MINISTERSTWO EDUKACJI
i NAUKI
Jadwiga Kołczak
Pielęgnowanie osoby niepełnosprawnej
346[03].Z1.05
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2005
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr Iwona Grudzień
dr Jolanta Lesiewicz
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Katarzyna Maćkowska
Konsultacja:
dr inż. Bożena Zając
Korekta:
mgr Joanna Iwanowska
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 346[03].Z1.05
Pielęgnowanie osoby niepełnosprawnej zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu opiekunka środowiskowa.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1 Higiena osobista i jej znaczenie dla zdrowia 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 10
4.1.3. Ćwiczenia 10
4.1.4. Sprawdzian postępów 11
4.2. Utrzymanie czystości łóżka podopiecznego leżącego 12
4.2.1. Materiał nauczania 12
4.2.2. Pytania sprawdzające 13
4.2.3. Ćwiczenia 14
4.2.4. Sprawdzian postępów 16
4.3. Wykonywanie zabiegów pielęgnacyjno higienicznych 17
4.3.1. Materiał nauczania 17
4.3.2. Pytania sprawdzające 21
4.3.3. Ćwiczenia 22
4.3.4. Sprawdzian postępów 25
4.4. Działania profilaktyczne 26
4.4.1. Materiał nauczania 26
4.4.2. Pytania sprawdzające 29
4.4.3. Ćwiczenia 30
4.4.4. Sprawdzian postępów 31
5. Sprawdzian osiągnięć 32
6. Literatura 33
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Modułowy program nauczania dla zawodu opiekunka środowiskowa składa się z zestawu
modułów kształcenia w zawodzie i odpowiadających im jednostek modułowych. Dla każdej.
jednostki modułowej opracowany został pakiet edukacyjny. Pakiet edukacyjny zawiera
Poradnik dla ucznia. Korzystając z Poradnika dla ucznia zdobędziesz wiadomości,
ukształtujesz umiejętności, które pomogą Ci zaliczyć jednostkę modułową.
W Poradniku dla ucznia zamieszczono następujące części:
 wymagania wstępne,
 cele kształcenia,
 materiał nauczania,
 sprawdzian osiągnięć,
 literatura.
Wymagania wstępne określają umiejętności, jakie powinieneś posiadać przed
rozpoczęciem pracy z poradnikiem. Zapoznaj się z wymaganiami i ocenić, czy je spełniasz.
Dotyczą one umiejętności, które ukształtowałeś podczas dotychczasowej nauki. Spełnienie
wymagań wstępnych pozwoli Ci na skoncentrowanie się na kształtowaniu nowych
umiejętności potrzebnych do zaliczenia jednostki modułowej.
Cele kształcenia określają umiejętności, jakie powinieneś ukształtować w wyniku
procesu kształcenia w jednostce modułowej. Przed rozpoczęciem zajęć zapoznaj się z celami
kształcenia, aby dowiedzieć się, czego się nauczysz.
Materiał nauczania w jednostce modułowej podzielony jest na tematy. W każdym
temacie zamieszczono informacje, które są niezbędne dla osiągnięcia zaplanowanych
w jednostce modułowej celów: fakty, pojęcia, prawa symbole, definicje, a także wskazówki,
z jakich z
ródeł informacji możesz skorzystać, aby dowiedzieć się na dany temat więcej.
W materiale nauczania zamieszczono również:
 pytania sprawdzające, na które powinieneś odpowiedzieć przed przystąpieniem do
realizacji ćwiczeń, aby sprawdzić, czy jesteś przygotowany do ich wykonania,
 ćwiczenia, które zawierają polecenie, sposób wykonania oraz zalecane wyposażenie
stanowiska pracy. Wykonując poszczególne ćwiczenia ukształtujesz umiejętności
niezbędne do zaliczenia jednostki modułowej,
 sprawdzian postępów, który pozwoli Ci określić zakres poznanej wiedzy i stopień
ukształtowania umiejętności. Jeżeli twoje odpowiedzi będą pozytywne, będziesz mógł
przejść do następnego tematu, jeżeli nie to sprawdzian postępów pozwoli Ci wskazać,
jakie wiadomości powinieneś powtórzyć lub, jakie ćwiczenia wykonać ponownie dla
ukształtowania potrzebnych umiejętności.
Sprawdzian osiągnięć, który znajduje się na końcu jednostki modułowej umożliwi Ci
sprawdzenie, czy jesteś dobrze przygotowany do jej zaliczenia. Jest on przygotowany
w formie przykładowego testu, zawiera instrukcję dla ucznia oraz zestaw zadań testowych.
Wszystkie zadania zamieszczone w teście obejmują treści objęte programem nauczania oraz
sprawdzają, czy osiągnąłeś założone w jednostce modułowej cele.
Ostatnim elementem poradnika dla ucznia jest wykaz literatury, skorzystanie, z której
umożliwi Ci pogłębienie wiedzy z zakresu programu jednostki modułowej.
Jednostka modułowa: Pielęgnowanie osoby niepełnosprawnej jest elementem modułu
Działalność opiekuńcza i socjalna. Moduł ten składa się z 6 jednostek:
1) Planowanie i organizowanie pracy opiekuńczej.
2) Posługiwanie się językiem migowym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
3) Wspomaganie niepełnosprawnego w rozwiązywaniu problemów i zaspokajaniu potrzeb.
4) Organizowanie miejsca i przestrzeni mieszkaniowej podopiecznego.
5) Pielęgnowanie osoby niepełnosprawnej.
6) Przygotowywanie posiłków osobie niepełnosprawnej.
Jednostka modułowa Pielęgnowanie osoby niepełnosprawnej zawiera podstawowe
informacje na temat zasad i technik pielęgnowania osoby chorej i niepełnosprawnej, pozwala
na ukształtowanie umiejętności niezbędnych do wykonywania zawodu opiekunki
środowiskowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 wyrażać swoją opinię,
 współpracować w zespole,
 przestrzegać przepisów bhp w miejscu sprawowania opieki nad podopiecznym,
 utrzymywać porządek w miejscu sprawowania opieki nad podopiecznym,
 identyfikować potrzeby podopiecznego,
 rozpoznawać możliwości i ograniczenia podopiecznego związane ze stanem jego
zdrowia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 wykonać czynności pielęgnacyjne u podopiecznego starego oraz psychicznie i fizycznie
niepełnosprawnego,
 dobrać metody pielęgnowania do wieku, stanu niepełnosprawności oraz sytuacji
niepełnosprawnego i jego rodziny,
 przygotować podopiecznego do wykonania zabiegów higienicznych,
 pomóc podopiecznemu w utrzymaniu higieny osobistej,
 wykorzystać sprzęt i udogodnienia techniczne w utrzymaniu higieny osobistej,
 zastosować różne techniki wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych u podopiecznego,
 zastosować zasady profilaktyki przeciwodleżynowej i przeciwodparzeniowej,
 zapewnić podopiecznemu wygodne ułożenie w łóżku,
 włączyć rodzinę podopiecznego do wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych,
 nauczyć podopiecznego samoobsługi, samoopieki oraz czynności profilaktycznych,
 zapewnić podopiecznemu poczucie bezpieczeństwa w czasie wykonywania czynności
pielęgnacyjnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Higiena osobista i jej znaczenie dla zdrowia
4.1.1. Materiał nauczania
Higieniczny tryb życia  to różne uświadomione i nieuświadomione zachowania
człowieka, które mają wpływ na zapobieganie chorobom i polepszenie stanu zdrowia.
Higiena osobista  całość zachowań sprzyjających zachowaniu i umacnianiu zdrowia,
również działań związanych z utrzymaniem czystości ciała, odzieży i najbliższego otoczenia,
z doborem odzieży i obuwia z uwzględnieniem ich właściwości zdrowotnych, z higienicznym
przygotowywaniem posiłków itp. Uchybienia w zakresie zachowania czystości stanowiły
i stanowią bardzo istotną przyczynę szerzenia się chorób zakaz
nych.
Higiena skóry. Skóra to największy i najcięższy narząd człowieka. Budowa skóry:
 nabłonkowa warstwa zewnętrzna  naskórek,
 łącznotkankowa warstwa wewnętrzna  skóra właściwa,
 tkanka podskórna.
Funkcje skóry:
1. Pełni rolę ochronną:
 chroni narządy wewnętrzne przed urazami,
 chroni warstwy głębsze przed wysychaniem,
 chroni przed wtargnięciem drobnoustrojów czy trucizn,
 chroni przed zimnem, gorącem, promieniowaniem.
2. Pełni rolę narządu termolegulacji.
3. Pełni rolę wydzielniczą (pot, łój).
4. Jest narządem czucia (dotyku, bólu).
5. Pośredniczy w wytwarzaniu witaminy  D .
6. Jest narządem  uzewnętrzniania odczuwanych emocji oraz problemów zdrowotnych, np.
zaczerwienienie, bladość, pocenie się,  gęsia skórka itp.
Utrzymanie podopiecznego w dobrym stanie higieny osobistej jest jednym z ważniejszych
zadań opiekuna. Czystość jest warunkiem utrzymania podopiecznych w dobrym zdrowiu,
samopoczuciu oraz zapobiega schorzeniom i infekcjom. Do zabiegów higienicznych
związanych z utrzymaniem czystości skóry oraz wspomagania jej funkcji należą:
 Mycie rąk: zawsze przed jedzeniem, po wyjściu z ubikacji gdy odczuwamy, że są brudne.
 Mycie twarzy, uszu.
 Mycie dołów pachowych.
 Mycie u kobiet skóry pod piersiami.
 Mycie krocza (rano i wieczorem oraz po wypróżnieniu).
 Mycie nóg przynajmniej raz dziennie i staranne osuszanie ich.
 Mycie całego ciała np. pod natryskiem.
 Mycie włosów w zależności od potrzeby.
