MINISTERSTWO EDUKACJI
i NAUKI
Aneta Madziara
Posługiwanie się językiem migowym
346[03].Z1.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2005
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
0
Recenzenci:
mgr Iwona Grudzień
dr Jolanta Lesiewicz
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Katarzyna Maćkowska
Konsultacja:
dr Bożena Zając
Korekta:
mgr Joanna Iwanowska
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 346[03].Z1.02
Posługiwanie się językiem migowym zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu opiekunka środowiskowa.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Podstawowe wiadomości dotyczące porozumiewania się z osobami
niesłyszącymi 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 13
4.1.3. Ćwiczenia 13
4.1.4. Sprawdzian postępów 16
4.2. Język migowy
18
4.2.1. Materiał nauczania
18
4.2.2. Pytania sprawdzające 21
4.2.3. Ćwiczenia 21
4.2.4. Sprawdzian postępów 23
5. Sprawdzian osiągnięć 25
6. Literatura 27
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Modułowy program nauczania dla zawodu opiekunka środowiskowa składa się
z zestawu modułów kształcenia w zawodzie i odpowiadających im jednostek modułowych.
Dla każdej jednostki modułowej opracowany został pakiet edukacyjny. Pakiet edukacyjny
zawiera poradnik dla ucznia. Korzystając z poradnika dla ucznia ukształtujesz umiejętności,
które pomogą Ci zaliczyć jednostkę modułową.
W poradniku dla ucznia zamieszczono następujące części:
- wymagania wstępne,
- cele kształcenia,
- materiał nauczania,
- sprawdzian osiągnięć,
- literatura.
Wymagania wstępne określają umiejętności, jakie powinieneś posiadać przed
rozpoczęciem pracy z poradnikiem. Zapoznaj się z wymaganiami i oceń, czy je spełniasz.
Dotyczą one umiejętności, które ukształtowałeś podczas dotychczasowej nauki. Spełnienie
wymagań wstępnych pozwoli Ci na skoncentrowanie się na kształtowaniu nowych
umiejętności potrzebnych do zaliczenia jednostki modułowej.
Cele kształcenia określają umiejętności, jakie powinieneś ukształtować w wyniku
procesu kształcenia w jednostce modułowej. Przed rozpoczęciem zajęć zapoznaj się z celami
kształcenia, aby dowiedzieć się, czego się nauczysz.
Materiał nauczania w jednostce modułowej podzielony jest na tematy. W każdym
temacie zamieszczono informacje, które są niezbędne dla osiągnięcia zaplanowanych
w jednostce modułowej celów: fakty, pojęcia, prawa, symbole, definicje, a także wskazówki,
z jakich z
ródeł informacji możesz skorzystać, aby dowiedzieć się na dany temat więcej.
W materiale nauczania zamieszczono również:
- Pytania sprawdzające, na które powinieneś odpowiedzieć przed przystąpieniem do
realizacji ćwiczeń, aby sprawdzić, czy jesteś przygotowany do ich wykonania.
- Ćwiczenia, które zawierają polecenie, sposób wykonania oraz zalecane wyposażenie
stanowiska pracy. Wykonując poszczególne ćwiczenia ukształtujesz umiejętności
niezbędne do zaliczenia jednostki modułowej.
- Sprawdzian postępów, który pozwoli Ci określić zakres poznanej wiedzy i stopień
ukształtowania umiejętności. Jeżeli twoje odpowiedzi będą pozytywne, będziesz mógł
przejść do następnego tematu, jeżeli nie to sprawdzian postępów pozwoli Ci wskazać,
jakie wiadomości powinieneś powtórzyć lub jakie ćwiczenia wykonać ponownie dla
ukształtowania potrzebnych umiejętności.
Sprawdzian osiągnięć, który znajduje się na końcu jednostki modułowej umożliwi Ci
sprawdzenie, czy jesteś dobrze przygotowany do jej zaliczenia. Jest on przygotowany
w formie przykładowego testu, zawiera instrukcję dla ucznia oraz zestaw zadań testowych.
Wszystkie zadania zamieszczone w teście obejmują treści objęte programem nauczania oraz
sprawdzają, czy osiągnąłeś założone w jednostce modułowej cele.
Ostatnim elementem poradnika dla ucznia jest wykaz literatury, skorzystanie z której
umożliwi Ci pogłębienie wiedzy z zakresu programu jednostki modułowej.
Jednostka modułowa: Posługiwanie się językiem migowym jest elementem modułu
Działalność opiekuńcza i socjalna. Moduł ten składa się z 6 jednostek:
- Planowanie i organizowanie pracy opiekuńczej;
- Posługiwanie się językiem migowym;
- Wspomaganie niepełnosprawnego w rozwiązywaniu problemów i zaspokajaniu potrzeb;
- Organizowanie miejsca i przestrzeni mieszkaniowej podopiecznego;
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
- Pielęgnowanie osoby niepełnosprawnej;
- Przygotowywanie posiłków osobie niepełnosprawnej.
Jednostka modułowa Posługiwanie się językiem migowym zawiera podstawowe
informacje na temat języka migowego oraz 140 znaków pozwalających na kształtowanie
podstaw znajomości języka migowego niezbędnych do wykonywania zawodu opiekunki
środowiskowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- nawiązywać kontakty z ludz
mi,
- dbać o własną dobrą kondycję psychofizyczną,
- rozwijać własne zainteresowania,
- samodzielnie podejmować decyzje,
- radzić sobie w trudnych sytuacjach,
- wyrażać się w sposób prosty, czytelny i kulturalny,
- prawidłowo artykułować swoje wypowiedzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- zdefiniować podstawowe pojęcia dotyczące języka migowego,
- rozpoznać zasady i reguły posługiwania się językiem migowym,
- zidentyfikować polski alfabet palcowy, liczebniki główne, porządkowe,
- rozpoznać podstawowe znaki ideograficzne (pojęciowe) oraz technikę ich stosowania,
- zastosować zasady systemu językowo-migowego,
- odczytać proste wypowiedzi w języku migowym,
- sformułować proste wypowiedzi w języku migowym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Podstawowe wiadomości dotyczące porozumiewania się
z osobami niesłyszącymi
4.1.1. Materiał nauczania
"Język migowy jest, w rękach jego mistrzów, językiem pięknym i pełnym ekspresji; to język, dla
którego, ani natura, ani sztuka nie znalazły substytutu umożliwiającego głuchym kontakt między sobą.
Tak długo jak na naszej planecie będzie choć dwoje niesłyszących, którzy będą się porozumiewać,
język migowy będzie istniał."
J. Schuyler Long
Wiedza o komunikowaniu się ludzi, która rozwijała się stopniowo przez wiele stuleci,
ograniczała się przede wszystkim do zagadnień związanych z wykorzystywaniem
dz
więkowych systemów językowych. Ten naturalny dla człowieka sposób komunikowania
się służył członkom określonej wspólnoty językowo-kulturowej do wymiany informacji
i wyrażania uczuć. Dla wielu tysięcy ludzi niesłyszących (od urodzenia lub wczesnego
dzieciństwa) w Polsce, macierzystym językiem, a także podstawowym środkiem
porozumiewania się jest język migowy.
