MINISTERSTWO EDUKACJI
i NAUKI
Janina Bujnowicz
Agnieszka Mikina
Wspomaganie niepełnosprawnego w rozwiązywaniu
problemów i zaspokajaniu potrzeb
346[03].Z1.03
Poradnik dla nauczyciela
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2005
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr Maria Bartecka - Straszny
dr Jerzy Krzyszkowski
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Katarzyna Maćkowska
Konsultacja:
dr Bożena Zając
Korekta:
mgr Joanna Iwanowska
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 346[03].Z1.03
Wspomaganie niepełnosprawnego w rozwiązywaniu problemów i zaspokajaniu potrzeb
zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu opiekunka środowiskowa.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Przykładowe scenariusze zajęć 7
5. Ćwiczenia 9
5.1. Niepełnosprawność  istota i rodzaje 9
5.1.1. Ćwiczenia 9
5.2. Potrzeby człowieka i skutki ich niezaspokojenia 15
5.2.1. Ćwiczenia 15
5.3. Metody pracy i rehabilitacja osób niepełnosprawnych 19
5.3.1. Ćwiczenia 19
6. Ewaluacja osiągnięć ucznia 23
7. Literatura 33
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu
zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie Opiekunka środowiskowa.
Modułowy program nauczania dla zawodu opiekunka środowiskowa składa się z zestawu
modułów kształcenia w zawodzie i odpowiadających im jednostek modułowych. Dla każdej
jednostki modułowej opracowany został pakiet edukacyjny. Pakiet edukacyjny zawiera
poradnik dla nauczyciela oraz poradnik dla ucznia. Poradnik dla ucznia skonstruowany jest
tak, aby umożliwić uczniom ukształtowanie umiejętności, które pomogą im zaliczyć
jednostkę modułową.
W poradniku dla ucznia zamieszczono następujące części:
 wymagania wstępne,
 cele kształcenia,
 materiał nauczania,
 sprawdzian osiągnięć,
 literatura.
Poradnik dla nauczyciela zawiera informacje i wskazówki niezbędne dla efektywnego
zorganizowania procesu kształcenia w jednostce modułowej. Zamieszczono w nim
następujące części:
 wymagania wstępne,
 szczegółowe cele kształcenia,
 przykładowe scenariusze zajęć,
 ćwiczenia,
 ewaluacja osiągnięć ucznia,
 literatura.
Wymagania wstępne określają umiejętności, jakie uczeń powinien posiadać przed
rozpoczęciem pracy z poradnikiem. Należy zachęcić uczniów, aby zapoznali się
z wymaganiami i ocenili, czy je spełniają. Dotyczą one umiejętności, które uczniowie
ukształtowali podczas dotychczasowej nauki. Spełnienie wymagań wstępnych pozwoli
uczniom na skoncentrowanie się na kształtowaniu nowych umiejętności potrzebnych do
zaliczenia jednostki modułowej.
Szczegółowe cele kształcenia określają umiejętności, jakie uczeń powinien ukształtować
w wyniku procesu kształcenia w jednostce modułowej. Przed rozpoczęciem zajęć należy
zapoznać uczniów z celami kształcenia, aby dowiedzieli się, czego się nauczą.
W poradniku dla nauczyciela zamieszczono dwa przykładowe scenariusze zajęć. Wskazują
one sposób prowadzenia zajęć dydaktycznych z wykorzystaniem metod zalecanych
w programie jednostki modułowej.
Materiał nauczania w jednostce modułowej podzielony jest na tematy. Dla każdego tematu
zamieszczono w poradniku dla nauczyciela ćwiczenia (tożsame z tymi, które znajdują się
w poradniku dla ucznia), które zawierają polecenie, wskazówki do realizacji, zalecane metody
nauczania  uczenia się oraz środki dydaktyczne. Wykonując poszczególne ćwiczenia uczeń
powinien ukształtować umiejętności niezbędne do zaliczenia jednostki modułowej.
Ewaluacja osiągnięć ucznia powinna zostać przeprowadzona z pomocą testów osiągnięć
szkolnych. W poradniku dla nauczyciela zamieszczono dwa przykładowe narzędzia pomiaru
dydaktycznego. Wszystkie zadania zamieszczone w testach obejmują treści objęte programem
nauczania oraz sprawdzają, czy uczeń osiągnął założone w jednostce modułowej cele. Każdy
test zawiera:
 plan testu sporządzony w formie tabelarycznej,
 punktację zadań,
 propozycję norm wymagań,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
 instrukcję dla nauczyciela,
 instrukcję dla ucznia,
 kartę odpowiedzi,
 zadania testowe i/lub zadania praktyczne.
Ostatnim elementem poradnika dla nauczyciela jest wykaz literatury. Zawiera on
zarówno pozycje przydatne uczniowi dla pogłębienia wiedzy z zakresu programu jednostki
modułowej, jak i pozycje metodyczne.
Jednostka modułowa: Wspomaganie niepełnosprawnego w rozwiązywaniu problemów
i zaspokajaniu potrzeb jest elementem modułu Działalność opiekuńcza i socjalna. Moduł ten
składa się z 6 jednostek:
 Planowanie i organizowanie pracy opiekuńczej
 Posługiwanie się językiem migowym
 Wspomaganie niepełnosprawnego w rozwiązywaniu problemów i zaspokajaniu potrzeb
 Organizowanie miejsca i przestrzeni mieszkaniowej podopiecznego
 Pielęgnowanie osoby niepełnosprawnej
 Przygotowywanie posiłków osobie niepełnosprawnej
Jednostka Wspomaganie niepełnosprawnego w rozwiązywaniu problemów i zaspokajaniu
potrzeb zawiera podstawowe informacje na temat niepełnosprawności, związanych z tym
problemów oraz metod pracy z osobami niepełnosprawnymi i pozwala na ukształtowanie
umiejętności niezbędnych do wykonywania zawodu opiekunki środowiskowej.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne w jednostce modułowej prowadzone były
różnymi metodami uwzględniającymi wszystkie strategie kształcenia wielostronnego.