 Używanie kremów, mleczka ochronnego do ciała, rąk oraz stóp.
Ogólną zasadą powinno być, żeby każdy członek rodziny miał swoje ręczniki.
Higiena jamy ustnej i zębów. Utrzymanie w czystości jamy ustnej jest istotne ze względów
zdrowotnych, estetycznych i dobrego samopoczucia podopiecznego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Zabiegi higieniczne związane z pielęgnacją jamy ustnej:
 płukanie jamy ustnej wodą lub z dodatkiem specjalnych płynów
 szczotkowanie zębów po posiłkach przez około 3 minuty
 właściwa pielęgnacja protez zębowych.
 stosowanie nici stomatologicznych.
W celu wczesnego wykrycia zmian próchniczych i wykonania niezbędnych zabiegów należy
zgłaszać się do stomatologa 2 razy w roku.
Higiena odzieży i obuwia. Właściwy ubiór wspomaga mechanizmy termoregulacyjne
w organizmie człowieka. Stanowi również dodatkową ochronę przed szkodliwymi
czynnikami. Właściwie dobrana odzież i obuwie powinny być dostosowane do określonych
warunków klimatycznych, rodzaju aktywności, a w szczególności wygodne i przewiewne.
Nie należy ubierać się zbyt ciepło, gdyż powoduje to nadmierne przegrzewanie organizmu
i pocenie się  a przez to nawilgocenie odzieży.
Zmęczenie i wypoczynek, sen  każdy człowiek charakteryzuje się określonym zasobem
wydolności, której znajomość pozwala na takie postępowanie, aby nie dopuścić do
przeciążenia organizmu. Zachowanie równowagi pomiędzy wydolnością organizmu (fizyczną
i psychiczną) a różnymi obciążeniami występującymi w życiu jest niezmiernie ważne dla
właściwego funkcjonowania oraz zachowania zdrowia. Podstawowym sygnałem zaburzenia
tej równowagi jest zmęczenie. Dla właściwej pracy każdy organizm potrzebuje wypoczynku,
takiego jak:
 sen (noworodek śpi około 22 godz., młodzież 8-10 godz., dorosły 6-8 godz.),
 wypoczynek bierny (wyłączenie się od wszelkiej aktywności),
 wypoczynek czynny (wykonywanie czynności prowadzących do odprężenia, np.
gimnastyka, spacer, ćwiczenia relaksacyjne).
Przeciwdziałanie nałogom  nałogi to wyuczone i utrwalone szkodliwe nawyki, które
prowadzą do ujemnych skutków zdrowotnych. Najczęstsze nałogi to palenie tytoniu,
alkoholizm, a także narkomania. Przeciwdziałanie nałogom polega na podjęciu
zdecydowanych działań, do których należą między innymi:
 odizolowanie osoby uzależnionej od dotychczasowego środowiska społecznego,
 wzmacnianie postaw i zachowań poprzez podkreślanie jej umiejętności i zdolności
 podnoszenie wartości uzależnionego w oczach jego i innych ludzi,
 rozbudzanie zainteresowań,
 wypełnianie dnia zajęciami, pracą itp.
Do ważnych zadań związanych z zapobieganiem nałogom należy stała edukacja dzieci
młodzieży i dorosłych na temat ich szkodliwości i uzależnień.
Prawidłowe odżywianie  jest jednym z czynników warunkujących zdrowie. Istotna jest
zarówno właściwa ilość jak i jakość pożywienia, a szczególnie odpowiednie proporcje
zawartych w nim składników odżywczych (białek, węglowodanów, tłuszczów, błonnika,
składników mineralnych i witamin). Umiejętność przygotowywania oraz przechowywania
potraw. Wiedza dotycząca substancji szkodliwych mogących znalez
ć się w żywności,
przyczyn zatruć pokarmowych pozwoli ustrzec się problemów z przewodem pokarmowym.
Przestrzeganie zasad zdrowego żywienia przyczynia się do umacniania i potęgowania
zdrowia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Potrzeba czystości odczuwana jest w sposób bardzo indywidualny i zróżnicowany.
Czynnikami mającymi zasadniczy wpływ na kształtowanie potrzeby czystości i zachowań
higienicznych są:
 środowisko społeczne,
 wychowanie,
 zwyczaje kulturowe,
 nawyki,
 tradycje,
 warunki materialne,
 warunki mieszkaniowe.
Niewłaściwie lub nie w pełni zaspokojona potrzeba czystości może powodować zaburzenia
nie tylko w sferze biologicznej, ale i psychicznej. Wszelkie zaniedbania i zanieczyszczenia
skóry wytwarzają nieprzyjemny zapach, ograniczają funkcje wydzielniczą skóry, zmniejszają
przewodzenie czucia, utrudniają termoregulację, zmniejszają elastyczność, odporność
i sprzyjają zakażeniom. Przestrzeganie właściwych zachowań higienicznych w życiu każdego
człowieka jest konieczne. Nie przestaje mieć ono znaczenia u osoby chorej, starej czy
niepełnosprawnej. Stosowanie zasad higieny:
 sprzyja zdrowiu i jest warunkiem dobrego samopoczucia,
 odświeża i hartuje ciało,
 pobudza do pracy układy: nerwowy, krążenia, oddechowy, ułatwia pracę mięśni,
 budzi zaufanie i ułatwia adaptacje w nowych warunkach,
 daje siły, niekiedy nawet nadzieję na wyzdrowienie,
 uspakaja i ułatwia sen np. kąpiele,
 zaspakaja potrzebę pokonywania przeszkód związanych ze stanem zdrowia
i możliwościami.
W realizacji zachowań higienicznych stan fizyczny człowieka pozwala określić stopień jego
niezależności i możliwości wykonywania zabiegów higienicznych. Pozwala określić zakres
samopielegnacji oraz rolę pomocniczą opiekuna, która powinna koncentrować się na ochronie
podopiecznego przed nadmiernym wysiłkiem oraz zachęcaniu go do samodzielnego
wykonywania określonych czynności i przestrzegania zachowań higienicznych.
Ogólne zasady higieny osobistej:
1. Myj ręce zawsze przed jedzeniem, po wyjściu z WC, po powrocie do domu, gdy czujesz,
że są brudne i spocone.
2. Używaj własnego ręcznika (każdy członek rodziny powinien mieć własny ręcznik).
3. Myj zęby po każdym posiłku.
4. Myj ciało 2 razy dziennie  wieczorem wskazana jest kąpiel całego ciała.
5. Po myciu i kąpieli używaj kremów do pielęgnacji skóry.
6. Myj włosy co najmniej 1  2 raz w tygodniu dobranym do rodzaju włosów szamponem,
szczotkuj i czesz je kilkakrotnie w ciągu dnia.
7. Obcinaj paznokcie u nóg prosto, u rąk zaokrąglaj.
8. Myj nogi starannie, dokładnie osuszaj, szczególnie między palcami.
9. Bieliznę osobistą zmieniaj tak często, jak to możliwe.
10. Ubieraj tylko tę bieliznę i ubrania, które są wykonane z tkanin naturalnych.
11. Buty zmieniaj co sezon (muszą być wygodne, dopasowane do nogi, wykonane
z surowców naturalnych).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co oznaczają pojęcia  higiena osobista i  higieniczny tryb życia ?
2. Jakie działania składają się na utrzymanie higieny osobistej?
3. Jakie zabiegi higieniczne związane są z utrzymaniem czystości skóry?
4. W jaki sposób należy dbać o higienę jamy ustnej i zębów?
5. Jakie znaczenie ma wypoczynek i sen w utrzymaniu właściwego stanu zdrowia?
6. Jakie czynniki mają wpływ na zachowania higieniczne człowieka?
7. Jakie znaczenie ma utrzymanie higieny osobistej dla osoby chorej, starej
i niepełnosprawnej?
8. O jakich ogólnych zasadach higieny osobistej należy zawsze pamiętać?
Jeżeli potrafisz odpowiedzieć na powyższe pytania możesz przystąpić do wykonania
ćwiczeń. Jeżeli, któreś pytanie sprawia Ci trudność zapoznaj się raz jeszcze z odpowiednią
partią materiału nauczania.
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opracuj  mapę myśli na temat: Znaczenie higieny osobistej dla zdrowia człowieka.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przedyskutować w 4-5 osobowej grupie podany temat mapy myśli,
2) zapisać w centralnych miejscu dużego arkusza papieru temat,
3) wybrać najważniejsze Twoim zdaniem aspekty wpływu higieny osobistej na zdrowie
człowieka,
4) zapisać je dookoła tematu zgodnie z zasadami tworzenia mapy myśli,
5) wybrać i zapisać inne ważne informacje związane z wypisanymi zasadami,
6) zaprezentować efekty pracy grupy (mapę myśli) na forum klasy,
7) wziąć udział w podsumowaniu ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 duże arkusze papieru, mazaki, tablica flip  chart.
Ćwiczenie 2
Zauważyłeś, że Twój podopieczny nie ma nawyku mycia zębów (protezy zębowej).
W jaki sposób przekonasz go do dbania o higienę jamy ustnej?
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać partnera do wykonania ćwiczenia,
2) przygotować argumenty do rozmowy z podopiecznym,
3) przyjąć rolę opiekuna lub podopiecznego,
4) wziąć udział w symulacji rozmowy opiekuna z podopiecznym,
5) w symulowanej rozmowie wykorzystać przygotowane argumenty,
6) ocenić scenki odegrane przez innych uczniów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Wyposażenie stanowiska pracy:
 duże arkusze papieru, mazaki, tablica flip  chart.
Ćwiczenie 3
Przekonaj podopiecznego i zaplanuj sposób dbania o jego higienę osobistą kierując się
informacjami zawartymi w opisie sytuacji.