Osoby z uszkodzonym słuchem, spośród wielu grup osób niepełnosprawnych, są
najmniej znani społeczeństwu. Ich problemy, ograniczenia, kłopoty i trudności nie są
widoczne dla innych, trudno je zauważyć bądz
dostrzec, dlatego nie wzbudzają ogólnego
współczucia wśród społeczeństwa. Ludzie, którzy słyszą, nie mogą wyobrazić sobie, jak
bardzo niedosłuch izoluje. Nie zdają sobie sprawy, że zmysł słuchu jest najważniejszym
zmysłem człowieka. Wiele osób uważa, że na pierwszym miejscu znajduje się zmysł wzroku.
O wiele łatwiej możemy wyobrazić sobie jego brak. Wystarczy wejść do ciemnego pokoju,
lub przejść z zamkniętymi oczami z jednego rogu pokoju do drugiego. Dużo trudniej
natomiast odczuć brak słuchu, a jeszcze trudniej konsekwencje tego stanu rzeczy. Za jedną
z poważniejszych konsekwencji uszkodzeń słuchu uważa się powszechnie zablokowanie lub
ograniczenie możliwości komunikowania się z otoczeniem w języku fonicznym. Osoby
niesłyszące nie mogąc porozumiewać się z innymi ludz
mi, stworzyli odrębny od
dz
więkowego (fonicznego) własny sposób komunikacji  zbiór znaków i gestów manualno-
mimicznych  język migowy. Język ten ułatwia i umożliwia komunikację osobom
z uszkodzonym słuchem. Jest również dogodnym środkiem porozumiewania się
niesłyszących między sobą.
Język migowy w Polsce istnieje już blisko od 200 lat. Pierwszy polski język migowy
opisany został w 1879 roku przez ks. Józefa Holaka i ks. Teofila Jagodzińskiego, autorów
Słownika mimicznego dla głuchoniemych i osób z nimi styczność mających. Podobnie, jak
każdy język, również język migowy jest żywym i dynamicznym tworem, który podlega
ciągłej ewolucji. Szybkiemu rozwojowi tego języka sprzyja rozwój form życia społeczno 
kulturalnego osób niesłyszących. Naturalny język migowy może być wzbogacony przez
formułowanie końcówek fleksyjnych i innych form gramatycznych, za pomocą daktylografii,
co upodabnia go do języka naturalnego, jakim posługuje się całe społeczeństwo.
 Język migowy jest to zespół środków stosowanych przez osoby niesłyszące
w porozumiewaniu się pomiędzy sobą i z osobami słyszącymi, obejmujący właściwe danym
środowiskom słownictwo  zbiór społecznie wytworzonych i obowiązujących znaków
migowych oraz reguły określające ich użycie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
W Polsce ponad milion osób ma uszkodzony słuch, co bardzo utrudnia im prawidłowe
funkcjonowanie w społeczeństwie. Większość z nich, to osoby słabosłyszące. Ich kłopoty
i problemy to przede wszystkim utrudnienia w kontaktach i rozmowach z innymi ludz
mi,
w odbiorze dz
więku podczas oglądania telewizji, niemożność słuchania radia, czy swobodne
korzystanie z telefonu, budzika, domofonu, itp. Używając, na co dzień aparatów słuchowych
mogą w większym lub mniejszym stopniu posługiwać się mową i uciążliwości życia
codziennego związane z niedosłuchem, w pewnym stopniu niwelować bądz
się z nimi
pogodzić. Prawdziwe problemy zaczynają się wówczas, gdy uszkodzenie słuchu jest
głębokie, od urodzenia, lub powstaje w pierwszych latach życia dziecka i jest wynikiem
chorób, urazów lub działań ubocznych środków farmakologicznych. Czasem na ulicy,
w tramwaju, kawiarni, czy sklepie obserwujemy, w jaki sposób bez słów, jedynie przy
pomocy rąk, mimiki, gestów porozumiewają się osoby niesłyszące. Niekiedy również
w telewizji spotykamy tłumaczenie wybranych programów. Dla osób słyszących język
migowy jest językiem obcym i trudnym do zrozumienia. Dla wielu osób z ubytkiem słuchu
stanowi często jedyny, możliwy do opanowania sposób porozumiewania się, nadawania
i odbierania informacji.
Międzynarodowy zespół ekspertów Światowej Federacji Głuchych, opracował
międzynarodowy język migowy   gestuno , który wykorzystywany jest w czasie oficjalnych
kontaktów międzynarodowych osób niesłyszących (igrzyska, seminaria, konferencje,
kongresy). W różnych krajach, w wyniku braku współpracy międzynarodowej istnieją różne
języki migowe (jak również alfabety palcowe).
Cechy charakterystyczne wszystkich języków migowych to:
- wykorzystanie w przekazie informacji kanału wzrokowo-gestowego (w przypadku
języków fonicznych do przekazu informacji wykorzystujemy kanał głosowo-słuchowy),
- znaki migowe nie odmieniają się przez przypadki, rodzaje i osoby, co powoduje, że języki
migowe, posiadają gramatykę typu pozycyjnego (odpowiedni szyk wyrazów w zdaniach
nadaje im sens),
- nieodłącznym elementem uzupełniającym wypowiedzi jest mowa ciała (świadome
zachowania  mimika i gestykulacja oraz nieświadome  niektóre elementy mimiki,
postawa ciała, ułożenie kończyn),
- kształt znaków migowych często naśladuje lub jest bardzo podobny do określanego
przedmiotu lub wykonywanej czynności,
- prezentacja znaków migowych (wypowiedz
w języku migowym) zawsze ma swoje
tempo, jest odpowiednio akcentowana i przebiega w określonym rytmie,
- na jakość wypowiedzi, przekaz i wymianę informacji ogromny wpływ ma: kontakt
wzrokowy i dystans fizyczny między rozmówcami, dotyk, pozycja ciała w trakcie
rozmowy oraz gesty naturalne nie będące znakami migowymi.
Klasyczny język migowy, którym posługują się między sobą ludzie niesłyszący jest
ogółem znaków idiograficznych i znaków daktylograficznych manualno-mimicznych. Język
migowy, zwany również naturalnym, składa się z kilku tysięcy znaków pojęciowych
o charakterze pozycyjnym oraz organizacji przestrzennej wypowiedzi  środki uzupełniające
znaki migowe to mimika, pantomimika, gestykulacja i zachowania kinetyczne. Tak jak każdy
język posiada swoje charakterystyczne słownictwo, jak również swoją własną gramatykę,
odmienną od gramatyki języka polskiego. Pod pojęciem słownictwa rozumiemy tutaj:
- znaki ideograficzne  określające zwroty i słowa stanowiące podstawę komunikacji
językowej,
- znaki daktylograficzne  które obejmują znaki liter alfabetu, liczebników głównych
i porządkowych, ułamków zwykłych i dziesiętnych, znaki działań arytmetycznych,
interpunkcyjnych oraz wybranych mian i miar metrycznych, znaki wyrazów
jednoliterowych (w, i, o, a).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Język migany - to wykorzystanie znaków migowych występujących w klasycznym języku
migowym do ilustrowania wypowiedzi słownych w języku polskim. Gramatyka w języku
miganym jest taka sama, jak w języku polskim, bowiem szyk gramatyczny znaków migowych
jest ułożony w taki sam sposób, jak szyk gramatyczny wypowiedzi słownych
w języku polskim. Poszczególne znaki migowe ilustrujące dane wyrazy mogą być
uzupełnione końcówkami fleksyjnymi przy pomocy daktylografii (alfabetu palcowego). Język
migany nigdy nie występuje samodzielnie i zawsze towarzyszy językowi mówionemu.
