MINISTERSTWO EDUKACJI
i NAUKI
Janina Bujnowicz
Charakteryzowanie psychofizycznych i społecznych
aspektów rozwoju człowieka 346[03].O1.01
Poradnik dla nauczyciela
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2005
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
0
Recenzenci:
mgr Iwona Kłóska
mgr Dorota Kaczor
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Katarzyna Maćkowska
Konsultacja:
dr Bożena Zając
Korekta:
mgr Joanna Iwanowska
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 346[03].O1.01
Charakteryzowanie psychofizycznych i społecznych aspektów rozwoju człowieka zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu opiekunka środowiskowa.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. WPROWADZENIE 3
2. WYMAGANIA WST
PNE 5
3. CELE KSZTAA
CENIA 6
4. PRZYKA
ADOWE SCENARIUSZE ZAJ
Ć 7
5. ĆWICZENIA 9
5.1. Podstawy psychologii ogólnej 9
5.1.1. Ćwiczenia 9
5.1.2. Sprawdzian postępów 13
5.2. Osobowość 14
5.2.1. Ćwiczenia 14
5.2.2. Sprawdzian postępów 17
5.3. Podstawy psychologii rozwojowej 18
5.3.1. Ćwiczenia 18
5.3.2. Sprawdzian postępów 22
5.4. Podstawy psychologii społecznej 23
5.4.1. Ćwiczenia 23
5.4.2. Sprawdzian postępów 26
6. EWALUACJA OSI
GNI
Ć UCZNIA 27
7. LITERATURA 37
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu
zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie opiekunka środowiskowa.
Modułowy program nauczania dla zawodu opiekunka środowiskowa składa się z zestawu
modułów kształcenia w zawodzie i odpowiadających im jednostek modułowych. Dla każdej
jednostki modułowej opracowany został pakiet edukacyjny. Pakiet edukacyjny zawiera
Poradnik dla nauczyciela oraz Poradnik dla ucznia. Poradnik dla ucznia skonstruowany jest
tak, aby umożliwić uczniom ukształtowanie umiejętności, właściwych dla tej jednostki
modułowej.
W Poradniku dla ucznia zamieszczono następujące części:
 wymagania wstępne,
 cele kształcenia,
 materiał nauczania,
 sprawdzian osiągnięć,
 literaturÄ™.
Poradnik dla nauczyciela zawiera informacje i wskazówki niezbędne do efektywnego
zorganizowania procesu kształcenia w jednostce modułowej. Zamieszczono w nim
następujące części:
 wymagania wstępne,
 szczegółowe cele kształcenia,
 przykładowe scenariusze zajęć,
 ćwiczenia,
 ewaluację osiągnięć ucznia,
 literaturÄ™.
Wymagania wstępne określają umiejętności, jakie uczeń powinien posiadać przed
rozpoczęciem pracy z poradnikiem. Należy zachęcić uczniów, aby zapoznali się
z wymaganiami i ocenili, czy je spełniają. Dotyczą one umiejętności, które uczniowie
ukształtowali podczas dotychczasowej nauki. Spełnienie wymagań wstępnych pozwoli
uczniom na skoncentrowanie się na kształtowaniu nowych umiejętności, przewidzianych w
jednostce modułowej.
Szczegółowe cele kształcenia określają umiejętności, jakie uczeń powinien ukształtować
w wyniku procesu kształcenia w jednostce modułowej. Przed rozpoczęciem zajęć należy
zapoznać uczniów z celami kształcenia, aby dowiedzieli się, czego się nauczą.
W Poradniku dla nauczyciela zamieszczono dwa przykładowe scenariusze zajęć.
Wskazują one sposób prowadzenia zajęć dydaktycznych z wykorzystaniem metod zalecanych
w programie jednostki modułowej.
Materiał nauczania w jednostce modułowej podzielony jest na tematy. Do każdego
tematu zamieszczono w Poradniku dla nauczyciela: ćwiczenia (tożsame z tymi, które znajdują
się w poradniku dla ucznia), które zawierają polecenie, wskazówki do realizacji, zalecane
metody nauczania  uczenia się oraz środki dydaktyczne. Wykonując poszczególne
ćwiczenia, uczeń powinien ukształtować umiejętności wyszczególnione w jednostce
modułowej.
