MINISTERSTWO EDUKACJI
i NAUKI
Jadwiga Kołczak
Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
udzielanie pierwszej pomocy 346[03].O1.05
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2005
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr Maria Bartecka-Straszny
dr Jerzy Krzyszkowski
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Katarzyna Maćkowska
Konsultacja:
dr Bożena Zając
Korekta:
mgr Joanna Iwanowska
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 346[03].O1.05
Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz udzielanie pierwszej pomocy
zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu opiekunka środowiskowa.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Charakterystyka i identyfikacja zagrożeń 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 12
4.1.3. Ćwiczenia 12
4.1.4. Sprawdzian postępów 15
4.2. Ergonomiczne uwarunkowania organizacji miejsca pracy 16
4.2.1. Materiał nauczania 16
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 18
4.2.3. Ćwiczenia 18
4.2.4. Sprawdzian postępów 19
4.3. Zagrożenia pożarowe. Bezpieczeństwo pożarowe 20
4.3.1. Materiał nauczania 20
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 22
4.3.3. Ćwiczenia 23
4.3.4. Sprawdzian postępów 23
4.4. Postępowanie w przypadku zagrożenia życia i zdrowia 24
4.4.1. Materiał nauczania 24
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 26
4.4.3. Ćwiczenia 26
4.4.4. Sprawdzian postępów 27
4.5. Udzielanie pierwszej pomocy przedlekarskiej 28
4.5.1. Materiał nauczania 28
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 31
4.5.3. Ćwiczenia 32
4.5.4. Sprawdzian postępów 34
5. Sprawdzian osiągnięć 35
6. Literatura 39
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Modułowy program nauczania dla zawodu opiekunka środowiskowa składa się
z zestawu modułów kształcenia w zawodzie i odpowiadających im jednostek modułowych.
Dla każdej. jednostki modułowej opracowany został pakiet edukacyjny. Pakiet edukacyjny
zawiera poradnik dla ucznia. Korzystając z poradnika dla ucznia ukształtujesz umiejętności,
które pomogą Ci zaliczyć jednostkę modułową.
W poradniku dla ucznia zamieszczono następujące części:
 wymagania wstępne,
 cele kształcenia,
 materiał nauczania,
 sprawdzian osiągnięć,
 literaturÄ™.
Wymagania wstępne określają umiejętności, jakie powinieneś posiadać przed
rozpoczęciem pracy z poradnikiem. Zapoznaj się z wymaganiami i oceń, czy je spełniasz.
Dotyczą one umiejętności, które ukształtowałeś podczas dotychczasowej nauki. Spełnienie
wymagań wstępnych pozwoli Ci na skoncentrowanie się na kształtowaniu nowych
umiejętności potrzebnych do zaliczenia jednostki modułowej.
Cele kształcenia określają umiejętności, jakie powinieneś ukształtować w wyniku
procesu kształcenia w jednostce modułowej. Przed rozpoczęciem zajęć zapoznaj się z celami
kształcenia, aby dowiedzieć się, czego się nauczysz.
Materiał nauczania w jednostce modułowej podzielony jest na tematy. W każdym
temacie zamieszczono informacje, które są niezbędne do osiągnięcia zaplanowanych
w jednostce modułowej celów: fakty, pojęcia, prawa, symbole, definicje, a także wskazówki,
z jakich z
ródeł informacji możesz skorzystać, aby dowiedzieć się na dany temat więcej. W
materiale nauczania zamieszczono również:
 Pytania sprawdzające, na które powinieneś odpowiedzieć przed przystąpieniem do
realizacji ćwiczeń, aby sprawdzić, czy jesteś przygotowany do ich wykonania;
 Ćwiczenia, które zawierają polecenie, sposób wykonania oraz zalecane wyposażenie
stanowiska pracy. Wykonując poszczególne ćwiczenia ukształtujesz umiejętności
niezbędne do zaliczenia jednostki modułowej.
 Sprawdzian postępów, który pozwoli Ci określić zakres poznanej wiedzy i stopień
ukształtowania umiejętności. Jeżeli twoje odpowiedzi będą pozytywne, będziesz mógł
przejść do następnego tematu, jeżeli nie to sprawdzian postępów pozwoli Ci wskazać,
jakie wiadomości powinieneś powtórzyć lub, jakie ćwiczenia wykonać ponownie aby
ukształtować potrzebne umiejętności.
Sprawdzian osiągnięć, który znajduje się na końcu jednostki modułowej umożliwi Ci
sprawdzenie, czy jesteÅ› dobrze przygotowany do jej zaliczenia. Jest on przygotowany
w formie przykładowego testu, zawiera instrukcję dla ucznia oraz zestaw zadań testowych.
Wszystkie zadania zamieszczone w teście obejmują treści objęte programem nauczania oraz
sprawdzają, czy osiągnąłeś założone w jednostce modułowej cele.
Ostatnim elementem poradnika dla ucznia jest wykaz literatury, skorzystanie, z której
umożliwi Ci pogłębienie wiedzy z zakresu programu jednostki modułowej.
Jednostka modułowa: Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz udzielanie
pierwszej pomocy jest elementem modułu Podstawy funkcjonowania człowieka
w środowisku społecznym. Moduł ten składa się z 6 jednostek:
 Charakteryzowanie psychofizycznych i społecznych aspektów rozwoju człowieka;
 Doskonalenie umiejętności komunikowania się;
 Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów;
 Doskonalenie umiejętności radzenia sobie ze stresem;
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
 Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz udzielanie pierwszej pomocy;
 Stosowanie przepisów prawa w działalności socjalnej.
Jednostka modułowa Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
udzielanie pierwszej pomocy zawiera podstawowe informacje na temat przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy w odniesieniu do pracy opiekunki środowiskowej oraz zasad
udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach i pozwala na ukształtowanie umiejętności
niezbędnych do wykonywania zawodu opiekunki środowiskowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 prezentować własne opinie,
 współpracować w zespole przyjmując różne role,
 skutecznie komunikować się aby pozyskać lub przekazać informacje,
 charakteryzować zjawiska fizyczne,
 charakteryzować zjawiska chemiczne,
 charakteryzować zjawiska biologiczne,
 charakteryzować zjawiska społeczne,
 rozróżniać zjawiska i procesy,
 identyfikować elementy anatomii człowieka,
 identyfikować podstawowe funkcje organizmu człowieka.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w pracy opiekunki środowiskowej,
 rozpoznać zagrożenia związane z wykonywaną pracą,
 określić skutki oddziaływania negatywnych czynników w środowisku pracy,
 dobrać środki ochrony indywidualnej,
 zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,
 zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego zgodnie z instrukcją ochrony
przeciwpożarowej,
 zabezpieczyć miejsce wypadku,
 rozpoznać objawy wskazujące na zagrożenie życia i zdrowia,
 ograniczyć zagrożenia urazami i wypadkami w miejscu przebywania podopiecznego,
 udzielić pierwszej pomocy w stanach zagrożenia zdrowia i życia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Charakterystyka i identyfikacja zagrożeń
4.1.1.Materiał nauczania
W procesie każdej pracy człowiek jest narażony na oddziaływanie wielu zagrożeń.
Zagrożeniem jest taki stan środowiska pracy, który może spowodować wypadek lub chorobę,
na przykład:
 potencjalnie niebezpieczny przepływ różnych rodzajów energii, np. elektrycznej,
cieplnej, atomowej, świetlnej, akustycznej,
 z
ródło ryzyka,
 fizyczne lub chemiczne cechy materiału, systemu, procesu,
 obiekt lub sytuacja, okoliczności, ogół czynników lub zjawisk.
O tym, co zagraża informuje każdy czynnik środowiska pracy zwany także czynnikiem
zagrożenia, często spowodowany błędami w organizacji procesu, złym wyposażeniem
stanowiska pracy, wadliwymi materiałami, narzędziami, a także brakiem umiejętności
pracownika. O poziomie bezpieczeństwa decyduje stan obiektów pracy, pomieszczeń pracy,
stanowisk i procesów pracy, pomieszczeń i urządzeń higieniczno-sanitarnych.
Większość urazów, jakich doznają ludzie, powodowana jest ich własnymi błędami
popełnianymi w etapach odbioru informacji, podejmowania decyzji i wykonywania
czynności. Niekiedy ich lekkomyślnością, brakiem wiedzy lub nieodpowiednim
zachowaniem. Wypadki są wydarzeniami nieplanowanymi i zawsze doprowadzają do urazów.
Zdarzenia wypadkowe występują w określonych warunkach fizycznych, organizacyjnych
i społecznych. Te warunki mogą stanowić ważny element wpływający na
prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzeń wypadkowych.
Umiejętność rozpoznawania i identyfikowania zagrożeń decyduje o tym czy człowiek w
porę będzie mógł zareagować w określonych okolicznościach zagrażających życiu lub
zdrowiu, a przez to uniknąć wypadku bądz
ograniczyć jego skutki urazowe. Z punktu
widzenia zapewnienia bezpieczeństwa człowiekowi w środowisku pracy rozpoznanie
zagrożeń stanowi jeden z najważniejszych elementów kształtowania warunków pracy.
Zagrożenia są klasyfikowane w zależności od zastosowanego kryterium klasyfikacji.
Obecnie preferowany jest model klasyfikacji oparty na kryterium podziału rzeczowego.
Według tego kryterium rozróżnia się:
 zagrożenia fizyczne,
 zagrożenia chemiczne,
 zagrożenia biologiczne,
 zagrożenia psychospołeczne (w tym organizacyjne).
W zależności od skutków, który powodują zagrożenia dla organizmu człowieka rozróżnia
się zagrożenia niebezpieczne i szkodliwe.