System językowo-migowy  to równoczesny przekaz języka naturalnego w formie
mówionej i miganej składający się z trzech elementów:
- języka mówionego (wyraz
nie i głośno),
- języka miganego,
- elementów prozodycznych wypowiedzi (mimika, gesty, pantomimika).
Zasady i reguły pomocnicze w systemie językowo-migowym.
 Możemy prowadzić niewidomego zastępując mu wzrok, możemy wiez
ć sparaliżowanego,
zastępując mu zdolność chodzenia, ale nie możemy mówić w zastępstwie głuchego.
(Danielle Bouvet)
- Znaki migowe wykorzystywane są do ilustracji wypowiedzi słownych w języku
fonicznym.
- Znaków migowych używa się w szyku gramatycznym języka ojczystego, dodając za
pomocą alfabetu palcowego końcówki fleksyjne.
- Zawsze stosuje się razem  język migany z językiem mówionym.
- SJM (system językowo-migowy) łączy w sobie cechy języka migowego i języka
narodowego.
- Przede wszystkim wykorzystywany jest przez nauczycieli w szkołach, w których uczą się
dzieci niesłyszące, w tłumaczeniach programów telewizyjnych, a także
w porozumiewaniu się z osobami niesłyszącymi dwujęzycznymi, czyli tymi, którzy
biegle posługują się językiem polskim (jednoczesne ilustrowanie wypowiedzi słownej
znakami języka migowego ułatwia im odczytywanie mowy z ust).
Podstawy polskiego systemu językowo-migowego stworzyły osoby niesłyszące  Roman
Petrykiewicz, Kazimierz Włostowski, Maria Graczyk, Stanisław Siła-Nowicki. Natomiast
pierwszy podręcznik opracowany został (w latach 1964 65) i wydany przez Bogdana
Szczepankowskiego (w roku 1966). Jego specyfiką jest równoczesna realizacja dwóch
subkodów języka naturalnego  odmiany mówionej i miganej. Dokładna synchronizacja tych
dwóch przekazów informacji (mówionych i miganych), ma ogromne znaczenie dla
prawidłowego funkcjonowania i korzystania z systemu językowo-migowego, czyli
zachowania jak największej wierności przekazywanego materiału/tekstu. System językowo-
migowy posiada dwa warianty  pełny i użytkowy (uproszczony).
Wariant pełny SJM to identyczne (dosłowne) przekazywanie w języku miganym
informacji/tekstów przekazywanych w języku dz
więkowym (również z końcówkami
fleksyjnymi), np.:
Mówimy: To jest dom
Migamy: To jest dom
Mówimy: Mama jest w domu
Migamy: Mama jest w domu (zaznaczoną literę u przekazujemy daktylogramem)
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Użytkowy wariant SJM to przekazywanie w języku miganym informacji/tekstów
przekazywanych w języku dz
więkowym wykorzystując tylko ideogramy (bez dodawania
końcówek fleksyjnych). Końcówki fleksyjne w formie daktylogramów wykorzystujemy tylko
przy czasie przeszłym czasowników, np.:
Mówimy: Ja oglądałem film
Migamy: Ja oglądałem film (zaznaczoną końcówkę łem przekazujemy daktylogramem)
Końcówki daktylograficzne możemy również używać w tym wariancie, jeżeli ich brak lub
pominięcie może być powodem wieloznaczności lub istotnej zmiany w treści naszej
wypowiedzi.
Język migowy a odczytywanie mowy z ust
Do prawidłowego funkcjonowania w środowisku osoby niesłyszące potrzebują
poznania zarówno języka migowego jak i języka polskiego. Znając oba te języki mogą
swobodnie komunikować się między sobą i z ludz
mi słyszącymi. Przekaz informacji
i komunikaty werbalne od osób słyszących, osoby niesłyszące odbierają drogą wzrokową.
Treść wypowiedzi ustnych odczytywana jest przez niesłyszącego rozmówcę na podstawie
obserwacji ruchu warg osoby mówiącej. Ta czynność nazywana jest odczytywaniem z ust.
Ten sposób odbioru informacji jest niezwykle skomplikowany. Wymaga od niesłyszącej
osoby dużej spostrzegawczości, zdolności dedukcji i koncentracji uwagi. Odczytywanie
mowy z ust jest w dużej mierze uzupełniane domysłem i odgadywaniem. Tylko jedna trzecia
dz
więków mowy jest widoczna na ustach. Wiele głosek posiada taki sam układ warg np.
(f  v), (p  b  m), (t  d  n), (s  z - c), lub jest niewidoczna, ponieważ wargi nie biorą
udziału w artykulacji, np. (k  g). Odczytywanie z ust jest zatem niezwykle trudną sztuką.
Odbiór mowy w ten sposób jest bardzo męczący dla wzroku i możliwy tylko na bardzo bliską
odległość. Rozmówca powinien mówić wyraz
nie, niezbyt szybko i znajdować się
naprzeciwko osoby czytającej z ust. Utrudnieniem odczytywania z ust dla osoby niesłyszącej
może być wykonywanie innych czynności w czasie mówienia przez jej rozmówcę, np. palenie
papierosa, trzymanie gazety na wysokości ust, podpieranie dłonią brody itp. Udział
w rozmowie kilku osób, również może być powodem kłopotów w odbiorze informacji.
Wszystkie te osoby nie mogą w tym samym czasie znajdować się naprzeciwko niesłyszącego
uczestnika rozmowy. Poza tym potrzebuje przynajmniej kilku sekund na zorientowanie się,
która z osób mówi w danym momencie. Odczytywanie z ust może rozpocząć po fragmencie
rozpoczętej już wypowiedzi.
Osoba niesłysząca zaledwie przez kilka do kilkunastu minut może koncentrować wzrok
na ciągle zmieniającym się układzie ust rozmówcy. Po tym okresie zmęczenie wzroku
uniemożliwia skuteczny odbiór przekazywanych komunikatów. By odczytywanie z ust było
w pełni efektywnym, powinno być wspierane i uzupełniane równoległym odbiorem
słuchowym. Nawet, jeśli prawidłowe funkcjonowanie narządu słuchu jest znacznie
ograniczone, powinien być on wykorzystywany. Uszkodzenie słuchu na poziomie 90-100
decybeli, niestety całkowicie uniemożliwia słyszenie mowy (pasmo akustyczne mowy
zawiera się w przedziale 30-60 decybeli, najgłośniejszy krzyk natomiast nie przekracza 85
decybeli). Taki ubytek słuchu pozwala jedynie dzięki aparatom słuchowym odbierać niektóre
dz
więki mowy. Korzystanie z aparatu słuchowego nie wystarczy, zatem, aby słuchem
odbierać i rozumieć czyjąś wypowiedz
. Takie  tło dz
więkowe może jednak znacznie ułatwić
odczytywanie mowy z ust. Wsparcie analizatora wzrokowego w czasie odbioru komunikatów
przez analizator słuchowy, powoduje zmniejszenie wysiłku, jaki musi włożyć osoba
niesłysząca w efektywny odbiór nadawanej informacji. Kompleksowe wykorzystanie słuchu
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
i wzroku, które wzajemnie się wspomagają przy odbiorze języka dz
więkowego, nazywamy
synergizmem wzrokowo-słuchowym.