Szczególny nacisk powinien zostać położony na wykorzystanie metod z zakresu strategii
problemowej (metody problemowe) i operacyjnej (metody praktyczne). Formy organizacyjne
pracy powinny być zróżnicowane począwszy od samodzielnej pracy uczniów do pracy
zespołowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
 wskazać podstawowe metody stosowane w pracy socjalnej,
 identyfikować pojęcie problemu i etapy jego rozwiązywania,
 identyfikować pojęcie zmiany rozwojowej w poszczególnych okresach życia człowieka,
 identyfikować zasady planowania pracy,
 identyfikować podstawowe kwestie społeczne,
 charakteryzować strukturę pomocy społecznej,
 identyfikować zasady pracy z osobą niepełnosprawną,
 formułować i wyrażać opinie,
 aktywnie słuchać,
 formułować jasne i logiczne argumenty w dyskusji,
 uczestniczyć w pracy zespołu przyjmując różne role.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji ćwiczeń podanych w poradniku uczeń powinien umieć:
 określić rodzaje niepełnosprawności,
 scharakteryzować różne stopnie upośledzenia umysłowego,
 zidentyfikować zaburzenia psychofizyczne towarzyszące upośledzeniu umysłowemu,
 scharakteryzować niektóre choroby psychiczne i zespoły zaburzeń psychicznych,
 określić symptomy, rodzaje i następstwa niepełnosprawności fizycznej,
 zdiagnozować potrzeby osób z różnego rodzaju niepełnosprawnością,
 określić zmiany rozwojowe zachodzące w życiu człowieka niepełnosprawnego,
 scharakteryzować psychologiczne mechanizmy funkcjonowania człowieka
niepełnosprawnego,
 rozróżnić pojęcie potrzeby i problemu,
 określić z
ródła i mechanizmy powstawania problemów,
 opisać istotę problemów społecznych, ich przejawy oraz wpływ na funkcjonowanie
podopiecznego,
 posłużyć się podstawowymi metodami pracy socjalnej z osobą niepełnosprawną,
 scharakteryzować metody rewalidacji osób z upośledzeniem umysłowym, niewidomych,
głuchych, głuchoniewidomych, starych i przewlekle chorych,
 zastosować zasady obowiązujące w kontaktach z osobami niepełnosprawnymi będącymi
w sytuacji problemowej,
 opracować plan niesienia pomocy podopiecznemu z uwzględnieniem jego własnych
możliwości,
 zorganizować pomoc podopiecznemu w zakresie jego własnych możliwości
i umiejętności.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. PRZYKA
ADOWE SCENARIUSZE ZAJ
Ć
Scenariusz 1
Temat: Bariery rehabilitacji  bariery architektoniczne  przygotowanie do wykonania
projektu
Czas: 90 min.
Cele kształcenia:
W wyniku przeprowadzonego procesu kształcenia uczeń będzie potrafił:
 zidentyfikować bariery rehabilitacji,
 scharakteryzować poszczególne rodzaje barier rehabilitacji,
 sformułować cele projektu,
 zaplanować czynności związane z wykonaniem projektu,
 zorganizować pracę zespołu do wykonania projektu.
Metody nauczania-uczenia się:
 pogadanka,
 instruktaż,
 metoda projektów.
Formy pracy:
 praca grupowa,
 praca jednolita.
Przebieg zajęć
1. Nauczyciel przedstawia cele zajęć.
2. Nauczyciel prezentuje rodzaje barier rehabilitacji i krótko je charakteryzuje.
3. Uczniowie zapoznają się z ćwiczeniem do wykonania (ćwiczenie 4.3. 4).
4. Nauczyciel przedstawia zasady wykonania projektów w zespołach:
 Uczniowie pracują w 3 4 osobowych zespołach;
 Uczniowie przygotowują opis (konspekt projektu) zawierający następujące
elementy: tytuł projektu, cel projektu, plan projektu;
 Uczniowie przygotowują harmonogram działań z podziałem na czynności, osoby
odpowiedzialne i terminy;
 Nauczyciel zawiera i podpisuje kontrakty na wykonanie projektów z poszczególnymi
zespołami;
 Uczniowie wykonują projekt zgodnie z wytycznymi zamieszczonymi w ćwiczeniu 
na wykonanie projektu uczniowie mają 1 2 tygodnie (nauczyciel wyznacza
dokładny termin prezentacji projektów);
 Uczniowie przygotowują prezentacje swojego projektu wykorzystując różne
techniki np. prezentacja nakręconego filmu, wystawa zdjęć itp. (sposób prezentacji
zależy od pomysłowości uczniów)
5. Uczniowie dzielą się na 3 4 osobowe zespoły.
6. Uczniowie pracują w zespołach przygotowując opis projektu oraz harmonogram działań;
7. Nauczyciel ustala z uczniami termin konsultacji.
8. Nauczyciel zawiera kontrakty z zespołami wykonującymi projekty.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Scenariusz 2
Temat: Bariery architektoniczne  prezentacja projektów
Czas: 90 min.
Cele kształcenia:
W wyniku przeprowadzonego procesu kształcenia uczeń będzie potrafił:
 wskazać bariery architektoniczne na jakie napotyka osoba niepełnosprawna,
 wskazać ograniczenia dla osoby niepełnosprawnej jakie wynikają z występowania barier
architektonicznych,
 wskazać możliwości niwelowania barier architektonicznych,
 zaprezentować efekty swojej pracy.
Metody nauczania uczenia się:
 metoda projektów,
 dyskusja frontalna.
Formy pracy:
 praca grupowa,
 praca jednolita.
Środki dydaktyczne:
Dobór środków zależy od technik prezentacji wykonanych przez uczniów projektów. Może to
być telewizor, odtwarzacz video, rzutnik pisma, tablica flip  chart itp.
Przebieg zajęć
1. Nauczyciel przypomina główne cele przygotowywanych projektów.
2. Nauczyciel wyznacza osoby oceniające prezentacje projektów według przyjętych
kryteriów.
3. Poszczególne grupy uczniów prezentują wykonane projekty.
4. Wyznaczeni uczniowie oceniają poszczególne prezentacje projektów.
5. Nauczyciel prowadzi dyskusję podsumowującą zwracając uwagę na utrudnienia
i ograniczenia, jakie w życiu osób niepełnosprawnych (z różnymi rodzajami
niepełnosprawności) powoduje występowanie barier architektonicznych oraz możliwości
ich niwelowania.
6. Nauczyciel ocenia wykonane projekty stosując np. metodę samooceny i wykorzystując
przeprowadzoną ocenę społeczną (ocenianie przez wyznaczone osoby oceniające).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
5. ĆWICZENIA
5.1. Niepełnosprawność  istota i rodzaje
5.1.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ następstwa niepełnosprawności dla osób z uszkodzeniem narządu słuchu.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z literaturą dotyczącą problemów osób z uszkodzeniem słuchu,
2) zastanowić się nad ograniczeniami udziału tych osób w pełnieniu ról społecznych np.
rodzinnych, zawodowych, koleżeńskich itp.
3) opracować wyniki swojej pracy uwzględniając stopień utraty słuchu  wpisać do tabeli,
Stopień utraty słuchu
Lekki Umiarkowany Znaczny Głuchota
Role społeczne: niedosłuch niedosłuch niedosłuch
Rodzinne
Zawodowe
Koleżeńskie
Inne (jakie?)
4) zaprezentować wyniki swojej pracy na forum klasy,
5) uczestniczyć w podsumowaniu ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
Ćwiczenie może być wykonane indywidualnie, w parach lub w grupach (dyskusja
wielokrotna). Podsumowanie ćwiczenia powinno mieć charakter dyskusji frontalnej.
Środki dydaktyczne:
- pozycje literatury na temat osób z uszkodzeniem narządu słuchu, (ewentualnie komputer
z dostępem do Internetu), arkusze papieru, mazaki, tablica, magnesy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Ćwiczenie 2
Dokonaj charakterystyki zaburzeń osobowości.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać partnerów do pracy w 3 4 osobowym zespole,
2) zapoznać się z charakterystyką typu zaburzenia osobowości przydzielonego zespołowi
przez nauczyciela lub pokazanego podczas projekcji filmu na lekcji,
3) wybrać cechy charakterystyczne określające typ zaburzenia,
4) zapisać wyniki pracy zespołu na dużym arkuszu papieru,
5) zaprezentować wyniki swojej pracy na forum klasy,
6) uczestniczyć w dyskusji plenarnej  zastanowić się nad innymi przykładami zaburzeń
osobowości na przykładzie przeczytanej literatury, artykułów prasowych, obejrzanych
filmów i autentycznych zdarzeń,
Zalecane metody nauczania uczenia się:
Ćwiczenie powinno być wykonane z wykorzystaniem metod ekspresyjnych (film) oraz
w grupach (dyskusja wielokrotna). Podsumowanie ćwiczenia powinno mieć charakter
dyskusji frontalnej.