Elementy procesu rozpoznawania zagrożeń to:
 właściwe odczytywanie sygnałów,
 zrozumienie przebiegu procesów pracy,
 postrzeganie środowiska pracy w oparciu o kryteria bezpieczeństwa,
 postrzeganie zawczasu czynników (przyczyn) zagrożeń.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Na rysunku 1 przedstawiono klasyfikację zagrożeń w środowiskach pracy.
Rys. 1. Zagrożenia na stanowiskach pracy (z
ródło: opracowanie własne na podstawie B. Rączkowski  BHP w
praktyce ODDK, Gdańsk 2005, praca zbiorowa pod red. D. Kondeckiej  Bezpieczeństwo pracy i ergonomia ,
CIOP, Warszawa 1998, Polskie Normy.)
Do grupy najłatwiej identyfikowalnych zagrożeń zaliczane są zagrożenia fizyczne. Ich
rozpoznanie uzależnione jest od ogólnej sprawności zmysłów człowieka, a ich identyfikacja
możliwa poprzez niezbyt skomplikowany pomiar odpowiednimi przyrządami-miernikami
obecnie zaopatrzonymi w wyświetlacz cyfrowy. Wśród tej grupy zagrożeń powszechne są:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
 hałas,
 czynniki mikroklimatu,
 prÄ…d elektryczny,
 drgania,
 oświetlenie,
Hałas to zbiór dz
więków nieprzyjemnych, dokuczliwych i niepożądanych w miejscu
pracy. Hałas emitują różne obiekty i maszyny, a także pracujący ludzie. y
ródłami hałasu są na
ogół zużywające się części maszyn, zbyt głośno zachowujący się ludzie, wadliwe instalacje,
wadliwie zaprojektowane i zbudowane maszyny. Hałas oddziałowuje przede wszystkim na
narządy słuchu ale również zakłóca procesy przemiany materii, pracę układu nerwowego
i układu krążenia. W zależności od częstotliwości drgań fali dz
więkowej rozróżnia się cztery
rodzaje hałasu:
 hałas słyszalny o częstotliwości 16 herców do 16 000 herców,
 hałas infradz
więkowy o częstotliwości niższej niż 16 herców,
 hałas ultradz
więkowy o częstotliwości powyżej 16 000 herców do 1010 herców,
 hałas hiperdz
więkowy o częstotliwości powyżej 1010 herców.
Czynniki kształtujące mikroklimat to:
 temperatura powietrza,
 prędkość ruchu powietrza,
 wilgotność powietrza,
 temperatura promieniowania.
Odczucia termiczne człowieka w środowisku pracy warunkują ponadto:
 wysiłek fizyczny przy wykonywanych czynnościach,
 czas aklimatyzacji w pomieszczeniu,
 cechy termiczne odzieży roboczej,
 wiek.
Najkorzystniejszy jest taki układ czynników warunkujących odczucia cieplne, który
gwarantuje osiągnięcie komfortu termicznego organizmu, a więc stanu, w którym człowiek
czuje się najlepiej. Komfort termiczny to taki stan mikroklimatu, w którym osiągnięta jest
równowaga wymiany ciepła organizmu z otoczeniem.
PrÄ…d elektryczny to rodzaj powszechnej obecnie energii wytwarzanej w generatorach
energii bÄ…dz
ogniwach elektrochemicznych, która może być przesyłana na dowolną odległość
i wykorzystywana do rozmaitych zastosowań przez człowieka. Rozróżnia się prąd stały i prąd
przemienny. Każdy stanowi zagrożenie. Sprzęt codziennego użytku jest zasilany energią
elektryczną: lampy, grzejniki, żelazko, czajnik elektryczny, suszarka, pralka automatyczna,
odkurzacz, aparaty telefoniczne, domofon, kuchnie, chłodziarki, krajarki, zmywarki, sprzęt
audio wideo i inne. Na wykresie (rysunek 2), pokazano procentowe zużycie prądu
elektrycznego w gospodarstwie domowym. Urazy powstałe podczas porażenia prądem zależą
od jego natężenia, czasu i drogi przepływu przez człowieka.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Rys. 2. Zużycie prądu elektrycznego w gospodarstwie domowym (z
ródło: Internet mojaenergia.pl)
Prąd elektryczny nie zagraża tylko wtedy, kiedy korzysta się z niego z należytą
ostrożnością. Ludzie przyzwyczaili się do powszechnego zastosowania urządzeń
elektrycznych, zapominając, że oprócz dobrodziejstw, niesie też ze sobą zagrożenia. O tym,
że nie można bagatelizować czynników zagrożeń związanych z niewłaściwym obchodzeniem
się z energią elektryczną, przekonujemy się wtedy, kiedy jest już za póz
no. Najczęstszymi
przyczynami poparzeń i porażeń są ludzka lekkomyślność, nieostrożność i brak podstawowej
znajomości zasad bezpiecznego użytkowania energii elektrycznej i urządzeń nią zasilanych.
Przepływ prądu przez ludzkie ciało powoduje bolesne skurcze mięśni, a w przypadku
szczególnego mięśnia, jakim jest serce, prowadzi do fibrylacji, czyli migotania komór. To
najczęstsza przyczyna zgonów przy porażeniach prądem.
Oświetlenie jest to skutek odbicia promieniowania optycznego widzialnego (światła)
skierowanego na dowolny obiekt. Dzięki temu zjawisku następuje pobudzenie wzroku do
widzenia i postrzegania. O prawidłowości oświetlenia decyduje natężenie i równomierność
światła. Dla higieny wzroku istotna jest barwa światła oraz jego rodzaj. Najkorzystniejszym
dla wzroku jest światło naturalne, słoneczne o barwie zbliżonej do koloru jasnożółtego.
Oświetlenie sztuczne może być ogólne, miejscowe lub złożone (jednocześnie ogólne
i miejscowe). Złe oświetlenie prowadzi w dłuższym okresie do trwałego osłabienia wzroku.
W innych przypadkach jest zagrożeniem uciążliwym, powodującym nadmierne obciążenia
narządu wzroku, a w następstwie bóle głowy, pogorszenie samopoczucia, zmęczenie.
Drgania mechaniczne, czyli wibracje są zagrożeniem powszechnie występującym.
y
ródłem drgań są ruchome elementy maszyn i urządzeń, silniki i generatory energii oraz
wyposażenie technologiczne. Drgania z miejsc ich powstawania przenoszone są przez
podesty, podłogi, pomosty, platformy oraz siedziska i podłogi na układ mięśniowo-kostny
człowieka. Charakterystycznymi parametrami drgań są ich częstotliwość i amplituda.
Szczególnie groz
ne dla człowieka są częstotliwości niskie od 0,7 do 90 herców, gdyż mogą
pokrywać się z częstotliwością drgań własnych narządów wewnętrznych organizmu
człowieka. Jest to przyczyną wybroczyn i rozległych krwotoków, a nawet rozerwania
narządów.
Zagrożenia mechaniczne są generowane przez pozbawione nadzoru technicznego
maszyny, narzędzia, oprzyrządowanie technologiczne, a także elementy infrastruktury
budowlanej i wyposażenia pomieszczeń. Na rysunku 3 przedstawiono, jakie przyczyny
i skutki mogą powodować zagrożenia mechaniczne. Zagrożenia te można dość łatwo
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
identyfikować poprzez uważną obserwację wszystkich elementów środowiska pracy. W celu
zapewnienia bezpieczeństwa konieczne jest przede wszystkim dostosowanie miejsca
wykonywania pracy do wymagań określonych w odpowiednich przepisach i normach oraz
zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
Rys. 3. Przyczyny i skutki zagrożeń mechanicznych (z
ródło: materiały Centrum Edukacyjnego CIOP)
Środki ochrony indywidualnej przed zagrożeniami
Przez środki ochrony indywidualnej - rozumie się wszelkie środki noszone lub trzymane
przez pracownika w celu jego ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń związanych
z występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy, w tym
również wszelkie akcesoria i dodatki przeznaczone do tego celu.
Rodzaje środków ochrony indywidualnej (oraz przykłady środków ochrony stosowanych
w pracy opiekunki środowiskowej):
1. Odzież ochronna, np. fartuchy.
2. Środki ochrony głowy, np. czepki, chusty.
3. Środki ochrony kończyn górnych, np. rękawice ochronne (gumowe, jednorazowe).
4. Środki ochrony kończyn dolnych, np. buty, trepy.
5. Åšrodki ochrony twarzy i oczu, np. okulary, maseczki.
6. Środki ochrony uszu, np. wkładki przeciwhałasowe.
7. Sprzęt ochrony układu oddechowego, np. maseczki.
8. Dermatologiczne środki ochrony skóry, np. kremy, maści.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki jest podział zagrożeń występujących w środowisku pracy?
2. Czy prąd elektryczny jest zagrożeniem niebezpiecznym czy szkodliwym?
3. Jakie skutki dla organizmu człowieka powoduje działanie prądu elektrycznego?
4. Jakie urządzenia codziennego użytku zasilane są energią elektryczną?
5. Od czego zależą skutki porażenia prądem elektrycznym?
6. Co decyduje o prawidłowości oświetlenia w środowisku pracy?
7. Jakie mogą być skutki niewłaściwego oświetlenia?
8. Jaki wpływ na organizm człowieka ma hałas?
9. Dlaczego kształtujemy czynniki mikroklimatu w środowisku pracy?
10. Co rozumiemy pod pojęciem komfortu termicznego?
11. Jaki wpływ na organizm człowieka mają drgania?
12. Drgania, o jakiej częstotliwości są najbardziej groz
ne dla człowieka?
13. Jakie są najważniejsze przyczyny drgań i hałasu w środowisku pracy?
14. Co to są środki ochrony indywidualnej?
15. Jakie środki ochrony indywidualnej mogą i powinny być wykorzystywane w pracach
opiekunki środowiskowej?