Ewaluacja osiągnięć ucznia powinna zostać przeprowadzona za pomocą testów osiągnięć
szkolnych. W Poradniku dla nauczyciela zamieszczono dwa przykładowe narzędzia pomiaru
dydaktycznego. Wszystkie zadania zamieszczone w testach obejmują treści objęte programem
nauczania oraz sprawdzają, czy uczeń osiągnął założone w jednostce modułowej cele. Każdy
test zawiera:
 plan testu sporzÄ…dzony w formie tabelarycznej,
 punktację zadań,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
 propozycję norm wymagań,
 instrukcjÄ™ dla nauczyciela,
 instrukcjÄ™ dla ucznia,
 kartÄ™ odpowiedzi,
 zadania testowe.
Ostatnim elementem Poradnika dla nauczyciela jest wykaz literatury. Zawiera on
zarówno pozycje przydatne uczniowi do pogłębienia wiedzy z zakresu programu jednostki
modułowej, jak i pozycje metodyczne.
Jednostka modułowa: Charakteryzowanie psychofizycznych i społecznych aspektów
rozwoju człowieka jest elementem modułu Podstawy funkcjonowania człowieka
w środowisku społecznym. Moduł ten składa się z 6 jednostek:
1. Charakteryzowanie psychofizycznych i społecznych aspektów rozwoju człowieka.
2. Doskonalenie umiejętności komunikowania się.
3. Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów.
4. Doskonalenie umiejętności radzenia sobie ze stresem.
5. Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz udzielanie pierwszej
pomocy.
6. Stosowanie przepisów prawa w działalności socjalnej.
Jednostka Charakteryzowanie psychofizycznych i społecznych aspektów rozwoju
człowieka zawiera podstawowe informacje na temat psychologicznych podstaw
funkcjonowania jednostki i pozwala na ukształtowanie umiejętności niezbędnych do
wykonywania zawodu opiekunki środowiskowej.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne w jednostce modułowej prowadzone były
różnymi metodami, uwzględniającymi wszystkie strategie kształcenia wielostronnego.
Szczególny nacisk powinien zostać położony na wykorzystanie metod z zakresu strategii
problemowej (metody problemowe) i operacyjnej (metody praktyczne). Formy organizacyjne
pracy powinny być zróżnicowane począwszy od samodzielnej pracy uczniów do pracy
zespołowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
 brać czynny udział w dyskusji i stosować konstruktywną krytykę,
 formułować i jasno wyrażać opinie,
 współpracować w zespole i przyjmować w nim różne role,
 samodzielnie analizować teksty z
ródłowe,
 obserwować i wyciągać wnioski z obserwacji,
 wykazywać aktywność w dochodzeniu do wiedzy i umiejętności.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji ćwiczeń podanych w poradniku uczeń powinien umieć:
- wyjaśnić, na czym polega jedność organizmu człowieka i środowiska,
- scharakteryzować procesy psychiczne,
- określić rolę procesów poznawczych w poznawaniu rzeczywistości,
- scharakteryzować procesy emocjonalne i motywacyjne,
- scharakteryzować podstawowe teorie osobowości,
- zastosować wybrane metody poznawania osobowości,
- scharakteryzować zmiany rozwojowe w poszczególnych okresach życia człowieka,
- wykazać wpływ motywacji na aktywność człowieka,
- wykazać wpływ aktywności własnej na rozwój osobowości,
- określić wpływ warunków środowiskowych na rozwój i zachowanie jednostki,
- scharakteryzować grupę społeczną, jej funkcje i zadania,
- przedstawić różne aspekty pełnienia ról społecznych,
- zanalizować czynniki społeczne wpływające na kształtowanie postaw prospołecznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. PRZYKA
ADOWE SCENARIUSZE ZAJ
Ć
Scenariusz zajęć I
Temat: Charakterystyka procesów psychicznych
Czas trwania: 90 minut.
Cele kształcenia:
W wyniku przeprowadzonego procesu kształcenia uczeń będzie potrafił:
 zdefiniować poszczególne procesy psychiczne,
 scharakteryzować procesy psychiczne,
 określić rolę procesów psychicznych w poznawaniu rzeczywistości.