Opis sytuacji
Przybyłeś/aś do podopiecznego, którym masz się opiekować. Podopieczny ma 68 lat jest
osobą otyłą. Z przeprowadzonej rozmowy wynika, że podopieczny mało wychodzi ze
swojego mieszkania, mało kontaktuje się z sąsiadami, z wizyt lekarza rodzinnego korzysta
w wyjątkowych sytuacjach /chociaż ma problemy z chodzeniem/. Z rozmowy i obserwacji
wynika, że podopieczny odczuwa dolegliwości bólowe, utyka na jedna nogę. Zapytany, jak
radzi sobie samodzielnie, odpowiada niechętnie. Odzież pacjenta jest poplamiona, paznokcie
długie i brudne, włosy przetłuszczone, nieprzyjemny zapach skarpet i nóg .
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z opisem sytuacji,
2) dobrać partnera do wykonania ćwiczenia,
3) przygotować argumenty do rozmowy z podopiecznym, w celu przekonania go
o konieczności utrzymywania higieny osobistej,
4) ustalić, jakie czynności higieniczne powinien wykonywać podopieczny,
5) wskazać, jakie czynności może wykonywać samodzielnie, a jakie przy pomocy opiekuna,
6) ustalić dzienny plan czynności higienicznych podopiecznego, zapisać na dużym arkuszu
papieru,
7) przyjąć rolę opiekuna lub podopiecznego,
8) wziąć udział w symulacji rozmowy opiekuna z podopiecznym,
9) w symulowanej rozmowie wykorzystać przygotowane argumenty,
10) zaprezentować na forum klasy przygotowany dzienny plan czynności higienicznych
podopiecznego.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 duże arkusze papieru, mazaki tablica flip  chart.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) przygotować podopiecznego do wykonania zabiegów
higienicznych?
2) pomóc podopiecznemu w utrzymaniu higieny osobistej?
3) zachęcić i nauczyć podopiecznego samoobsługi, samoopieki
oraz czynności profilaktycznych?
Jeżeli zaznaczyłeś  tak to znaczy, że osiągnąłeś zaplanowane cele i możesz przejść do
następnej części. Jeżeli, w którymś przypadku odpowiedziałeś  nie wróć do odpowiedniej
partii materiału nauczania lub wykonać jeszcze raz odpowiednie ćwiczenie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
4.2. Utrzymanie czystości łóżka podopiecznego leżącego
4.2.1. Materiał nauczania
Dla długotrwale leżącego podopiecznego wskazane jest łóżko z materacem pokrytym
pokrowcem impregnowanym. A
óżko powinno być ustawione tak, aby było do niego dojście
z dwóch stron.
Celem codziennego słania łóżka i częstej zmiany bielizny pościelowej jest:
 zapewnienie czystości, wygody i estetycznego wyglądu,
 poprawienie samopoczucia podopiecznemu,
 usunięcie z łóżka okruchów,
 wietrzenie pościeli,
 wymiana brudnej bielizny na czystą,
 zapobieganie powikłaniom związanym z unieruchomieniem,
 kształtowanie nawyków higienicznych.
Sposób postępowania podczas ścielenia łóżka z podopiecznym leżącym.
1. Odwiń brzeg kołdry z dalszej i bliższej strony, dół kołdry podłóż pod stopy chorego.
2. Poleć choremu usiąść, a jeżeli nie może, unieś plecy podopiecznego i podtrzymaj lewą
ręką, prawą wyjmij poduszki na przeciwległy brzeg materaca.
3. Odłóż poduszki na krzesło.
4. Odwiń kołdrę, odwróć podopiecznego plecami do siebie, nakryj plecy.
5. Zmieć myjką lub ściereczką okruchy z prześcieradła.
6. Naciągnij i podłóż pod materac prześcieradło w następującej kolejności: u wezgłowia,
wzdłuż łóżka i w nogach łóżka.
7. Odwiń kołdrę, odwróć podopiecznego na wznak, a następnie twarzą do siebie i osłoń
kołdrą plecy podopiecznego.
8. Przejdz
na drugą stronę zabierając myjkę, zmieć okruchy i podłóż znanym sposobem
prześcieradło.
9. Odwróć podopiecznego na wznak.
10. Strzepnij poduszki: pierwszą ku dołowi, drugą ku górze (jeżeli jest jedna to pierzem ku
górze).
11. Posadz
chorego lub podtrzymaj plecy lewą ręką, prawą podłóż poduszki: najpierw
pierwszą, potem drugą.
12. Strzepnij i zaściel kołdrę.
Jeżeli stan zdrowia nie pozwala podopiecznemu samodzielnie zmieniać pozycję, o pomoc
w wykonaniu czynności słania łóżka poproś członka rodziny lub inną osobę.
Sposób postępowania przy zmianie bielizny pościelowej z podopiecznym leżącym w łóżku.
1. Przygotuj zestaw potrzebnych rzeczy: komplet bielizny pościelowej, pojemnik lub worek
na brudną bieliznę, stolik, krzesło lub dwa krzesła.
2. Zanieś czystą bieliznę pościelową do łóżka podopiecznego, ułóż na stoliku lub krześle.
3. Przygotuj poszewkę  załóż na ręce, zmarszcz i ułóż na krześle.
4. Poleć choremu usiąść lub unieś jego plecy  wyjmij poduszkę, ułóż podopiecznego
z powrotem.
5. Zdejmij brudną poszewkę i odłóż do pojemnika (worka). Nałóż na poduszkę czystą
poszewkę i pozostaw na krześle.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
6. Poleć choremu, aby odwrócił się plecami do Ciebie i przesunął na brzeg łóżka. Osłoń
plecy kołdrą.
7. Wyjmij spod materaca prześcieradło, zmarszcz je i podłuż wzdłuż pleców i kończyn
dolnych podopiecznego.
8. Złóż czyste prześcieradło wzdłuż i w pół. Linią środkową ułóż wzdłuż łóżka przy plecach,
pośladkach i kończynach dolnych podopiecznego.
9. Zmarszcz górną warstwę przygotowanego prześcieradła w tym samym kierunku jak
wyżej. Spodnią zwisającą część podłuż pod materac.
10. Poleć podopiecznemu odwrócić się najpierw na wznak, następnie twarzą do Ciebie.
Podtrzymaj w tym czasie kołdrę.
11. Okryj kołdrą plecy podopiecznego i przejdz
na drugą stronę łóżka.
12. Wyjmij spod materaca prześcieradło i zdejmij je z łóżka, odłóż do pojemnika (worka).
13. Wyciągnij czyste prześcieradło spod pleców i pośladków oraz kończyn dolnych, rozłóż je,
naciągnij zwisający brzeg i podłóż pod materac.
14. Unieś kołdrę i poproś podopiecznego, aby odwrócił się na plecy.
15. Wróć na lewą stronę łóżka i znanym sposobem podłóż poduszkę.
16. Rozepnij brudną poszwę, poproś podopiecznego, aby przytrzymał rękoma górne rogi,
dolną spodnią część podwiń pod stopy.
17. Wyjmij kołdrę  podopieczny pozostaje przykryty samą poszwą.
18. Załóż czystą poszwę na kołdrę . Złóż ją w poprzek i w pół.
19. Połóż kołdrę na klatkę piersiową podopiecznego i prawą ręką ściągaj brudną poszwę,
lewą jednocześnie zsuwaj czysto powleczoną kołdrę.
20. Brudną poszwę wrzuć do pojemnika.
21. Popraw ułożenie podopiecznego i sprawdz
wygląd łóżka. Uporządkuj stanowisko pracy.
Uwaga! Staraj się, aby brudna bielizna pościelowa jak najmniej stykała się z czystą. Jeżeli
stan zdrowia nie pozwala podopiecznemu samodzielnie zmieniać pozycji, poproś członka
rodziny lub inną osobę o pomoc w wykonaniu czynności słania łóżka.
Pamiętaj! Do wykonywania prac przy podopiecznym zakładaj rękawice jednorazowe.
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są cele codziennego słania łóżka podopiecznego i zmiany bielizny pościelowej?
2. Jakie czynności należy wykonać podczas słania łóżka z podopiecznym leżącym w łóżku?
3. Jakie czynności należy wykonać przy zmianie bielizny pościelowej z podopiecznym
leżącym w łóżku?
Jeżeli potrafisz odpowiedzieć na powyższe pytania możesz przystąpić do wykonania ćwiczeń.
Jeżeli, któreś pytanie sprawia Ci trudność zapoznaj się raz jeszcze z odpowiednią partią
materiału nauczania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Pościel łóżko z podopiecznym, który jest unieruchomiony w łóżku, ale na tyle sprawny,
że może sam siadać i zmieniać pozycję.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przyjąć rolę podopiecznego, opiekuna lub obserwatora,
2) jako podopieczny położyć się w łóżku,
3) jako opiekun przygotować sprzęt potrzebny do wykonania zadania,
4) wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
5) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
6) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały
popełnione błędy,
7) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
8) ćwiczenie powtarzać aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania,
9) udokumentować wykonanie czynności.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 łóżko z materacem, komplet pościeli i bielizny pościelowej, myjka lub ściereczka,
podkłady impregnowane, rękawice lateksowe.
Ćwiczenie 2
Twój podopieczny z powodu zaawansowanej choroby nowotworowej od dwóch miesięcy
nie wstaje z łóżka, ma problemy ze zmianą pozycji. W warunkach symulowanych prześciel
łóżko z chorym. Dobierz do pomocy koleżankę/kolegę (wcieli się w rolę poproszonego
o pomoc członka rodziny). Wyznacz jej/jemu zadania do wykonania.
