MINISTERSTWO EDUKACJI
i NAUKI
Hanna Kanwal
Organizowanie systemu wsparcia społecznego
346[03].Z2.01
Poradnik dla nauczyciela
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2005
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr Iwona Kłóska
mgr Aurelia Włoch
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Katarzyna Maćkowska
Konsultacja:
dr Bożena Zając
Korekta:
mgr Joanna Iwanowska
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 346[03].Z2.01
Organizowanie systemu wsparcia społecznego zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu opiekunka środowiskowa.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie ............................................................................................................3
2. Wymagania wstępne...................................................................................................5
3. Cele kształcenia...........................................................................................................6
4. Przykładowe scenariusze zajęć..................................................................................7
5. Ćwiczenia.....................................................................................................................11
5.1. Rola i zadania systemów wsparcia.......................................................................11
5.1.1. Ćwiczenia................................................................................................11
5.2. Możliwości udzielania wsparcia osobie niepełnosprawnej i jej rodzinie .........13
5.2.1. Ćwiczenia................................................................................................13
6. Ewaluacja osiągnięć ucznia........................................................................................16
7. Literatura ....................................................................................................................26
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu
zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie opiekunka środowiskowa.
Modułowy program nauczania dla zawodu opiekunka środowiskowa składa się z zestawu
modułów kształcenia w zawodzie i odpowiadających im jednostek modułowych. Dla każdej
jednostki modułowej opracowany został pakiet edukacyjny. Pakiet edukacyjny zawiera
poradnik dla nauczyciela oraz poradnik dla ucznia. Poradnik dla ucznia skonstruowany jest
tak, aby umożliwić uczniom ukształtowanie umiejętności, przewidzianych w jednostce
modułowej.
W poradniku dla ucznia zamieszczono następujące części:
- wymagania wstępne;
- cele kształcenia;
- materiał nauczania;
- sprawdzian osiągnięć;
- literatura.
Poradnik dla nauczyciela zawiera informacje i wskazówki niezbędne dla efektywnego
zorganizowania procesu kształcenia w jednostce modułowej. Zamieszczono w nim
następujące części:
- wymagania wstępne,
- szczegółowe cele kształcenia,
- przykładowe scenariusze zajęć,
- ćwiczenia,
- ewaluacja osiągnięć ucznia,
- literatura
Wymagania wstępne określają umiejętności jakie uczeń powinien posiadać przed
rozpoczęciem pracy z poradnikiem. Należy zachęcić uczniów, aby zapoznali się
z wymaganiami i ocenili, czy je spełniają. Dotyczą one umiejętności, które uczniowie
ukształtowali podczas dotychczasowej nauki. Spełnienie wymagań wstępnych pozwoli
uczniom na skoncentrowanie się na nowych umiejętnościach wskazanych dla jednostki
modułowej.
Szczegółowe cele kształcenia określają umiejętności jakie uczeń powinien ukształtować
w wyniku procesu kształcenia w jednostce modułowej. Przed rozpoczęciem zajęć należy
zapoznać uczniów z celami kształcenia, aby dowiedzieli się, czego się nauczą.
W poradniku dla nauczyciela zamieszczono dwa przykładowe scenariusze zajęć.
Wskazują one sposób prowadzenia zajęć dydaktycznych z wykorzystaniem metod zalecanych
w programie jednostki modułowej.
Materiał nauczania w jednostce modułowej podzielony jest na tematy. Dla każdego
tematu zamieszczono w poradniku dla nauczyciela ćwiczenia (tożsame z tymi, które znajdują
się w poradniku dla ucznia), które zawierają polecenie, wskazówki do realizacji, zalecane
metody nauczania  uczenia się oraz środki dydaktyczne. Wykonując poszczególne ćwiczenia
uczeń powinien ukształtować umiejętności wskazane dla zaliczenia jednostki modułowej.
Ewaluacja osiągnięć ucznia powinna zostać przeprowadzona z pomocą testów osiągnięć
szkolnych. W poradniku dla nauczyciela zamieszczono dwa przykładowe narzędzia pomiaru
dydaktycznego. Wszystkie zadania zamieszczone w testach obejmują treści objęte programem
nauczania oraz sprawdzają, czy uczeń osiągnął założone w jednostce modułowej cele. Każdy
test zawiera:
- plan testu sporządzony w formie tabelarycznej,
- punktację zadań,
- propozycję norm wymagań,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
- instrukcję dla nauczyciela,
- instrukcję dla ucznia,
- kartę odpowiedzi,
- zadania testowe lub/i zadania praktyczne.
Ostatnim elementem poradnika dla nauczyciela jest wykaz literatury. Zawiera on
zarówno pozycje przydatne uczniowi dla pogłębienia wiedzy z zakresu programu jednostki
modułowej, jak i pozycje metodyczne.
Jednostka modułowa: Organizowanie systemu wsparcia społecznego jest elementem
modułu Człowiek niepełnosprawny w rodzinie i środowisku. Moduł ten składa się
z 4 jednostek:
- Organizowanie systemu wsparcia społecznego,
- Wspomaganie rodziny niepełnosprawnego,
- Aktywizowanie niepełnosprawnego w środowisku lokalnym,
- Korzystanie z zasobów ludzkich i materialnych dla potrzeb podopiecznego.