Jeżeli potrafisz odpowiedzieć na powyższe pytania, możesz przystąpić do wykonania
ćwiczeń. Jeżeli któreś pytanie sprawia Ci trudność zapoznaj się raz jeszcze z odpowiednią
partią materiału nauczania.
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zidentyfikuj zagrożenia, jakie mogą wystąpić w pracy opiekunki środowiskowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) zastanowić się jakie zagrożenia mogą wystąpić w pracy opiekunki środowiskowej
i wypisz wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów - nie krytykując żadnego
z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),
3) uporządkować zapisane pomysły w grupy według kryterium rodzaju zagrożenia (odrzuć
ewentualnie nierealne, lub budzące wątpliwości członków grupy),
4) zapisać zagrożenia w formie mapy myśli,
5) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy,
6) brać udział w podsumowaniu, odpowiadając na pytanie: jakiego rodzaju zagrożenia są
najbardziej niebezpieczne w pracy opiekunki środowiskowej?
Wyposażenie stanowiska pracy:
 duże arkusze papieru,
 mazaki,
 tablica flip-chart.
Ćwiczenie 2
Uruchom wskazane urządzenie elektryczne (kuchnia z ceramiczną płytą grzewczą na
rysunku) zachowując zasady bhp, a następnie zagotuj wodę na herbatę.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Rys. 4. Kuchnia z ceramiczną płytą grzewczą (z
ródło: Internet mojaenergia.pl)
Przygotowywanie posiłków z wykorzystaniem kuchenki z ceramiczną płytą grzewczą
różni się od sposobu przygotowywania posiłków za pomocą tradycyjnej kuchenki gazowej.
Oto kilka podstawowych porad z tym zwiÄ…zanych:
 naczynie używane do gotowania powinno być nieco większe niż powierzchnia pola
grzewczego tak, aby optymalnie wykorzystać energię cieplną,
 zalecane sÄ… garnki ze stali, aluminium, miedzi o dnie wielowarstwowym i jak
najgrubszych ściankach; używanie garnków żeliwnych i ceramicznych zmniejsza
skuteczność grzania,
 dno garnków powinno być idealnie płaskie w celu uzyskania jak największej powierzchni
styku z płytą,
 nie należy - dla uniknięcia uszkodzenia płyty - stawiać na rozgrzane pola garnków
wyjętych przed chwilą z lodówki,
 do szybkiego podgrzewania, np. wody, służy pole szybkogrzejne (high-light), które
szybko osiąga odpowiednią temperaturę pracy, jest więc w takich przypadkach bardzo
ekonomiczne,
 przy końcu gotowania zaleca się wyłączenie pola w celu optymalnego wykorzystania
ciepła resztkowego,
 garnki zaleca się przykrywać, co znacznie skróci czas przygotowywania posiłku oraz
zmniejszy zapotrzebowanie na energiÄ™ (nawet o 30 %),
 rozgrzewanie pola powinno następować maksymalnie szybko, po osiągnięciu temperatury
roboczej należy zmniejszyć natężenie grzania w celu ustabilizowania temperatury
i zmniejszenia poboru energii,
 w przypadku płyt indukcyjnych niezbędne jest stosowanie specjalnych garnków
ferromagnetycznych,
 przy pieczeniu w piekarniku nie należy zbyt często otwierać drzwiczek, co prowadzi do
obniżania temperatury i wydłuża pieczenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się dokładnie z instrukcją obsługi kuchni ceramicznej,
2) dokonac oględzin udostępnionej Ci kuchni,
3) znalez
ć i obejrzeć dokładnie tabliczkę znamionową, przeczytaj podane na niej informacje.
Zwróć szczególną uwagę na moc i rodzaj prądu elektrycznego zasilającego kuchnię,
4) zwrócić uwagę, czy kuchnia posiada oznakowanie symbolem literowym  CE ,
5) zwrócić uwagę na stan poszczególnych elementów kuchni: obudowy, przewodu
elektrycznego, wtyczki, płyty grzejnej, elementów piekarnika,
6) zapoznać się z zamieszczonymi pod rysunkiem przedstawiającym kuchenkę praktycznymi
poradami,
7) wykonać próbę samodzielnego uruchomienia i podgrzania wody.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 kuchnia z płytą grzejną (model urządzenia) dowolnej firmy wraz z instrukcją obsługi,
 garnek lub czajnik,
 plansza z rysunkiem kuchni i jej opisem.
Ćwiczenie 3
Dobierz środki ochrony indywidualnej do wykonania wskazanych czynności w pracy
opiekunki środowiskowej.
Czynność Środki ochrony indywidualnej
Mycie urządzeń sanitarnych w łazience
Zmywanie
Gotowanie
Karmienie podopiecznego chorego na grypÄ™
Odkurzanie za pomocÄ… odkurzacza
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przypomnij sobie, jakie są rodzaje środków ochrony indywidualnej (na podstawie
Poradnika dla ucznia),
2) zastanów się, jakie zagrożenia mogą wynikać z wykonywania wskazanych w ćwiczeniu
czynności,
3) dobierz i wpisz do tabeli odpowiednie środki ochrony indywidualnej,
4) zaprezentuj efekty swojej pracy na forum klasy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 instrukcja do ćwiczenia,
 literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny
pracy w pracy opiekunki środowiskowej?
2) rozpoznać zagrożenia związane z wykonywaną pracą?
3) określić skutki oddziaływania negatywnych czynników
w środowisku pracy?
4) dobrać środki ochrony indywidualnej?
Jeżeli zaznaczyłeś  tak to znaczy, że osiągnąłeś zaplanowane cele i możesz przejść do
następnej części. Jeżeli w którymś przypadku odpowiedziałeś  nie wróć do odpowiedniej
partii materiału nauczania lub wykonaj jeszcze raz odpowiednie ćwiczenie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
4.2. Ergonomiczne uwarunkowania organizacji miejsca pracy
4.2.1. Materiał nauczania
Dostosowanie warunków pracy do pracownika, bardziej niż pracownika do warunków
pracy jest jednym z kluczowych celów ergonomii. Jako gałąz
nauki ergonomia zajmuje siÄ™
osiąganiem optymalnych relacji człowieka z jego środowiskiem pracy. Uregulowania prawne
i obowiązujące przepisy prawne nakładają obowiązki stosowania zasad ergonomii w
procesach pracy.
Zasady ergonomii zalecajÄ…:
 PracÄ™ w pozycji neutralnej, to znaczy z zachowaniem fizjologicznych krzywizn
kręgosłupa, unikanie nadmiernych ruchów zgięcia i skręcenia w odcinku szyjnym
kręgosłupa, łokcie i barki rozluz
nione, nadgarstki w pozycji wyprostowanej. Należy
wybierać te narzędzia, które ułatwiają utrzymanie nadgarstka w pozycji neutralnej (rys
5).
Rys 5. Nieprawidłowe i prawidłowe trzymanie narzędzia (z
ródło: materiały z Konferencji w Instytucie
Medycyny Pracy, A
ódz
2003)
 Pracę w pozycji siedzącej wyprostowanej, utrzymując kończyny górne zgięte w stawach
łokciowych pod kątem około 900.
 Zmniejszanie obciążeń wysiłkiem fizycznym, poprzez takie rozmieszczenie elementów
na stanowisku pracy, aby wszystko było dostępne w zasięgu rąk, to znaczy często
używane przedmioty powinny być na  wyciągnięcie ręki , a bardzo często używane
przedmioty powinny być w zasięgu przedramion.
 Aby stanowisko pracy:
Ò! nie wymuszaÅ‚o pracy w pozycjach niewygodnych (rys. 5),
Ò! minimalizowaÅ‚o odlegÅ‚oÅ›ci miÄ™dzy pracownikiem a przedmiotem pracy,
Ò! gwarantowaÅ‚o Å‚atwy dostÄ™p do narzÄ™dzi,
Ò! zapewniaÅ‚o Å‚atwy dostÄ™p do czÄ™sto wykorzystywanych materiałów, narzÄ™dzi
i elementów sterowania,
Ò! umożliwiaÅ‚o wykonywanie wiÄ™kszoÅ›ci czynnoÅ›ci na wysokoÅ›ci stawów
łokciowych (wyjątek-prace cięższe),
Ò! byÅ‚o dopasowane do indywidualnych cech antropometrycznych pracownika,
Ò! umożliwiaÅ‚o minimalizacjÄ™ liczby ruchów palców, nadgarstka, ramion
i tułowia.
 Podczas podnoszenia paczek, cięższych przedmiotów należy zwracać uwagę na
prawidłowe ułożenie kręgosłupa, tak aby nie powodować jednostronnych nacisków na
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
dyski międzykręgowe w obszarze lędz
wiowym. Prawidłowość postawy przy dz
wiganiu
przedstawiona jest na rysunku 6.
Rys. 6. Nieprawidłowa i prawidłowa postawa przy podnoszeniu ciężkich przedmiotów (z
ródło: materiały
Centrum Edukacyjnego CIOP, Warszawa)
 Aby organizacja pracy:
Ò! minimalizowaÅ‚a zmÄ™czenie i obciążenia statyczne,
Ò! sprzyjaÅ‚a zmianom pozycji pracy, a nie utrzymywaniu jednej pozycji przez
długi okres,
Ò! pozwalaÅ‚a na unikanie ucisku miejscowego na tkanki, poprzez stosowanie
podkładek elastycznych w miejscach narażonych na ucisk,
Ò! sprzyjaÅ‚a utrzymywaniu porzÄ…dku w miejscu pracy  przestrzeÅ„ do pracy
winna umożliwiać utrzymanie czystości i porządku (ładu organizacyjnego)
Ò! zapewniaÅ‚a wÅ‚aÅ›ciwe tempo pracy  cykl pracy,
Ò! umożliwiaÅ‚a przerwy w pracy,
Ò! umożliwiaÅ‚a rotacje pracy,
Ò! umożliwiaÅ‚a zmianowość pracy.
