchni
a osiÄ… odniesienia (rys. 62).
Tolerancja współosiowości największa dopuszczalna odchyłka współosiowości.
Odchyłka symetrii największa odległość płaszczyzny symetrii danego elementu od
płaszczyzny symetrii (rys. 63).
Tolerancja symetrii największa dopuszczalna odchyłka symetrii.
Rys. 62. Odchyłka współosiowości [7] Rys. 63. Odchyłka symetrii [7]
Oznaczenie tolerancji kształtu i położenia zawiera (rys. 64):
znak tolerancji,
wartość tolerancji w milimetrach,
literowe oznaczenie elementu odniesienia.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Rys. 64. Oznaczenie tolerancji na rysunku [7]
W Tabeli 3 przedstawiono rodzaje tolerancji kształtu i położenia oraz ich znaki graficzne.
Tabela 3. Rodzaje tolerancji kształtu i położenia oraz ich znaki graficzne [7]
4.9.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czego dotyczy tolerancja kształtu?
2. Czego dotyczy tolerancja położenia?
3. Jak zapisuje się informację dotyczącą tolerancji położenia?
4. Jak się oznacza tolerancję położenia równoległość?
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
4.9.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na rysunku przedstawiony jest przedmiot z oznaczonÄ… powierzchniÄ… A. Oznacz
tolerancję prostoliniowości tej powierzchni z odchyłką równą 0,08 mm.
Rys. do ćwiczenia 1
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o tolerancjach kształtu,
2) wyszukać w normie informacje o znakach graficznych dotyczących tolerowania kształtu,
3) wykonać zapis tolerancji prostoliniowości zgodnie z normą.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- normy dotyczące tolerancji kształtu i położenia,
- arkusz do ćwiczenia,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Na rysunku przedstawiony jest przedmiot z oznaczoną powierzchnią A i określonym
wymiarem. Oznacz tolerancję prostopadłości wymiarowanego elementu przedmiotu
w stosunku do powierzchni A z odchyłką równą 0,1 mm.
Rys. do ćwiczenia 2
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o tolerancjach położenia,
2) wyszukać w normie informacje o znakach graficznych dotyczących tolerowania położenia,
3) wykonać zapis tolerancji prostopadłości zgodnie z normą.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- normy dotyczące tolerancji kształtu i położenia,
- arkusz do ćwiczenia,
- poradnik dla ucznia.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
4.9.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić celowość stosowania tolerancji kształtu?
ðð ðð
2) określić celowość stosowania tolerancji położenia?
ðð ðð
3) określić jednostki tolerancji kształtu i położenia?
ðð ðð
4) rozróżniać znaki tolerancji kształtu i położenia?
ðð ðð
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
4.10. Pasowania
4.10.1. Materiał nauczania
Pasowanie to skojarzenie dwóch części maszyn (przeważnie wałka i otworu)
o jednakowym wymiarze nominalnym.
Podczas projektowania urządzeń pasowanie wałka i otworu uzyskuje się poprzez stosowanie
zasady stałego wałka lub zasady stałego otworu.
W budowie maszyn powszechnie stosuje się pasowania normalne, które tworzy się według
zasady stałego otworu (tabela. 4).
Zasada stałego otworu do otworu tzw. podstawowego H dobiera się wałki o różnych polach
tolerancji.
Tabela 4. Pasowania normalne według zasady stałego otworu [7]
Odchyłka dolna otworu podstawowego H jest równa zeru (rys. 65).
Rys. 65. Otwór podstawowy odchyłka dolna EI=0
W szczególnych przypadkach stosuje się pasowania według zasady stałego wałka (tabela 5).
Zasada stałego wałka do wałka tzw. podstawowego h dobiera się otwory o różnych polach
tolerancji
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
Tabela 5. Pasowania normalne według zasady stałego wałka [7]
Górna odchyłka wałka podstawowego h jest równa zeru (rys. 66).
Rys. 66. Wałek podstawowy odchyłka górna es=0
Można tolerować nie tylko średnice wałków i otworów, lecz także wszystkie inne wymiary
liniowe.
Do powszechnego stosowania zalecane są pasowania normalne, do których należą:
1. pasowanie luzne pomiędzy wałkiem a otworem występuje luz,
2. pasowanie ciasne pomiędzy wałkiem a otworem występuje wcisk,
3. pasowanie mieszane pomiędzy wałkiem a otworem może wystąpić luz lub wcisk).