Jednostka Organizowanie systemu wsparcia społecznego zawiera podstawowe informacje
na temat systemów wsparcia społecznego oraz wsparcia udzielanego przez opiekunkę
środowiskową osobie niepełnosprawnej i pozwala na ukształtowanie umiejętności
niezbędnych do wykonywania zawodu opiekunki środowiskowej.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne w jednostce modułowej prowadzone były
różnymi metodami uwzględniającymi wszystkie strategie kształcenia wielostronnego.
Szczególny nacisk powinien zostać położony na wykorzystanie metod z zakresu strategii
problemowej (metody problemowe) i operacyjnej (metody praktyczne). Formy organizacyjne
pracy powinny być zróżnicowane począwszy od samodzielnej pracy uczniów do pracy
zespołowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
- określać potrzeby osoby niepełnosprawnej,
- diagnozować potrzeby i problemy,
- posługiwać się technikami interpersonalnymi,
- identyfikować sytuacje problemowe,
- identyfikować sytuacje trudne wymagające wsparcia potrzeby osób niepełnosprawnych,
- identyfikować strukturę pomocy społecznej,
- wskazywać zadania pomocy społecznej oraz świadczenia określone w ustawie o pomocy
społecznej,
- identyfikować zasady planowania i konstruowania planu rozwiązywania problemów,
- identyfikować cele i zasady polityki społecznej,
- określać zasady zdrowego trybu życia,
- wykorzystywać techniki twórczego myślenia,
- współpracować w zespole przyjmując różne role.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji ćwiczeń podanych w poradniku uczeń powinien umieć:
- określić psychologiczne aspekty udzielania wsparcia,
- określić podmioty wchodzące w skład systemów wsparcia społecznego,
- wyjaśnić znaczenie wsparcia dla wzmocnienia zdrowia i poprawy samopoczucia,
- określić sytuacje, w których wzrasta zapotrzebowanie na wsparcie,
- rozpoznać zapotrzebowanie na wsparcie u podopiecznego,
- określić zakres i rodzaj wsparcia w zależności od potrzeb osoby wspomaganej,
- wybrać formy pomocy stosownie do potrzeb podopiecznego i jego rodziny,
- zaplanować działania wspierające podopiecznego i jego rodzinę,
- pomóc podopiecznemu w korzystaniu z pomocy społecznej, rehabilitacji i opieki
zdrowotnej,
- ocenić skuteczność podjętych działań wspomagających,
- zainicjować nieprofesjonalne formy niesienia pomocy i wsparcia,
- pozyskać wolontariuszy do współpracy w opiece nad niepełnosprawnym,
- nawiązać współpracę z grupą wolontariuszy,
- nawiązać współpracę z zespołem specjalistów świadczących usługi na rzecz
podopiecznego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. PRZYKA
ADOWE SCENARIUSZE ZAJ
Ć
Scenariusz 1
Temat: Sytuacje, które rodzą zapotrzebowanie na wsparcie społeczne
Czas trwania: 5 x 45 min
Cele:
W wyniku przeprowadzonego procesu kształcenia uczeń będzie potrafił:
- sformułować jasno i logicznie swoje opinie i sądy,
- identyfikować i definiować pojęcie wsparcia,
- rozróżniać rodzaje wsparcia,
- identyfikować systemy wsparcia,
- wskazywać psychiczne aspekty udzielania wsparcia.
Metody nauczania  uczenia się
- Fotojęzyk
Formy organizacyjne zajęć
- praca jednolita,
- praca indywidualna,
- praca zbiorowa.
Środki dydaktyczne:
Zestaw zdjęć czarno-białych przygotowanych przez nauczyciela, przedstawiających
osoby w różnym wieku, w różnych sytuacjach społecznych np. staruszki siedzące na ławce
w parku, rodzina przy stole, dziecko niepełnosprawne podczas indywidualnych lekcji, osoba
na wózku inwalidzkim itp.
Przebieg zajęć:
1. Nauczyciel przy pomocy uczniów przygotowuje miejsce przeprowadzenia ćwiczenia.
Stoliki powinny być ustawione tak, aby umożliwiony był swobodny dostęp z obu stron.
2. Nauczyciel rozkłada na stolikach przygotowane zdjęcia.
3. Nauczyciel zadaje uczniom pytania, których celem jest przypomnienie przekazanych na
poprzednich zajęciach informacji dotyczących wsparcia, jego rodzajów, systemów
wsparcia. (Nauczyciel może również na wcześniejszych zajęciach polecić uczniom
zapoznanie się z odpowiednią partią materiału w poradniku dla ucznia.)
4. Nauczyciel zapisuje na tablicy temat zajęć i przedstawia instrukcję dotyczącą przebiegu
ćwiczenia (ćwiczenie 4.1.3. 1).
5. Uczniowie idąc wzdłuż stolików w jednym kierunku, przy zachowaniu ciszy (bez
komentowania), w skupieniu przyglądają się każdemu zdjęciu i dokonują wyboru tego
zdjęcia, które według nich najlepiej odpowiada na postawiony w temacie lekcji problem.
Wyboru dokonują bez zabierania zdjęcia. Po dokonaniu wyboru mogą odejść na bok.