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przyjąć rolę podopiecznego, opiekuna, członka rodziny lub obserwatora,
2) jako podopieczny położyć się w łóżku,
3) jako opiekun przygotować sprzęt potrzebny do wykonania zadania,
4) wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
5) jako członek rodziny wykonywać polecenia opiekuna,
6) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
7) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie
popełniono błędy,
8) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
9) ćwiczenie powtarzać aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania,
10) udokumentować wykonanie zadania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 łóżko z materacem, komplet pościeli i bielizny pościelowej, myjka lub ściereczka,
rękawice lateksowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Ćwiczenie 3
Wykonaj zmianę bielizny pościelowej i pościel łóżko z podopiecznym unieruchomionym
w łóżku, który jest na tyle sprawny, że może siadać i zmieniać pozycję.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przyjąć rolę podopiecznego, opiekuna lub obserwatora,
2) jako podopieczny położyć się w łóżku,
3) jako opiekun przygotować sprzęt potrzebny do wykonania zadania,
4) wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
5) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
6) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały
popełnione błędy,
7) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
8) ćwiczenie powtarzać aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania,
9) udokumentować wykonanie zadania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- łóżko z materacem, komplet pościeli, dwa komplety bielizny pościelowej, podkłady
impregnowane, pojemnik lub worek na brudną bieliznę, stolik, krzesło lub dwa krzesła,
rękawice lateksowe.
Ćwiczenie 4
Twój podopieczny jest unieruchomiony w łóżku. Nie może samodzielnie siadać ani
zmieniać pozycji. W warunkach symulowanych zmień bieliznę pościelową i pościel łóżko
z chorym. Zaproś do pomocy koleżankę/kolegę (wcieli się w rolę poproszonego oraz członka
rodziny, którego poprosisz o pomoc). Wyznacz jej/jemu zadania do wykonania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przyjąć rolę podopiecznego, opiekuna, członka rodziny lub obserwatora,
2) jako podopieczny położyć się w łóżku,
3) jako opiekun przygotować sprzęt potrzebny do wykonania zadania,
4) wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
5) jako członek rodziny wykonać polecenia opiekuna,
6) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
7) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie
popełniono błędy,
8) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
9) ćwiczenie powtarzać aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania,
10) udokumentować wykonanie zadania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 łóżko z materacem, komplet pościeli, dwa komplety bielizny pościelowej, podkłady,
rękawice lateksowe, pojemnik lub worek na brudną bieliznę, stolik, krzesło lub dwa
krzesła.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wykonać czynności pielęgnacyjne u podopiecznego
starego oraz psychicznie i fizycznie niepełnosprawnego,
w zakresie utrzymania czystości łóżka?
2) dobrać metody pielęgnowania w zakresie utrzymania czystości
łóżka do wieku, stanu niepełnosprawności oraz sytuacji
niepełnosprawnego i jego rodziny?
3) przygotować podopiecznego do wykonania zabiegów
higienicznych w zakresie utrzymania czystości łóżka?
4) zastosować różne techniki wykonywania zabiegów
pielęgnacyjnych u podopiecznego w zakresie utrzymania
czystości łóżka?
5) zapewnić podopiecznemu wygodne ułożenie w łóżku?
6) włączyć rodzinę podopiecznego do wykonywania zabiegów
pielęgnacyjnych w zakresie utrzymania czystości łóżka?
7) nauczyć podopiecznego samoobsługi, samoopieki
w zakresie utrzymania czystości łóżka?
8) zapewnić podopiecznemu poczucie bezpieczeństwa w czasie
wykonywania czynności pielęgnacyjnych w zakresie
utrzymania czystości łóżka?
Jeżeli zaznaczyłeś  tak to znaczy, że osiągnąłeś zaplanowane cele i możesz przejść do
następnej części. Jeżeli, w którymś przypadku odpowiedziałeś  nie wróć do odpowiedniej
partii materiału nauczania lub wykonać jeszcze raz odpowiednie ćwiczenie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
4.3. Wykonywanie zabiegów pielęgnacyjno higienicznych
4.3.1. Materiał nauczania
Jeżeli podopieczny może się poruszać powinien myć się sam w łazience i zaspokoić
swoje potrzeby w toalecie. Z łóżka zawsze powinien wychodzić nie spocony, założyć
szlafrok. Jeżeli zachodzi potrzeba, należy zaprowadzić podopiecznego do łazienki i pomóc
mu przy myciu. Opiekun powinien zachęcać podopiecznego do samodzielności i samoobsługi
w dbałości o higienę. Nie należy wykonywać za podopiecznego czynności, które jest on
w stanie wykonać sam. Jeżeli pozwala na to stan zdrowia, podopieczny nie powinien leżeć
w łóżku. Należy ubrać podopiecznego i pomóc mu usiąść w fotelu.
Sposób postępowania w przypadku kąpieli w wannie chorego, który nie jest unieruchomiony
w łóżku:
1. Przygotuj łazienkę: sprawdz
, czy wanna jest czysta, jeżeli nie  umyj ją, okna pozamykaj.
2. Przygotuj maty antypoślizgowe, przybory toaletowe (mydło, płyn do kąpieli, gąbki,
szampon), termometr, ręczniki, czystą bieliznę, szlafrok, środki do pielęgnacji skóry.
3. Zadbaj o odpowiednią /20  22OC/ temperaturę w pomieszczeniu.
4. Nalej wodę do 1/3 wysokości wanny, sprawdz
temperaturę wody.
5. Rozbierz podopiecznego lub pomóż w rozbieraniu.
6. Pomóż podopiecznemu wejść i wyjść z wanny, o ile stan jego zdrowia nie pozwala na
wykonanie tych czynności samodzielnie.
7. Umyj podopiecznego, jeżeli sam nie może się umyć lub pomagaj przy myciu.
8. Pomagaj po kąpieli osuszyć ciało.
9. Ubierz podopiecznego lub pomóż w ubieraniu.
10. Uporządkuj łazienkę.
11. Udokumentuj wykonanie czynności.
Sposób postępowania w przypadku kąpieli pod prysznicem chorego, który nie jest
unieruchomiony w łóżku:
1. Przygotuj łazienkę: okna pozamykaj, sprawdz
, czy brodzik jest czysty, jeżeli nie  umyj
go.
2. Przygotuj maty antypoślizgowe, przybory toaletowe (mydło, płyn do kąpieli, gąbki,
szampon), ręczniki, czystą bieliznę, szlafrok, środki do pielęgnacji skóry.
3. Zadbaj o odpowiednią /20  22 OC/ temperaturę pomieszczenia.
4. Przygotować stołeczek, jeżeli podopieczny nie może zbyt długo stać.
5. Zgromadz
przybory do mycia w zasięgu ręki podopiecznego.
6. Rozbierz podopiecznego lub pomóż w rozbieraniu.
7. Załóż podopiecznemu czepek na włosy, o ile nie będzie ich mył.
8. Ustaw odpowiednią temperaturę strumienia wody.
9. Pomóż podopiecznemu wejść i wyjść z brodzika, o ile stan jego zdrowia nie pozwala na
wykonanie tych czynności samodzielnie.
10. Umyj podopiecznego, jeżeli sam nie może się umyć lub pomagaj przy umyciu.
11. Pomagaj po kąpieli osuszyć ciało.
12. Ubierz podopiecznego lub pomóż w ubieraniu.
13. Uporządkuj łazienkę.
14. Wykonanie czynności udokumentuj.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Z mycia pod prysznicem może korzystać podopieczny w pełni samodzielny, chyba że zostały
zamontowane specjalne udogodnienia przeznaczone dla osób niepełnosprawnych.
Zmiana koszuli nocnej (piżamy) choremu unieruchomionemu w łóżku.
Sposób postępowania przy zdejmowaniu koszuli nocnej (piżamy):
1. Unieś pośladki i podnieś do góry koszulę (bluzę piżamy).
2. Prawą ręką chwyć za bark podopiecznego, lewą wsuń pod plecy, unieś podopiecznego do
pozycji półsiedzącej, podsuń koszulę (bluzę) aż do barków.
3. Odepnij guziki, rozwiąż wiązania.
4. Zdejmij koszulę (bluzę) w kolejności: ręka bliższa, głowa, ręka dalsza.
5. Poleć zgiąć nogi podopiecznemu w kolanach i podeprzeć się nimi o materac łóżka.
6. Jedną ręką unieś pośladki, drugą zsuń spodnie.
7. Unosząc kolejno kończyny dolne, zdejmij nogawki spodni piżamy, najpierw z bliższej,
potem z dalszej kończyny.
Sposób postępowania przy zakładaniu koszuli nocnej (piżamy):
1. Zmarszcz koszulę po stronie pleców od szyi ku dołowi.
2. Nałóż przez głowę, następnie rękawy w kolejności: na rękę dalszą i bliższą.
3. W przypadku bluzy  zmarszcz rękaw i włóż na rękę dalszą, przełóż pod głową włóż na
rękę bliższą.
4. Unieś chorego do pozycji półsiedzącej, zsuń koszulę (bluzę) w dół pod pośladki (plecy)
i wyrównaj.
5. Zapnij guziki zawiąż wiązania.
6. Zmarszcz nogawki spodni piżamy i nałóż najpierw na nogę dalszą, następnie bliższą 
naciągnij powyżej kolan.
7. Poleć podopiecznemu zgiąć nogi w kolanach i podeprzeć się nimi o materac łóżka.
8. Wciągnij spodnie na pośladki, lekko je unosząc, na brzuch i wyrównaj.
Toaleta podopiecznego unieruchomionego w łóżku.
Cel:
 utrzymanie podopiecznego w czystości,
 poprawienie funkcji skóry i krążenia krwi,
 poprawienie samopoczucia podopiecznego, obserwacja skóry podopiecznego,
 wykształcenie nawyków higienicznych u podopiecznego.
Zasady obowiązujące przy myciu podopiecznego w łóżku:
1. Zachęć chorego do aktywnego udziału w myciu.
2. Przed rozpoczęciem mycia zgromadz
wszystkie potrzebne przybory.