Znajomość i biegłe władanie językiem migowym nie wystarcza do prawidłowego
funkcjonowania w społeczeństwie. Można przekazywać i odbierać informacje, nie można
natomiast pisać w języku migowym. Jego znajomość nie przeszkadza w uczeniu się języka
polskiego, którego dzieci niesłyszące poznają w szkołach przy pomocy wzroku
(wykorzystując pismo i ucząc się czytania z ust). Tylko wtedy, gdy osoby niesłyszące znają
język polski mogą zdobywać wiedzę z różnych dziedzin, studiować, uczyć się języków
obcych i w pełni uczestniczyć w życiu społecznym. Niestety możliwości osób niesłyszących
w zakresie rozwoju mowy dz
więkowej są ograniczone. Opanowanie języka polskiego
w piśmie i mowie jest możliwe, pod warunkiem, że dziecko niesłyszące zostanie otoczone
w odpowiednim momencie troskliwą i umiejętną opieką rodziców lub opiekunów,
a jednocześnie otrzyma rzetelną pomoc specjalistyczną. Nie ma tutaj jednej metody
uniwersalnej, dobrej dla wszystkich, ale istnieją wypróbowane sposoby i dla każdego dziecka
indywidualnie można jakieś dobrać. Opanowanie języka polskiego w piśmie i mowie okazuje
się często bardzo trudne. Nic więc dziwnego, że dla wielu osób niesłyszących głównym
środkiem porozumiewania się z otoczeniem pozostaje jedynie język migowy.
Kultura wypowiedzi w języku migowym
 & Gest nie ogrzany ciepłem duchowym, nie zawierający pierwiastka liryki, jest tylko
oschłym rysunkiem w przestrzeni& 
Marcel Marcelu
Język migowy pozwala na skuteczne i szybkie porozumiewanie się osób niesłyszących
między sobą i z najbliższym otoczeniem. Nie można jednak porównać go do języków
dz
więkowych, ponieważ w tym języku nie można pisać. Innego zdania jest Bogdan
Szczepankowski, który uważa, że język migany można nazwać  pisaniem w powietrzu .
Osoba niesłysząca, w pewnej przestrzeni i czasie, wytwarza ciąg ruchów i gestów, które są
pewną formę wyrazu artystycznego. Ten spontaniczny język, u podstaw którego leży gest
niekonwencjonalny, jest efektem pewnego twórczego działania. Układ rąk, palców, głowy
i całego ciała połączony wiążącym te wszystkie elementy określonym ruchem, stanowi
specyficzną wypowiedz
, która często przypomina odgrywanie scen w teatrze. Do budowania
swoich komunikatów osoby niesłyszące wykorzystują ręce, tułów, głowę, twarz. Całą,
szeroką gamą różnorodnych ruchów, gestów, znaków, wizualnych rekwizytów, mimiką,
przekazują swoje myśli, uczucia i różnego rodzaju komunikaty. Ten specyficzny język jest
dla nich bardziej zrozumiały i czytelny, niż skomplikowany proces nauki słów.
Podstawowym nośnikiem przekazu informacji wizualnej w języku migowym są ręce.
Zadaniem ich jest prezentacja znaków ideograficznych i daktylograficznych. Ruchy rąk
powinny być estetyczne, wyraziste i płynne. Wdzięk i miękkość nadaje ruchom zwinność,
sprężystość i lekkość palców. To wszystko składa się na właściwą plastykę ruchów, która jest
jednym z trzech elementów kultury wypowiedzi w języku migowym. Drugi element to
mimika twarzy, która stanowi bogate uzupełnienie wypowiedzi zarówno w języku migowym
jak i systemie językowo-migowym. Mimika twarzy może powstawać samoistnie i być
wynikiem osobistych przeżyć osoby przekazującej informację. Może również być
(w systemie językowo-migowym powinna) przyporządkowana i związana z treścią
nadawanych, czy przekazywanych komunikatów. Wypowiedz
w systemie językowo-
-migowym tylko wtedy będzie miała formę wyrazu artystycznego, jeśli fizyczny przekład
słów na znaki (działanie zewnętrzne) będzie połączone z psychicznym zaangażowaniem
wywodzącym się z uczuć, przeżyć i myśli (działaniem wewnętrznym). Technika wewnętrzna
jest trzecim elementem kultury wypowiedzi w języku migowym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Do nauki języka migowego, trzeba mieć określone predyspozycje:
- dobrą sprawność wzroku,
- dobrą sprawność manualną,
- dobrą koordynację wzrokowo-ruchową,
- wyrazistą artykulację, która ułatwia osobom niesłyszącym równoległe odczytywanie
gestów i mowy z ust.
- dobrą pamięć wzrokową,
- inne predyspozycje (podobnie jak do skutecznej nauki języków obcych).
W kontaktach z osobami posługującymi się językiem migowym, konieczna jest duża
tolerancja i zrozumienie dla odmienności znaków w porównaniu ze znaczeniem słów, duża
wrażliwość na bogactwo i zróżnicowanie mimiki i gestów, a przede wszystkim szacunek do
nich samych, jak również do tej formy porozumiewania się (przekazywania, myśli, uczuć,
tekstów).
Kilka praktycznych rad dotyczących porozumiewania się w języku migowym
1. Budując wypowiedz
należy mówić wolno, prostymi zdaniami z normalną głośnością.
2. W swoich wypowiedziach należy używać prostego, popularnego i potocznego słownictwa
(unikać przenośni i słów o podwójnym znaczeniu, np.:  chodzi o to, że& . ,  sęk w tym,
że&  ,  to się zobaczy , itp.).
3. Należy pamiętać o poprawnej artykulacji własnych wypowiedzi (niesłyszący czytają
z ust).
4. Należy pamiętać, że osoba niesłysząca nie może jednocześnie odczytywać z ust i patrzeć
na coś. Trzeba poczekać aż twarz osoby niesłyszącej będzie zwrócona w stronę
rozmówcy.
5. Tłumacząc osobie niesłyszącej tekst lub wypowiedz
innych osób, należy trudne
i sporadycznie występujące słowa zastępować słowami łatwymi, potocznymi o tym
samym lub zbliżonym znaczeniu.
6. Należy pamiętać o czytelności swoich wypowiedzi w języku migowym (wygląd
i dokładność znaków).