Uczniowie mogą wielokrotnie przechodzić wzdłuż stolików nim dokonają wyboru. Na
tym etapie nie komentuje się wyboru. Sygnałem dla nauczyciela, że ta faza ćwiczenia
została zakończona jest odejście na bok wszystkich uczniów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
6. Na polecenie nauczyciela każdy uczeń bierze do ręki wybraną fotografię. (Uwaga: Może
zdarzyć, się, że więcej osób dokona wyboru tego samego zdjęcia  zajmują wtedy miejsca
obok siebie.)
7. Uczniowie zajmują miejsca w kręgu, wraz z nauczycielem, który kieruje przebiegiem
ćwiczenia.
8. Uczniowie prezentują wybrane zdjęcia klasie, a następnie po kolei przedstawiają
uzasadnienie swojego wyboru (kolejność wypowiedzi dowolna).
9. Po zakończeniu uzasadnienia pozostali uczniowie zadają pytania, a nauczyciel
ukierunkowuje ich wypowiedzi na:
- rozumienie pojęcia  wsparcie ,
- rodzaje udzielanego wsparcia,
- dostrzegane systemy wsparcia,
- zachowanie osoby/osób udzielających wsparcia oraz osoby wspieranej.
10. Nauczyciel dokonuje podsumowania prezentacji i dyskusji wskazując ponownie istotne
aspekty udzielania wsparcia społecznego.
11. Uczniowie dzielą się na forum grupy własnymi refleksjami na temat zastosowanej metody
i efektów zajęć.
12. Nauczyciel dokonuje oceny pracy uczniów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Scenariusz 2
Temat: Instytucje i organizacje świadczące pomoc społeczną w mieście /regionie 
przygotowanie do wykonania projektu
Czas trwania: 90 min.
Cele kształcenia:
W wyniku przeprowadzonego procesu kształcenia uczeń będzie potrafił:
 zidentyfikować instytucje i organizacje świadczące pomoc społeczną w mieście /regionie,
 scharakteryzować poszczególne instytucje i organizacje,
 sformułować cele projektu,
 zaplanować czynności związane z wykonaniem projektu,
 zorganizować pracę zespołu do wykonania projektu.
Metody nauczania  uczenia się:
 pogadanka,
 instruktaż,
 metoda projektów
Formy pracy
 praca grupowa,
 praca jednolita
Środki dydaktyczne
 schematy organizacyjne instytucji i organizacji świadczących pomoc społeczną w mieście
/regionie,
 Poradnik dla ucznia.
Przebieg zajęć
1. Nauczyciel przedstawia cele zajęć.
2. Nauczyciel w formie rozmowy z uczniami krótko przypomina rezultaty ćwiczenia 1
(4.2.1).
3. Uczniowie zapoznają się z ćwiczeniem do wykonania (ćwiczenie 2, Rozdział 4.2.3
w  Poradniku dla ucznia ).
4. Nauczyciel przedstawia zasady wykonania projektów w zespołach:
- uczniowie pracują w 4-5 osobowych zespołach,
- uczniowie przygotowują opis (konspekt projektu) zawierający następujące elementy:
tytuł projektu, cel projektu, plan projektu,
- uczniowie przygotowują harmonogram działań z podziałem na czynności, osoby
odpowiedzialne i terminy,
- nauczyciel zawiera i podpisuje kontrakty na wykonanie projektów z poszczególnymi
zespołami,
- uczniowie wykonują projekt zgodnie z wytycznymi zamieszczonymi w ćwiczeniu 
na wykonanie projektu uczniowie mają 1  2 tygodnie (nauczyciel wyznacza dokładny
termin prezentacji projektów),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
- uczniowie wykorzystując techniki komputerowe przygotowują efekt materialny
wykonania projektów  Informator o instytucjach i organizacjach świadczących
pomoc społeczną w mieście /regionie.
5. Uczniowie dzielą się na 3-4 osobowe zespoły.
6. Uczniowie pracują w zespołach przygotowując opis projektu oraz harmonogram działań.
7. Nauczyciel ustala z uczniami termin konsultacji.
8. Nauczyciel zawiera kontrakty z zespołami wykonującymi projekty.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
5. ĆWICZENIA
5.1. Rola i zadania systemów wsparcia
5.1.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ sytuacje wymagające wsparcia społecznego.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) obejrzeć przygotowane przez nauczyciela i rozłożone na stole zdjęcia,
2) zastanowić się, które ze zdjęć najlepiej odpowiada na pytanie  Jakie sytuacje rodzą
zapotrzebowanie na wsparcie społeczne? ,
3) wybrać jedno  najlepiej pasujące do pytania zdjęcie,
4) przygotować argumentację uzasadniającą dokonany wybór,
5) uzasadnić swój wybór na forum klasy,
6) udzielić odpowiedzi na pytania kolegów/koleżanek oraz nauczyciela ukierunkowując
swoje odpowiedzi na:
- rozumienie pojęcia  wsparcie ,
- rodzaje udzielanego wsparcia,
- dostrzegane systemy wsparcia,
- zachowanie osoby/osób udzielających wsparcia oraz osoby wspieranej,
7) uczestniczyć w podsumowaniu ćwiczenia, spróbować ocenić własne możliwości (jako
opiekunki środowiskowej) w zakresie udzielania wsparcia podopiecznemu.