3. Zapytaj go o stosowną dla niego temperaturę wody.
4. Zwrócić uwagę na temperaturę pomieszczenia.
5. Nie rozbieraj chorego całkowicie.
6. Zabezpiecz łóżko przed zamoczeniem.
7. Natychmiast osusz każdą umytą część ciała.
8. Pamiętaj o usuwaniu zarostu u mężczyzn.
9. Dbaj o higienę jamy ustnej i zębów (protezy).
10. Kąp i myj chorego co najmniej 2 godziny po posiłku.
11. Przestrzegaj kolejności mycia poszczególnych części ciała.
12. Zachowaj takt i zapewnij podopiecznemu poczucie bezpieczeństwa.
Przybory potrzebne do wykonania toalety podopiecznego w łóżku:
 miednica z wodą,
 dzbanek z wodą,
 basen,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
 ręczniki: cienki i gruby,
 mydło w płynie,
 2 gąbki (myjki) w różnych kolorach,
 szczoteczka do rąk,
 nożyczki, grzebień,
 kubek z wodą,
 pasta do zębów, szczoteczka,
 miseczka,
 stolik przyłóżkowy,
 krzesło, taboret,
 kremy lub mleczka do pielęgnacji ciała,
 rękawiczki lateksowe.
Sposób postępowania przy wykonywaniu toalety podopiecznego w łóżku:
Przynieś potrzebne przybory do łóżka podopiecznego. Postaw na stoliku, krześle lub
taborecie. Toaletę wykonać w następującej kolejności:
1. Mycie zębów  podłóż pod brodę podopiecznego cienki ręcznik, podaj szczoteczkę
z nałożoną pastą, lewą ręką unieś głowę chorego, prawą podaj wodę w kubeczku na
zmianę z miseczką w celu wypluwania. Czynność powtórz tyle razy ile trzeba. Wytrzyj
usta podopiecznego.
2. Mycie twarzy, szyi i uszu  zdejmij koszulę podopiecznemu, podłóż cienki ręcznik pod
głowę od strony dalszej, koniec ręcznika wyłóż na barki. Myjką I namydlaj twarz
podopiecznego, spłucz myjkę, zbierz mydło i wytrzyj twarz.
3. Mycie kończyn górnych  podłóż cienki ręcznik wzdłuż dalszej ręki, ułóż ją na ręczniku.
Namydloną myjką I umyj kończynę górną w kolejności: przedramię, ramię, pacha, a na
końcu dłoń. Osusz i włóż kończynę pod kołdrę. W ten sam sposób umyj kończynę bliższą.
4. Mycie klatki piersiowej  odwiń kołdrę odsłaniając klatkę piersiową. Namydloną myjką
I umyj powierzchnię. Osusz ręcznikiem.
5. Mycie brzucha  odsłoń brzuch podopiecznego i umyj namydloną myjką II. Osusz
grubym ręcznikiem.
6. Mycie pleców i pośladków  odwróć podopiecznego na bok, lub poleć mu zmienić
pozycję. Podłóż wzdłuż pleców i pośladków gruby ręcznik. Namydloną myjką II umyj
plecy i pośladki. Wytrzyj grubym ręcznikiem. Odwróć podopiecznego na plecy. Załóż mu
koszulę.
7. Mycie kończyn dolnych  podwiń koszulę podopiecznego lub zdejmij spodnie od piżamy.
Odsłoń kończynę dalszą, gruby ręcznik położyć wzdłuż kończyny i ułóż na nim zgiętą
w stawie kolanowym. Namydloną myjką II umyj w kolejności: udo, podudzie, stopa.
Wytrzyj kończynę, zabierz ręcznik, przykryj kołdrą. W ten sam sposób umyj kończynę
bliższą. Jeżeli potrzeba obetnij paznokcie.
8. Mycie intymnych części ciała:
 I sposób: Podłóż basen, wywiń kołdrę odsłaniając nogi chorego. Namydloną myjką
II umyj krocze i okolice odbytu. Spłucz wodą z dzbanka i wyjmij basen. Wytrzyj
pośladki grubym ręcznikiem.
 II sposób: Podłóż pod pośladki folię, a na niej gruby ręcznik. Namydloną myjką II
umyj krocze i okolice odbytu. Spłucz myjkę i kilkakrotnie zbierz mydło. Wytrzyj
grubym ręcznikiem. Usuń folię i ręcznik. Zsuń koszulę lub załóż podopiecznemu
spodnie od piżamy. Wszystkie czynności wykonuj z taktem, mając na względzie
poczucie godności podopiecznego.
9. Mycie głowy i włosów  należy wykonać zgodnie z algorytmem podanym poniżej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
10. Czesanie włosów  podłóż cienki ręcznik pod głowę podopiecznego, zakładając go od
strony dalszej. Uczesz włosy  najpierw stronę dalszą, potem bliższą. Delikatnie wysuń
ręcznik i wytrzep go nad koszem do śmieci.
11. Jeżeli zachodzi potrzeba obetnij paznokcie.
Sposób postępowania przy myciu głowy podopiecznego w łóżku:
1. Przygotować zestaw potrzebnego sprzętu: szampon, suszarka do włosów, grzebień,
dzbanki z ciepłą wodą (2), miska, folia (2), rącznik duży i mały, mały stolik, krzesło.
2. Przynieś zestaw sprzętu do łóżka podopiecznemu, staw krzesło i stolik (lub dwa krzesła)
z lewej strony łóżka. Na stoliku postaw szampon, suszarkę, mały ręcznik i dwa dzbanki
z wodą. Na krześle położyć miskę, a w niej duży ręcznik i 2 folie.
3. Poleć usiąść podopiecznemu, lub unieś jego plecy.
4. Złóż poduszkę w pół i podsuń podopiecznemu niżej pod plecy, tak aby górny brzeg
poduszki sięgał do barków.
5. Podtrzymuj lewą ręką głowę podopiecznemu, prawą położyć w kolejności: folię, ręcznik
i folię, a następnie miskę.
6. Zamocz wodą wcześniej rozczesane włosy, najpierw od strony dalszej, potem bliższej.
7. Polej szamponem i myj opuszkami palców ręki prawej skórę głowy, lewą podtrzymuj
głowę.
8. Spłukuj szampon polewając wodą z dzbanka tyle razy ile trzeba. Uważaj, aby nie zalać
uszu podopiecznego, ani pościeli.
9. Odstaw miskę prawą ręką na krzesło, zdejmij pierwszą folię i włóż ją do miski.
10. Owiń głowę w ręcznik z folią, tak, aby ściśle przylegały do szyi i głowy podopiecznego,
wytrzyj włosy.
11. Poleć usiąść podopiecznemu i podtrzymać koniec ręcznika.
12. Wysuń poduszkę spod pleców, strzepnij, podłóż pod głowę. Na poduszkę ułóż drugi,
suchy ręcznik i wygodnie ułóż podopiecznego.
13. Rozczesz włosy i wysusz je.
14. Posprzątaj przybory.
Podawanie basenu i kaczki podopiecznemu leżącemu w łóżku.
Wydalanie to naturalny proces usuwania z organizmu zbędnych produktów przemiany
materii. Jeżeli stan zdrowia na to pozwala należy podtrzymać podopiecznego w pozycji
siedzącej podczas wypróżniania, lub przewiez
ć na wózku do toalety. Zapewnij mu
bezpieczeństwo przez swoją pomoc. Jeżeli chory jest unieruchomiony w łóżku, może
odczuwać skrępowanie w przypadku konieczności załatwiania potrzeby wydalania w łóżku.
Należy zatem wszystkie czynności wykonywać z taktem, nie naruszając godności
podopiecznego. Zaleganie w organizmie produktów przemiany materii może prowadzić do
złego samopoczucia objawiającego się: bólem głowy, uczuciem pełności, brakiem apetytu,
bólem brzucha, wzdęciami.
Sposób postępowania przy podawaniu kaczki i basenu:
1. Podaj basen, lub kaczkę natychmiast, gdy podopieczny o to prosi.
2. Zachowaj takt, przy podawaniu i odbieraniu kaczki czy basenu.
3. Przed przystąpieniem do wykonania czynności załóż rękawiczki.
4. Odsłoń kołdrę z boku łóżka, poleć podopiecznemu zgiąć nogi w kolanach i podeprzeć się
nimi o materac.
5. Unieś lewą ręką lekko pośladki, prawą wsuń delikatnie basen.
6. Po wypróżnieniu podaj podopiecznemu papier toaletowy. Po wyjęciu basen odstaw
i zakryj pokrywą.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
7. Popraw ułożenie podopiecznego.
8. Wynieś basen do WC.
9. Umyj sobie ręce.
10. Podaj podopiecznemu miskę z wodą, mydło i ręcznik w celu umycia rąk.
11. Wróć do WC, opróżnij basen lub kaczkę, umyj szczotką pod bieżącą wodą z dodatkiem
detergentu. Odstaw na miejsce.
12. Obserwuj wydaliny podopiecznego. Jeżeli zaobserwujesz coś niepokojącego  poinformuj
lekarza.
13. Wywietrz mieszkanie.
14. Odnotuj wypróżnienie podopiecznego.
Jeżeli chory nie kontroluje wydalania  należy korzystać z pieluchomajtek.
Sposób postępowania w przypadku zmiany pieluchomajtek:
1. Przygotować i przynieś do łóżka podopiecznego potrzebny zestaw sprzętu: ręcznik, miskę
z wodą, mydło, myjkę (gąbkę), środek natłuszczający, pieluchomajtki odpowiedniego
rozmiaru, worek, rękawiczki jednorazowego użytku, odświeżacz powietrza.
2. Załóż rękawiczki jednorazowe.
3. Odwiń brzeg kołdry.
4. Poleć podopiecznemu zgiąć nogi w kolanach i unieść pośladki.
5. Wsuń lewą rękę pod pośladki i w razie potrzeby pomóż je unieść, prawą wsuń ręcznik
i rozłóż pod pośladkami.