7. Korzystając z daktylografii, należy upewnić się i sprawdzić, czy osoba niesłysząca
prawidłowo zrozumiała naszą wypowiedz
.
8. Do osób korzystających z aparatów słuchowych nie należy mówić zbyt głośno.
Niezrozumiałe zdanie powinno się powtórzyć ponownie innymi słowami. Nie należy
głośno i kilkakrotnie powtarzać pojedynczych słów.
Aparaty słuchowe
Pojęcie uszkodzenia słuchu obejmuje wszelkie rodzaje i stopnie utraty słuchu. Możemy
mówić o resztkach słuchu, niedosłuchu i głuchocie. Protezami wspomagającymi odbiór mowy
przez osoby z uszkodzonym słuchem,. indywidualnie dostosowanymi do danego ucha,. są
aparaty słuchowe. Ocena stopnia ubytku słuchu odbywa się przede wszystkim na podstawie
audiogramu, który został wyznaczony w trakcie badania audiologicznego, zleconego przez
lekarza otolaryngologa. Wybór i dopasowanie aparatu należy do technika akustyka.
Typy aparatów słuchowych:
- Aparat słuchowy zauszny  jego kształt podobny jest do małżowiny usznej. Indywidualny
wycisk uszny, który sprzęga akustycznie i mechanicznie aparat z uchem połączony jest
z aparatem przezroczystą, giętką rurką.
- Aparat słuchowy wewnątrzuszny  jest miniaturowy i w całości umieszczany
jednocześnie w przewodzie słuchowym i wgłębieniu małżowiny usznej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
- Aparat słuchowy wewnątrzkanałowy  jest miniaturowy i w całości umieszczany
wyłącznie w przewodzie słuchowym.
- Aparat słuchowy z okularami  to aparat zauszny połączony najczęściej z metalową,
uszną częścią okularów.
- Aparat pudełkowy  aktualnie używany bardzo rzadko. Głośnik umieszczony jest w uchu
za pomocą indywidualnego wycisku usznego i połączony z przewodem z aparatem
umieszczonym w ubraniu (np. w kieszeni)
Obsługiwanie i kontrola aparatu słuchowego:
- Aparat nie może być zamieniany lub używany przez inną osobę.
- Należy regularnie sprawdzać i wymieniać baterie (plus do plusa). Szufladka na baterie
powinna być dokładnie zamknięta.
- By umieścić aparat w uchu wszystkie części wkładki wewnątrzusznej powinny znajdować
się pod fałdem skórnym małżowiny, a aparat poza małżowiną (powinien do niej
przylegać).
- Należy regularnie czyścić rurkę akustyczną (łączącą aparat z wkładką wewnątrz uszną),
oraz samą wkładkę.
- Po każdorazowym wyjęciu aparatu z ucha należy aparat wyłączyć. W tym celu należy
zapoznać się z instrukcją. Każdy typ aparatu obsługuje się w inny sposób.
- By aparaty funkcjonowały prawidłowo należy unikać zawilgotnienia i mechanicznych
uszkodzeń (np. upadek z wysokości).
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są cechy charakterystyczne języka migowego?
2. Jakie znasz zasady i reguły pomocnicze w systemie językowo-migowym?
3. W jaki sposób osoby niesłyszące mogą odbierać informacje i komunikaty od osób
słyszących?
4. W jaki sposób osoby niesłyszące mogą przekazywać informacje i komunikaty od osób
słyszących?
5. Na czym polega kultura wypowiedzi w języku migowym?
6. Jakie predyspozycje powinno posiadać się do nauki języka migowego?
7. Jakie są typy aparatów słuchowych?
8. W jaki sposób obsługujemy aparat słuchowy?
Jeżeli potrafisz odpowiedzieć na powyższe pytania możesz przystąpić do wykonania
ćwiczeń. Jeżeli któreś pytanie sprawia Ci trudność zapoznaj się raz jeszcze z odpowiednią
partią materiału nauczania.
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Powitanie wyrażone mimiką i gestem.
Sposób wykonania ćwiczenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) chodzić po sali w rytm towarzyszącej muzyki. Przerwa w muzyce jest sygnałem do
zatrzymania i przywitania się z uczniem stojącym obok, wyrażonego jedynie za pomocą
gestu i mimiki,
2) w kolejnych trzech przerwach w muzyce podobnie jak za pierwszym razem gestem
i mimiką przekazać (innemu uczniowi stojącemu najbliżej) słowa: przepraszam, proszę
dziękuję.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- magnetofon,
- odtwarzacz CD lub radio,
- kasety,
- płyty CD z muzyką.
Ćwiczenie 2
Scenki pantomimiczne.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wypisać na kartce powiedzenia, sentencje lub przysłowia dotyczące mówienia/gadania,
2) przedstawić wybrane przez siebie jedno powiedzenie w scence pantomimicznej (słowa
zawarte w przysłowiu przedstawić za pomocą odpowiednio dobranych gestów ruchów
i mimiki,
3) odczytać/odgadnąć sentencje i przysłowia prezentowane przez innych uczniów.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kartki papieru,
- długopisy.
Ćwiczenie 3
Utrudnienia w słyszeniu/w słuchaniu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) usiąść w wybranym przez siebie wygodnym miejscu. Zamknąć oczy i wsłuchać się
w dz
więki dochodzące zza okna,
2) po chwili opowiedzieć, co słyszałeś,
3) następnie wsłuchać się w dz
więki dochodzące z pomieszczenia, w którym się
znajdujesz,
4) po chwili ponownie opowiedzieć, co słyszałeś i na czym skoncentrowałeś swoją uwagę,
5) następnie powtórzyć te same czynności z wacikami lub stoperami w uszach,
6) po wykonaniu zadania odpowiedzieć na pytanie: Czy udało Ci się ponownie usłyszeć
te same dz
więki co za pierwszym razem po zatkaniu uszu wacikami?
Wyposażenie stanowiska pracy:
- zestaw wacików lub stoperów dla każdego ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Ćwiczenie 4
Utrudnienia w przekazie i odbiorze komunikatów werbalnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) pracując w grupie dokonać wyboru jednego z wcześniej zapisanych (ćwiczenie 2)
powiedzeń, sentencji lub przysłów,
2) dwie grupy stają naprzeciw siebie w pewnej odległości. Jeżeli jesteś w grupie, która
nadaje informacje, wybrać osobę do przekazu jej treści. Zadaniem tej osoby jest
przekazywanie cichym, spokojnym głosem wybranej sentencji (przysłowia, powiedzenia).
W przypadku trudności przy wykonaniu zadania wolno pomagać sobie gestem i mimiką.
Pozostali tworzą  zakłócenia na linii , tj. utrudniają wykonanie zadania (szeleszczą,
syczą, szumią),
3) jeżeli jesteś w grupie, której zadaniem jest odbiór informacji, staraj się usłyszeć treść bądz

odczytać z ust osoby mówiącej,
4) po  rozszyfrowaniu przekazu zamienić się rolami nadawców i odbiorców.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kartki papieru z zapisanymi wcześniej sentencjami, powiedzeniami, przysłowiami.