Zalecane metody nauczania  uczenia się
- wykonanie ćwiczenia wymaga wykorzystania metody fotojęzyka.
Środki dydaktyczne:
- zestaw zdjęć czarno-białych przygotowanych przez nauczyciela, przedstawiających
osoby w różnym wieku, w różnych sytuacjach społecznych np. staruszki siedzące na
ławce w parku, rodzina przy stole, dziecko niepełnosprawne podczas indywidualnych
lekcji, osoba na wózku inwalidzkim.
Ćwiczenie 2
Rozpoznaj zapotrzebowanie na wsparcie i określ jego zakres oraz rodzaj w rodzinie
ukazanej na filmie.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) wysłuchać pogadanki nauczyciela ukierunkowanej na identyfikowanie problemu
występującego w rodzinie bohatera filmu np.  Żurek ,
2) z uwagą obejrzeć film,
3) przypomnieć sobie wiadomości dotyczące sposobu rozpoznawania problemów i nazwać
problem występujący w filmie,
4) zwrócić uwagę na rodzaj sytuacji trudnej, w której znalazła się rodzina,
5) zastanowić się, co jest przyczyną kryzysu w rodzinie,
6) przypomnieć sobie wiadomości dotyczące wsparcia i określić, które z nich powinny być
zastosowane w tej sytuacji i w jakim zakresie,
7) przypomnieć sobie jaka rolę odgrywają różne rodzaje systemów wsparcia,
8) odpowiedzieć na pytanie, które z nich powinny być zaangażowane w udzielanie
wsparcia,
9) uczestniczyć w dyskusji dotyczącej skuteczności przeprowadzanych działań
wspomagających rodzinę ukazaną na filmie.
Zalecane metody nauczania  uczenia się
- ćwiczenie powinno być wykonane z wykorzystaniem metod eksponujących (film) oraz
dyskusji frontalnej.
Środki dydaktyczne:
- film fabularny np.  Żurek ,
- telewizor,
- odtwarzacz video.
Ćwiczenie 3
Wykaż znaczenie wsparcia dla człowieka.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zastanowić się nad znaczeniem wsparcia człowieka dla jego zdrowia fizycznego
i psychicznego i funkcjonowania społecznego. Swoje przemyślenia zapisać na kartce,
2) dobrać partnerów do pracy w 5  6 osobowej grupie,
3) zaprezentować w grupie swoje przemyślenia,
4) uczestniczyć w dyskusji w grupie,
5) wnioski z dyskusji grupowej przedstawić w formie graficznej np. mapy myśli,
6) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy,
7) uczestniczyć w dyskusji podsumowującej wykonane ćwiczenie.
Zalecane metody nauczania  uczenia się
- uczniowie wykonują ćwiczenie indywidualnie, a następnie w grupach z wykorzystaniem
metody dyskusji wielokrotnej. Podsumowanie ćwiczenia powinno mieć charakter
dyskusji frontalnej.
Środki dydaktyczne:
 kartki,
 duże arkusze papieru,
 mazaki,
 tablica flip  chart.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
5.2. Możliwości udzielania wsparcia osobie niepełnosprawnej
i jej rodzinie
5.2.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zapoznaj się z zasadami funkcjonowania instytucji i organizacji realizujących zadania
z zakresu pomocy społecznej i określ rodzaje wsparcia oraz formy pomocy świadczone
niepełnosprawnym i ich rodzinom.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przygotować się do wykonania zadania sporządzając plan poznania wskazanej przez
nauczyciela lub wybranej przez siebie instytucji,
2) uczestniczyć w wycieczkach tematycznych do różnego typu instytucji pomocy społecznej
oraz organizacji społecznych realizujących zadania z zakresu pomocy społecznej,
3) uzyskać informacje o:
- celach i zadaniach realizowanych przez poznawaną instytucje lub organizację,
- świadczeniach/usługach realizowanych przez daną placówkę,
- metodach oraz formach pomocy stosowanych w danej placówce w pracy
z podopiecznym i/lub jego rodziną,
- warunkach i trybie przyjęcia lub uzyskania świadczeń oferowanych przez placówkę,
- specjalistach zatrudnionych w danej placówce.
4) sporządzić sprawozdanie z pobytu w placówce,
5) uczestniczyć w zajęciach podsumowujących ćwiczenie, mających na celu
uporządkowanie zebranych informacji, które posłużą do wykonania następnego
ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania  uczenia się
Dla prawidłowego wykonania zadania należy zorganizować wycieczkę przedmiotową,
następnie uczniowie wykonują ćwiczenie indywidualnie, w parach lub w grupach.
Podsumowanie ćwiczenia należy przeprowadzić z wykorzystaniem metody dyskusji
frontalnej. Jeżeli nie ma możliwości zorganizowania wycieczki, należy wykorzystać filmy
dydaktyczne prezentujące działalność instytucji pomocy społecznej i organizacji
realizujących zadania z tego zakresu, plansze, foldery itp.
Środki dydaktyczne:
- lista instytucji i organizacji pomocy społecznej działających w danej miejscowości/
regionie.