6. Odepnij przylepiec pieluchomajtek.
7. Zaobserwuj zmiany w wydalinach.
8. Zbierz dokładnie i delikatnie czystymi brzegami pieluchomajtek masy kałowe, zwijając
brzegi pieluchomajtek do środka.
9. Unieś pośladki sposobem jak wyżej i wysuń pieluchomajtki.
10. Zabrudzone pieluchomajtki włóż do worka.
11. Umyj namydloną myjką pośladki i okolicę odbytu.
12. Osusz dokładnie umytą skórę i natłuść ją.
13. Czyste pieluchomajtki wsuń pod pośladki i zapnij przylepce.
14. Wyjmij ręcznik.
15. Do mycia rąk podaj podopiecznemu miskę z wodą, ręcznik.
16. Popraw bieliznę pościelową i ułożenie chorego (jeżeli bielizna pościelowa jest zamoczona
lub zabrudzona  należy ją zmienić).
17. Uporządkuj sprzęt.
18. Zdejmij rękawiczki, odśwież powietrze, wywietrz mieszkanie.
19. Odnotuj wypróżnienie podopiecznego.
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jaki sposób pomóc podopiecznemu wykąpać się w wannie?
2. W jaki sposób pomóc podopiecznemu w kąpieli pod prysznicem?
3. W jaki sposób zmienić koszulę nocną (piżamę) podopiecznemu unieruchomionemu
w łóżku?
4. Jakie zasady obowiązują podczas toalety podopiecznego unieruchomionego w łóżku?
5. Jakie przybory są potrzebne do wykonania toalety podopiecznego w łóżku?
6. Przedstaw sposób wykonania toalety podopiecznego unieruchomionego w łóżku?
7. W jaki sposób umyjesz głowę podopiecznemu w łóżku?
8. Omów sposób podania podopiecznemu basen lub kaczkę?
9. W jaki sposób zmienić podopiecznemu pieluchomajtki?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Jeżeli potrafisz odpowiedzieć na powyższe pytania możesz przystąpić do wykonania ćwiczeń.
Jeżeli, któreś pytanie sprawia Ci trudność zapoznaj się raz jeszcze z odpowiednią partią
materiału nauczania.
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Podopieczny, którym się opiekujesz cierpi na bóle pleców oraz barku. W warunkach
symulowanych pomóż podopiecznemu w kąpieli pod natryskiem.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przyjąć rolę podopiecznego, opiekuna lub obserwatora,
2) jako opiekun przygotować sprzęt potrzebny do wykonania zadania,
3) wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
4) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
5) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały
popełnione błędy,
6) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
7) ćwiczenie powtarzać aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 brodzik z prysznicem, maty antypoślizgowe, przybory toaletowe (mydło, płyn do kąpieli,
gąbki, szampon), ręczniki, kremy lub mleczka pielęgnujące skórę, czystą bieliznę,
szlafrok, rękawiczki lateksowe.
Ćwiczenie 2
Twój podopieczny spożył kolację o godzinie 18.00. O której najwcześniej możesz
wykonać mu kąpiel w wannie? W warunkach symulowanych pomóż mu przy kąpieli
w wannie. Podopieczny którym się opiekujesz jest osobą w podeszłym wieku, porusza się
z trudem, ale samodzielnie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) odpowiedzieć na zadane w ćwiczeniu pytanie,
2) przyjąć rolę podopiecznego, opiekuna lub obserwatora,
3) jako opiekun przygotować sprzęt potrzebny do wykonania zadania,
4) wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
5) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
6) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie
popełniono błędy,
7) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
8) ćwiczenie powtarzać aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 wanna, maty antypoślizgowe, przybory toaletowe (mydło, płyn do kąpieli, gąbki,
szampon), ręczniki lateksowe, kremy lub mleczka do pielęgnacji skóry, czystą bieliznę,
szlafrok.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Ćwiczenie 3
Zmień podopiecznemu leżącemu w łóżku koszulę (piżamę). Twój podopieczny ma
problemy z samodzielnym siadaniem i zmianą pozycji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przyjąć rolę podopiecznego, opiekuna lub obserwatora,
2) jako podopieczny położyć się w łóżku,
3) jako opiekun przygotować sprzęt potrzebny do wykonania zadania,
4) wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
5) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
6) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie
popełniono błędy,
7) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
8) ćwiczenie powtarzać aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 łóżko z pościelą, dwie piżamy, dwie koszule nocne.
Ćwiczenie 4
Wykonać toaletę podopiecznego leżącego w łóżku.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przyjąć rolę podopiecznego, opiekuna lub obserwatora,
2) jako podopieczny położyć się w łóżku,
3) jako opiekun przygotować sprzęt potrzebny do wykonania zadania,
4) wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
5) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
6) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie
popełniono błędy,
7) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
8) ćwiczenie powtarzać aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 łóżko z pościelą, miska z wodą, dzbanek z wodą, basen, ręczniki: cienki i gruby, mydło
w płynie, 2 gąbki (myjki) w różnych kolorach, szczoteczka do rąk, nożyczki, kubek z
wodą, pasta do zębów, miseczka, grzebień, stolik przyłóżkowy, krzesło, taboret,
rękawiczki lateksowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Ćwiczenie 5
W warunkach symulowanych umyj głowę podopiecznej, która od dłuższego czasu jest
unieruchomiona w łóżku i samodzielnie nie może wykonać tej czynności.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przyjąć rolę podopiecznego, opiekuna lub obserwatora,
2) jako podopieczny położyć się w łóżku,
3) jako opiekun przygotować sprzęt potrzebny do wykonania zadania,
4) wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
5) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
6) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały
popełnione błędy,
7) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
8) ćwiczenie powtarzać aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 łóżko z pościelą, szampon, suszarka do włosów, grzebień, dzbanki z ciepłą wodą (2),
miska, folia (2), rącznik duży i mały, mały stolik, krzesło lub taboret.
Ćwiczenie 6
Podaj podopiecznemu leżącemu w łóżku w symulowanej sytuacji (kobieta, mężczyzna)
na żądanie kaczkę lub basen.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przyjąć rolę podopiecznego, opiekuna lub obserwatora,
2) jako podopieczny położyć się w łóżku,
3) jako opiekun przygotować sprzęt potrzebny do wykonania zadania,
4) wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
5) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
6) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały
popełnione błędy,
7) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
8) ćwiczenie powtarzać aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 łóżko z pościelą, basen, kaczka, papier toaletowy, dzbanek z wodą, mydło, miska,
ręcznik, rękawiczki lateksowe.
Ćwiczenie 7
Podopieczny, który nie kontroluje wydalania zanieczyścił się. W warunkach
symulowanych zmień pieluchomajtki.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przyjąć rolę podopiecznego, opiekuna lub obserwatora.
2) jako podopieczny położyć się w łóżku.
3) jako opiekun przygotować sprzęt potrzebny do wykonania zadania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4) wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem.
5) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności.
6) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie
popełniono błędy.
7) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami.
8) ćwiczenie powtarzać aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 łóżko z pościelą, ręcznik, miskę z wodą, mydło, myjkę (gąbkę), środek
natłuszczający/pielęgnujący skórę/, pieluchomajtki odpowiedniego rozmiaru, worek,
rękawiczki lateksowe, odświeżacz powietrza.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wykonać czynności pielęgnacyjne u podopiecznego starego
oraz psychicznie i fizycznie niepełnosprawnego?
2) dobrać metody pielęgnowania do wieku, stanu
niepełnosprawności oraz sytuacji niepełnosprawnego i jego
rodziny?
3) przygotować podopiecznego do wykonania zabiegów
higienicznych?
4) pomóc podopiecznemu w utrzymaniu higieny osobistej?
5) wykorzystać sprzęt i udogodnienia techniczne w utrzymaniu
higieny osobistej?
6) zastosować różne techniki wykonywania zabiegów
pielęgnacyjnych u podopiecznego?
7) włączyć rodzinę podopiecznego do wykonywania zabiegów
pielęgnacyjnych?
8) nauczyć podopiecznego samoobsługi, samoopieki oraz
czynności profilaktycznych?
9) zapewnić podopiecznemu poczucie bezpieczeństwa w czasie
wykonywania czynności pielęgnacyjnych?
Jeżeli zaznaczyłeś  tak to znaczy, że osiągnąłeś zaplanowane cele i możesz przejść do
następnej części. Jeżeli, w którymś przypadku odpowiedziałeś  nie wróć do odpowiedniej
partii materiału nauczania i wykonać jeszcze raz odpowiednie ćwiczenie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
4.4. Działania profilaktyczne
4.4.1. Materiał nauczania
Podopieczny, leżący, obłożnie chory mający problemy z samodzielnym poruszaniem,
zmianą pozycji narażony jest na powikłania wynikające z unieruchomienia. Problemom
związanych z długotrwałym unieruchomieniem można zapobiec, prowadząc troskliwą
i sumienną opiekę.
Najczęstsze powikłania będące wynikiem braku dostatecznej opieki to:
 zapalenie płuc,
 odleżyny, odparzenia,
 zesztywnienie stawów /przykurcze/.
Poniższe działania pełnią rolę profilaktyczną, zapobiegają powstawaniu powikłań.
Ćwiczenia oddechowe z elementami drenażu złożeniowego.
Ćwiczenia oddechowe:
 ułatwiają wydalanie zalęgającej w oskrzelach wydzieliny,
 rozprężają płuca,
 poprawiają ich dotlenienie,
 stwarzają warunki do skutecznego kaszlu,
 angażują określone grupy mięsni w celu poprawienia ich sprawności,
 ułatwiają wykonywanie codziennych czynności,
 uczą prawidłowego oddychania,
 zapobiegają zapaleniu płuc.