Metody nauczania  uczenia siÄ™:
Gra dydaktyczna.
Formy organizacyjne zajęć:
- praca jednolita,
- praca grupowa.
Åšrodki dydaktyczne:
 papier, ołówek, teksty do ćwiczeń, różne drobne przedmioty  ważne, aby były różne
w kształcie, ewentualnie smaku, zapachu, aby wydawały różne dz
więki itp.
Przebieg zajęć:
1. Przypomnienie w formie pogadanki wiadomości przekazanych uczniom na
wcześniejszych zajęciach i uzupełnionych poprzez samodzielną lekturę materiału
nauczania w Poradniku dla ucznia.
2. Przed rozpoczęciem ćwiczenia nauczyciel rozdaje różnym uczniom różne przedmioty lub
prosi o wyjęcie piórników, butelek z płynem, itp.
3. Wykonywanie przez uczniów ćwiczeń zgodnie z instrukcją zamieszczoną w Poradniku
dla ucznia (4.1.3. Ćwiczenia: 1, 2, 3, 4, 5).
4. Przed rozpoczęciem ćwiczenia 5 nauczyciel rozdaje odpowiednie teksty do ćwiczenia.
5. Uczniowie wykonują kolejno ćwiczenia.
6. Przez cały czas nauczyciel kontroluje pracę uczniów, służy pomocą, jeśli coś jest
niejasne, tłumaczy, zachęca do dłuższego zastanowienia się.
7. Nauczyciel rozpoczyna po każdym ćwiczeniu rozmowę z całą klasą i zachęca do
formułowania wniosków.
8. Podsumowanie zajęć.
9. Ocena aktywności uczniów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Scenariusz zajęć II
Temat: Czteroczynnikowa teoria rozwoju człowieka
Czas trwania: 90 minut.
Cele kształcenia:
W wyniku przeprowadzonego procesu kształcenia uczeń będzie potrafił:
- sformułować jasno i logicznie swoje opinie i sądy,
- dobrać argumenty do dyskusji,
- sformułować wnioski płynące z dyskusji,
- określić, jakie czynniki wpływają na rozwój człowieka,
- wyjaśnić rolę czynników rozwojowych w życiu człowieka,
- wykazać wpływ aktywności własnej na rozwój osobowości.
Metody nauczania  uczenia siÄ™:
Dyskusja panelowa.
Formy organizacyjne zajęć:
 praca jednolita,
 praca grupowa,
 praca zróżnicowana.
Przebieg zajęć:
1. Nauczyciel omawia założenia czteroczynnikowej teorii rozwojowej.
2. Nauczyciel rozdaje instrukcję do ćwiczenia.
3. Uczniowie dzielÄ… siÄ™ na cztery grupy, zgodnie z instrukcjÄ… zamieszczonÄ… w Poradniku dla
ucznia (4.3.3. Ćwiczenie 1).
4. Nauczyciel przypomina zasady dyskusji panelowej:
 Rzecznicy grup zajmują miejsca na środku sali.
 Każdy mówca ma określony czas  2 minuty.
 Początkowo prezentuje podstawowe argumenty mające udowodnić jego rację.
 Nie wolno sobie przerywać, następny mówca spokojnie czeka na swój czas.
 Kolejny mówca odpowiada krytyką na usłyszane argumenty i przedstawia opinię
swojego zespołu.
 Pozostałe osoby stanowią publiczność i biorą udział w drugiej części dyskusji
(dodatkowe pytania, dodatkowe argumenty, formułowanie wniosków).
5. W zespołach uczniowie przygotowują argumenty do dyskusji.
6. Każdy zespół wybiera swojego rzecznika.
7. Nauczyciel wybiera prowadzÄ…cego dyskusjÄ™ i osobÄ™ odpowiedzialnÄ… za pilnowanie czasu.
8. Uczniowie po opracowaniu argumentów w grupach przechodzą do dyskusji.
9. W drugiej części dyskusji biorą udział wszyscy uczniowie zgodnie z ustalonymi
wcześniej zasadami.