Oznaczenie pasowania wałka i otworu powinno zawierać (rys. 67):
wymiar nominalny pasowania,
symboliczne oznaczenie wymiaru tolerowanego otworu,
symboliczne oznaczenie wymiaru tolerowanego wałka.
Rys. 67. Przykłady oznaczenia: a) otworu, b) wałka, c) pasowania [7]
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
Oznaczenie pasowania musi zawierać oznaczenie pola tolerancji otworu oraz (za ukośną
kreską) oznaczenie pola tolerancji wałka, np. 40H7/g6 (rys. 68).
Rys. 68. Zapis pasowania: 1) wymiar nominalny pasowania, 2) symbol odchyłki
podstawowej otworu, 3) klasa dokładności otworu, 4) ukośna kreska, 5) symbol
odchyłki podstawowej wałka, 6) klasa dokładności wałka
4.10.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie rozróżniamy pasowania?
2. Na czym polega zasada stałego otworu?
3. Czym siÄ™ charakteryzujÄ… pasowania normalne?
4.10.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
+0,015 +0,023
Określ zasadę pasowania otworu " 25 z wałkiem " 25 .
+0,007
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o pasowaniach,
2) wyszukać w normach odchyłki dla średnic otworów i wałków w zależności od wartości
średnicy i żądanej dokładności wykonania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- normy dotyczące pasowań,
- arkusz do ćwiczenia,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Dla pasowania " 30 H7/h6 (zasada stałego otworu) dobierz wartości liczbowe odchyłek
otworu i wałka.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o pasowaniach,
2) wyszukać w normach odchyłki dla średnic otworów i wałków w zależności od wartości
średnicy i żądanej dokładności wykonania.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
Wyposażenie stanowiska pracy:
- normy dotyczące pasowań,
- arkusz do ćwiczenia,
- poradnik dla ucznia.
4.10.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić, na czym polega pasowanie?
ðð ðð
2) wyjaśnić, w jaki sposób określa się rodzaj pasowania?
ðð ðð
3) wyjaśnić, dlaczego przy zasadzie stałego wałka średnicę wałka
ðð ðð
toleruje się asymetrycznie w głąb materiału?
4) określić pasowanie luzne według zasady stałego otworu?
ðð ðð
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
4.11. Oznaczanie chropowatości powierzchni
4.11.1. Materiał nauczania
Proces technologiczny polegający na ukształtowaniu przedmiotu zgodnie z dokumentacją
techniczną poprzez usunięcie nadmiaru materiału nazywamy obróbką ubytkową.
Na rys. 1 przedstawiono klasyfikację obróbki ubytkowej.
Obróbka ubytkowa
Obróbka skrawaniem Obróbka erozyjna
Obróbka
Obróbka wiórowa
elektroerozyjna
Obróbka
Obróbka ścierna
elektrochemiczna
Obróbka
strumieniowo-erozyjna
Rys. 69. Klasyfikacja obróbki ubytkowej
Obróbka skrawaniem polega na kształtowaniu przedmiotu przez usuwanie tzw. naddatku
na obróbkę .
Obróbka skrawaniem dzieli się na:
obróbkę wiórową, którą przeprowadza się narzędziem skrawającym; naddatek na
obróbkę jest usuwany w postaci wiórów;
obróbkę ścierną, którą przeprowadza się wieloma drobnymi ostrzami o nie ustalonym
kształcie i liczbie, wióry są drobne.
Obróbka erozyjna polega na usuwaniu naddatku w wyniku bardzo drobnych odprysków
i wykruszeń materiału w fazie stałej, rozpuszczania się lub topienia oraz parowania
obrabianego materiału. Rozróżniamy następujące rodzaje obróbki erozyjnej:
obróbka elektroerozyjna, erozję wywołują wyładowania elektryczne;
obróbka elektrochemiczna, erozja jest wynikiem procesów chemicznych zachodzących
podczas przepływu prądu między elektrodami w elektrolicie;
obróbka strumieniowo erozyjna, erozję powoduje strumień cząsteczek o wysokim
stopniu koncentracji energii, np. strumień elektronów.