Środki dydaktyczne:
- film fabularny prezentujący bohatera charakteryzującego się zaburzeniami osobowości,
lub kartki ze wskazanymi typami zaburzeń osobowości (ewentualnie artykuły prasowe),
pozycje literatury na temat zaburzeń osobowości, (ewentualnie komputer z dostępem do
Internetu), arkusze papieru, mazaki, tablica, magnesy.
Ćwiczenie 3
Korzystając z informacji zawartych w poradniku dla ucznia oraz z dostępnej literatury
dokonaj charakterystyki możliwości osób z różnymi stopniami upośledzenia umysłowego.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z literaturą dotyczącą osób upośledzonych umysłowo,
2) dokonać wyboru cech charakteryzujących osoby niepełnosprawne z uwzględnieniem ich
stopnia niepełnosprawności pod kątem:
 nawiązywania kontaktu,
 wyrażania emocji,
 komunikowania się z otoczeniem,
 zdolności do samoobsługi,
 zdolności uczenia się,
 planowania i wykonywania czynności,
 zdolności do pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
3) opracować materiał w tabeli przypisując zdolności i umiejętności do stopnia
upośledzenia:
 lekkiego,
 umiarkowanego,
 znacznego,
 głębokiego.
Upośledzenie w stopniu:
lekkim umiarkowanym znacznym głębokim
Nawiązywanie
kontaktów
Wyrażanie
emocji
Komunikowanie
się z otoczeniem
Zdolność do
samoobsługi
Zdolność uczenia
się
Planowanie i
wykonywanie
czynności
Zdolność do
pracy
4) zaprezentować wyniki swojej pracy na forum klasy,
5) uczestniczyć w podsumowaniu zajęć.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
Ćwiczenie może być wykonane indywidualnie, w parach lub w grupach (dyskusja
wielokrotna). Podsumowanie ćwiczenia powinno mieć charakter dyskusji frontalnej.
Środki dydaktyczne:
- pozycje literatury na temat osób upośledzonych umysłowo, (ewentualnie komputer
z dostępem do Internetu), arkusze papieru, mazaki, tablica, magnesy.
Ćwiczenie 4
Rozpoznaj objawy choroby psychicznej na podstawie opisu przypadku.
Opis przypadku
60-letni Pan B. został przyjęty na oddział psychiatryczny. Dotąd nie leczył się
psychiatrycznie, jest rozwiedziony, ma dwójkę dorosłych dzieci, mieszka razem z byłą żoną
w jednym mieszkaniu. Twierdzi, że do szpitala trafił przez pomyłkę, gdyż to jego była żona
powinna się leczyć psychiatrycznie. Uważa, że w wyraz
ny sposób chce się od dłuższego
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
czasu go pozbyć. Kiedy jeszcze byli małżeństwem zauważył, że czasem po zjedzeniu posiłku
przygotowanego przez żonę bardzo z
le się czuje. Jak się póz
niej domyślił, to dlatego, że żona
dosypywała mu jakiś środków do potraw. Zauważył w szafce w kuchni buteleczkę
z lekarstwami bez nalepki.
Uważa, że po rozwodzie żona postanowiła przejąć jego wysoką emeryturę. Zaczął sam sobie
przygotowywać jedzenie i dosypywanie trucizny zdarzało się sporadycznie, np. gdy zostawił
ugotowaną zupę w lodówce. Dorobił klucz do swojego pokoju i czuwa, żeby nie dać się
 wykończyć . Tylko gdy przyjeżdża zięć, to chyba dorabia klucze do jego pokoju, bo gdy
wraca do domu, to w jego pokoju unosi się dziwny zapach. Zawsze wylewa wodę z czajnika
i nalewa nowej. Inaczej po zrobieniu herbaty poczułby się z
le. Z żoną żyje w ciągłym
konflikcie  już kilkanaście razy wymieniał zamki do swojego pokoju. Wprawdzie nigdy
żony nie złapał na tym jak wchodzi do jego pokoju, ale ona jest na to za sprytna. Jego pobyt
w szpitalu też nie jest dziełem przypadku  żona chce  zrobić z niego wariata skoro nie
udało jej się go otruć.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z opisem przypadku,
2) wynotować te zachowania, które można uznać za chorobowe,
3) przeanalizować objawy różnych chorób psychicznych i zidentyfikować chorobę,
4) zaprezentować wyniki swojej pracy na forum klasy,
5) uczestniczyć w podsumowaniu ćwiczenia  zwrócić uwagę na zespół objawów
charakteryzujących konkretną chorobę psychiczną.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
Ćwiczenie może być wykonane indywidualnie, w parach lub w grupach (dyskusja
wielokrotna). Podsumowanie ćwiczenia powinno mieć charakter dyskusji frontalnej.
Środki dydaktyczne:
- pozycje literatury na temat chorób psychicznych, (ewentualnie komputer z dostępem do
Internetu), arkusze papieru, mazaki, tablica, magnesy.
Ćwiczenie 5
Rozpoznaj objawy choroby psychicznej na podstawie opisu przypadku.
Opis przypadku
Pan Adam 24-letni mężczyzna został przywieziony do szpitala psychiatrycznego. Przez kilka
godzin jez
dził po mieście taksówką, załatwiał różne sprawy, a następnie odmówił zapłaty za
przejazd. Zachowywał się agresywnie, krzyczał, że jest ważną osobistością, nie musi płacić za
taksówkę, a taksówkarz powinien czuć się zaszczycony, że woził go dla załatwienia ważnych
spraw państwowych. Taksówkarz wezwał policję, a ta pogotowie ratunkowe, ze względu na
dziwne zachowanie pana Adama.
Podczas rozmowy w szpitalu Pan Adam był w dobrym nastroju, zbagatelizował zatarg
z taksówkarzem jako mało istotny. Powiedział, że jest ważną osobą ze względu na swoje
umiejętności przewidywania przyszłości, a po mieście jez
dził dla załatwienia ważnych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
interesów, które przyniosą mu duży zysk. Zresztą pieniądze nie są mu aż tak potrzebne, gdyż
ma zdolność zamieniania dotykiem metalu w złoto  znajomi mówią o nim  złoty chłopak .
Przyznał, że przez ostatni miesiąc niewiele sypia, nie odczuwa zmęczenia, czuje się dobrze,
jak nigdy dotąd. Nie widzi nic złego w alkoholu, zaczął ostatnio palić papierosy. Nie obawia
się sprawy karnej, ani kłopotów z policją, bo wszystko  potrafi załatwić . Cały czas mówił
dużo i szybko, nie dopuszczając nikogo do głosu, żywo gestykulował, denerwował się przy
próbie uściślenia faktów. Obiecywał załatwienie wielu urządzeń potrzebnych na oddziale,
dotykał rękoma głów innych pacjentów, twierdząc, że ich to uzdrowi.