Przed rozpoczęciem ćwiczeń oddechowych przewietrz pomieszczenie, wyjaśnij podopiecznemu:
 ich cel,
 sposób wykonania,
 zamierzony efekt.
Ćwiczenia można wykonywać w pozycji leżącej, siedzącej, zawsze wygodnej dla
podopiecznego.
Najprostsze ćwiczenia to:
1. Wykonanie trzech głębokich wdechów. Ćwiczenie polega na wdychaniu powietrza przez
nos i wydychaniu przez zaciśnięte usta, wolno, spokojnie, naśladując gwizdanie.
Ćwiczenie takie należy wykonywać przynajmniej trzykrotnie w ciągu dnia.
2. Wykonanie głębokich wdechów z uniesieniem kończyn górnych przy wydechu
opuszczenie kończyn.
3. Umieszczamy jedną rękę na klatce piersiowej, drugą na nadbrzuszu i polecamy
podopiecznemu wykonać głęboki wdech z uniesieniem nadbrzusza, potem głęboki
wydech z udziałem mięśni brzucha. Po wykonaniu kilku wdechów i wydechów polecamy
podopiecznemu spokojnie oddychać.
4. Ćwiczenia pomagające regulować długość wydechu to:
 nadmuchiwanie papierowej torebki, balonu, woreczka foliowego,
 dmuchanie na wacik, serwetkę lub piórko zawieszone na nitce,
 dmuchanie przez słomkę do butelki napełnionej do połowy wodą,
 przedmuchiwanie wody z butelki pełnej do pustej itp.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Na zlecenie lekarza stosuje się tzw. drenaż ułożeniowy  czyli specjalne ułożenie
podopiecznego mające na celu drenowanie, czyli odprowadzanie wydzieliny z określonych
segmentów płuc i oskrzeli w zależności od umiejscowienia. W zależności od lokalizacji
zmian w płucach stosuje się różne pozycje drenażu ułożeniowego. Zasadą ogólną jest wyższa
pozycja bioder niż głowy. Podopieczny może być ułożony na brzuchu, plecach lub na boku.
Odksztuszanie wydzieliny może być wspomagane ręcznie poprzez:
 oklepywanie klatki piersiowej,
 wstrząsanie.
Wcześniej można wykonać inhalację lub podać środki wykrztuśne, rozrzedzające wydzielinę.
Oklepywanie wykonuje się rytmicznie lekko, zgiętą dłonią (palce i kciuk złączone razem)
w formie namiotu, łagodnie, nasilając w zależności od tolerancji podopiecznego.
Oklepywanie zaczynamy od podstawy klatki piersiowej do szczytu płuc wzdłuż żeber,
naprzemiennie po obu stronach kręgosłupa. Po oklepaniu układamy podopiecznego w takiej
pozycji, która pomoże w odkrztuszaniu. Podopiecznemu odkrztuszającemu wydzielinę należy
podać płatki ligniny lub chusteczki higieniczne, worek na odpadki, szklankę wody do
płukania ust oraz nerkę lub inne naczynie do odpluwania wody.
Ułożenie chorego i jego wygoda
Ułożenie chorego to pozycja ciała przyjmowana przez samego chorego lub nadawana w celu
osiągnięcia zamierzonego efektu. Zdrowy człowiek może przez wykonywanie odpowiednich
ruchów zmienić pozycję i odbarczyć określone okolice ciała.
Dzięki odpowiedniemu ułożeniu można:
 zapobiegać powstaniu niedokrwienia,
 ułatwiać oddychanie,
 zapobiegać przykurczom,
 łagodzić dolegliwości bólowe,
 unieruchomić chore kończyny,
 poprawić samopoczucie,
 uzyskać poprawę w stanach zagrażających życiu,
 stworzenie korzystnych warunków do ćwiczeń,
 zachęcanie do aktywności i kontaktów z otoczeniem.
Ze względu na stan zdrowia można wyróżnić trzy grupy podopiecznych:
1. Nie wymagających specjalnego ułożenia, którzy wybierają dowolną pozycję i zmieniają ją
w razie potrzeby.
2. Ci, którzy samodzielnie nie potrafią zapewnić sobie wygodnej pozycji ani dokonywać jej
zmiany.
3. Ci, których ułożenie w określonej pozycji jest konieczne ze względu na schorzenie i jego
leczenie.
Układając podopiecznego należy zwrócić uwagę na:
 symetrię barków i bioder,
 prawidłowe ułożenie głowy,
 prawidłowe ułożenie stóp.
U podopiecznych unieruchomionych pozycję ciała należy zmieniać co 2  4 godziny
w zależności od potrzeb i stanu zdrowia. Każda zmiana pozycji połączona jest z obserwacją
miejsc szczególnie narażonych na powstawanie zmian.
Układać podopiecznych możemy w trzech zasadniczych pozycjach:
 na plecach,
 na brzuchu,
 na boku.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Ułożenie na plecach  do tego ułożenia można zastosować kilka poduszek:
 pod kręgi szyjne i piersiowe (zmniejsza napięcie mięśni szyi, barków i zgięcie szyi),
 pod okolicę lędz
wiową (zmniejsza napięcie mięśni i zapobiega bólowi),
 między łydką a piętą (zmniejsza ucisk na piętę).
Pod pięty i łokcie można zastosować ochraniacze z gąbki poluretanowej ochraniacze z runa,
woreczki z prosem, siemieniem lnianym, krążki z waty.
Na plecach możemy ułożyć podopiecznego w pozycji:
 wysokiej,
 półwysokiej,
 poziomej (ułożenie płaskie).
Ułożenie wysokie można łatwo uzyskać, jeżeli łóżko ma ruchome wezgłowie. W warunkach
domowych można je zastąpić klinem tapicerskim (od tapczanu), odwróconym krzesłem lub
specjalnie ułożonymi kocami, poduszkami. Pod kolana podkłada się wałek lub poduszkę,
przygotowuje podparcie pod stopy, żeby podopieczny nie zsuwał się oraz stopy nie opadały.
Aby umożliwić podopiecznemu samodzielną zmianę pozycji z leżącej na siedzącą można
umocować w nogach łóżka drabinki sznurowe lub wykonane z bandaża czy taśmy tzw. lejce.
Przy ułożeniu płaskim, bez poduszek (w schorzeniach kręgosłupa) stosuje się specjalne
udogodnienia: stopy opiera się na podpórce, pod głowę i krzywiznę lędz
wiową zakłada się
małą poduszkę, pod pięty krążki, powyżej zgięć kolanowych wałki lub poduszki.
Ułożenie na brzuchu można zastosować przy braku przeciwwskazań i akceptacji
podopiecznego. Pod brzuch podkładamy poduszkę  która umożliwia fizjologiczne wygięcie
kręgosłupa i zabezpiecza piersi przed uciskiem. Stopy należy ułożyć za materacem
z podparciem, głowa zwrócona na bok. Ramiona należy odwiez
ć i zrotować na zewnątrz -
powoduje całkowite rozprężenie klatki piersiowej.
Podczas układania na boku należy zapewnić odpowiednie podparcie, np. kładąc wzdłuż
pleców wałek z poduszki, koca. Podopiecznemu leżącemu w tej pozycji należy ugiąć nogi
w stawach biodrowych i kolanowych, a między kolana włożyć małą poduszkę kostki
odbarczyć poduszeczkami, futrem.
Profilaktyka przeciwodleżynowa
Odleżyna jest skutkiem niedokrwienia i niedotlenienia tkanek uwarunkowanym naciskiem
przekraczającym ciśnienie włośniczkowe, a działającym na skórę i tkankę podskórną przez
zbyt długi czas. Odleżyna powstaje w miejscach szczególnie narażonych na ucisk, zwłaszcza
tam, gdzie kość przebiega blisko powierzchni ciała. W zależności od pozycji w jakiej
przebywa podopieczny na ciele są okolice szczególnie narażone na powstanie odleżyn i tak:
 pięty, kość guziczna, krzyżowa, łopatki, potylica, małżowiny uszne- pozycja grzbietowa,
 kostki, kolana, krętarze kości biodrowej, bark, za uszami, okolice wyrostka sutkowego 
pozycja boczna,
 kostki, kolana, mostek-pozycja brzuszna,
 pośladki, kość guziczka  pozycja siedząca.
Zapobieganie odleżynom polega na:
 zmianie pozycji podopiecznego leżącego co 2  4 godziny/w zależności od stanu
podopiecznego/,
 obserwacji skóry podopiecznego przy zmianie pozycji,
 oklepywaniu, opukiwaniu miejsc zagrożonych powstaniem odleżyn,
 stosowaniu maści, środków w sprayu, oliwki na wysuszoną i narażoną skórę,
 stosowaniu odpowiednich udogodnień (poduszki, podpórki, krążki, wałki, wyściółki
z runa owczego lub sztuczne futro, poduszki materace przeciwodleżynowe wypełnione
poruszającymi się kuleczkami, prosem, siemieniem lnianym, powietrzem, aparaty
stabilizujące stopy, lejce, drabinki),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
 dokładnym myciu, całkowitym osuszaniu zagrożonych okolic,
 wymiataniu okruchów, naciąganiu, wygładzaniu pościeli, bielizny osobistej,
 stosowaniu pełnowartościowej diety bogatej w witaminy i mikroelementy.
Działania zapobiegające powstawaniu odparzeń
Odparzenia powstają wszędzie tam, gdzie dwie powierzchnie ciała stykają się ze sobą,
w szczególności:
 pod pachami,
 w pachwinach,
 za małżowinami usznymi,
 w przestrzeniach między palcami,
 u ludzi tęgich  w fałdach powłok brzusznych,
 u kobiet  pod piersiami,
 u mężczyzn  pod workiem mosznowym.
Czynnikiem usposabiającym jest niedostateczna higiena ciała.