Podczas obróbki, wskutek nacisku ostrza narzędzia i działania wysokiej temperatury,
warstwa wierzchnia zmienia swoje właściwości. Jakość powierzchni, czyli dokładność
obróbki, zależy od parametrów skrawania, geometrii narzędzia oraz własności materiału
obrabianego. Działanie wyżej wymienionych czynników ma decydujący wpływ na
chropowatość powierzchni.
Oznaczanie chropowatości powierzchni na rysunkach składa się z następujących
elementów:
znaku chropowatości,
wartości liczbowej parametru Ra lub Rz,
oznaczeń dodatkowych (sposobu obróbki).
Parametr Ra nazywa się średnią arytmetyczną profilu chropowatości.
Parametr Rz nazywa się wysokością chropowatości według 10 punktów.
Wartości parametrów Ra i Rz oraz odcinka elementarnego są znormalizowane.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
Chropowatość powierzchni na rysunkach oznacza się przez podanie wartości parametru Ra
lub Rz pod dodatkową linią znaku chropowatości (rys. 70).
Wymagany sposób obróbki podajemy słownie nad dodatkową linią znaku chropowatości
(rys. 71).
szlifować frezować
Ra 0,63 Ra 2,5
Rys. 70. Przykład oznaczenia chropowatości powierzchni
Rys. 71. Przykład oznaczenia
chropowatości powierzchni oraz sposobu
obróbki
Sposoby rysowania i oznaczenia chropowatości różnych powierzchni pokazano na rys. 4.
Ra 5 Ra 0,63
Ra 5
Ra 2,5 Ra 1,25
Rys. 72. Przykład oznaczenia chropowatości powierzchni na rysunku
Oznaczanie na rysunkach obróbki cieplnej (rys. 73) składa się z następujących elementów:
rodzaj obróbki cieplnej (nawęglać, hartować),
głębokość warstwy utwardzonej wraz z dopuszczalnymi odchyłkami w milimetrach,
twardość wraz z dopuszczalnymi odchyłkami.
HRC 60
Rys. 73. Przykład oznaczenia obróbki cieplnej na rysunku
Powłoki na rysunkach oznacza się następująco (rys. 74.):
gdy przedmiot ma być pokryty jednolitą powłoką, oznaczenie powłoki oznacza się na
rysunku wielką literą np. A, wpisywaną nad linią odniesienia, a rodzaj powłoki
i dotyczÄ…ce jej wymagania podaje siÄ™ w warunkach technicznych.
A
Rys. 74. Przykład oznaczenia powłoki na rysunku
4.11.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest chropowatość powierzchni?
2. Jak wpływa chropowatość powierzchni jednej części na jej współpracę z innymi
częściami urządzenia?
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
Ra 10
Ra 0,63
3. Jaki parametr chropowatości powierzchni jest uprzywilejowany?
4. Jak oznacza się na rysunkach chropowatość powierzchni?
4.11.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na rysunku przedstawiony jest przedmiot, którego oznaczone płaszczyzny wykonane są
różnymi technikami obróbki. Oznacz chropowatość:
powierzchni B frezowanie dokładne,
powierzchni A szlifowanie.
Rys. do ćwiczenia 1
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o chropowatości powierzchni,
2) wyszukać w normie informacje o znakach graficznych dotyczących chropowatości,
3) oznaczyć chropowatość powierzchni zgodnie z normą.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- normy dotyczące chropowatości,
- arkusz do ćwiczenia,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Na podstawie zapisanych na rysunku parametrów Ra określ rodzaj obróbki.
Rys. do ćwiczenia 2
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o chropowatości powierzchni,
2) wyszukać w normie informacje o znakach graficznych dotyczących chropowatości,
3) określić rodzaj obróbki powierzchni.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
Wyposażenie stanowiska pracy:
- normy dotyczące chropowatości,
- arkusz do ćwiczenia,
- poradnik dla ucznia.
4.11.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić parametry chropowatości powierzchni?
ðð ðð
2) wyjaśnić, w jakich jednostkach określa się chropowatość
ðð ðð
powierzchni?
3) wyjaśnić, jak należy zinterpretować znak chropowatości umieszczony
ðð ðð
w górnym prawym rogu rysunku wykonawczego?
4) określić sposoby oznaczania obróbki cieplnej?