Kiedy zjawił się w szpitalu jego ojciec, okazało się, że pan Adam zmienił swoje zachowanie
od miesiąca  stał się bardzo aktywny, nie spał w nocy, porozdawał swoje płyty, sprzedał
sprzęt audio  video za bezcen, twierdząc, że robi wspaniały interes. Przy każdej próbie
rozmowy reagował gwałtownie, nawet zagroził ojcu, że go pobije. Chodził na całą noc na
dyskoteki, wracał rano pod wpływem alkoholu, bez śladu zmęczenia. Przyprowadził do domu
kilka dziewczyn, każdą przedstawiając jako swoją narzeczoną. Ojciec przyznał, że kilka
miesięcy wcześniej syn przebywał w szpitalu psychiatrycznym z powodu załamania
nerwowego po stracie dziewczyny. Po wyjściu ze szpitala, przez wiele tygodni był załamany,
prawie nie wychodził z domu, siedział w swoim pokoju, albo snuł się po mieszkaniu.
Przyjmował zalecone leki, ale ostatnio przerwał leczenie, gdyż uznał, że leki są mu
niepotrzebne.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z opisem przypadku,
2) wynotować te zachowania, które można uznać za chorobowe,
3) przeanalizować objawy różnych chorób psychicznych i zidentyfikować chorobę,
4) zaprezentować wyniki swojej pracy na forum klasy,
5) uczestniczyć w podsumowaniu ćwiczenia  zwrócić uwagę na zespół objawów
charakteryzujących konkretną chorobę psychiczną.
Zalecane metody nauczania  uczenia się:
Ćwiczenie może być wykonane indywidualnie, w parach lub w grupach (dyskusja
wielokrotna). Podsumowanie ćwiczenia powinno mieć charakter dyskusji frontalnej.
Środki dydaktyczne:
- pozycje literatury na temat chorób psychicznych, (ewentualnie komputer z dostępem do
Internetu), arkusze papieru, mazaki, tablica, magnesy.
Ćwiczenie 6
Rozpoznaj objawy choroby psychicznej na podstawie opisu przypadku.
Opis przypadku
Pani Anna (60 lat) trafiła do szpitala z powodu uciążliwego bólu głowy. Z pacjentką
rozmawiał psychiatra. Rozmowa z pacjentką była trudna do nawiązania. Patrzyła na
pytającego, śledziła ruchy warg, po pewnym czasie namysłu odpowiadała  nie wiem lub
 nie pamiętam . Nie umiała podać swojej daty urodzenia, ani imienia córki. Powiedziała, że
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
mieszka z mężem, zdziwiła się, że jest obecnie w szpitalu. Podczas rozmowy była pogodna,
nie uskarżała się na nic. Od córki uzyskano informację, że stan pani Anny pogorszył się
znacznie od dwóch lat, czyli od śmierci męża. Już wcześniej miała kłopoty z pamięcią, nie
wychodziła z domu, zakupy zlecała córce. Po śmierci męża czuła się bardzo z
le, przeważnie
siedziała w fotelu, nic jej nie interesowało. Pod wieczór się ożywiała. Raz zdarzyło się, że
w nocy prowadziła rozmowę z nieżyjącym mężem, tak jakby był obok niej. Kilka dni przed
przyjęciem do szpitala pani Anna zanieczyściła się po raz pierwszy kałem. Nie potrafiła
wyjaśnić, co się stało. Córka twierdzi, że trudno z mamą nawiązać rozmowę, trzeba jej
wielokrotnie powtarzać te same rzeczy, a i tak ich nie zapamiętuje. Często siedzi w fotelu
i płacze. Ostatnio, kiedy przyszła jej siostra, bardzo się przestraszyła, gdyż jej nie poznała.
Pani Anna na nic poważnie nie chorowała, zawsze była osobą żywą i aktywną. Czasem
skarżyła się tylko na ból głowy.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z opisem przypadku,
2) wynotować te zachowania, które można uznać za chorobowe,
3) przeanalizować objawy różnych chorób psychicznych i zidentyfikować chorobę,
4) zaprezentować wyniki swojej pracy na forum klasy,
5) uczestniczyć w podsumowaniu ćwiczenia  zwrócić uwagę na zespół objawów
charakteryzujących konkretną chorobę psychiczną.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
Ćwiczenie może być wykonane indywidualnie, w parach lub w grupach (dyskusja
wielokrotna). Podsumowanie ćwiczenia powinno mieć charakter dyskusji frontalnej.
Środki dydaktyczne:
- pozycje literatury na temat chorób psychicznych, (ewentualnie komputer z dostępem do
Internetu), arkusze papieru, mazaki, tablica, magnesy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
5.2. Potrzeby człowieka i skutki ich niezaspokojenia
5.2.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj rozpoznania niezaspokojonych potrzeb osób niepełnosprawnych.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać partnerów do pracy w 3-4 osobowej grupie,
2) zapoznać się z artykułem bądz
opisem sytuacji (problemu) osoby niepełnosprawnej np.
upośledzonej umysłowo, głuchej, niewidomej itp.
3) przypomnieć sobie informacje na temat danego rodzaju niepełnosprawności,
4) uczestniczyć w dyskusji w grupie prowadzącej do rozpoznania potrzeb bohatera artykułu,
opisu,
5) zaprezentować na forum klasy efekty pracy grupy i uzasadnienie przyjętego rozwiązania,
6) uczestniczyć w podsumowaniu ćwiczenia prowadzącego do scharakteryzowania potrzeb
różnych grup osób niepełnosprawnych.
Zalecane metody nauczania-uczenia się:
Ćwiczenie powinno być wykonane w grupach (dyskusja wielokrotna). Podsumowanie
ćwiczenia powinno mieć charakter dyskusji frontalnej.
Środki dydaktyczne:
- opisy sytuacji, artykuły poświęcone problemom osób niepełnosprawnych.
Ćwiczenie 2
Dokonaj analizy niezaspokojonych potrzeb podopiecznej i wskaż ich skutki.
Opis sytuacji
Pani Anna ma 27 lat, jest upośledzona w stopniu lekkim. Jest absolwentką zasadniczej szkoły
zawodowej o kierunku dziewiarstwo, nigdy nie pracowała. Samodzielna w zakresie
samoobsługi, porusza się po mieście. Wolny czas spędza na czynnościach domowych
i pomaga ojcu w gotowaniu, sprzątaniu, zakupach. Ma koleżanki ze szkoły, z którymi spędza
wolny czas. Marzy o pracy i kontaktach z osobami sprawnymi. Mieszka z ojcem, matka nie
żyje od 10 lat. W miejscowości, w której mieszka działają Warsztaty Terapii Zajęciowej.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z opisem sytuacji,
2) nazwać niezaspokojone potrzeby Pani Anny,
3) wskazać skutki niezaspokojenia tych potrzeb,
4) zaprezentować wyniki swojej pracy na forum klasy,
5) uczestniczyć w podsumowaniu ćwiczenia ukazującym skutki niezaspokojenia potrzeb
w różnych obszarach życia podopiecznej.
Zalecane metody nauczania-uczenia się:
Ćwiczenie może być wykonane indywidualnie, w parach lub w grupach (dyskusja
wielokrotna). Podsumowanie ćwiczenia powinno mieć charakter dyskusji frontalnej.
Środki dydaktyczne:
 arkusze papieru, przybory do pisania.
Ćwiczenie 3
Przeprowadz
analizę potrzeb zawartych w klasyfikacji potrzeb A. Maslowa.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać partnerów do pracy w 4 5 osobowej grupie,
2) przypomnieć sobie klasyfikację potrzeb według A. Maslowa,
3) zastanowić się nad:
a) przyczynami powstawania potrzeb,
b) skutkami niezaspokojenia potrzeb,
c) sposobami zaspokojenia potrzeb.