Ćwiczenie 2
Przygotuj informator o instytucjach i organizacjach świadczących pomoc społeczną
działających w Twojej miejscowości/ regionie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać partnerów do pracy w 4  5 osobowej grupie,
2) wykorzystać wiadomości oraz materiały uzyskane w wyniku realizacji ćwiczenia 1,
3) uczestniczyć w pracy zespołu zadaniowego  uporządkować zebrany materiał według
następującego schematu:
- nazwa, adres i telefony instytucji,
- adresaci, do których kierowana jest oferta danej instytucji,
- zakres jej działalności,
- rodzaje udzielanego wsparcia i formy pomocy,
- warunki i tryb przyjęcia lub uzyskania świadczeń,
4) przygotować w grupie redakcyjnie tekst informatora,
5) opracować szatę graficzną informatora,
6) wydrukować przygotowany przez grupę tekst informatora,
7) zaprezentować wyniki pracy grupy na forum klasy,
8) uczestniczyć w podsumowaniu ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania  uczenia się
Uczniowie wykonują ćwiczenie w parach lub 4-5 osobowych zespołach
z wykorzystaniem metody projektów  czas wykonania projektów 1  2 tygodnie. Podczas
zajęć następuje prezentacja wykonanych projektów. Podsumowanie ćwiczenia powinno
odbyć się z wykorzystaniem metody dyskusji frontalnej.
Środki dydaktyczne:
- materiały uzyskane w wyniku realizacji ćwiczenia 1, ulotki, foldery, papier, komputer,
drukarka.
Ćwiczenie 3
Zaplanuj działania wspierające podopiecznego i jego rodzinę w niżej opisanej sytuacji.
Opis sytuacji
Rodzina Państwa X mieszka w dużym mieście, w którym działa dobrze zorganizowana
sieć placówek pomocy społecznej, służby zdrowia, działają także liczne organizacje
pozarządowe. W mieście znajduje się szkoła kształcąca opiekunki środowiskowe i Wyższa
Szkoła Pedagogiczna. Państwo X borykają się z wieloma problemami związanymi
z niepełnosprawnością ich córki. Córka jest po porażeniu mózgowym, intelektualnie sprawna
lecz wymagająca systematycznej, intensywnej rehabilitacji. Dziewczynka ma 10 lat i tęskni
do kontaktów rówieśniczych. Ma indywidualne nauczanie. Rzadko wychodzi z domu, rodzina
mieszka na I piętrze w budynku bez windy. Rodzice nie mają samochodu, by zawieść córkę
do lekarza, na imprezy do szkoły, czy też dla relaksu poza miasto. Matka, by opiekować się
dzieckiem, zwolniła się z pracy i dwa razy dziennie, zgodnie z zaleceniami lekarza, wykonuje
wraz z córką intensywne ćwiczenia, które wymagają od niej wiele samozaparcia, ale też siły
fizycznej. Ostatnio Pani X. przeżywa kryzys psychiczny, boi się, że nie da sobie rady, że
sytuacja zaczyna ją przerastać, bowiem doszły jeszcze problemy finansowe. Pan X pracuje,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
stara się zarobić na utrzymanie rodziny, ale jego pracodawca nie wypłaca regularnie
wynagrodzenia. Rodzina ma zaległości w co miesięcznych opłatach.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dokładnie zapoznać się z opisem sytuacji,
2) przypomnieć sobie wiadomości o potrzebach osób niepełnosprawnych oraz sytuacjach
trudnych, w których mogą się one oraz ich rodziny znajdować,
3) określić, z jaką sytuacją problemową masz do czynienia w opisanej sytuacji,
4) przypomnieć sobie wiadomości uzyskane podczas wizyt w poszczególnych instytucjach
i organizacjach pomocy społecznej, a także wiadomości z innych z
ródeł o możliwościach
udzielania wsparcia osobom w sytuacji podobnej do opisanej i zastanowić się, które z nich
mogłyby w tej sytuacji udzielić rodzinie Państwa X wsparcia i jakiego rodzaju,
5) zastanowić się, czy w opisanej sytuacji można byłoby zastosować inne nieprofesjonalne
formy niesienia pomocy,
6) wykorzystując wiadomości dotyczące planowania działań, określić te, które należałoby
podjąć dla udzielenia pomocy rodzinie Państwa X i opracować propozycje działań
bezpośrednich i pośrednich,
7) zaprezentować efekty swojej pracy,
8) uczestniczyć w podsumowaniu ćwiczenia i dyskusji na temat wypracowanych propozycji.
Zalecane metody nauczania  uczenia się
Ćwiczenie może być wykonane indywidualnie lub w parach. W podsumowaniu
ćwiczenia należy wykorzystać metodę dyskusji frontalnej.
Środki dydaktyczne:
 informatory,
 ustawa o pomocy społecznej,
 duże arkusze papieru,
 mazaki,
 tablica flip  chart.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
6. EWALUACJA OSI
GNI
Ć UCZNIA
Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego
Sprawdzian I
Test dwustopniowy do jednostki modułowej  Organizowanie systemu
wsparcia społecznego
Test składa się z 10 zadań wielokrotnego wyboru.
 zadania 1, 2, 5, 7, 8, 9 są z poziomu podstawowego
 zadania 3, 4, 6, 10 są z poziomu ponadpodstawowego
Punktacja zadań:
Zadania wielokrotnego wyboru  1 punkt za każdą prawidłową odpowiedz
, za złą
odpowiedz
lub jej brak 0 punktów
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
- dopuszczający  za rozwiązanie co najmniej 4 zadań z poziomu podstawowego,
- dostateczny  za rozwiązanie co najmniej 6 zadań z poziomu podstawowego,
- dobry  za rozwiązanie 8 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,
- bardzo dobry  za rozwiązanie wszystkich 10 zadań.