ðð ðð
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
4.12. Wprowadzenie do komputerowego wspomagania
projektowania
4.12.1. Materiał nauczania
Komputerowe wspomaganie projektowania (CAD Computer Aided Design lub
Computer Assisted Drafting), czyli projektowanie wspomagane komputerowo, to nic innego,
jak stosowanie w pracy zaawansowanych programów komputerowych, takich jak na przykład
AutoCAD. Programy CAD umożliwiają stworzenie wirtualnych modeli obiektów dwu
i trójwymiarowych.
Programy komputerowe z dziedziny CAD stosowane są między innymi do:
1. Modelowania geometrycznego.
2. Obliczenia.
3. Gromadzenia i wykorzystywania danych.
Ad. 1. Modele geometryczne mogą być:
płaskie (2D),
trójwymiarowe (3D) mogą być: krawędziowe (jak z drutu), ściankowe, bryłowe.
Modele geometryczne sÄ… podstawÄ… do generowania papierowej dokumentacji oraz do
szybkiego (komputerowego) tworzenia prototypów (np. ze sklejanych warstw papieru lub
utwardzanej żywicy).
Programy CAD powinny realizować także:
1. Obliczenia (w szczególności wytrzymałościowe), które mogą być wykonywane na
podstawie:
modeli matematycznych deterministycznych np.: FEM Finite Element
Method = Metoda Elementów Skończonych.
modeli matematycznych probabilistycznych (stochastycznych) uwzględniających
losowy rozrzut wartości zmiennych fizycznych według określonych rozkładów
prawdopodobieństwa.
sieci neuronowych, które kształtują swoje cechy na podstawie przykładów.
2. Gromadzenie i wykorzystywanie danych: Bazy Danych gromadzÄ… m.in. tablice danych
potrzebne do projektowania oraz biblioteki gotowych podzespołów.
Oprogramowanie CAD
Oferowanych jest co najmniej kilkadziesiąt programów.
Jednym z najstarszych (od 1982 r.) i najbardziej znanych jest AutoCAD
firmy AutoDesk.
Z powodzeniem konkurujÄ… z nim programy francuskiej firmy Dassault
Systems: Catia, SolidWorks, Enovia i inne.
oraz
Amerykańskiej firmy PTC (Parametric Technology Corp.): Pro/Engineer,
Pro/Desktop.
Znane są także produkty EDS Unigraphics (Parasolid Modeler) firmy
Intergraph i wielu innych.
Darmowe polskie wersje treningowe MEGACAD a.
AutoCAD
Ten program amerykańskiej firmy Autodesk Inc. jest jednym z najdłużej
unowocześnianych (od 1982 r.) i najbardziej rozpowszechnionym na świecie w zakresie
komputerowego wspomagania projektowania.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
AutoCAD (tutaj wersja 2005 Polski) jest właśnie tym narzędziem, które pozwala tworzyć
wszelkiego rodzaju rysunki techniczne. Wersja ta wyposażona jest w szereg ciekawych
rozwiązań technicznych pozwalających na jak największe uproszczenie pracy.
Przykładowy ekran AutoCAD a 2005 Polski przedstawiony został na rys. 75.
Rys. 75. Ekran AutoCAD a 2005 Polski z przykładowym rysunkiem z biblioteki
Szablony w AutoCAD e
Szablon arkusza jest arkuszem zaimportowanym z pliku *.dwt. Gdy użytkownik tworzy
arkusz, może wykorzystywać informacje z istniejącego szablonu. AutoCAD udostępnia
przykładowe szablony arkuszy w postaci plików z rozszerzeniem *.dwt. Szablony arkuszy są
zgromadzone w bibliotece AutoCAD a w folderze Template (rys. 76). Trzeba tylko
pamiętać o tym, że tak przygotowane arkusze z tabelkami nie są zgodne z Polskim Normami.
Rys. 76. Okno dialogowe z szablonami
Problem ten można rozwiązać poprzez stworzenie własnego szablonu i narysowanie tabelki
zgodnej z Polskimi Normami.
Tworzenie nowego szablonu zaprezentowane zostanie w Ćwiczeniu 1.
Treści zawarte w tym rozdziale nie wystarczą, aby w miarę sprawnie wykorzystywać
funkcje oferowane przez program. Wyjściem z tej sytuacji jest skorzystanie z bezpłatnego
poradnika zamieszczonego na stronie księgarni internetowej helion.pl pod adresem
www.cad.pl/kursy (rys. 77).