4) opracować wyniki swojej pracy uwzględniając w/w aspekty w odniesieniu do każdej
potrzeby,
5) wyniki pracy umieścić w tabeli zamieszczonej na dużym arkuszu papieru,
Nazwa potrzeby Przyczyna Skutki Sposób zaspokojenia
6) zaprezentować wyniki pracy na forum klasy,
7) uczestniczyć w podsumowaniu ćwiczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Zalecane metody nauczania uczenia się:
Ćwiczenie może być wykonane, w parach lub w grupach (dyskusja wielokrotna).
Podsumowanie ćwiczenia powinno mieć charakter dyskusji frontalnej.
Środki dydaktyczne:
- Schemat hierarchii potrzeb według A Maslowa, duże arkusze papieru, mazaki, tablica
fip  chart.
Ćwiczenie 4
Dokonaj charakterystyki psychologicznych mechanizmów funkcjonowania człowieka
niepełnosprawnego.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przypomnieć sobie informacje dotyczące psychologicznych mechanizmów funkcjonowania
człowieka niepełnosprawnego,
2) uczestniczyć w projekcji filmu dotyczącego trudności i problemów osoby
niepełnosprawnej,
3) uczestniczyć w dyskusji na temat sposobów zaspokajania potrzeb osoby
niepełnosprawnej (bohatera filmu),
4) uczestniczyć w podsumowaniu ukazującym mechanizmy psychologicznego
funkcjonowania bohatera filmu.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
Ćwiczenie powinno być wykonane z wykorzystaniem metod eksponujących (film) oraz
dyskusji frontalnej.
Środki dydaktyczne:
- telewizor, odtwarzacz video, kaseta video z filmem fabularnym dotyczącym problemów
osób niepełnosprawnych (np.  Moja lewa stopa ,  Dzieci takie jak on ).
Ćwiczenie 5
Określ wpływ problemów społecznych na funkcjonowanie człowieka.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przypomnieć sobie informacje na temat problemów społecznych,
2) uczestniczyć w projekcji filmu dotyczącego problemów osób chorych psychicznie,
alkoholizmu, narkomanii, bezrobocia, przemocy itp.
3) dobrać partnerów do pracy w 4 5 osobowej grupie,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
4) uczestniczyć w dyskusji na temat  wpływ problemów społecznych na funkcjonowanie
człowieka ,
5) wnioski z dyskusji zapisać na arkuszu dużego papieru w formie mapy myśli,
6) zaprezentować wyniki pracy grupy na forum klasy,
7) uczestniczyć w podsumowaniu ukazującym typowe reakcje ludzi na doznawane
trudności, krzywdę.
Zalecane metody nauczania-uczenia się:
Do wykonania ćwiczenia powinny być wykorzystane następujące metody: eksponujące
(film), dyskusja wielokrotna z zapisaniem wniosków w formie mapy myśli, dyskusja
frontalna (podsumowanie ćwiczenia).
Środki dydaktyczne:
- telewizor, odtwarzacz video, kaseta video z filmem fabularnym, dokumentalnym, lub
przygotowanym przez nauczyciela dotyczącym problemów osób chorych psychicznie,
alkoholizmu, narkomanii, bezrobocia, przemocy, duże arkusze papieru, mazaki, tablica
flip  chart.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
5.3. Metody pracy i rehabilitacja osób niepełnosprawnych
5.3.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Twoim zadaniem jest zorganizowanie wyjścia do ogrodu zoologicznego z podopieczną
niepełnosprawną umysłowo.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przypomnieć sobie wiadomości dotyczące problemów i potrzeb osób dotkniętych
upośledzeniem umysłowym,
2) określić cele wyjścia do ogrodu zoologicznego uwzględniając zasady i metody
rewalidacji osób upośledzonych umysłowo,
3) wskazać możliwości i ograniczenia zorganizowania takiego wyjścia i z jakich zasobów
można skorzystać realizując wskazany cel,
4) opracować plan tego przedsięwzięcia,
5) przedstawić wyniki swojej pracy na forum klasy,
6) uczestniczyć w dyskusji podsumowującej zajęcia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
Ćwiczenie może być wykonane indywidualnie, w parach lub w grupach (dyskusja
wielokrotna). Podsumowanie ćwiczenia powinno mieć charakter dyskusji frontalnej.
Środki dydaktyczne:
- z
ródła informacji dotyczące upośledzenia umysłowego, papier mazaki.
Ćwiczenie 2
Wez
udział w symulacji samodzielnego poruszania się osoby niepełnosprawnej
wykorzystując odpowiednie techniki.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) korzystając z literatury zapoznać się z różnymi technikami (wskazanymi w poradniku dla
ucznia) poruszania się i orientacji przestrzennej osoby niewidomej,
2) uczestniczyć w symulacji wcielając się w rolę osoby niewidomej kolejno wykonując
następujące zadania z zawiązanymi oczami:
 przejście pomiędzy ławkami, krzesłami z wykorzystaniem technik ochraniających;
 poszukiwanie przedmiotu, który upadł na podłogę z wykorzystaniem metody
spirali i metody siatki;
 poruszanie się za pomocą laski.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
3) uczestniczyć w podsumowaniu ćwiczenia, zwracając uwagę na to, co sprawia osobie
niewidomej największą trudność.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
Uczniowie wykonują ćwiczenie z wykorzystaniem metody gry ról; podsumowanie
ćwiczenia powinno odbyć się w formie dyskusji frontalnej.
Środki dydaktyczne:
- opaska na oczy, ławki, krzesła, drobne przedmioty, laska.
Ćwiczenie 3
W warunkach symulowanych odegraj rolę osoby niepełnosprawnej poruszającej się na
wózku inwalidzkim i osoby prowadzącej wózek
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać koleżankę/kolegę do wykonania ćwiczenia w parze,
2) jako osoba A odegrać rolę osoby niepełnosprawnej poruszającej się na wózku,
3) jako osoba B odegrać rolę osoby towarzyszącej przy wyjściu na dwór,
4) zamienić się rolami z koleżanką/kolegą w parze,
5) podzielić się swoimi refleksjami dotyczącymi występowania w obu rolach,
6) uczestniczyć w dyskusji podsumowującej ćwiczenie mającej na celu uświadomienie
problemów i ograniczeń, z jakimi stykają się osoby na wózkach inwalidzkich oraz
zwrócenie uwagi na prawidłowe prowadzenie wózka.
Zalecane metody nauczania-uczenia się:
Uczniowie wykonują ćwiczenie w parach z wykorzystaniem metody gry ról;
podsumowanie ćwiczenia powinno odbyć się w formie dyskusji frontalnej.
Środki dydaktyczne:
 wózek inwalidzki
Ćwiczenie 4
Sporządz
wykaz obiektów i instytucji z barierami architektonicznymi w Twoim miejscu
zamieszkania.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) określić miejsca, które mogłaby odwiedzać osoba niepełnosprawna (np. poruszająca się
na wózku) mieszkająca w okolicy szkoły lub miejsca zamieszkania ucznia (sklep,
przychodnia lekarska, urząd miasta, gminy, poczta, bank itp.),
2) przeanalizować występowanie barier architektonicznych w tych obiektach, lub ich
dostosowanie do potrzeb osób niepełnosprawnych,
3) wskazać, jakie bariery architektoniczne występują w wybranych obiektach i jakie
powodują ograniczenia dla osoby niepełnosprawnej,
4) zaprezentować efekty swojej pracy na forum klasy,
5) uczestniczyć w dyskusji podsumowującej ćwiczenie.