10. Podczas podsumowania dyskusji uczniowie formułują wnioski dotyczące roli
poszczególnych czynników rozwojowych w życiu człowieka.
11. Ocena pracy uczniów, przygotowania argumentów (logika, rzeczowość, kultura
wypowiedzi) i trzymania siÄ™ ustalonych zasad.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
5. ĆWICZENIA
5.1. PODSTAWY PSYCHOLOGII OGÓLNEJ
5.1.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opisz, jakich wrażeń dostarcza Ci przedmiot.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobierać partnera do wykonania tego ćwiczenia,
2) podawać różne przedmioty partnerowi i brać od niego różne przedmioty,
3) kolejno opisywać, jakich wrażeń zmysłowych dostarczają te przedmioty, zwracając
uwagę na wymienienie wszystkich rodzajów wrażeń,
4) na forum całej klasy omówić swoje doświadczenia.
Zalecane metody nauczania  uczenia siÄ™:
- gra dydaktyczna.
Åšrodki dydaktyczne:
 długopis, jabłko, kartka papieru, materiał, woda.
Ćwiczenie 2
Utwórz wyobrażenie odtwórcze.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) usiąść wygodnie i zamknąć oczy,
2) wyobrazić sobie twarz kogoś bliskiego,
3) postarać się jak najdłużej utrzymać ten obraz przed oczami, jednocześnie wyobrażając
sobie całą twarz i jej szczegóły,
4) po zakończeniu wymienić się z sąsiadem uwagami na temat tego wyobrażenia.
Zalecane metody nauczania  uczenia siÄ™:
- gra dydaktyczna.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
 Åšrodki dydaktyczne:
 kartka, długopis.
Ćwiczenie 3
Utwórz wyobrażenie twórcze.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) usiąść wygodnie i zamknąć oczy,
2) wyobrazić sobie, że jest na przyjęciu u Królewny Śnieżki. Wyobrazić sobie jej zamek,
gości, potrawy na przyjęciu. Swobodnie w wyobraz
ni poruszać po zamku i prowadzić
rozmowy,
3) otworzyć oczy i porozmawiać z sąsiadem o różnicach w obu wyobrażeniach (porównać
z wyobrażeniami z ćwiczenia 2).
Zalecane metody nauczania  uczenia siÄ™:
- gra dydaktyczna.
Åšrodki dydaktyczne:
 kartka, długopis.
Ćwiczenie 4
Sprawdz
swoją pamięć.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać partnera do wykonania tego ćwiczenia,
2) na kartce papieru napisać ciągi przypadkowych liczb zaczynając od ciągu
trzyelementowego w każdym następnym ciągu zwiększając o jeden element dojść do
dziewięciu elementów,
3) przeczytać powoli pierwszy ciąg, a partner po zakończeniu czytania próbuje napisać
liczby, jakie usłyszał w takiej samej kolejności,
4) powtarzać próby z każdym następnym ciągiem, podając partnerowi ciąg o jeden element
dłuższy,
5) zakończyć ćwiczenie, gdy partner popełni 2 razy błąd,
6) zamienić się rolami,
7) powtórzyć ćwiczenie tym razem jednak zadanie osoby powtarzającej liczby jest
trudniejsze. Po usłyszeniu ciągu liczb ma je odtworzyć w kolejności odwrotnej (od
ostatniej do pierwszej),
8) porównać swoje wyniki z pierwszej i drugiej próby.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
 Zalecane metody nauczania  uczenia siÄ™:
- gra dydaktyczna.
Åšrodki dydaktyczne:
 kartka, długopis.
Ćwiczenie 5
Sprawdz
wybiórczość swojej pamięci.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać partnera do wykonania ćwiczenia,
2) przeczytać tekst  partner stara się skupić,
3) rozwiązać zagadkę - jeśli nie udaje się od razu, to zastanowić się, czego nie zapamiętał
i dlaczego,
4) posłuchać tekstu czytanego przez partnera,
5) zadać podane na kartce pytania,
6) odpowiedzieć na pytanie: Czym różnił się sposób zapamiętywania?
Zalecane metody nauczania  uczenia siÄ™:
- gra dydaktyczna.