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
Rys. 77. Internetowy kurs obsługi AutoCAD a
4.12.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Do jakich operacji wykorzystywane sÄ… programy CAD?
2. Jakie modele geometryczne można stworzyć w programach CAD?
3. Na jakich normach oparta jest biblioteka szablonów w programie AutoCAD?
4.12.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Utwórz szablon rysunku formatu A4 zgodnie z przedstawionym rysunkiem i Tabelą 1
oraz zgodnie z Polskimi Normami.
Tabela 1. do ćwiczenia 1.
Nazwa warstwy Rodzaj linii Kolor Opis
0 CONTINUOUS Biały
KRESKOWANIE CONTINUOUS Błękitny Kreskowanie
LINIE_CIGAE CONTINUOUS Zielony Linie cienkie detali
LINIE_KRESKOWE Acad_iso02w100 Fioletowy Krawędzie niewidoczne
OSIE Acad_iso10w100 Czerwony Linie osiowe
RYSUNEK CONTINUOUS Niebieski Linie konturowe detali
WYMIARY CONTINUOUS Czerwony Wymiarowanie
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
Aby rysować linie
1. W menu Rysuj kliknij Linia.
2. Określ punkt początkowy.
3. Zakończ pierwszy segment linii przez
określenie punktu końcowego.
4. Określ punkty końcowe innych
segmentów linii.
5. Naciśnij ENTER, aby zakończyć lub
zamknąć serię segmentów linii.
Rys. do ćwiczenia 1 wzór szablonu
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją zawartą w ćwiczeniu,
2) korzystać z norm rysunku technicznego dotyczących formatów arkuszy, linii
rysunkowych i ich grubości, wzorów tabelek,
3) korzystać z instrukcji AutoCAD a,
4) stworzyć szablon rysunku.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- normy w zakresie rysunku technicznego,
- stanowisko komputerowe z oprogramowaniem typu CAD dla każdego ucznia,
- instrukcja do ćwiczenia,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Narysuj schemat przedstawiony na rysunku opisujÄ…c do skorzystaj z polecenia Tekst
z opcjÄ… Jeden wiersz.
Schemat multiwibratora
R1 R2 R3 R4
C1 C2
T1 T2
R5 R6
Rys. do ćwiczenia 2
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją zawartą w ćwiczeniu,
2) korzystać z instrukcji AutoCAD a,
3) narysować schemat przedstawiony na rysunku łącznie z opisem.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- normy w zakresie rysunku elektrycznego,
- instrukcja do ćwiczenia,
- stanowisko komputerowe z oprogramowaniem dla każdego ucznia,
- poradnik dla ucznia.
4.12.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić sposób tworzenia szablonu?
ðð ðð
2) określić, w którym folderze w programie AutoCAD zawarte są
ðð ðð
szablony?
3) stworzyć szablon zawierający tabelkę zgodną z Polską Normą?
ðð ðð
4) zapisać w programie AutoCAD stworzony szablon?
ðð ðð
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57
5. SPRAWDZIAN OSIGNIĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 22 zadań. Do każdego pytania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedz prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Na rozwiÄ…zanie testu masz 35 minut.
Powodzenia!
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
58
ZESTAW ZADAC TESTOWYCH
1. Rysunek przedstawia arkusz rysunkowy formatu
a) A5.
b) A4.
c) A3.
d) A2.
2. Do rysowania krawędzi przedmiotu stosuje się linii
a) ciągłą grubą.
b) kreskowÄ… cienkÄ….
c) falistÄ… cienkÄ….
d) przerywanÄ… cienkÄ….
3. Jeżeli prostokąt przedstawiony na rysunku narysujesz w podziałce 1:5, to jego wymiary
będą wynosić
a) a = 40 mm, b = 80 mm.
a=200
b) a = 50 mm, b = 90 mm.
c) a = 60 mm, b = 100 mm.
d) a = 70 mm, b = 110 mm.
b=400
4. Wskaż prawidłowy układ osi współrzędnych stosowany w dimetrii ukośnej.
5. Wskaż rzutowanie prostokątne przedmiotu wykonanego z drutu przedstawionego
w dimetrii ukośnej.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
59
6. Wskaż rzuty prostokątne bryły przedstawionej na rysunku.
7. Wskaż bryłę narysowaną w dimetrii ukośnej na podstawie rzutów prostokątnych tej
bryły.