Zalecane metody nauczania-uczenia się:
Uczniowie wykonują ćwiczenie w parach lub 3 4 osobowych zespołach z
wykorzystaniem metody projektów  czas wykonania projektów 1 2 tygodnie. Podczas zajęć
następuje prezentacja wykonanych projektów. Podsumowanie ćwiczenia powinno odbyć się
z wykorzystaniem metody dyskusji frontalnej.
Środki dydaktyczne:
- dobór środków zależy od technik prezentacji wykonanych przez uczniów projektów.
Może to być telewizor, odtwarzacz video, rzutnik pisma, tablica flip  chart itp.
Ćwiczenie 5
Dobierz odpowiednią metodę pracy socjalnej i sposoby oddziaływania w stosunku do
podopiecznego.
Opis sytuacji
Krzysztof lat 18 z obustronnym porażeniem czterokończynowym, bardzo chętny i otwarty na
kontakty rówieśnicze. Lubi przebywać w otoczeniu ludzi pełnosprawnych. Porusza się na
wózku inwalidzkim. Uciążliwe są dla niego bariery architektoniczne, które denerwują go
bardzo i zniechęcają do opuszczania domu. Krzysztof marzy o komputerze (lubi gry
komputerowe) czyta książki przygodowe i interesuje się astronomią. Rodzina troszczy się
o Krzysztofa. Ma młodszą siostrę (10 lat) i brata, który studiuje w innej miejscowości.
Krzysztof jest uczniem liceum, korzysta z zajęć indywidualnych w domu. Rodzice są
rozwiedzeni, matka pracuje. Ojciec przebywa za granicą, rzadko kontaktuje się z rodziną,
czasem przysyła pieniądze.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i
techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać partnera do pracy w parze,
2) zapoznać się z opisem sytuacji,
3) przypomnieć sobie informacje dotyczące metod pracy socjalnej i procedur
oddziaływania,
4) wskazać cel swojego oddziaływania,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
5) dobrać odpowiednią metodę pracy socjalnej i odpowiednie procedury oddziaływania,
6) zaprezentować wyniki pracy w parach na forum klasy uzasadniając wybór metod
i sposobów oddziaływania,
7) uczestniczyć w podsumowaniu ćwiczenia ukazującym zależność doboru metod
i sposobów oddziaływania od wyznaczonych celów pracy z podopiecznym.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
Ćwiczenie powinno być wykonane w parach. Podsumowanie ćwiczenia powinno mieć
charakter dyskusji frontalnej.
Środki dydaktyczne:
- duże arkusze papieru, mazaki, tablica, flip  chart.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
6. EWALUACJA OSI
GNI
Ć UCZNIA
Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego
Sprawdzian 1
Test dwustopniowy do jednostki modułowej  Wspomaganie
niepełnosprawnego w rozwiązywaniu problemów i zaspokajaniu potrzeb .
Test składa się z 16 zadań wielokrotnego wyboru
 zadania są 1, 2, 5, 6, 7, 9, 11, 12,13, 14, 16 z poziomu podstawowego,
 zadania 3, 4, 8, 10,15 są z poziomu ponadpodstawowego.
Punktacja zadań:
 zadania wielokrotnego wyboru  1 punkt za każdą prawidłową odpowiedz
, za złą
odpowiedz
lub jej brak 0 punktów
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
 dopuszczający  za uzyskanie co najmniej 8 pkt. za odpowiedzi na zadania z poziomu
podstawowego
 dostateczny  za uzyskanie co najmniej 10 pkt. za odpowiedzi na zadania z poziomu
podstawowego
 dobry - za uzyskanie co najmniej 13 pkt., w tym co najmniej 3 pkt za odpowiedzi na
zadania z poziomu ponadpodstawowego
 bardzo dobry - za uzyskanie co najmniej 15 pkt., w tym co najmniej 5 pkt za odpowiedzi
na zadania z poziomu ponadpodstawowego
Klucz do odpowiedzi:
1-c, 2-c, 3-b, 4-a, 5-a, 6-a, 7-b, 8-c, 9-a, 10-c, 11-b, 12-b, 13-b, 14-b, 15-c, 16-a
Plan testu
Nr Cel operacyjny (mierzone osiągnięcia ucznia) Kategoria celu Poziom wymagań
zad.
1 Zidentyfikować rodzaje niepełnosprawności B P
2 Scharakteryzować różne stopnie niedorozwoju B P
umysłowego
3 Zidentyfikować rodzaje zaburzeń osobowości B PP
4 Zidentyfikować rodzaje chorób psychicznych B PP
5 Wskazać wpływ potrzeb człowieka na procesy B P
motywacji
6 Zidentyfikować rodzaje potrzeb człowieka B P
7 Sklasyfikować potrzeby człowieka B P
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
8 Zidentyfikować charakter przyczyn B PP
niezaspokojenia potrzeb człowieka
9 Scharakteryzować potrzeby okresu dzieciństwa B P
10 Scharakteryzować sposoby zaspokajania potrzeb B PP
dziecka niepełnosprawnego
11 Zidentyfikować mechanizmy funkcjonowania B P
człowieka niepełnosprawnego
12 Scharakteryzować uwarunkowania potrzeb B P
człowieka starszego
13 Wskazać z
ródła powstawania problemów B P
społecznych
14 Zidentyfikować zakres rehabilitacji B P
15 Scharakteryzować rodzaje barier rehabilitacji B PP
16 Scharakteryzować podstawowe cele metod pracy B P
socjalnej
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.
2. Przed rozpoczęciem sprawdzianu przedstaw uczniom zasady przebiegu testowania.
3. Podkreśl wagę samodzielnego rozwiązania zadań testowych.
4. Rozdaj uczniom przygotowane dla nich materiały (instrukcję, zestaw zadań testowych,
kartę odpowiedzi).
5. Udzielaj odpowiedzi na pytania formalne uczniów.
6. Przypomnij o upływającym czasie na 10 i 5 minut przed końcem sprawdzianu.
7. Po upływie czasu sprawdzianu poproś uczniów o odłożenie przyborów do pisania.
8. Zbierz od uczniów karty odpowiedzi oraz zastawy zadań testowych.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Udzielaj odpowiedzi wyłącznie na załączonej karcie odpowiedzi.
5. Wybraną przez siebie prawidłową odpowiedz
otocz kółkiem.
6. Jeżeli się pomylisz skreśl krzyżykiem błędną zakreśloną kółkiem odpowiedz
, a następnie
otocz kółkiem odpowiedz
prawidłową.
7. Na wykonanie sprawdzianu osiągnięć masz 35 minut.
8. Jeżeli masz pytania i wątpliwości podnieś rękę i zadaj pytanie nauczycielowi.
9. Pamiętaj, że Twoja praca musi być samodzielna.
10. Przed oddaniem karty odpowiedzi sprawdz
poprawność wybranych odpowiedzi.
11. Sprawdz
ponownie, czy Twoja karta odpowiedzi jest prawidłowo podpisana.
Materiały dla ucznia:
- instrukcja,
- zestaw zadań testowych,
- karta odpowiedzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Zadania testowe
1. Niesłyszący lub słabosłyszący to osoby z niepełnosprawnością:
a) fizyczną,
b) psychiczną,
c) sensoryczną,
d) złożoną.