Åšrodki dydaktyczne:
 teksty 1 i 2.
Tekst 1.
Nocny dozorca śnił, że jego dyrektor wsiada do samolotu, leci do Brazylii i ginie
w katastrofie. Zaraz rano dozorca pędzi do dyrektora, opowiada mu sen i zaklina by nie
wsiadał do samolotu. Robi to z taką sugestywną siłą, że dyrektor planowany lot odkłada.
Samolot rzeczywiście ulega katastrofie, mimo to dozorca zostaje zwolniony. Dlaczego
dyrektor zwolnił człowieka, który ratował mu życie?
Tekst 2.
Wyobraz
sobie, że przeżyłeś to przyjemne zdarzenie.
Idziesz na obiad do dobrej restauracji. Wchodzisz do sali i siadasz przy stole nakrytym białym
obrusem. Czytasz menu. Zamawiasz średnio wysmażony befsztyk, pieczone ziemniaki
z kwaśną śmietaną i sałatę polaną sosem z niebieskim serem. Wybierasz z karty czerwone
wino. Po paru minutach podchodzi kelner, niosąc sałatę. Póz
niej przynosi resztÄ™ potraw.
Obiad smakuje ci z wyjątkiem befsztyka, który jest trochę zanadto wysmażony.
Pytania:
 Jaki zamówiłeś sos do sałaty?
 Czy obrus był w czerwoną kratkę?
 Co zamówiłeś do picia?
 Czy kelner przyniósł ci menu?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Ćwiczenie 6
Sprawdz
, czy ulegasz fiksacji.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) do wykonania tego ćwiczenia dobierać partnerów do pracy w trzyosobowej grupie,
2) przeczytać instrukcję,
3) po rozwiązaniu zagadki zastanowić się, dlaczego była trudna.
Zalecane metody nauczania  uczenia siÄ™:
- gra dydaktyczna.
Åšrodki dydaktyczne:
 zapałki, kartka, świeczka, pinezki, długopis, teksty poleceń.
Tekst1.
Wez
6 zapałek i ułóż z nich 4 trójkąty. Zapałek nie wolno łamać.
Tekst 2.
Czy potrafisz przymocować świeczkę do tablicy mając do dyspozycji pudełko zapałek,
pinezkę i świeczkę?
Ćwiczenie 7
Wskaż niejasności w wyrażaniu uczuć, które zachodzą, gdy nie opisuje się uczuć.
1. Dziewczyna pyta swojego chłopaka:  Dlaczego nie możesz nigdy przyjść na czas . Co by
ta dziewczyna mogła powiedzieć, gdyby jasno opisywała swoje uczucia?
2. Zauważyłeś, że w Twojej grupie ktoś, kto zwykle dużo mówił, nagle ucichł. Co by ta
osoba mogła powiedzieć, gdyby jasno opisywała swoje uczucia?
3. Podczas spotkania grupy słyszysz, jak Janek mówi do Adama:  Za dużo gadasz . Co
Janek mógłby powiedzieć, gdyby jasno opisywał swoje uczucia?
4. Zosia nagle zmieniła temat po uwadze zrobionej przez Anię. Co Zosia mogłaby
powiedzieć, gdyby jasno opisywała swoje uczucia?
5. Chłopak mówi do dziewczyny:  Nie powinnaś mi dawać takich drogich prezentów . Co
mógłby powiedzieć, gdyby jasno opisywał swoje uczucia?
6. Pasażer mówi do taksówkarza:  Czy musimy jechać tak szybko? Co pasażer mógłby
powiedzieć, gdyby jasno opisywał swoje uczucia?
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać partnerów do pracy w trzyosobowym zespole,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
2) dla każdej z podanych sytuacji opisać dwa różne uczucia, które mogą być wyrażone
takim zdaniem,
3) porównać swoje odpowiedzi z innymi członkami grupy. Jeśli są różne podyskutować na
ten temat,
4) w całej klasie porozmawiać o skutkach niejasnego wyrażania uczuć. Co się dzieje, kiedy
ktoÅ› niejasno przedstawia swoje uczucia? Jak na to odpowiadajÄ… inni? Co czujÄ…?