W pracy powinny być zapewnione optymalne warunki środowiska w zakresie
odpowiedniego mikroklimatu, ochrony przed hałasem i wibracjami, odpowiedniego
oświetlenia.
Ergonomia zaleca stworzenie warunków do wykonywania regularnych ćwiczeń
fizycznych w szczególności przy pracach, w których występuje monotypia, a jeżeli to
możliwe  takie organizowanie pracy, aby urozmaicać jej rodzaj.
Przez stosowanie zasad ergonomii pracownik poprawia jakość życia zawodowego,
zwiększa zaangażowanie w czynności wykonywane w pracy, chroni swoje zdrowie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czym zajmuje siÄ™ ergonomia?
2. Jakie są najważniejsze zasady ergonomii?
3. Jaka pozycja przy pracy jest najkorzystniejsza z punktu widzenia zasad ergonomii?
4. Jak należy rozmieszczać przedmioty i narzędzia na stanowiskach pracy?
5. Co oznacza stwierdzenie, że stanowisko pracy nie powinno wymuszać u człowieka pracy
w pozycjach niewygodnych?
6. Co to są pozycje niewygodne u człowieka podczas pracy?
Jeżeli potrafisz odpowiedzieć na powyższe pytania możesz przystąpić do wykonania
ćwiczeń. Jeżeli któreś pytanie sprawia Ci trudność zapoznaj się raz jeszcze z odpowiednią
partią materiału nauczania.
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj oceny zaprezentowanego stanowiska pracy pod względem zgodności z zasadami
ergonomii.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) rozpoznać elementy stanowiska pracy przedstawionego na rysunku,
Rys. 7. Elementy stanowiska pracy (z
ródło: Internet)
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
2) zastanówić się i dokonać oceny, zakreślając odpowiedni kwadrat  TAK  NIE :
TAK NIE
Ò! Czy regulowane elementy krzesÅ‚a i stoÅ‚u sÄ…
dostosowane do wzrostu pracownika ?
Ò! Czy podczas pracy na komputerze ramiÄ™
i przedramiÄ™ pracownika tworzÄ… ze sobÄ… kÄ…t prosty?
Ò! Czy udo i podudzie pracownika również tworzy kÄ…t
prosty lub większy, a uda całą długością
spoczywajÄ… na siedzisku?
Ò! Czy tułów pracownika podczas pracy jest
wyprostowany, oparty o oparcie i odchylony
do tyłu o ok. 100-150 ?
Ò! Czy pracownik ma możliwość wygodnego oparcia
nadgarstków podczas czynności wykonywanych
na klawiaturze ?
Ò! Czy masz inne uwagi do stanowiska pracy ?
3) zaprezentować wyniki swojej pracy na forum klasy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 instrukcja do ćwiczenia,
 literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami
ergonomii?
Jeżeli zaznaczyłeś  tak to znaczy, że osiągnąłeś zaplanowane cele i możesz przejść do
następnej części. Jeżeli w którymś przypadku odpowiedziałeś  nie wróć do odpowiedniej
partii materiału nauczania lub wykonaj jeszcze raz odpowiednie ćwiczenie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
4.3. Zagrożenia pożarowe. Bezpieczeństwo pożarowe
4.3.1. Materiał nauczania
Wszędzie tam, gdzie w sposób niekontrolowany przekształca się energia mechaniczna
lub elektryczna w cieplną lub jest niekontrolowany płomień, żar lub iskry, występuje
niebezpieczeństwo pożaru. Zagrożenie ogniowe występuje wszędzie tam, gdzie:
 jest duże nagromadzenie materiałów łatwopalnych,
 stosowany jest ogień otwarty lub wysoka temperatura do celów technologicznych,
 stosowane są materiały łatwopalne do celów technologicznych,
 występuje proces samonagrzewania się materiałów,
 używane są narzędzia iskrzące,
 istnieją możliwości wyładowania elektryczności statycznej,
 wydziela się energia cieplna w wyniku tarcia elementów maszyn i urządzeń,
 nie zachowane są odległości materiałów i wyposażenia od elementów oświetlenia
(żarówek) i ogrzewania (piece, grzejniki),
 występują reakcje egzotermiczne,
 nieprawidłowo są eksploatowane urządzenia elektryczne i instalacje,
 pozostawione sÄ… bez nadzoru odpady Å‚atwopalne,
 oraz w innych przypadkach braku właściwej ostrożności w postępowaniu z ogniem.
Proces spalania przebiega zgodnie z regułami chemicznymi. Ponieważ spalanie jest
reakcją chemiczną, aby zachodziło spalanie musi być odpowiednie stężenie składników
w mieszance palnej. Spalanie może zachodzić przy spełnieniu czterech warunków:
 obecności paliwa,
 obecności utleniacza,
 obecności z
ródła ciepła,
 obecności w płomieniu pośrednich produktów (rodników) warunkujących ciągłość
spalania.
Reakcji chemicznej spalania towarzyszą inne zjawiska fizyczne, takie jak płomień,
promieniowanie cieplne, dym, hałas.
Substancje palne charakteryzują się zróżnicowanymi temperaturami zapalenia,
a podstawowym parametrem charakteryzującym właściwości pożarowe jest temperatura
zapłonu. Temperatura zapłonu charakteryzuje zdolność cieczy do tworzenia mieszanin
wybuchowych, w zależności od stanu cieplnego cieczy i otoczenia.
Temperatura zapłonu jest to najniższa temperatura, w której dana substancja,
ogrzewana w ściśle określonych warunkach, wydziela ilości pary wystarczające do
wytworzenia z powietrzem mieszaniny zapalającej się przy zbliżeniu płomienia.
Temperatura zapalenia jest to najniższa temperatura materiału, który ogrzewany
strumieniem ciepła dostarczonym z zewnątrz, w wyniku rozkładu termicznego
wydziela palną fazę lotną, o stężeniu umożliwiającym jego zapalenie się (samorzutne
pojawienie się płomienia).
Jeżeli temperatura zapłonu ma wartości ujemne w warunkach normalnych, należy liczyć
się ze stałym utrzymywaniem się stężeń par cieczy z powietrzem powyżej dolnej granicy
wybuchowości. I odwrotnie, gdy będzie się miało do czynienia z cieczą o temperaturze
zapłonu znacznie wyższej od temperatury otoczenia. W tabeli 1 podano temperatury zapalenia
i zapłonu niektórych popularnych cieczy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Tabela 1. Temperatury zapalenia i zapłonu wybranych cieczy (z
ródło: materiały Centrum edukacyjnego CIOP,
Warszawa)
Temperatura zapalenia
Ciecz Temperatura zapÅ‚onu [°C]
[°C]
Aceton  19 540
Alkohol etylowy 12,8 425
Benzyna ekstrakcyjna  6 480
Benzen  11 540
Denaturat 15 640
Gliceryna 160 390
Nafta oświetleniowa > 38 > 250
Tran 230 380
Inne są zasady tworzenia się fazy palnej w przypadku ciał stałych, cieczy i gazów.
Rygorystyczne przestrzeganie zakazu stosowania ognia otwartego w miejscach
występowania materiałów łatwo zapalnych jest jednym z podstawowych warunków
bezpieczeństwa pożarowego.
Zabronione jest między innymi:
- użytkowanie elektrycznych urządzeń ogrzewczych, ustawionych bezpośrednio na
podłożu palnym (z wyjątkiem urządzeń eksploatowanych zgodnie z warunkami
określonymi przez producenta);
- stosowanie na osłony punktów świetlnych materiałów palnych, z wyjątkiem materiałów
trudno zapalnych i niezapalnych, jeżeli zostaną umieszczone w odległości co najmniej
0,05 m od żarówki;
- instalowanie opraw oświetleniowych oraz osprzętu instalacji elektrycznych, takiego jak
wyłączniki, przełączniki, gniazda wtyczkowe, bezpośrednio na podłożu palnym, jeżeli
ich konstrukcja nie zabezpiecza podłoża przed zapaleniem;
- składowanie materiałów palnych na drogach ewakuacyjnych;
- ustawianie na drogach ewakuacji przedmiotów w sposób zmniejszający ich szerokość lub
wysokość poniżej wymaganych wartości;
- zamykanie drzwi ewakuacyjnych w sposób uniemożliwiający ich natychmiastowe
otwarcie.
Właściwe obchodzenie się z materiałami niebezpiecznymi pożarowo jest jednym
z podstawowych warunków bezpieczeństwa pożarowego w każdym obiekcie.
Pracownicy powinni też wiedzieć, w jakie urządzenia przeciwpożarowe wyposażony jest
obiekt, w którym są zatrudnieni, i umieć je uruchomić w razie konieczności. W obiektach
i pomieszczeniach pracy powinny znajdować się instrukcje bezpieczeństwa pożarowego oraz
instrukcja postępowania na wypadek pożaru. Pracownicy winni wykazywać znajomość tych
instrukcji.
Gaśnicą jest urządzenie, w którym ciśnienie wewnętrzne umożliwia wyrzucenie środka
gaśniczego i jego skierowanie na ognisko pożaru. Stosowane są gaśnice wodne, pianowe,
proszkowe i śniegowe.
Gaśnice proszkowe są obecnie najpowszechniej stosowane. Oznakowanie gaśnicy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
proszkowej składa się z szeregu symboli, na przykład GP-6z ABC oznacza, że jest to gaśnica
proszkowa (GP), wyposażona w nabój gazowy (wyrzutnik-z), którą można gasić pożary typu
A, B i C. W tabeli 2 podano podstawowe grupy pożarów.