2. Iloraz inteligencji w granicach 25  30 charakteryzuje osoby upośledzone w stopniu:
a) lekkim,
b) umiarkowanym,
c) znacznym,
d) głębokim.
3. Arystokratyczna wyniosłość i odizolowywanie się od ludzi to zachowania typowe dla
osobowości:
a) cyklotymicznej,
b) paranoidalnej,
c) nadagresywnej,
d) antyspołecznej.
4. Rozpad osobowości, autyzm, zmiany życia uczuciowego to typowe objawy:
a) schizofrenii,
b) cyklofrenii,
c) choroby Alzheimera,
d) depresji.
5. Potrzeba uruchamia motywację:
a) przedmiotową,
b) podmiotową,
c) ponadpodmiotową,
d) przedmiotowo  podmiotową.
6. Do potrzeb ludzkiego rozwoju według A. Maslowa należą potrzeby:
a) estetyczne, wiedzy i rozumienia, samourzeczywistnienia,
b) estetyczne, wiedzy i rozumienia, fizjologiczne,
c) estetyczne, przynależności i miłości, fizjologiczne,
d) przynależności i miłości, fizjologiczne, bezpieczeństwa.
7. Potrzeby godności, prestiżu, niezależności należą do grupy potrzeb:
a) przynależności i miłości,
b) szacunku i uznania,
c) wiedzy i rozumienia,
d) twórczości i ekspresji.
8. Względna przeszkoda w zaspokojeniu potrzeb możliwa jest do pokonania przez
osobę, która:
a) nie zmieni sposobu jej zaspokojenia,
b) szybko zrezygnuje,
c) zmieni sposób zaspokojenia potrzeby,
d)  przeczeka jej zaspokojenie.
9. Bliskość fizyczna i psychiczna to elementy składowe potrzeby:
a) przywiązania,
b) odczuwania,
c) szacunku,
d) eksperymentowania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
10. Zaspokojenie odczuwanej przez dziecko niepełnosprawne potrzeby opieki powinno
przejawiać się w:
a) stawianiu dziecku wysokich wymagań przez opiekunów,
b) stałej obecności opiekunów w pobliżu dziecka,
c) pozostawieniu dziecku pewnej samodzielności w zależności od jego
możliwości,
d) wyręczaniu dziecka w wykonywaniu wszystkich czynności.
11. Obrona neurotyczna stosowana przez osobę niepełnosprawną w momencie
uświadomienia sobie swojego kalectwa sprzyja:
a) skoncentrowaniu na rozwiązaniu problemu,
b) czasowemu obniżeniu napięcia emocjonalnego,
c) zaakceptowaniu niepełnosprawności,
d) poprawie psychologicznego funkcjonowania osoby niepełnosprawnej.
12. Zachowaniu wartościowego życia przy wchodzeniu w okres starości nie sprzyja:
a) aktywność psychiczna,
b) spokojne, monotonne życie,
c) stałe wykorzystywanie intelektu i zdolności twórczych,
d) aktywność fizyczna.
13. y
ródłem problemów społecznych jest:
a) niezadowolenie jednostki z istniejącego stanu,
b) organizacja społeczna i sposób działania instytucji w obszarze społeczno 
gospodarczym,
c) brak zrozumienia przez instytucje problemów jednostki,
d) występowanie konfliktu wartości pomiędzy jednostką a społeczeństwem.
14. Rehabilitacja zawodowa ma na celu przede wszystkim:
a) przywrócenie samodzielności w wypełnianiu ról,
b) przywrócenie zdolności do aktywności na rynku pracy,
c) wyrównywanie braków środowiskowych,
d) zmniejszenie fizycznych i psychicznych następstw choroby.
15. Psychologiczne bariery rehabilitacji to:
a) wszelkiego rodzaju negatywne reakcje środowiska na niepełnosprawność
jednostki,
b) utrudnienia prawne w zatrudnianiu osób niepełnosprawnych,
c) trudności związane z zaakceptowaniem swojej niepełnosprawności,
d) utrudnienia w poruszaniu się osoby niepełnosprawnej w mieszkaniu
i w najbliższej okolicy.
16. Metoda organizowania środowiska ma na celu:
a) przełamanie izolacji i osamotnienia osoby niepełnosprawnej, włączenie jej do
życia społeczności lokalnej,
b) zmianę zachowań najbliższego otoczenia (rodziny) w stosunku do
niepełnosprawnego,
c) zaakceptowanie przez rodzinę niepełnosprawności jej członka,
d) zwiększenie umiejętności rozwiązywania problemów i podejmowania decyzji
przez osobę niepełnosprawną.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ..................................................................................................
Wspomaganie niepełnosprawnego w rozwiązywaniu problemów
i zaspokajaniu potrzeb
Nr pytania Odpowiedz
Punkty
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
Razem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Sprawdzian 2
Test praktyczny nisko symulowany
Test praktyczny składa się z zadania praktycznego nisko symulowanego i zawiera polecenie
do wykonania, opis sytuacji i kartę odpowiedzi.
Zadanie praktyczne wymaga wykazania się przez ucznia umiejętnościami z poziomu
ponadpodstawowego.
Uczeń powinien być oceniany według następujących kryteriów:
Lp. Kryterium Punktacja
1. Scharakteryzowanie stopnia lekkiego 0-1-2 punkty
upośledzenia umysłowego
2 Wskazanie 3 rodzajów doznawanych trudności po 0-1-2 punkty za wskazanie
każdej trudności (problemu)
3 Określenie przyczyn powstawania problemów 0-1-2 punkty
w życiu podopiecznego
4 Dobranie odpowiedniej metody pracy socjalnej 0-1-2 punkty
5 Opisanie form oddziaływania w trzech sferach po 0-1-2 punkty za opisanie
oddziaływania w każdej sferze
6 Uzasadnienie potrzeby rehabilitacji leczniczej 0-1-2 punkty
podopiecznego
Sposób punktowania:
Każde kryterium oceniane jest w skali 3-stopniowej
0  nie wykazuje umiejętności
1  wykazuje umiejętność w pewnym zakresie (odpowiedz
poprawna, lecz nie pełna,
lub częściowo poprawna)
2  wykazuje umiejętność (odpowiedz
poprawna i pełna)
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następującą ocenę szkolną:
 dopuszczający  uczeń uzyskał co najmniej 10 punktów
 dostateczny  uczeń uzyskał co najmniej 13 punktów
 dobry  uczeń uzyskał co najmniej 16 punktów
 bardzo dobry  uczeń uzyskał co najmniej 19 punktów
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.
2. Przed rozpoczęciem sprawdzianu przedstaw uczniom zasady przebiegu testowania.
3. Rozdaj uczniom przygotowane dla nich: instrukcję i treść zadania praktycznego.
4. Udzielaj odpowiedzi na pytania formalne uczniów.
5. Oceniaj wykonywanie zadania przez poszczególnych uczniów na przygotowanej karcie
oceny, uwzględniając podane kryteria i sposób punktowania.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się dokładnie z treścią zadania.
4. Dokonaj analizy sytuacji podopiecznego zgodnie z podanymi poleceniami.
5. Swoje odpowiedzi wpisz na kartę odpowiedzi.
6. Na wykonanie sprawdzianu osiągnięć masz 35 minut.
7. Jeżeli masz pytania i wątpliwości podnieś rękę i zadaj pytanie nauczycielowi.
8. Pamiętaj, że Twoja praca musi być samodzielna.
9. Przed oddaniem karty odpowiedzi sprawdz
poprawność udzielonych odpowiedzi.