Zalecane metody nauczania  uczenia siÄ™:
- gra dydaktyczna.
Åšrodki dydaktyczne:
 kartka, długopis.
Ćwiczenie 8
Sprawdz
, w jaki sposób ujawniasz i wyrażasz swoje uczucia.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać partnerów do pracy w czteroosobowej grupie,
2) przypomnieć sobie jakieś zdarzenie, które silnie na niego wpłynęło,
3) opowiedzieć o zdarzeniu partnerom w grupie,
4) jeżeli opowiada zdarzenie jeden z partnerów  zadawać mu pytania, aby dopytać się
o szczegóły,
5) jeżeli w danym momencie nie opowiada zdarzenia, ani nie zadaje pytań  obserwować
i notować osiągnięcia (trafność zadawanych pytań, sposób zadawania pytań)
dopytujÄ…cego siÄ™,
6) po zakończeniu opowiadania uczestniczyć w podsumowaniu  w jaki sposób
opowiadający mówił o swoich uczuciach i czy dopytujący umiał rozmawiać o czyichś
uczuciach,
7) zmieniać się w roli dopytującego.
Zalecane metody nauczania  uczenia siÄ™:
- gra dydaktyczna.
Åšrodki dydaktyczne:
 kartka, długopis.
5.1.2. Sprawdzian postępów
Uczeń potrafi: Tak Nie
1) wyjaśnić, na czym polega jedność organizmu człowieka
i środowiska,
2) scharakteryzować procesy psychiczne,
3) określić rolę procesów poznawczych w poznawaniu
rzeczywistości,
4) scharakteryzować procesy emocjonalne i motywacyjne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
5.2. OSOBOWOŚĆ
5.2.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wez
udział w debacie według tezy:  Osobowość powoduje, że sami stwarzamy takie
sytuacje, na które chcemy reagować .
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z zasadami prowadzenia debaty,
2) znalez
ć swoje miejsce w grupie popierającej tezę debaty lub w grupie przeciwnej,
3) jeżeli jest w grupie popierającej tezę przygotować argumenty na jej poparcie,
4) jeżeli jest w grupie negującej tezę przygotować argumenty potrzebne do zanegowania,
5) z każdej grupy wybierać 3 osoby reprezentujące grupę w debacie,
6) ze wszystkich członków debaty wybrać przewodniczącego, osobę, która będzie pilnowała
czasu wypowiedzi. Pozostałe osoby przyjmują rolę obserwatorów,
7) zastosować się do wymagań roli, jaką na siebie przyjął.
Zalecane metody nauczania  uczenia siÄ™:
- metoda debaty.
Åšrodki dydaktyczne:
 kartka, długopis.
Ćwiczenie 2
Określ własną tożsamość za pomocą  mapy życia .
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przypomnieć sobie jak wyglądało Jego życie do dnia dzisiejszego,
2) na arkuszu narysować  mapę drogową swojego dotychczasowego życia, począwszy od
narodzin, na mapie powinny być widoczne dobre miejsca, a także drogi  otwarte ,
postoje z pięknym widokiem itp., powinny być też inne miejsca  wyboje, dziury,
szpitale, roboty drogowe itp.,
3) zaznaczyć przeszkody, objazdy, przebudowy oraz główny kierunek dzisiejszej trasy,
4) na koniec narysować drogi przyszłości,
5) porównać trasę dotychczasowego życia z drogą przyszłości,
6) zastanowić się, w jaki sposób będzie omijać w przyszłości przeszkody,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
7) porównać swój rysunek z rysunkami kolegów,
8) porównać oceny zdarzeń życiowych i sposoby radzenia sobie z napotykanymi
trudnościami.
Zalecane metody nauczania  uczenia siÄ™:
- gra dydaktyczna.
Åšrodki dydaktyczne:
 duży arkusz papieru, flamastry.