Tabela 2. Grupy pożarów (z
ródło: materiały Centrum Edukacyjnego CIOP, Warszawa)
Grupa pożaru Rodzaj palącego się materiału i sposób jego spalania
Pożary ciał stałych pochodzenia organicznego, przy spalaniu których obok innych
A zjawisk powstaje zjawisko żarzenia. Na przykład: drewno, papier, węgiel,
tworzywa sztuczne, tkaniny, słoma.
Pożary cieczy palnych i substancji stałych topiących się wskutek ciepła
B wytwarzającego się przy pożarze. Na przykład: benzyna, alkohole, aceton, eter,
oleje, lakiery, tłuszcze, parafina, stearyna, pak, smoła, naftalen.
C Pożary gazów. Na przykład: metan, acetylen, propan, wodór, gaz miejski.
D Pożary metali. Na przykład: magnez, sód, uran.
E Pożary instalacji i urządzeń elektrycznych, pojazdów samochodowych.
Zasady postępowania w przypadku wybuchu pożaru w domu
I. Jeżeli ognisko pożaru jest niewielkie należy spróbować je zlikwidować samodzielnie, np.
Ò! zapalony tÅ‚uszcz na patelni należy zdusić przykrywkÄ… lub mokrÄ… szmatÄ…,
Ò! palÄ…ce siÄ™ papiery, drewno, tkaniny można zalać wodÄ…,
Ò! palÄ…cÄ… siÄ™ ciecz, np. rozpuszczalnik  przydusić mokrym kocem, szmatÄ….
Jeżeli w domu jest gaśnica, to powinno się jej użyć.
II. Jeżeli pali się instalacja elektryczna przede wszystkim należy wyłączyć prąd. Instalacji pod
napięciem nie można gasić wodą.
III. Jeżeli pożar jest na tyle duży, że nie można go ugasić samodzielnie należy wezwać straż
pożarną (numer ratunkowy 112 lub dotychczasowy do straży pożarnej 998) i opuścić
mieszkanie. Nie należy otwierać okien, aby nie wpuszczać dodatkowego tlenu
podtrzymującego palenie. Jeżeli droga ewakuacji przez klatkę schodową jest zamknięta 
najlepiej wyjść na balkon, aby uniknąć zaczadzenia i czekać na pomoc. Jeżeli w celu
uratowania się trzeba przejść przez ogień należy nakryć się (razem z głową) zmoczonym
kocem.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co rozumiemy pod pojęciem zagrożenia ogniowego?
2. Gdzie występuje zagrożenie ogniowe?
3. Jakie cztery warunki są konieczne, aby zachodził proces spalania?
4. Czy znasz numer telefonu do straży pożarnej?
5. Co to są materiały niebezpieczne pożarowo?
6. Jakie są najczęstsze przyczyny pożarów?
7. Jak zapobiegamy pożarom?
8. Jakie są rodzaje gaśnic i do czego mogą służyć?
9. Co można gasić gaśnicą proszkową z proszkiem typu ABC?
10. Jakich pożarów nie wolno gasić wodą?
11. Co należy zrobić w przypadku zapalenia się margaryny topionej na patelni?
12. Dlaczego nie należy otwierać okien w przypadku podejrzenia lub powstania pożaru
w pomieszczeniu zamkniętym?
Jeżeli potrafisz odpowiedzieć na pytania możesz przystąpić do wykonania ćwiczeń. Jeżeli
któreś pytanie sprawia Ci trudność zapoznaj się raz jeszcze z odpowiednią partią materiału
nauczania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wskaż, jakie zagrożenia pożarowe mogą wystąpić w domu, i jakie należy stosować
środki bezpieczeństwa.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobierać partnerów do pracy w grupie,
2) zastanowić się i wskaż, co w domu może stanowić zagrożenie pożarowe,
3) wskazać, jakie działania powinny być podjęte aby uniknąć wskazanych zagrożeń
pożarowych w domu,
4) wyniki pracy grupy zapisz na dużym arkuszu papieru i zaprezentuj na forum klasy,
5) wziąść udział w podsumowaniu ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 duże arkusze papieru,
 mazaki,
 tablica flip-chart.
Ćwiczenie 2
Sformułuj poprawny meldunek do straży pożarnej w przypadku wystąpienia pożaru.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobierać partnera, który będzie odgrywał rolę dyspozytora  odbiorcy meldunku,
2) wskazać numer telefonu, do straży pożarnej,
3) posługiwać się instrukcją ochrony przeciwpożarowej przygotuj meldunek dla straży
pożarnej,
4) odegrać scenkę telefonicznego przekazywania meldunku do straży pożarnej.
5) ocenić poprawność meldunku oraz wskaż błędy w jego treści.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 atrapy telefonów,
 instrukcja ochrony przeciwpożarowej.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego zgodnie
z instrukcją ochrony przeciwpożarowej?
Jeżeli zaznaczyłeś  tak to znaczy, że osiągnąłeś zaplanowane cele i możesz przejść do
następnej części. Jeżeli w którymś przypadku odpowiedziałeś  nie wróć do odpowiedniej
partii materiału nauczania lub wykonaj jeszcze raz odpowiednie ćwiczenie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
4.4. Postępowanie w wypadku zagrożenia życia i zdrowia
4.4.1.Materiał nauczania
Nagłe zagrożenie życia lub zdrowia  to stan wywołany czynnikiem zewnętrznym lub
przyczyną wewnętrzną, prowadzący do szybkiego pogarszania się zdrowia, którego
bezpośrednim następstwem może być zagrożenie życia.
Pierwsza pomoc  to zespół czynności podejmowanych w celu ratowania osoby
znajdującej się w stanie nagłego zagrożenia życia lub zdrowia, wykonywanych bez użycia
wyrobów medycznych oraz produktów leczniczych przez osoby nie posiadające uprawnień do
podejmowania medycznych działań ratowniczych.
System ratownictwa medycznego składa się z kilku podmiotów przygotowanych do
udzielania pomocy medycznej:
Centrum Powiadamiania Ratunkowego
Szpitalne Oddziały Ratunkowe
Zespoły Ratownictwa Medycznego
Telefon do Centrum Powiadamiania Ratunkowego  112.
Telefon do pogotowia ratunkowego  999 (w okresie przejściowym funkcjonujący
równolegle z telefonem CPR).
Znajomość postępowania w sytuacjach zagrożenia życia i zdrowia oraz udzielenie
w przypadku potrzeby pierwszej pomocy, pozwalają na zwiększenie szans osoby
poszkodowanej na przeżycie lub uniknięcie kalectwa. Czas, jaki upłynął od urazu do
wykonania operacji ratujących życie nazwano  złotą godziną . To nie jest zwykłe 60 minut.
Jest to czas przeznaczony poszkodowanemu, a nam dany by mu pomóc.
Miejsce zdarzenia (wypadku)  to miejsce, w którym nastąpiło zdarzenie powodujące
stan nagłego zagrożenia życia lub zdrowia i obszar, na który rozciągają się jego skutki.
Organizacja (zabezpieczenie) miejsca wypadku obejmuje:
 przekształcenie tłumu biernych gapiów w aktywnych pomocników, odsunięcie gapiów,
 ochrona miejsca wypadku, np. przed nadjeżdżającymi pojazdami, czy innymi
zagrożeniami,
 wezwanie fachowej pomocy przez osobÄ™ trzeciÄ…,
 organizowanie i pomoc w przenoszeniu chorego w bezpieczne miejsce
 lub jeżeli poszkodowany jest nieprzytomny  ułożenie go w pozycji bocznej ustalonej
(ułożenie bezpieczne),
 udzielenie pierwszej pomocy przedlekarskiej,
 określenie czasu jaki upłynął od chwili wypadku,
 ustalenie okoliczności wypadku i odszukanie świadków,
 nie zacieranie śladów, w przypadku podejrzenia o działalność zbrodniczą.
Ułożenie nieprzytomnego (który oddycha) w pozycji bocznej ustalonej (ułożenie bezpieczne):
 Ułóż poszkodowanego na boku.
 Zegnij nogÄ™ dolnÄ… w stawie biodrowym i kolanowym.
 Wyprostuj nogę górną.
 Dłoń górnej ręki podłóż pod brodę.
 Rękę dolną wyprostuj i ułóż z tyłu tułowia.
Czynność oddechowa i krążenie krwi są ze sobą wzajemnie powiązane. Jeżeli
w przypadku bezdechu nie zastosowano właściwych czynności ratunkowych w ramach
pierwszej pomocy, to już po kilku minutach ustaje akcja serca. Z drugiej zaś strony
zatrzymanie krążenia powoduje ustanie czynności oddechowej.
Objawy wskazujące na zagrożenie życia i zdrowia to:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
 utrata przytomności (po 5  8 sekundach od zatrzymania krążenia),
 brak oddechu (po 45 sekundach od zatrzymania krążenia),
 brak tętna na dużych tętnicach,
 z
renice szerokie, bez reakcji na światło (spowodowane jest to porażeniem mięśnia
rzęskowego po 45 90 sekundach niedotlenienia mózgu),
 szare lub szaro sine zabarwienie powłok,
 obniżone lub brak napięcia mięśniowego.
W przypadku niepodjęcia resuscytacji krążeniowo oddechowej u poszkodowanego
dojdzie do stanu określanego śmiercią biologiczną. Jest to nieodwracalne ustanie czynności
wszystkich komórek organizmu.
Unikanie zagrożeń urazami i wypadkami w miejscu przebywania podopiecznego.
Osoby w podeszłym wieku są szczególnie narażone na różne niebezpieczeństwa. Ich
przyczynami mogą być między innymi:
 zaburzenia równowagi,
 niedowidzenie, niedosłyszenie,
 dolegliwości związane z procesem starzenia,
 a także zbyt mała powierzchnia mieszkania, lub  zagracenie jego powierzchni.