Klucz do odpowiedzi:
1. c, 2. a, 3. d, 4. a, 5. c, 6. a, 7. b, 8. a, 9. a, 10. c.
Plan testu
Nr Cel operacyjny (mierzone osiągnięcia ucznia) Kategoria Poziom Poprawna
zad. celu wymagań odpowiedz

Identyfikować rodzaje wsparcia społecznego B P c
1
Identyfikować systemy wsparcia społecznego B P a
2
Analizować wzorce wpływające na przebieg
3
relacji między podopiecznym a opiekunką D PP d
Rozpoznawać zapotrzebowanie na wsparcie
4
u podopiecznego D PP a
Identyfikować formy świadczenia pomocy
5
podopiecznemu i jego rodzinie B P c
Dobierać formy pomocy do rozpoznanych
6
u podopiecznego potrzeb D PP a
Identyfikować rodzaje działań bezpośrednich
7
stosowanych przez osobę udzielającą wsparcia B P b
Analizować wpływ wykorzystania działań
8
bezpośrednich na zachowanie podopiecznego C P a
Identyfikować formy wsparcia materialnego
9
w ramach pomocy społecznej dla osób
znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej. B P a
Dobierać formy poradnictwa w ramach
10
interwencji kryzysowej D PP c
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.
2. Przed rozpoczęciem sprawdzianu przedstaw uczniom zasady przebiegu testowania.
3. Podkreśl wagę samodzielnego rozwiązania zadań testowych.
4. Rozdaj uczniom przygotowane dla nich materiały (instrukcję, zestaw zadań
testowych, kartę odpowiedzi).
5. Udzielaj odpowiedzi na pytania formalne uczniów.
6. Przypomnij o upływającym czasie na 10 i 5 minut przed końcem sprawdzianu.
7. Po upływie czasu sprawdzianu poproś uczniów o odłożenie przyborów do pisania.
8. Zbierz od uczniów karty odpowiedzi oraz zastawy zadań testowych.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Udzielaj odpowiedzi wyłącznie na załączonej karcie odpowiedzi.
5. Wybraną przez siebie prawidłową odpowiedz
otocz kółkiem.
6. Jeżeli się pomylisz skreśl krzyżykiem błędną zakreśloną kółkiem odpowiedz
,
a następnie otocz kółkiem odpowiedz
prawidłową.
7. Na wykonanie sprawdzianu osiągnięć masz 35 minut.
8. Jeżeli masz pytania i wątpliwości podnieś rękę i zadaj pytanie nauczycielowi.
9. Pamiętaj, że Twoja praca musi być samodzielna.
10. Przed oddaniem karty odpowiedzi sprawdz
poprawność wybranych odpowiedzi.
11. Sprawdz
ponownie, czy Twoja karta odpowiedzi jest prawidłowo podpisana.
12. Powodzenia.
Materiały dla ucznia:
- Instrukcja,
- Zestaw zadań testowych,
- Karta odpowiedzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Zestaw zadań testowych
1. Załatwianie spraw podopiecznego w urzędzie to rodzaj wsparcia:
a) emocjonalnego
b) materialnego
c) przez świadczenie usług
d) w rozwoju
2. Najbliżsi przyjaciele stanowić mogą:
a) pierwotny system wsparcia
b) wtórny system wsparcia
c) grupę samopomocy
d) grupę wolontariuszy
3. Podopieczna ma pretensje do wszystkich, że nie otrzymuje pomocy na czas, że
wszyscy ją lekceważą, nie dostrzegają jej potrzeb, czuje się opuszczona i nic nie
znacząca dla innych. Postawa tej podopiecznej wynikać może z zaburzonego wzorca:
a) partnera interakcji
b) realizacji zadań
c) relacji między ludz
mi
d) obrazu świata
4. Podopieczna czuje się zagubiona, nie wie kto mógłby jej pomóc w sytuacji urodzenia
dziecka z zespołem Downa. Pierwszy raz usłyszała to określenie w szpitalu. Ma wiele
wątpliwości, jak powinna opiekować się dzieckiem. W jej przypadku najtrafniejszy
rodzaj wsparcia to wsparcie:
a) informacyjne
b) materialne
c) duchowe
d) dowartościowujące
5. Formą usług opiekuńczych i bytowych świadczonych całodobowo przez osobę w jej
miejscu zamieszkania dla nie mniej niż 3 osób i nie więcej niż 8 osób wymagających
z powodu wieku wsparcia w takiej formie jest:
a) dom pomocy społecznej
b) mieszkanie chronione
c) rodzinny dom pomocy
d) dzienny dom pomocy
6. Pani X cierpi na zaburzenia psychiczne, stan jej zdrowia nie wymaga jednak
hospitalizacji, wobec tego została wypisana ze szpitala do domu. Jest osobą samotnie
mieszkającą. Pani X. potrafi wykonywać wszystkie czynności domowe, ale często nie
gotuje obiadów, zapomina zjeść, czasem zażyć zalecone lekarstwa. Ponadto
przebywanie w pustym domu z
le wpływa na jej samopoczucie. Najodpowiedniejszą
formą pomocy w tym przypadku byłoby:
a) uczestnictwo w środowiskowym domu samopomocy
b) pobyt w domu pomocy społecznej