10. Sprawdz
ponownie, czy Twoja karta odpowiedzi jest prawidłowo podpisana.
Materiały dla ucznia
 Instrukcja
 Treść zadania praktycznego
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Zadanie praktyczne
Zapoznaj się z opisem sytuacji wykonaj zadanie zgodnie z podanymi wytycznymi.
Opis sytuacji
Pan Bronisław lat 65 jest osobą upośledzoną umysłowo w stopniu lekkim. Dwa lata temu
dokonano amputacji naczyniowej na wysokości prawego uda na skutek cukrzycy. Stan
obecny podopiecznego: nadwaga, nieustabilizowany poziom cukru we krwi, osłabienie siły
mięśniowej, nie chodzi samodzielnie, po mieszkaniu przemieszcza się na wózku, apatia. Pan
Bronisław mieszka z żoną, która pracuje zawodowo i nie poświęca mu tyle uwagi, ile
podopieczny oczekuje. Ma siostrę, która rzadko odwiedza brata. Podopieczny jest na rencie
z tytułu niezdolności do pracy. Mieszka w mieszkaniu 2-pokojowym w nowym
budownictwie, na III piętrze bez windy. Ostatnio zaczęli odwiedzać go sąsiedzi traktując
mieszkanie Pana Bronisława jako miejsce spotkań. Czasami przynoszą ze sobą alkohol.
Wytyczne do wykonania zadania:
1. Scharakteryzuj stopień lekki upośledzenia umysłowego.
2. Wskaż rodzaje doznawanych trudności (problemów)  trzy.
3. Określ przyczyny występowania wskazanych problemów w życiu podopiecznego.
4. Dobierz odpowiednią metodę pracy socjalnej uwzględniając formy oddziaływania na
różne sfery funkcjonowania człowieka.
5. Opisz formy oddziaływania w trzech sferach funkcjonowania człowieka.
6. Uzasadnij potrzebę rehabilitacji leczniczej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ..................................................................................................
Wspomaganie niepełnosprawnego w rozwiązywaniu problemów
i zaspokajaniu potrzeb
1. Charakterystyka stopnia lekkiego upośledzenia umysłowego
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
2. Doznawane trudności
a) ...............................................................................................................................
b) ...............................................................................................................................
c) ...............................................................................................................................
3. Przyczyny występowania problemów
a) ...............................................................................................................................
..............................................................................................................................
b) ...............................................................................................................................
..............................................................................................................................
c) ...............................................................................................................................
..............................................................................................................................
4. Metoda pracy socjalnej
.......................................................................................................................................................
5. Formy oddziaływania
a) ...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
b) ...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
c) ...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
6. Uzasadnienie potrzeby rehabilitacji leczniczej
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Numer Punktacja
polecenia
1
2
3
4
5
6
Razem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
7. LITERATURA
1. Auleytner J., Głębicka K.: Polityka społeczna, pomiędzy opiekuńczością
a pomocniczością, wyd. Wyższa Szkoła Pedagogiczna TWP, Warszawa 2000
2. Bauman Z.: Socjologia, Zysk i S-ka, Poznań 1996
3. Bromley D.B.: Psychologia starzenia się, PWN, Warszawa 1999
4. Carre O., Hetka-Marynowicz E. (red.): Bezrobocie i praca socjalna w Polsce i we Francji,
Wydawnictwo Śląsk, Katowice 2002
5. Chlebio-Abed D.: Pierwotna profilaktyka uzależnień od alkoholu, Wydawnictwo Ślask,
Katowice 2000
6. Cialdinii R.: Wywieranie wpływu na ludzi, Gdańskie Towarzystwo Psychologiczne,
Gdańsk 1998
7. Doliński D.: Psychologia wpływu społecznego, Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum,
Wrocław 2000
8. Dubois B., Miley K.: Praca socjalna, Interart, Warszawa 1996
9. Firlit  Fesnak G.: Leksykon pojęć socjalnych, Zysk I S-ka, Poznań 1996
10. Garvin Ch., Seabury B.: Działania interpersonalne w pomocy socjalnej, Interart,
Warszawa 1996
11. Jonson D.: Podaj dłoń, IPZiT, PTP, Warszawa 1995
12. Kawczyńska  Butrym Z.: Niepełnosprawność  specyfika pomocy społecznej, BPS,
Warszawa 1996
13. Kazimierczak T., A
uczyński M.: Wprowadzenie do pomocy społecznej, BPS, Warszawa
1996
14. Kowalik S.: Psychospołeczne postawy rehabilitacji osób niepełnosprawnych, PZWL,
Warszawa 1997
15. Kozaczuk L.: Terapia zajęciowa w domach pomocy społecznej, Przewodnik metodyczny,
Interart, Warszawa 1995
16. Kuczyńska  Kwapisz J., Kwapisz J.: Rehabilitacja osób niewidomych i słabowidzących,
BPS, Warszawa 1996
17. Malinowski M. (red.): Problemy społeczne w okresie zmian systemowych, Rzeszów
1997
18. Meder J. (red.): Praca socjalna z osobami z zaburzeniami psychicznymi, BPS, Katowice
2002
19. Melibruda J.: Ja-Ty-My, Psychologiczne możliwości ulepszania kontaktów
międzyludzkich, Nasza księgarnia, Warszawa 1980
20. Migdał K.: Psychologia w praktyce społecznej, WSE, Warszawa 2001
21. Mikina A., Zając B.: Jak wdrażać metodę projektów. Poradnik dla nauczycieli i uczniów
gimnazjum, liceum i szkoły zawodowej, Impuls, Kraków 2004
22. Niepełnosprawni w społeczeństwie. Postawy społeczeństwa polskiego wobec ludzi
niepełnosprawnych. Raport z badań, Warszawa 1995
23. Nocuń A., Szmagalski J.: Podstawowe umiejętności w pracy socjalnej i ich kształcenie,
Interart, Warszawa 1996
24. Okoń W.: Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Wydawnictwo Akademickie  Żak ,
Warszawa 1998
25. Rembowski J.: Psychologiczne problemy starzenia się człowieka, PWN, Warszawa 
Poznań 1984
26. Sękowa H. (red.): Społeczna psychologia kliniczna, PWN, Warszawa 1993
27. Sołtysiak T.: Sieroctwo społeczne  przyczyny, objawy, skutki, sposoby jego
zapobiegania w aktualnej rzeczywistości społecznej kraju, WSH-E, Warszawa 1998
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
28. Szlosek F.: Wstęp do dydaktyki przedmiotów zawodowych, Instytut Technologii
Eksploatacji, Radom 1998
29. Szmagalski J.: Przewodzenie małym grupom, działania grupowe, CAK, Warszawa 1998
30. Witkowski T.: Rozumieć problemy osób niepełnosprawnych, ZWL, Warszawa 1993
31. Wódz K.: Praca socjalna w środowisku zamieszkania, Interart, Warszawa 1996
32. Ziemska M.: Problemy integracji i dezintegracji rodziny, Uniwersytet Warszawski,
Warszawa 1995
33. Zrałek M.: Środowisko zamieszkania a niepełnosprawni, PWN, Warszawa 1994
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34