Najczęstsze wypadki w miejscu przebywania podopiecznego to:
 przewrócenie się,
 zasłabnięcie,
 omdlenie,
 złamanie,
 skaleczenie,
 poparzenie,
 zatrucie,
 zadławienie.
Zapobieganie urazom i wypadkom w miejscu przebywania podopiecznego:
 nie należy nadmiernie polerować podłogi,
 obuwie dostosować do numeru stopy, powinno umożliwiać swobodne poruszanie,
 nie pozostawiać w mieszkaniu, w przejściach postrzępionych lub poszarpanych
chodników lub innych materiałów osłaniających podłogę  brzegi dywanów dobrze
umocować,
 usunąć z podłogi zbędne drobiazgi,
 dobrze oświetlić przejścia pomiędzy pokojami, korytarze, schody  włączniki powinny
być usytuowane w dostępnych przejściach,
 przewody elektryczne powinny być dobrze umocowane i zabezpieczone,
 grzejniki elektryczne, gazowe, olejowe  powinny stać w miejscach gwarantujących
bezpieczeństwo,
 kuchenki gazowe powinny być systematycznie przeglądane przez uprawnione służby,
 produkty spożywcze i posiłki powinny być świeże i właściwie przechowywane,
 wszystkie leki przechowywać w bezpiecznym miejscu  etykiety czytelne dla osoby
starszej,
 zbędne meble usunąć, przesunąć, aby zwiększyć powierzchnię mieszkania i umożliwić
większą swobodę w poruszaniu się.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jakiej sytuacji mamy do czynienia z nagłym zagrożeniem życia i zdrowia?
2. Jakie czynności i przez kogo wykonywane składają się na pierwszą pomoc
przedlekarskÄ…?
3. Na jaki numer telefonu należy zadzwonić, aby wezwać pomoc w przypadku nagłego
zagrożenia życia i zdrowia?
4. Jakie działania powinny być podjęte w celu zabezpieczenia miejsca wypadku?
5. Jakie objawy wskazują na zagrożenie życia i zdrowia?
6. Jakie zagrożenia urazami i wypadkami mogą wystąpić w miejscu przebywania
podopiecznego?
7. W jaki sposób można unikać tych zagrożeń?
Jeżeli potrafisz odpowiedzieć na powyższe pytania możesz przystąpić do wykonania
ćwiczeń. Jeżeli któreś pytanie sprawia Ci trudność zapoznaj się raz jeszcze z odpowiednią
partią materiału nauczania.
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
W warunkach symulowanych ułóż podopiecznego w pozycji bocznej ustalonej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przyjąć rolę podopiecznego, opiekuna lub obserwatora,
2) wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
3) zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
4) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały
popełnione błędy,
5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 koc lub łóżko.
Ćwiczenie 2
Po zapoznaniu się z poniższym opisem wskaż i podaj sposób wyeliminowania czynników
zagrażających urazom i wypadkom w warunkach domowych.
Opis sytuacji
Twoja podopieczna, lat 78, mieszka w starym budownictwie. Po chorobie ma kłopoty
z poruszaniem się. Mieszkanie jest stosunkowo duże (duży pokój, kuchnia, wąski korytarz
i nieduża łazienka), ale stoi w nim wiele mebli i sprzętów. W korytarzu stoi stara szafa, która
zajmuje pół jego szerokości, co powoduje, że nie miną się w korytarzu dwie osoby. W szafie
jest wiele rzeczy, których podopieczna w ogóle nie używa. Na podłodze wytarty chodniczek.
Z boku szafy stoi odkurzacz z długim przewodem elektrycznym. Na suficie wisi stary
żyrandol ze słabą żarówką. W pokoju stoi duży kredens, stół z sześcioma krzesłami, dwa duże
fotele, szafa i łóżko podopiecznej. Na podłodze stary, wystrzępiony na rogach dywan. Nad
łóżkiem częściowo wyrwany ze ściany kontakt. Ponieważ podopieczna nie ma siły palić w
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
piecu, na dywanie stoi grzejnik elektryczny. W łazience większość miejsca zajmuje stara duża
wanna. Nad nią stary piecyk gazowy. W kuchni stara kuchenka gazowa, zlew, szafki. Cały
środek podłogi zajmuje stół z krzesłami.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z opisem sytuacji,
2) rozpoznać zagrożenia dla zdrowia w mieszkaniu podopiecznej i wpisz je do tabeli,
3) zaproponować i wpisz do tabeli sposoby wyeliminowania zagrożeń,
4) zaprezentować efekty swojej pracy na forum klasy,
5) wziąść udział w dyskusji podsumowującej.
Zagrożenia Sposoby wyeliminowania zagrożeń
Wyposażenie stanowiska pracy:
 instrukcja do ćwiczenia,
 literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zabezpieczyć miejsce wypadku?
2) rozpoznać objawy wskazujące na zagrożenie życia i zdrowia?
3) ograniczyć zagrożenia urazami i wypadkami w miejscu
przebywania podopiecznego?
Jeżeli zaznaczyłeś  tak to znaczy, że osiągnąłeś zaplanowane cele i możesz przejść do
następnej części. Jeżeli w którymś przypadku odpowiedziałeś  nie wróć do odpowiedniej
partii materiału nauczania lub wykonaj jeszcze raz odpowiednie ćwiczenie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
4.5. Udzielanie pierwszej pomocy przedlekarskiej
4.5.1. Materiał nauczania
Pierwsza pomoc to czynności ratownicze zapobiegające wystąpieniu skutków nagłego
stanu zagrożenia życia i zdrowia. Dlatego umiejętność udzielania pierwszej pomocy powinna
być powszechna i mieć charakter interdyscyplinarny.
Pierwsza pomoc w stanach zagrożenia życia, to zespół czynności podejmowanych w celu
zapewnienia w pierwszej kolejności podstawowych funkcji życiowych ustroju poprzez
natychmiastową, bezprzyrządową diagnostykę stanu ogólnego i podjęcie potrzebnych działań.
Według prostego schematu oceniamy:
 przytomny  nieprzytomny (odpowiada  nie odpowiada na zadawane pytania),
 oddycha  nie oddycha (widoczne ruchy klatki piersiowej lub ich brak),
 krążenie obecne  brak (wyczuwalne tętno  brak tętna),
 śmierć  potwierdza lekarz.
Stosownie do potrzeb poszkodowanego:
1. Utrzymujemy lub przywracamy drożność oddechową przez usunięcie przeszkody;
2. Przywracamy wymianÄ™ gazowÄ… poprzez sztuczne oddychanie;
3. Wytwarzamy sztuczne krążenie przez masaż serca.
4. Zapewniamy zorganizowanie transportu i przekazanie do pełnego postępowania
reanimacyjnego i leczenia szpitalnego.
Resuscytacja.
Podstawowe czynności resuscytacyjne polegają na utrzymaniu drożności dróg
oddechowych oraz wspomaganiu oddychania i krążenia bez użycia specjalistycznego sprzętu.
Połączenie wentylacji własnym powietrzem wydechowym (sztuczne oddychanie) i uciskania
klatki piersiowej (pośredni masaż serca), to tak zwana resuscytacja krążeniowo oddechowa.
Podstawowe czynności resuscytacyjne:
1. Ocena sytuacji:
 ocena zagrożeń dla ratowanego i ratownika,
 ocena stanu osoby ratowanej.
2. Wentylacja płuc (sztuczne oddychanie):
 rozluz
nij odzież wokół szyi ratowanego,
 odchyl jego głowę do tyłu,
 obserwuj ruchy klatki piersiowej,
 jeżeli poszkodowany oddycha, ale jest nieprzytomny, ułóż go w pozycji
bocznej ustalonej,
 jeżeli poszkodowany nie oddycha  wezwij telefonicznie fachową pomoc lub
poproś, aby zrobił to ktoś trzeci, a następnie:
 usuń widoczne przedmioty z jamy ustnej,
 załóż maseczkę do sztucznego oddychania lub ułóż na ustach poszkodowanego
płócienną chusteczkę,
 palcami dłoni ułożonej na czole zaciśnij nozdrza,
 nabierz powietrza, szczelnie ułóż wargi wokół ust ratowanego, wdmuchnij
powoli własne powietrze wydechowe aż do wyraz
nego uniesienia siÄ™ klatki
piersiowej poszkodowanego,
 unieś głowę poszkodowanego i obserwuj, czy klatka piersiowa opada,
 przed każdym kolejnym wdmuchnięciem wykonaj głęboki wdech,
 po dwóch sztucznych oddechach sprawdz
tętno,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
 gdy krążenie jest zachowane, kontynuuj sztuczne oddychanie, kontrolując tętno
co 10 oddechów lub co 1 minutę.
3. Przywrócenie krążenia krwi (masaż serca):
 ułóż poszkodowanego na twardym podłożu,
 oznacz miejsce ucisku (u osoby dorosłej  3 palce nad wyrostkiem
mieczykowatym mostka, u niemowlęcia  1 palec poniżej linii łączącej oba
sutki, u noworodka  linia Å‚Ä…czÄ…ca brodawki piersi na mostku),
 ułóż dłonie jedna na drugiej w miejscu ucisku,
 rozpocznij uciskanie (u osoby dorosłej siła ucisku  4,5-5,5 cm w głąb klatki
piersiowej, u dzieci 2,5-3,8 cm, u noworodka 1,5-2 cm),
 uciskaj klatkę piersiową z częstotliwością 80  100 razy na minutę (noworodki
i niemowlęta 100  120),
 po każdych 30 uciśnięciach wykonaj dwa sztuczne oddechy  stosunek liczby
uciśnięć i oddechów ma wynosić 30:2  30 uciśnięć, 2 oddechy (u niemowląt
i małych dzieci 15:2, lub 30:2 w przypadku jednego ratownika).