Ćwiczenie 5
Uczestnik w roli niesłyszącego rodzica.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać partnerów do pracy w 4 5 osobowej grupie,
2) wypisać wraz z członkami Twojej grupy 30 40 słów, które są według Was istotne
i ważne w codziennym porozumiewaniu się z innymi,
3) po wykonaniu tego polecenia otrzymać od nauczyciela tekst usprawiedliwienia
nieobecności uczennicy w szkole,
4) przeredagować tekst usprawiedliwienia wraz z grupą, który otrzymaliście od
prowadzącego, korzystając ze słów wypisanych przez Was wcześniej na kartce. Wolno
posługiwać się tylko tymi słowami, które wcześniej wypisaliście na kartkach. Są one
traktowane jako przykładowy słownik (zasób pojęć i słów), używanych przez osoby
niesłyszące w codziennej komunikacji,
5) odczytać wybrane słowa, zapisane na kartkach i przeredagowaną wersję
usprawiedliwienia,
6) po prezentacji wyników pracy wszystkich grup wziąć udział w dyskusji. Podzielić się
refleksjami na temat kłopotów i trudności, z jakimi spotkaliście się w trakcie
wykonywania zadania,
7) odpowiedzieć na pytania prowadzącego:
- co sprawiło Wam największą trudność?
- czy łatwo przekazać informacje, kiedy korzysta się z małego zasobu słów i ich
niewerbalnych odpowiedników?
- czy pisemny przekaz informacji może być prawidłowo odbierany przez osoby
niesłyszące?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
- jak osoby niesłyszące mogą przekazywać pisemne informacje w zrozumiały
i poprawny sposób?
8) wziąć udział w dyskusji podsumowującej, prowadzonej przez nauczyciela. Zwrócić
uwagę na trudności, z jakimi, na co dzień borykają się osoby niesłyszące (np. niewielki
zasób słownictwa). Nie zawsze informacja napisana jest zrozumiała dla osoby
niesłyszącej.
9) zapoznać się z prezentowanymi przez nauczyciela innymi usprawiedliwieniami
pisanymi przez niesłyszących rodziców, listami, kartkami z życzeniami, pocztówkami
z wakacji, itp.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- tekst usprawiedliwienia dla każdej grupy,
- przykłady dokumentów pisanych przez osoby niesłyszące.
Ćwiczenie 6
Obsługa i kontrola aparatu słuchowego
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
Uruchomić i dokonać prostego sprawdzenia prawidłowego działania aparatu słuchowego
poprzez:
1) sprawdzenie i ewentualną wymianę baterii,
2) włączenie aparatu,
3) wyjaśnienie w jaki sposób umieszcza się aparat w uchu
4) wyregulowanie głośności
5) wyłączenie aparatu,
6) oczyszczenie wkładki i rurki akustycznej.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- aparat słuchowy, baterie,
- wykałaczki,
- waciki,
- szpilki,
- miseczka z wodą.
4.1.4. Sprawdzian postępów
1. Czy potrafisz wyjaśnić pojęcia: Tak Nie
- naturalny język migowy?
- język migany?
- system językowo-migowy?
- daktylografia?
- ideografia?
- odczytywanie mowy z ust?
- synergizm wzrokowo-słuchowy?
2. Czy potrafisz podać zasady i reguły:
- posługiwania się językiem migowym?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
- posługiwania się systemem językowo-migowym?
- odczytywania mowy z ust?
3. Czy potrafisz określić podstawowe problemy związane
z niepełnosprawnością osób niesłyszących
4. Czy potrafisz obsługiwać aparat słuchowy:
- sprawdzić i wymienić baterie?
- włączyć i wyłączyć aparat?
- umieścić aparat w uchu?
- regulować głośność?
- oczyścić wkładkę wewnątrzuszną?
- oczyścić rurkę akustyczną?
Jeżeli zaznaczyłeś  tak to znaczy, że osiągnąłeś zaplanowane cele i możesz przejść do
następnej części. Jeżeli w którymś przypadku odpowiedziałeś  nie wróć do odpowiedniej
partii materiału nauczania lub wykonaj jeszcze raz odpowiednie ćwiczenie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
4.2. Język migowy
4.2.1. Materiał nauczania
W porozumiewaniu się z osobą niesłyszącą wykorzystujemy system językowo-migowy,
który polega na ilustrowaniu mowy dz
więkowej znakami języka migowego w systemie
gramatycznym języka polskiego. Proponowane poniżej znaki migowe pozwolą opanować
alfabet palcowy, znaki liczebników głównych i porządkowych, oraz około 140 znaków
podstawowych, znaków związanych z tematami: rodzina, dom, posiłki, higiena osobista,
odzież, barwy.
Niektóre z prezentowanych znaków daktylograficznych i ideograficznych znajdują się
w wersji demonstracyjnej Multimedialnego Słownika Języka Migowego na stronie
internetowej www.msjm.glt.pl .
Doboru znaków dokonano na podstawie podręczników:
- B. Szczepankowski, Język migany w szkole. Część 1
- W. Pietrzak, Język migany w szkole. Część 2
- I. Prałat-Pyrzewicz, J. Bajewska, Język migany w szkole. Część 3
W podręcznikach tych znajdują się opisy znaków migowych, które ułatwią poznanie
języka migowego. Niestety opisanie znaków jest szalenie trudne, dlatego naukę może
uatrakcyjnić i ułatwić korzystanie z rożnych form wizualnych opisu znaków  nagrania wideo
lub animacja komputerowa (podana wyżej strona internetowa).
W  Szkolnym Słowniku Języka Migowego B. Szczepankowskiego i M. Rony można
znalez
ć statyczną prezentację wizualną poszczególnych znaków. Rysunek uzupełniony
graficznym opisem ruchu przy pomocy specjalnych (zaznaczonych czerwonym kolorem)
strzałek.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Znaki daktylograficzne
Alfabet palcowy
Liczebniki główne
- Zobacz: B. Szczepankowski, Język migany w szkole. Część 1
Liczebniki porządkowe
- Zobacz: B. Szczepankowski, Język migany w szkole. Część 1
Działania arytmetyczne
- Zobacz: B. Szczepankowski, Język migany w szkole. Część 1
Znaki ideograficzne
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Zobacz:
- B. Szczepankowski, Język migany w szkole. Część 1
- W. Pietrzak, Język migany w szkole. Część 2
- I. Prałat-Pyrzewicz, J. Bajewska, Język migany w szkole. Część 3
Znaki podstawowe
Kto, co, gdzie, jak, czy, na, do, przed, po, przy, ten/ta/to, ty, ja, on/ona/ono, jest, nie ma, są,
iść, siedzieć, stać, leży, mam, masz, mój/moja/moje, twój/twoja/twoje, czyj/czyja/czyje, tu,
tam, tak, nie, chcieć, dać, brać, proszę, dziękuję, przepraszam, słońce, deszcz, burza,
rozumieć, pokazać, pytać, odpowiadać, ciepło, zimno, blisko, daleko, wolno, szybko,
poniedziałek, wtorek, środa, czwartek, piątek, sobota, niedziela.