c) zorganizowanie usług opiekuńczych
d) pobyt w rodzinnym domu pomocy
7. Nakłonienie podopiecznego do przyjęcia propozycji przedstawionej przez osobę
pomagającą to:
a) konfrontacja
b) perswazja
c) porada
d) nadzorowanie
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
8. Stosując metodę wpływu osobistego opiekunka może zmieniać zachowanie
podopiecznego poprzez:
a) sugestię
b) nagradzanie
c) przydzielanie ról
d) przydzielanie funkcji
9. Pomoc pieniężna z pomocy społecznej to:
a) zasiłek stały, celowy, okresowy
b) zasiłek stały, celowy, opiekuńczy
c) zasiłek stały, opiekuńczy, okresowy
d) zasiłek opiekuńczy, okresowy, celowy
10. Państwo Z. mają problemy wychowawcze z niepełnosprawnym synem, który jest
w okresie dojrzewania. Zachowanie jego jest przyczyną konfliktów między rodzicami
i pozostałymi dziećmi. Najodpowiedniejsza forma poradnictwa w tej sytuacji to
poradnictwa:
a) prawne
b) psychologiczne
c) rodzinne
d) zawodowe
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ..................................................................................................
Organizowanie systemu wsparcia społecznego
Nr pytania Punkty
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
Razem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Sprawdzian II
Test praktyczny wysoko symulowany
Zadanie praktyczne wymaga wykazania się przez ucznia umiejętnościami z poziomu
podnadpodstawowego.
Uczeń powinien być oceniany według następujących kryteriów:
1. Rozpoznanie zapotrzebowania na wsparcie
2. Wskazanie rodzajów wsparcia mających zastosowanie w opisanej sytuacji.
3. Określenie systemów wsparcia:
a) pierwotnych
b) wtórnych
4. Wskazanie możliwości zaangażowania w procesie wsparcia specjalistów.
5. Uwzględnienie (wskazanie) nieprofesjonalnych form niesienia pomocy i wsparcia.
6. Wskazanie bezpośrednich metod udzielania wsparcia.
7. Ułożenie planu działań uwzględniającego różne formy pomocy.
Sposób punktowania:
Kryteria 1-6 oceniane są w skali 3-stopniowej (kryterium 3  oddzielnie oceniane w zakresie
a i b)
0  nie wykazuje umiejętności  nie udzielił odpowiedzi
1  wykazuje umiejętność w ograniczonym zakresie, odpowiedz
jest niepełna lub
częściowo poprawna
2  wykazuje umiejętność w pełnym zakresie - udzielił pełnej i wyczerpującej
odpowiedzi.
Kryterium 7 oceniane jest od 0 do 5 punktów w zależności od:
" stopnia wyczerpania tematu,
" adekwatności propozycji do opisanej sytuacji,
" różnorodności zaproponowanych form pomocy,
" logiki i spójności odpowiedzi.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następującą ocenę szkolną:
" dopuszczający  uczeń uzyskał co najmniej 9 punktów, w tym przynajmniej 3
punkty za ułożenie planu działań wspierających.
" dostateczny  uczeń uzyskał co najmniej 12 punktów, w tym przynajmniej 3
punkty za ułożenie planu działań wspierających.
" dobry  uczeń uzyskał co najmniej 15 punktów, w tym przynajmniej 4 punkty za
ułożenie planu działań wspierających.
" bardzo dobry  uczeń uzyskał co najmniej 18 punktów, w tym 5 punktów za
ułożenie planu działań wspierających.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.
2. Przed rozpoczęciem sprawdzianu przedstaw uczniom zasady przebiegu testowania.
3. Podaj uczniom zasady oceniania wykonania zadania.
4. Uczniowie wykonują zadanie praktyczne indywidualnie.
5. Daj uczniowi przygotowane: instrukcję dla ucznia i treść zadania praktycznego oraz
kartę odpowiedzi
6. Udzielaj odpowiedzi na pytania formalne uczniów.
7. Oceniaj wykonywanie zadania przez ucznia na karcie odpowiedzi, uwzględniając
podane kryteria i sposób punktowania.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Zapoznaj się z poleceniem zamieszczonym w zadaniu.
3. Przeczytaj opis sytuacji.
4. Zapoznaj się z poleceniami pomocniczymi zamieszczonymi w zadaniu do wykonania
zadania.
5. Udzielaj odpowiedzi wyłącznie na załączonej karcie odpowiedzi.
6. Na wykonanie sprawdzianu osiągnięć masz 45 minut.
7. Jeżeli masz pytania i wątpliwości podnieś rękę i zadaj pytanie nauczycielowi.
8. Pamiętaj, że Twoja praca musi być samodzielna.
9. Przed oddaniem karty odpowiedzi sprawdz
poprawność udzielonych odpowiedzi.
10. Sprawdz
ponownie, czy Twoja karta odpowiedzi jest prawidłowo podpisana.