Udzielanie pierwszej pomocy w przypadku krwotoku.
Przyczyny krwotoków:
 rany cięte spowodowane ostrymi przedmiotami lub narzędziami tnącymi,
 złamania miednicy,
 uszkodzenia narządów miąższowych (wątroba, śledziona, nerki).
Krwotok zewnętrzny:
1. Krwawienie tętnicze  krew o barwie jasnoczerwonej, wypływa z rany falami.
2. Krwawienie żylne  krew o barwie ciemnowiśniowej wypływa jednostajnym
strumieniem.
3. Krwawienie z naczyń włosowatych  krew sączy się powoli, a krwawienie nie jest groz
ne
i łatwo je opanować.
Postępowanie w przypadku krwotoku zewnętrznego:
1. Krwawiącego trzeba koniecznie położyć.
2. Krwawiącą kończynę unieść nad poziom serca.
3. Jeżeli występuje silne krwawienie można ranę wytamponować jałową gazą, następnie
zamknąć opatrunkiem przylepcowym, po czym nałożyć opatrunek uciskowy.
Krwotok wewnętrzny:
Przy barku doświadczenia ocena krwotoku z jam ciała jest właściwie niemożliwa. Trzeba
jak najszybciej wezwać lekarza (karetkę pogotowia).
Udzielanie pierwszej pomocy w przypadku złamania.
Złamanie  to przerwanie ciągłości tkanki kostnej wskutek urazu. Objawy:
 ból zaraz po złamaniu (nasila się przy próbach ruchu lub ucisku),
 utrata lub ograniczenie czynności kończyny lub jej części,
 zniekształcenie, obrzęk oraz ruchy patologiczne,
 przymusowe ułożenie kończyny.
Rodzaje złamań:
 zamknięte,
 otwarte.
Postępowanie w przypadku złamania:
1. Wezwać pogotowie, jeżeli jest to możliwe i konieczne.
2. Poszkodowanego pozostawić w miejscu wypadku do czasu unieruchomienia złamania.
3. W razie złamania otwartego ranę przykryć jałowym opatrunkiem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
4. Unieruchamianie prowizoryczne zawsze wykonywać u chorego w pozycji leżącej. Przy
złamaniu kończyny górnej unieruchamiać należy w pozycji siedzącej.
5. Unieruchamiać zawsze przy złamanej kości sąsiadujące stawy.
6. Ograniczać narastanie obrzęku w miejscu złamania poprzez okłady (worek z lodem)
i układanie kończyny nieco wyżej nad poziom serca.
7. Obserwować stan ogólny poszkodowanego oraz złamaną kończynę (ból, zasinienie,
temperatura, ruchy palców).
8. Pomóc wstać poszkodowanemu, gdyż najczęściej leży bezwładnie.
9. Poszkodowanego przewiez
ć do szpitala.
Udzielanie pierwszej pomocy w przypadku zwichnięcia.
Zwichnięcie  to przemieszczenie przylegających do siebie powierzchni stawowych.
Zwichnięciu może towarzyszyć uszkodzenie torebki stawowej oraz sąsiadujących naczyń
i nerwów. Zwichnięcia dotyczą stawów:
 ramieniowego,
 Å‚okciowego,
 palców,
 skokowego.
Objawy zwichnięcia:
 ból przy wszelkich ruchach w stawie,
 zniekształcenie stawu, obrzęk,
 przymusowe ułożenie,
 może nastąpić uszkodzenie małych naczyń krwionośnych.
Postępowanie w przypadku zwichnięcia:
1. Usunąć odzież znad miejsca uszkodzenia.
2. Sprawdzić ruchomość w stawie (niemożliwe wszelkie ruchy w stawie).
3. Zwichniętą kończynę pozostawić w pozycji przymusowej (tzn. tak jak sobie sam ułożył
poszkodowany).
4. Unieruchomić zwichnięty staw za pomocą prostych środków pomocniczych (np. bandaż
elastyczny).
5. Przy zranieniach założyć opatrunek i obserwować zachowanie podopiecznego.
6. Przetransportować chorego do placówki służby zdrowia lub wezwać lekarza.
Udzielanie pierwszej pomocy w przypadku oparzeń
Oparzenie  to uszkodzenie tkanek wywołane działaniem wysokiej temperatury, żrących
środków chemicznych i oparzeniem energią elektryczną lub promieniowaniem jonizującym.
Oparzenie może wywołać zmiany miejscowe lub wpływać na czynności całego organizmu 
choroba oparzeniowa. O ciężkości oparzenia decyduje jego rozległość (jaki procent
powierzchni ciała uległ poparzeniu). Podział oparzeń:
1) I stopień  na skórze piekący rumień.
2) II stopień  pęcherze wypełnione płynem surowiczym, tkanki otaczające oparzoną
powierzchnię są obrzęknięte.
3) III stopień  martwica tkanek aż do zwęglenia włącznie.
Postępowanie w przypadku oparzeń:
1. Usunąć poszkodowanego z zasięgu ognia lub innego czynnika parzącego.
2. Przy zapaleniu odzieży nakryć poszkodowanego kocem, położyć i turlać wyduszając w
ten sposób tlen spod okrycia.
3. Nie zdejmować koca ani odzieży, zapewnić spokój, ewentualnie podać tabletkę
przeciwbólową.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
4. Miejsce oparzone schładzać strumieniem zimnej wody lub za pomocą worka z lodem
przez około 20 minut (ochładzanie jest celowe nawet po kilu godzinach od oparzenia).
5. Ranę oparzeniową zabezpieczyć jałową gazą (oparzeń twarzy nie nakrywać).
6. Wezwać pogotowie (każdego oparzonego powinien obejrzeć lekarz, poza drobnymi
oparzeniami domowymi).
Udzielanie pierwszej pomocy w przypadku porażenia prądem elektrycznym.
Porażenie prądem elektrycznym  zespół objawów patologicznych wywołanych przepływem
prądu przez tkanki, w wyniku którego dochodzi do powstania uszkodzeń o charakterze
ogólnym i miejscowym.
Objawy miejscowe: oparzenie, martwica, zwęglenie.
Objawy ogólne: przyspieszenie tętna, obniżenie ciśnienia krwi, zaburzenia w oddychaniu,
drgawki, wstrząs, śmierć kliniczna.
Postępowanie w miejscu wypadku porażenia prądem elektrycznym:
1. Wyłączenie prądu (bezzwłoczne odłączenie poszkodowanego od z
ródła prądu).
2. Sprawdzenie stanu przytomności poszkodowanego.
3. Sprawdzenie podstawowych parametrów życiowych: tętna, oddechu.
4. Ułożenie poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej, a przy braku oddechu i tętna
rozpoczęcie czynności resuscytacyjnych.
5. Schładzanie miejsca oparzenia zimną wodą, zabezpieczenie jałową gazą lub innym
czystym materiałem.
6. Okrycie ciała poszkodowanego.
7. Wezwanie pogotowia.
Udzielanie pierwszej pomocy w przypadku zadławienia.
Zadławienie może nastąpić w trakcie jedzenia lub w wyniku wzięcia do ust jakiegoś
małego przedmiotu.
Postępowanie w przypadku zadławienia:
1. Jeżeli dławiący się oddycha, nakłonić go do wysiłków kaszlowych.
2. Jeżeli występuje całkowite zatkanie dopływu powietrza, należy spróbować palcem
usunąć ciało obce z jamy ustnej.
3. Jeżeli to działanie nie przyniesie efektu, należy zadać poszkodowanemu pięć silnych
uderzeń w plecy w okolicę międzyłopatkową.
4. Jeżeli poszkodowany nadal wymaga pomocy, należy stanąć za nim, zacisnąć jedną dłoń
w pięść, umieścić ją poniżej wyrostka mieczykowatego, chwycić pięść drugą ręką i
wykonać szybkie i silne pchnięcie skierowane w górę i do siebie.
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jakim celu i w jakich przypadkach udzielana powinna być pierwsza pomoc?
2. W jaki sposób bezprzyrządowo można zdiagnozować ogólny stan poszkodowanego?
3. Jakie pierwsze działania powinny być podjęte po zdiagnozowaniu stanu
poszkodowanego?
4. W jaki sposób przygotować poszkodowanego do sztucznego oddychania?
5. W jakim miejscu należy uciskać prowadząc masaż serca dorosłego poszkodowanego?
6. Jaki powinien być stosunek ucisków do oddechów w przypadku resuscytacji
wykonywanej dorosłemu poszkodowanemu?
7. W jaki sposób należy postąpić w przypadku skaleczenia, które spowodowało krwotok
zewnętrzny?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
8. Jakie objawy wskazują na złamanie?
9. Jak należy postąpić w przypadku złamania zamkniętego, a jak w przypadku złamania
otwartego?
10. Jakie objawy wskazują na zwichnięcie?
11. Jak należy postąpić w przypadku zwichnięcia?
12. W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie, która uległa poparzeniu?
13. W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie, która została porażona prądem?
14. W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie, która się zadławiła?
Jeżeli potrafisz odpowiedzieć na powyższe pytania możesz przystąpić do wykonania
ćwiczeń. Jeżeli któreś pytanie sprawia Ci trudność zapoznaj się raz jeszcze z odpowiednią
partią materiału nauczania.
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj na fantomie sztucznÄ… wentylacjÄ™ usta  usta.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przyjąć rolę ratownika lub obserwatora,
2) wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
3) zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
4) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały
popełnione błędy,
5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 fantom,
 maseczka do sztucznego oddychania,
 płócienna chusteczka.
Ćwiczenie 2
Korzystając z fantomu wykonaj wspólnie z koleżanką/kolegą resuscytację krążeniowo 
oddechowÄ….