Znaki związane z tematem  rodzina
Mama, tata, dziecko, dzieci, brat, siostra, imię, babcia, dziadek, mówić, słuchać,
dziewczynka, chłopiec, lubi, nie lubi, spać, dzień dobry, do widzenia, dobranoc, spacer,
uważać, teraz, potem, pamiętać, zapomnieć, zamykać, otwierać.
Znaki związane z tematem  dom
Dom, kuchnia, pokój łazienka, toaleta/ubikacja, tapczan, fotel, stół, krzesło, gazeta, telewizor,
lampa, włączyć, świecić, śmiać się, płakać, smutny, wesoły, ładny, brzydki, ołówek, papier,
zegar, wkładać, wyjmować, porządek, bałagan, łóżko, sprzątać, czysty, brudny, okno, ulica,
tramwaj, autobus, samochód, drzwi, otwierać zamykać.
Znaki związane z tematem  posiłki
Śniadanie, bułka, mleko, kawa, kubek, masło, jajko, sól, cukier, pić, głodny, obiad, garnek,
talerz, nóż, widelec, łyżka, zupa, mięso, ziemniak, makaron, ryba, kompot, lodówka, jabłko,
gruszka, ciastko, gotować, kolacja, czajnik, herbata, chleb, ser, pomidor, ogórek, kiełbasa,
woda, sklep, kupować, być, będzie, robić, gorący.
Znaki związane z tematem  higiena osobista
Głowa, brzuch, ręka, noga, oko, nos, buzia, lustro, umywalka, mydło, ręcznik, grzebień, kran,
pasta (do zębów), szczoteczka (do zębów), wanna, kąpać się, boleć, czesać się, myć się,
dobrze, z
le, jutro, dzisiaj, wczoraj, odpoczywać.
Znaki związane z tematem  barwy
Kolorowy, biały, czarny, czerwony, żółty, zielony, brązowy, niebieski, różowy.
Znaki związane z tematem  odzież
Koszula, spodnie, skarpetki, majtki, rajstopy, bluzka, spódnica, buty, kurtka, sukienka,
sweter, szalik, czapka, palto, rękawiczki, kapcie, fartuch, rozbierać się, ubierać się, prać.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.:
1. Czy potrafisz przekazać za pomocą alfabetu palcowego imiona wszystkich swoich
kolegów uczestniczących w lekcjach języka migowego?
2. Czy potrafisz przekazać za pomocą alfabetu palcowego inne informacje dotyczące swojej
osoby (np. ulubiony kolor, potrawę, lekturę)?
3. Czy umiesz określić za pomocą wymyślonego przez siebie gestu znaczenie danej rzeczy,
przedmiotu czy zjawiska (np. bałagan, sklep, chleb, masło, sweter, łazienka, iść, itp.)
4. Czy umiesz odczytać informację przekazywane alfabetem palcowym?
5. Czy umiesz podać znaki języka migowego dotyczące tematu  barwy ?
6. Czy umiesz podać znaki języka migowego dotyczące tematu  posiłek ?
7. Czy umiesz podać znaki języka migowego dotyczące tematu  dom ?
8. Czy umiesz podać znaki języka migowego dotyczące tematu  rodzina ?
Jeżeli potrafisz odpowiedzieć na powyższe pytania możesz przystąpić do wykonania
ćwiczeń. Jeżeli któreś pytanie sprawia Ci trudność zapoznaj się raz jeszcze z odpowiednią
partią materiału nauczania.
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
 Zgadnij kto .
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeliterować (alfabetem palcowym) imię wybranego przez siebie kolegi z grupy tak, by
inni uczniowie mogli je odczytać i wskazać danego kolegę,
2) odczytywać imiona kolegów przekazywane przez pozostałych uczniów (również za
pomocą alfabetu palcowego).
Wyposażenie stanowiska pracy:
- słownik języka migowego
Ćwiczenie 2
 Moja dłoń .
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) odrysować swoją dłoń na kartce papieru i wydrzeć ją,
2) na kolejnych palcach (wydartej z papieru swojej dłoni) zaczynając od najmniejszego
wpisać odpowiedzi na pytania (zapisane krótkim zdaniem lub jednym wyrazem):
- Jak masz na imię?
- Jaka jest twoja ulubiona potrawa?
- Jaki jest twój ulubiony kolor?
- Jaka jest twoja ulubiona lektura?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
- Jakie jest twoje największe marzenie?
3. wszystkie informacje o sobie przekazać swoim kolegom za pomocą alfabetu palcowego,
4. po zakończeniu prezentacji, przypiąć swoją wydartą dłoń do bluzki lub swetra, a pozostali
uczniowie sprawdzają, czy poprawnie odczytali przekazywane informacje,
5. odczytać informacje przekazywane alfabetem palcowym przez innych uczniów
i sprawdzić ich poprawność z dłonią przypiętą do ich ubrań.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kartki papieru,
- ołówki lub mazaki,
- szpilki, słownik
- języka migowego.
Ćwiczenie 3
Uczestnik w roli tłumacza języka migowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać partnera do wykonania ćwiczenia,
2) pracować w parze, która otrzymuje od prowadzącego kartkę z czterema zdaniami:
- dzisiaj chcę iść na spacer,
- mama kupiła chleb, masło i ser na kolację,
- w domu jest bałagan,
- czerwony sweter leży w łazience.
3) wraz z partnerem wybrać jedno zdanie i  przetłumaczyć go w języku migowym . Dla
każdego wyrazu wymyślić gest określający jego znaczenie,
4) każda para kolejno przekazuje treść wybranego zdania w wymyślonym przez siebie
języku  migowym ,
5) po odczytaniu (ewentualnie odgadnięciu) przez pozostałych uczniów przekazywanej
informacji, odczytać (ewentualnie odgadnąć) zdania prezentowane przez inne pary,
6) wymienić się refleksjami i odpowiedzieć na pytania:
- czy trudno wymyślić gest, który oddaje znaczenie wyrazu?
- czy każde słowo jednakowo łatwo zastąpić gestem?
- czy łatwo jest  mówić rękoma ?
7) następnie na podstawie poznanych znaków ideograficznych języka migowego
prawidłowo tłumaczyć podane zdania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kartka z zapisanymi zdaniami do tłumaczenia,
- słownik języka migowego.
Ćwiczenie 4
Scenka tematyczna  Poranny posiłek .
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać partnera do ćwiczenia,
2) przyjąć rolę nadawcy (N) lub niesłyszącego odbiorcy (O),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
3) na podstawie poznanych znaków języka migowego przeprowadzić rozmowę dotyczącą
porannego posiłku z osobą niesłyszącą,
N: Dzień dobry.
O: Dzień dobry.
N: Co chce pani zjeść na śniadanie?
O: Bułkę z masłem, serem i pomidorem.
N: A kiełbasę i ogórka pani zje?
O: Nie. Dziękuję.
N: Podać pani do picia kawę, czy herbatę?
O: Poproszę kawę.
N: Proszę.
O: Dziękuję.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- słownik języka migowego.