8. Wskaż zaznaczoną płaszczyznę przekroju A A.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
60
9. Wskaż rzut przekroju.
10. Wskaż zakreskowany przekrój przedmiotu.
11. Wskaż rzut przekroju dokonany płaszczyzną A A.
A B C D
12. Porządkowe zasady wymiarowania określają, że
a) wymiaruje się krawędzie niewidoczne przedmiotu.
b) linie wymiarowe mogą się ze sobą przecinać.
c) należy pomijać wymiary oczywiste.
d) powtarza siÄ™ wymiary.
13. Wskaż zwymiarowaną średnicę tulejki.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
61
14. Wskaż zwymiarowany przedmiot.
15. Wymiar tolerowany to wymiar, który posiada
a) tolerancję współosiowości.
b) pole tolerancji.
c) tolerancjÄ™ symetrii.
d) dolny i górny wymiar graniczny.
16. Na rysunku przedmiotu przedstawiono wymiar tolerowany liczbowo, liczba 0,01 oznacza
a) dolną odchyłkę.
b) górną odchyłkę.
c) tolerancjÄ™.
d) górny wymiar graniczny.
17. Pasowanie P7/h6 według zasady stałego wałka jest pasowaniem
a) luznym.
b) mieszanym.
c) ciasnym.
d) wciskowym.
18. Przedstawiony na rysunku znak oznacza tolerancjÄ™
a) płaskości.
b) zarysu przekroju wzdłużnego.
c) równoległości.
d) symetrii.
19. Tolerancja kształtu dotyczy
a) prostopadłości.
b) walcowości.
c) przecinania siÄ™ osi.
d) współosiowości.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
62
20. Wskaż oznaczenie chropowatości z parametrem Ra.
D
C
A B
szlifować
Rz 3,2 Ra 2,5
50
21. Rysunek przedstawiajÄ…cy zatrzask, to rysunek
a) wykonawczy.
b) złożeniowy.
c) ideowy.
d) schemat.
22. Rysunek przedstawiający końcówkę, to rysunek
a) wykonawczy.
b) złożeniowy.
c) ideowy.
d) schemat.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
63
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko.....................................................................................................
Posługiwanie się dokumentacją techniczną
Zakreśl poprawną odpowiedz.
Nr
Odpowiedz Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
21 a b c d
22 a b c d
Razem:
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
64
6. LITERATURA
1. Autodesk: PodrÄ™cznik użytkownika 2005. Copyright © 2004 Autodesk, Inc
2. Babiuch M.: AutoCAD 2000PL. Ćwiczenia praktyczne. Helion, Gliwice 2000
3. Burcan J.: Podstawy rysunku technicznego. Wydawnictwa Naukowo Techniczne,
Warszawa 2006
4. Buksiński T., Szpecht A.: Rysunek techniczny. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne,
Warszawa 1998
5. Dobrzański T.: Rysunek techniczny maszynowy. Wydawnictwa Naukowo Techniczne,
Warszawa 2004
6. Lewandowski T.: Rysunek techniczny dla mechaników. Wydawnictwa Szkolne
i Pedagogiczne, Warszawa 1997
7. Waszkiewicz E. i S.: Rysunek zawodowy dla ZSZ. WSiP, Warszawa 1994
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
65
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
m mechatronik725[03] o2 02 utechnik mechatronik11[50] o2 01 nm mechatronik725[03] o2 03 utechnik mechatronik11[50] o2 03 ntechnik mechatronik11[50] o2 03 ulakiernikq4[03] z1 01 nlakiernikq4[03] z1 01 umechanik precyzyjnys1[03] o1 01 umechanik precyzyjnys1[03] z2 01 nmechanik precyzyjnys1[03] z1 01 uhigienistka stomatologiczna22[03] z2 01 nmechanik precyzyjnys1[03] z1 01 nopiekunka srodowiskowa46[03] z2 01 nlakiernikq4[03] l2 01 ntechnik mechatronik11[50] z2 01 n03 Rozdział 01 Granica i ciągłość funkcji wielu zmiennychwięcej podobnych podstron