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przyjąć rolę ratownika (2 osoby) lub obserwatora,
2) wykonać wspólnie z koleżanką/kolegą zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
3) zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
4) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały
popełnione błędy,
5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 fantom,
 maseczka do sztucznego oddychania,
 płócienna chusteczka.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Ćwiczenie 3
W sytuacji symulowanej udziel pierwszej pomocy podopiecznemu, który doznał
złamania kości przedramienia kończyny górnej
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przyjąć rolę ratownika, podopiecznego lub obserwatora,
2) wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
3) zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
4) oceń pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały
popełnione błędy,
5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 podręczny sprzęt dostępny w domu, który można wykorzystać do unieruchomienia
kończyny, deseczki,
 standardowo wyposażona apteczka, a w szczególności: bandaże elastyczne, jałowy
opatrunek, trójkątna chusta.
Ćwiczenie 4
W sytuacji symulowanej udziel pomocy poszkodowanemu, który zwichnął sobie staw
Å‚okciowy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przyjąć rolę ratownika, poszkodowanego lub obserwatora,
2) wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
3) zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
4) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały
popełnione błędy,
5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 standardowo wyposażona apteczka, a w szczególności: bandaże elastyczne.
Ćwiczenie 5
Podopieczny skaleczył dłoń pękniętą szklanką. Udziel mu pierwszej pomocy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przyjąć rolę ratownika, poszkodowanego lub obserwatora,
2) wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
3) zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
4) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały
popełnione błędy,
5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Wyposażenie stanowiska pracy:
 standardowo wyposażona apteczka, a w szczególności: jałowa gaza, opatrunek
przylepcowy, opatrunek uciskowy.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
Udzielić pierwszej pomocy w sytuacjach zagrożenia życia i zdrowia,
a w szczególności:
1) wykonać sztuczne oddychanie i masaż serca?
2) postąpić w przypadku złamania i zwichnięcia?
3) zatamować krwotok i opatrzyć ranę?
Jeżeli zaznaczyłeś  tak to znaczy, że osiągnąłeś zaplanowane cele i zakończyłeś
kształcenie w jednostce modułowej Stosowanie przepisów bhp oraz udzielanie pierwszej
pomocy. Możesz teraz przystąpić do sprawdzianu osiągnięć. Jeżeli w którymś przypadku
odpowiedziałeś  nie wróć do odpowiedniej partii materiału nauczania lub wykonaj jeszcze
raz odpowiednie ćwiczenie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Udzielaj odpowiedzi wyłącznie na załączonej karcie odpowiedzi.
5. Wybraną przez siebie prawidłową odpowiedz
otocz kółkiem.
6. Jeżeli się pomylisz, skreśl krzyżykiem błędnie zakreśloną kółkiem odpowiedz
,
a następnie otocz kółkiem odpowiedz
prawidłową.
7. Na wykonanie sprawdzianu osiągnięć masz 35 minut.
8. Jeżeli masz pytania i wątpliwości, podnieś rękę i zadaj pytanie nauczycielowi.
9. Pamiętaj, że Twoja praca musi być samodzielna.
10. Przed oddaniem karty odpowiedzi sprawdz
poprawność wybranych odpowiedzi.
11. Sprawdz
ponownie, czy Twoja karta odpowiedzi jest prawidłowo podpisana.
Powodzenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Zestaw zadań testowych
1. Korzystanie z wadliwego lub niesprawnego elektrycznego sprzętu gospodarstwa
domowego jest zagrożeniem:
a) szkodliwym,
b) obojętnym,
c) niebezpiecznym.
2. Najkorzystniejsze dla ludzkiego oka oświetlenie to:
a) sztuczne ogólne,
b) sztuczne miejscowe,
c) naturalne słoneczne.
3. Sprzątając urządzania sanitarne w łazience należy wykorzystywać następujące środki
ochrony osobistej:
a) maseczka, okulary, rękawice gumowe,
b) maseczka, fartuch, rękawice gumowe,
c) fartuch, rękawice gumowe, trepy.
4. Przystosowaniem budynków i ich wyposażenia, narzędzi, maszyn, urządzeń do
możliwości psychofizycznych pracowników zajmuje się:
a) fizjologia,
b) socjologia,
c) ergonomia.
5. Podnosząc z ziemi ciężkie przedmioty należy:
a) pochylić się na wyprostowanych nogach,
b) pochylić się na zgiętych nogach,
c) przykucnąć i podnosić przedmiot przy wyprostowanych plecach.
6. Grzejnik elektryczny w domu podopiecznego powinien być ustawiony na:
a) płycie stalowej, z daleka od zasłon powieszonych na oknach,
b) płycie stalowej, jak najbliżej okna,
c) dywanie wełnianym, z daleka od zasłon powieszonych na oknach.
7. W przypadku wybuchu pożaru w mieszkaniu należy:
a) szybko otworzyć okno,
b) nie otwierać okna,
c) otworzyć lufcik lub uchylić okno.
8. Gaśnicy proszkowej użyjesz do gaszenia:
a) ciężkiej zasłony z materiału i instalacji elektrycznej,
b) podłogi drewnianej i instalacji elektrycznej,
c) ciężkiej zasłony z materiału i drewnianej podłogi.
9. UdzielajÄ…cy pierwszej pomocy ma za zadanie:
a) przenieść poszkodowanego w bezpieczne miejsce i czekać na przyjazd pogotowia,
b) utrzymać przy życiu poszkodowanego,
c) szukać pomocy wśród ludzi zebranych wokół poszkodowanego i jej udzielić.
10. O wystąpieniu nagłego przypadku świadczą:
a) zaburzenia narządów wewnętrznych,
b) zaburzenia czynności życiowych,
c) zaburzenia układu ruchu.
11. Objawy wskazujące na konieczność wykonania masażu serca to:
a) brak tętna, sztywność z
renic, silny ból w klatce piersiowej, kaszel,
b) zmiana barwy skóry, silny ból w dole brzucha, brak tętna,
c) utrata przytomności, zatrzymanie oddechu, brak tętna, zmieniona barwa skóry.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
12. ProwadzÄ…cy sztucznÄ… wentylacjÄ™ po wykonaniu wdechu obserwuje:
a) poszkodowanego i jego wyglÄ…d,
b) poszkodowanego i jego zachowanie,
c) spoglÄ…da na klatkÄ™ piersiowÄ… kontrolujÄ…c jej ruchy.
13. Tętno u poszkodowanego w wypadku sprawdzamy:
a) na tętnicach małych,
b) na tętnicach średnich,
c) na tętnicach dużych.
14. Jeżeli stwierdzisz ciało obce w tchawicy:
a) posadzisz poszkodowanego na krześle, podasz coś do picia w celu wywołania kaszlu
i oklepiesz mu plecy,
b) zastosujesz pozycję stojącą z uniesionymi kończynami górnymi, starasz się wywołać
kaszel,
c) zastosujesz pozycje zwisającą głowy i tułowia poszkodowanego ku dołowi, uderzając
płaską dłonią w plecy.
15. Krwawienie tętnicze charakteryzuje:
a) kolor krwi ciemnoczerwony
b) powolny wypływ dużej ilości krwi,
c) wytryskanie krwi przerywanymi strumieniami.
16. Opaskę uciskową przy krwotokach można zakładać:
a) na każdą część ciała,
b) na ramiÄ™ i na udo,
c) na miejsce zranione i krwawiÄ…ce.
17. Pacjenta nieprzytomnego należy układać:
a) w pozycji na wznak,
b) w pozycji wysokiej,
c) w pozycji bocznej ustalonej.
18. Płonącą na poszkodowanym odzież należy gasić:
a) dużymi chustami materiałowymi,
b) dużymi tkaninami syntetycznymi,
c) dużymi kocami wełnianymi/
19. Pierwszą czynnością w przypadku porażenia prądem jest:
a) odciągnięcie poszkodowanego od miejsca wypadku,
b) przerwanie obwodu elektrycznego,
c) wezwanie pogotowia ratunkowego.
20. Objawy, które różnią zwichnięcie od skręcenia to:
a) obrzęk stawu,
b) nieprawidłowe ustawienie kończyny,
c) niemożliwe są wszelkie ruchy w stawie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko ..................................................................................................
Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz udzielanie
pierwszej pomocy
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Numer pytania Odpowiedz
Punktacja
1 a b c
2 a b c
3 a b c
4 a b c
5 a b c
6 a b c
7 a b c
8 a b c
9 a b c
10 a b c
11 a b c
12 a b c
13 a b c
14 a b c
15 a b c
16 a b c
17 a b c
18 a b c
19 a b c
20 a b c
Razem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
 6. LITERATURA
1. Baranowicz W.: Wytyczne w zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz wzór instrukcji
bezpieczeństwa pożarowego dla obiektów szkół. MEN, Warszawa 1997
2. Buchfelder A., Buchfelder M.: Podręcznik pierwszej pomocy. PZWL, Warszawa 1993
3. Chrząszczewska A.: Bandażowanie. PZWL, Warszawa 1987
4. Dziak A.: Pierwsza pomoc. PZWL, Warszawa 1990
5. Dziak A., Kamińska B.: Doraz
na pomoc lekarska. PZWL, Warszawa 1992
6. Encyklopedia dla pielęgniarek, praca zbiorowa. PZWL, Warszawa 1987
7. Kirschnick O.: Pielęgniarstwo. Urban Partner, Wrocław 1997
8. Korczak C. (red): Higiena i ochrona zdrowia. PZWL, Warszawa 1997
9. Jurczyk W., A
akomy W.: Stany zagrożenia życia. FHW  Słomczyński G., Kraków, 2002
10. Mac S. Leowski J.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1999
11. Stepińska J., Szajewski T.: Pierwsza pomoc. Taraten, Warszawa, 1997
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39