Ćwiczenie 5
Odgrywanie scenek tematycznych na podstawie poznanego słownictwa.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać partnera do wykonania ćwiczenia,
2) pracować w parze, w oparciu o otrzymaną kartkę z zakresem słownictwa (znaków)
niezbędnego do przygotowania scenki związanej z tematem  dom ,  rodzina
i  odzież ,
3) na podstawie poznanych znaków oraz słownika języka migowego przeprowadzić
symulowaną rozmowę z osobą niesłyszącą,
4) wejść w rolę osoby niesłyszącej na zmianę z partnerem.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kartka z zakresem słownictwa (znaków) niezbędnego do przygotowania scenki
(propozycje słownictwa podaje prowadzący zajęcia),
- słownik języka migowego.
4.2.4. Sprawdzian postępów
1) Czy potrafisz za pomocą znaków daktylograficznych: Tak Nie
- przekazywać znaki liter (alfabet palcowy)?
- odczytywać znaki liter (alfabet palcowy)?
- przekazywać znaki liczebników głównych?
- odczytywać znaki liczebników głównych?
- przekazywać znaki liczebników porządkowych?
- odczytywać znaki liczebników porządkowych?
- przekazywać znaki działań arytmetycznych i skrótów?
- odczytywać znaki działań arytmetycznych i skrótów?
2) Czy potrafisz za pomocą znaków ideograficznych:
- przekazywać znaki podstawowe?
- odczytywać znaki podstawowe?
- przekazywać znaki związane z tematem  rodzina ?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
- odczytywać znaki związane z tematem  rodzina ?
- przekazywać znaki związane z tematem  dom ?
- odczytywać znaki związane z tematem  dom ?
- przekazywać znaki związane z tematem  posiłki ?
- odczytywać znaki związane z tematem  posiłki ?
- przekazywać znaki związane z tematem  higiena osobista ?
- odczytywać znaki związane z tematem  higiena osobista ?
- przekazywać znaki związane z tematem  barwy ?
- odczytywać znaki związane z tematem  barwy ?
- przekazywać znaki związane z tematem  odzież ?
- odczytywać znaki związane z tematem  odzież ?
3) Czy potrafisz za pomocą języka migowego:
- przekazywać komunikaty (budować wypowiedzi)
na dany temat?
- odczytywać komunikaty na dany temat?
- prowadzić dialog z osobą niesłyszącą?
Jeżeli zaznaczyłeś  tak to znaczy, że osiągnąłeś zaplanowane cele i zakończyłeś
kształcenie w jednostce modułowej Posługiwanie się językiem migowym. Możesz teraz
przystąpić do sprawdzianu osiągnięć. Jeżeli w którymś przypadku odpowiedziałeś  nie wróć
do odpowiedniej partii materiału nauczania lub wykonaj jeszcze raz odpowiednie ćwiczenie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Zapoznaj się instrukcją dla ucznia.
2. Postępuj zgodnie z poleceniami zawartymi w poleceniach zadań praktycznych.
3. Zwracaj uwagę na kulturę wypowiedzi w języku migowym.
4. Na przygotowanie się do odpowiedzi masz 15 minut.
5. Jeżeli masz jakieś pytania, zadaj je nauczycielowi przed przystąpieniem do wykonywania
zadania.
6. Pamiętaj, że Twoja praca będzie oceniana przez nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
ZESTAW ZADAC
PRAKTYCZNYCH
I. Odbiór tekstu i reagowanie językowe
Polecenie:
Odpowiedz (w języku migowym) na pytania zadane przez nauczyciela (w języku migowym).
Zestaw przykładowych pytań zadawanych przez nauczyciela:
1. Jak się pan/pani nazywa?
2. Proszę podać datę i miejsce urodzenia?
3. Jakiego koloru jest pana/pani bluzka/koszula?
4. Co pan/pani lubi jeść na obiad?
5. Gdzie leży gazeta?
6. Czy na stole stoi czysty kubek?
7. Czy jest pani wesoła czy smutna?
8. Czy lubi pan/pani słońce, deszcz czy burzę?
9. W pana/pani pokoju jest porządek czy bałagan?
10. Co kupić na śniadanie?
II. Przetwarzanie tekstu
Polecenie:
Przekaż podany tekst stosując zasady systemu językowo-migowego.
Tekst do tłumaczenia
Zakupy
Babcia i dziadek ubierają się. On ma białą koszulę, brązowe spodnie, buty i zieloną
kurtkę. Na głowie ma czapkę. Ona ma niebieski sweter, czarną spódnicę i szalik koloru
żółtego. Babcia i dziadek idą do sklepu. Jest ciepły dzień. Na ulicy są tramwaje i samochody.
Czerwony autobus stoi przy domu. Do sklepu jest blisko. Przed sklepem babcia pyta się
dziadka:
- Czy kupić mleko?
- Nie. Mleko jest w lodówce.  odpowiedział dziadek
- A co kupić na obiad?- pyta babcia.
- Proszę! Kup pomidory na zupę i makaron, jabłka na kompot i ziemniaki. W domu masz
chleb na kolację?
- Nie mam. A chcesz bułki?
- Chcę. Kup jeszcze kiełbasę, masło i jajka.
Babcia i dziadek idą już do domu. W domu wyjmują zakupy i myją ręce w łazience.
Mydło i ręcznik są przy umywalce .Ciepła herbata i ciastka stoją na stole. Babcia i dziadek
siadają na fotelach. Piją herbatę i jedzą ciastka. Teraz muszą odpocząć, a potem idą na spacer.
III. Tworzenie tekstu
Polecenie:
Przygotuj swoją wypowiedz
na podany temat wykorzystując poznane znaki daktylograficzne
i ideograficzne (zastosuj zasady systemu językowo-migowego).
Twoim zadaniem jest przekazanie informacji osobie niesłyszącej na temat: kto ją
odwiedzi i kiedy, porządku jaki jest w domu, ubrania, które powinna włożyć oraz kwoty
pieniędzy potrzebnej na zakupy, by przyjąć gościa.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
6. LITERATURA
1. Bouvet D.: Mowa Dziecka. Wychowanie dwujęzykowe dziecka niesłyszącego. WSiP,
Warszawa 1996
2. Csanyi Y.: Słuchowo - werbalne wychowanie dzieci z uszkodzonym narządem słuchu.
WSiP, Warszawa 1994
3. Dryden G., Vos J.: Rewolucja w uczeniu. Moderski i S-ka, Poznań 2000
4. Pankowska K.: Edukacja przez dramę. WSiP, Warszawa 1997
5. Pankowska K.: Pedagogika dramy. Teoria i praktyka. Wyd. Akademickie  Żak ,
Warszawa 2000
6. Pietrzak W.: Język migany w szkole. Część 2. WSiP, Warszawa 2004
7. Prałat-Pyrzewicz I., Bajewska J.: Język migany w szkole. Część 3. WSiP, Warszawa
2004
8. Szczepankowski B.: Niesłyszący  Głusi  Głuchoniemi. Wyrównywanie szans. WSiP,
Warszawa 1999
9. Szczepankowski B.: Język migany w szkole. Część 1. WSiP, Warszawa 2004
10. Szczepankowski B., Rona M.: Szkolny słownik języka migowego. VINEA Sp.z o.o,
Bydgoszcz 1994
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27