Zapobieganie odparzeniom polega na:
 zwracaniu uwagi przy myciu na miejsca szczególnie narażone na odparzenia,
 utrzymywaniu w stanie suchym miejsc narażonych,
 przed talkowaniem  przecieraniu miejsc zmienionych płynem dezynfekcyjnym do skóry
lub spirytusem salicylowym/stosując spirytus należy pamiętać , że wysusza skórę oraz
może powodować uczulenia,
 oddzielaniu od siebie stykających się powierzchni, np. za pomocą gazy, flanelki,
bawełny,
 wietrzenie miejsc podatnych na odparzenia.
Miejsca już sączące należy osuszać, oddzielać jałową gazą.
Profilaktyka przykurczy
Niebezpieczeństwo zesztywnienia stawów pojawia się wtedy, gdy mięśni pozostają przez
dłuższy czas nieczynne (porażenia, opatrunek gipsowy, zapalenie stawów).
Środki zapobiegawcze:
 ćwiczenia stawów bierne i czynne  zginanie prostowanie, ruchy obrotowe, chwytanie
i uciskanie elastycznej piłki,
 zmiana pozycji oraz właściwe układanie podopiecznego,
 stosowanie udogodnień (środków pomocniczych: ruchome wezgłowie, lejce, drabinki,
wałek pod kolana, podpórki pod stopy, materace poduszki, kółka przeciwodleżynowe).
4.4.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki jest cel wykonywania ćwiczeń oddechowych?
2. Jakie proste ćwiczenia oddechowe możesz wykonać z podopiecznym?
3. W jakim celu wykonujemy drenaż ułożeniowy? Na czyje zlecenie się go wykonuje?
4. Jaki jest cel zapewniania właściwego ułożenia podopiecznego w łóżku?
5. Jak często trzeba zmieniać pozycję podopiecznego w łóżku?
6. Jakie udogodnienia można stosować dla zapewnienia podopiecznemu wygodnego
ułożenia w łóżku?
7. Co to jest odleżyna i jakie są przyczyny jej powstania?
8. W jaki sposób należy prowadzić profilaktykę przeciwodleżynową?
9. Co to jest odparzenie i jaka jest jego przyczyna powstania ?
10. W jaki sposób można zapobiegać odparzeniom?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
11. W jakiej sytuacji dochodzi do powstania przykurczy?
12. Jakie środki zapobiegawcze zastosujesz w profilaktyce zesztywnienia stawów?
Jeżeli potrafisz odpowiedzieć na powyższe pytania możesz przystąpić do wykonania ćwiczeń.
Jeżeli, któreś pytanie sprawia Ci trudność zapoznaj się raz jeszcze z odpowiednią partią
materiału nauczania.
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Twoja podopieczna powinna wykonywać ćwiczenia oddechowe. Zaproponuj i wykonać
z nią (w sytuacji symulowanej) proste ćwiczenia oddechowe.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać partnera do wykonania ćwiczenia,
2) przyjąć rolę podopiecznego lub opiekuna,
3) jeżeli przyjąłeś rolę opiekuna wybrać proste ćwiczenie oddechowe (z opisanych
w poradniku dla ucznia lub w innych z
ródłach),
4) wykonać ćwiczenie z koleżanką/kolegą, który przyjął rolę podopiecznego,
5) zamienić się rolami z partnerem i wykonać ćwiczenie oddechowe zaproponowane przez
partnera  opiekuna,
6) udokumentować wykonanie zadania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 waciki, piórka, nitki, piłeczki pingpongowe, butelka, woda, słomki, balony.
Ćwiczenie 2
Zapewnij podopiecznemu pozycję wysoką w łóżku.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać partnera do wykonania ćwiczenia,
2) przyjąć rolę podopiecznego lub opiekuna,
3) jeżeli przyjąłeś rolę opiekuna przygotować odpowiednie udogodnienia do ułożenia
podopiecznego w pozycji wysokiej,
4) przygotować dla podopiecznego łóżko wraz z udogodnieniami,
5) jeżeli przyjąłeś rolę podopiecznego położyć się w łóżku,
6) jako opiekun  ułożyć podopiecznego w pozycji wysokiej stosując udogodnienia,
7) zamienić się rolami z partnerem i ponownie wykonać ćwiczenie,
8) udokumentować wykonanie zadania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 łóżko z materacem, udogodnienia do zapewnienia choremu wygodnej pozycji: ruchome
wezgłowie, klin tapicerski, krzesło, koce, krążki, wałki, poduszki, materace
przeciwodleżynowe, podpórka pod stopy, lejce lub drabinki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Ćwiczenie 3
Ułóż podopiecznego w pozycji zapobiegającej powstawaniu odleżyn.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać partnera do wykonania ćwiczenia,
2) przyjąć rolę podopiecznego lub opiekuna,
3) jeżeli przyjąłeś rolę opiekuna przygotować odpowiednie udogodnienia do ułożenia
podopiecznego w pozycji zapobiegającej powstawaniu odleżyn,
4) przygotować dla podopiecznego łóżko wraz z udogodnieniami,
5) jeżeli przyjąłeś rolę podopiecznego położyć się w łóżku,
6) jako opiekun  ułożyć podopiecznego w pozycji zapobiegającej powstawaniu odleżyn
stosując przygotowane udogodnienia,
7) zamienić się rolami z partnerem i ponownie wykonać ćwiczenie,
8) udokumentować wykonanie ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 łóżko z materacem, udogodnienia do zapewnienia choremu pozycji zapobiegającej
powstawaniu odleżyn: poduszki, podpórki, krążki, wałki, wyściółki z runa owczego lub
futra sztucznego, poduszki i materace przeciwodleżynowe wypełnione poruszającymi się
kuleczkami, aparaty stabilizujące stopy, lejce, drabinki.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wykonać czynności pielęgnacyjne u podopiecznego starego
oraz psychicznie i fizycznie niepełnosprawnego?
2) dobrać metody pielęgnowania do wieku, stanu
niepełnosprawności oraz sytuacji niepełnosprawnego i jego
rodziny?
3) przygotować podopiecznego do wykonania zabiegów
higienicznych?
4) wykorzystać sprzęt i udogodnienia techniczne w utrzymaniu
higieny osobistej?
5) zastosować różne techniki wykonywania zabiegów
pielęgnacyjnych u podopiecznego?
6) zastosować zasady profilaktyki przeciwodleżynowej,
przeciwodparzeniowej i przykurczom?
7) zapewnić podopiecznemu wygodne ułożenie w łóżku?
8) włączyć rodzinę podopiecznego do wykonywania zabiegów
pielęgnacyjnych?
9) nauczyć podopiecznego samoobsługi, samoopieki oraz
czynności profilaktycznych?
10) zapewnić podopiecznemu poczucie bezpieczeństwa w czasie
wykonywania czynności pielęgnacyjnych?
Jeżeli zaznaczyłeś  tak to znaczy, że osiągnąłeś zaplanowane cele i zakończyłeś kształcenie
w jednostce modułowej. Pielęgnowanie osoby niepełnosprawnej. Możesz teraz przystąpić do
sprawdzianu osiągnięć. Jeżeli, w którymś przypadku odpowiedziałeś  nie , wróć do
odpowiedniej partii materiału nauczania lub wykonać jeszcze raz odpowiednie ćwiczenie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
Sprawdzian I
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Zapoznaj się z treścią zadania praktycznego.
3. Ze sprzętu dostępnego w pracowni skompletuj potrzebny do wykonania zadania.
4. Korzystając z fantomu lub pomocy koleżanki/kolegi, który wcieli się w rolę
podopiecznego, wykonać poszczególne polecenia zawarte w zadaniu praktycznym.
5. Na wykonanie zadania masz 20 minut.
6. Pamiętaj o wszystkich aspektach wykonywanych czynności.
7. Przed rozpoczęciem wykonywania zadania zadaj nauczycielowi pytania, jeżeli coś nie jest
dla Ciebie jasne.
8. Twoja praca będzie przez nauczyciela oceniana.
Zadanie praktyczne
Wykonać poranną toaletę, pościel łóżko podopiecznemu leżącemu w łóżku. Ułóż
podopiecznego w pozycji wysokiej zabezpieczając przed powstaniem odleżyn. Wykorzystaj
informacje zawarte w opisie sytuacji.
Opis sytuacji
Twoja podopieczna Pani A (78) jest przeziębiona i lekarz zalecił jej pozostanie w łóżku przez
kilka dni. Pani A ma kłopoty z chodzeniem, ale porusza się samodzielnie korzystając z laski.
Przed chorobą prowadziła w miarę aktywny tryb życia, codziennie wstawała z łóżka,
wychodziła na krótkie spacery, uczestniczyła w przygotowaniu posiłków, dużo czasu
spędzała w fotelu słuchając radia. Podczas choroby podopieczna wyraz
nie osłabła.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
6. LITERATURA
1. Ciechaniewicz W. (red.): Pielęgniarstwo, ćwiczenia. PZWL, Warszawa 2002
2. Dison N.: Technika zabiegów pielęgiarskich. PZWL, Warszawa 1985
3. Encyklopedia zdrowia pod red. W.S. Gomułki, W. Rewerskiego, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 1997
4. Hunt P., Sdell B.: Pielęgniarstwo dorosłych z określonymi zaburzeniami fizjologicznymi.
PZWL, Warszawa 1990
5. Korczak C.: Higiena i ochrona zdrowia. PZWL, Warszawa 1997
6. Schiefele/ Staudt/ Dach: Pielęgniarstwo geriatryczne. Urban& Partner, Wrocław 1996
7. Standardy postępowania w pielęgniarstwie  praca zbiorowa wydana przez Naczelną Radę
Pielęgniarek i Położnych, Warszawa 1998
8. Wołynka S.: Pielęgniarstwo ogólne. PZWL, Warszawa 1986
9. Zahradniczek K. (red.): Wprowadzenie do pielęgniarstwa. PZWL, Warszawa 2004
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33