11. Powodzenia.
Materiały dla ucznia
1. Instrukcja dla ucznia
2. Treść zadania praktycznego
3. Karta odpowiedzi
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Zadanie praktyczne
Zaplanuj działania wspierające podopiecznego i jego rodzinę w sytuacji opisanej poniżej.
Opis sytuacji
Rodzina Państwa Z składa się z matki i dorosłego syna. Syn jest osobą niepełnosprawną od
urodzenia. Ma poważną wadę serca, a ponadto jest upośledzony umysłowo w stopniu lekkim.
Syn w dzieciństwie przechodził wiele operacji na sercu. Rodzice byli nadopiekuńczy
w obawie o jego życie. Mąż Pani Z. bardzo przeżywał tę sytuację i gdy syn miał około 15 lat
zmarł. Matka jest emerytką, syn zaś pobiera rentę po ojcu, jednak środki te nie są
wystarczające do utrzymania rodziny, stąd Pani Z. podejmuje się doraz
nych zajęć, aby
zarobić  trochę grosza . Syn (lat 30) nie pracuje, ani też nie wykazuje żadnej aktywności
tłumacząc, że jest ciężko chory i boi się o swoje życie. Chciałby mieć znajomych i wychodzić
z nimi do kina, wtedy czułby się bezpieczniej. Ma wykształcenie jedynie podstawowe. Pani
Z. jest w złym nastroju psychicznym, nie dostrzega żadnej możliwości poprawy swojej
sytuacji. Boi się o los syna po swojej śmierci. Ma cichą nadzieje, że synem zaopiekuje się
jego chrzestna.
Polecenia pomocnicze:
1. Rozpoznaj zapotrzebowanie na wsparcie.
2. Wskaż rodzaje wsparcia.
3. Określ systemy wsparcia:
" pierwotne
" wtórne,
4. Wskaż możliwości zaangażowania w procesie wsparcia specjalistów.
5. Uwzględnij w planie nieprofesjonalne formy niesienia pomocy i wsparcia
6. Wskaż bezpośrednie metody udzielania wsparcia.
7. Ułóż plan pomocy uwzględniający różne formy wsparcia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ..................................................................................................
Organizowanie systemu wsparcia społecznego
1. Zapotrzebowanie na wsparcie
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
2. Rodzaje wsparcia
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
3. Systemy wsparcia
Pierwotne ..................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
Wtórne ......................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
4. Możliwość zaangażowania w proces wsparcia specjalistów
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
5. Możliwość wykorzystania nieprofesjonalnych form niesienia pomocy
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
6. Bezpośrednie metody udzielania pomocy
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
7. Plan działań wspierających
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Kryterium Punktacja
Razem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
7. LITERATURA
1. Badura  Madej W. Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej, BPS, Interart,
Warszawa 1996
2. Brzezińska A. Wspomaganie rozwoju, w:  Młodzież  Kultura  Wieś nr 18/1992
3. Czekaj K., Gorlach K., Leśniak M. Labirynty współczesnego społeczeństwa, Interart,
Warszawa 1996
4. Frieske K., Poławski P. Opieka i kontrola, BPS, Interart, Warszawa 1996
5. Grochmal  Bach B., Knobloch  Gala A. (red.), Kryzysy rozwojowe wieku dziecięco 
młodzieżowego a możliwości społecznego wsparcia, Oficyna Wydawnicza  Impuls ,
Kraków 2005
6. Kawczyńska Butrym Z. Niepełnosprawność  specyfika pomocy społecznej, BPS
Interart, Warszawa 1996
7. Kawczyńska  Butrym z. Problemy opieki nad człowiekiem starszym  obszary pomocy i
wsparcia. Praca socjalna, Wyd. Śląsk, Katowice 1999
8. Kawula S. Spirala życzliwości: od wsparcia do samodzielności, w: Auxilium Sociale.
Wsparcie społeczne nr 1/97
9. Kazimierczak T., A
uczyński M. Wprowadzenie do pomocy społecznej, BPS, Warszawa
1996
10. Kotlańska  Michalska A. Diagnozowanie i projektowanie w pracy socjalnej, UAM,
Poznań 1999
11. Kowalik S. Psychospołeczne podstawy rehabilitacji osób niepełnosprawnych, Wyd.
Śląsk, Katowice 1999
12. Krzyszkowski J. Między państwem opiekuńczym a opiekuńczym społeczeństwem, Wyd.
UA
, A
ódz
2005
13. Okoń W. Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Wydawnictwo Akademickie  Żak ,
Warszawa 1998
14. Otrębska  Popiołek K. Człowiek w sytuacji pomocy. Psychologiczna problematyka
przyjmowania i udzielania pomocy, Uniwersytet Śląski, Katowice 1991
15. de Robertis C. Metodyka działania w pracy socjalnej, Interart, Warszawa 1996
16. Sęk H. Podstawowe rodzaje pomocy psychologicznej, w: Społeczna psychologia
kliniczna, PWN, Warszawa 1993
17. Szlosek F. Wstęp do dydaktyki przedmiotów zawodowych, Instytut Technologii
Eksploatacji, Radom 1998
18. Witkowski T. Rozumieć problemy osób niepełnosprawnych, Warszawa 1993
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26