Ćwiczenie 3
Przeprowadz
wywiad z koleżanką/kolegą.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przypomnieć sobie informacje na temat rozmowy i wywiadu,
2) ustalić cel przeprowadzanego wywiadu,
3) napisać pytania do wywiadu,
4) dobrać partnera i przeprowadzić z nim wywiad,
5) zapisać otrzymywane informacje,
6) zastanowić się czy o wszystko zapytał i czy odpowiedzi są zadowalające,
7) dobrać innego partnera i przeprowadzić z nim rozmowę na ten sam temat,
8) porównać ilość i jakość otrzymanych informacji,
9) uczestniczyć w dyskusji o tym, w jaki sposób powinna się zachowywać osoba zbierająca
informacje.
Zalecane metody nauczania  uczenia siÄ™:
- gra dydaktyczna.
Åšrodki dydaktyczne:
 kartka, ołówek.
Ćwiczenie 4
Przeprowadz
obserwacjÄ™ zachowania wybranej osoby.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przypomnieć sobie informacje na temat obserwacji,
2) wybrać obiekt do obserwacji,
3) obserwować wybrany obiekt przez 10 minut,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
4) w trakcie obserwacji zapisywać wszystko, co zauważył,
5) po skończonej obserwacji przeczytać krytycznie swoje notatki  czy rzeczywiście
wszystko to co zapisane można było zaobserwować, czy nie pojawiła się interpretacja,
czy nie pominięto szczegółów,
6) uczestniczyć w rozmowie w grupie o trudnościach, z jakimi musi sobie radzić
obserwator.
Zalecane metody nauczania  uczenia siÄ™:
- gra dydaktyczna.
Åšrodki dydaktyczne:
 kartka, ołówek.
Ćwiczenie 5
Określ, jakie błędy zawierają podane przykłady obserwacji.
Przykłady tekstu:
 Na lekcji Paweł zachowywał się na ogół dość dobrze. Były jednak momenty, gdy nie
zachowywał się poprawnie. Czasem zgłaszał się do odpowiedzi. Niektóre jego
odpowiedzi były trafne. Rozwiązywał na tablicy zadanie matematyczne. Wykonał je dość
dobrze, ale kilka razy się pomylił.
 Hospitowałem lekcję biologii. Tematem były zwierzęta domowe. Dzieci oglądały różne
obrazki. Krysia wykazywała dużą spostrzegawczość.
 Dzisiaj byłam na lekcji matematyki. Adrian był przy tablicy i nie umiał rozwiązać
zadania. Póz
niej był też pytany i też nie odpowiedział. Adrian nie ma zdolności do
matematyki.
 Na lekcji polskiego dzieci uczyły się wiersza. Potem Janek powiedział wiersz głośno.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać partnera do wykonania ćwiczenia,
2) przeczytać kolejno podane przykłady obserwacji i zastanowić się, jakie zawierają błędy,
3) dobrać się czwórkami i porównać wnioski,
4) spróbować w grupie określić, jak należy poprawnie pisać obserwację,
5) napisać jasną instrukcję dla osoby, która ma przeprowadzić i opisać obserwację,
6) zaprezentować na forum klasy efekty pracy grupy,
7) uczestniczyć w podsumowaniu ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania  uczenia siÄ™:
- dyskusja dydaktyczna.
Åšrodki dydaktyczne:
 papier, przybory do pisania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Ćwiczenie 6
Sprawdz
, które informacje są prawdziwe, a które wynikają z Twojego sposobu
interpretowania świata.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać partnerów do pracy w trzyosobowej grupie,
2) usiąść z partnerami w kole, twarzą do siebie,
3) przyjąć rolę osoby A, B, lub C,
4) jako osoba A patrząc na osobę B powiedzieć, co widzi,
5) przyjrzeć się uważnie i wymieniać wszystko, co zauważy (w ciągu ok. 2  3 min),
6) jako osoba C sprawdzić, czy A rzeczywiście widzi to, o czym mówi,
7) zamienić się i osoba B patrząc na C mówi, co myśli sobie patrząc na nią (też 2  3 min),
8) osoba A sprawdza, czy B wypowiada jedynie własne myśli,
9) trzecia zmiana. Osoba C, patrząc na A mówi, co czuje patrząc na nią (2  3 min),
10) osoba B kontroluje, czy C rzeczywiście mówi o uczuciach,
11) dokonać zmian ról, aż wszyscy przejdą przez wszystkie trzy etapy  widzę, myślę, czuję,
12) uczestniczyć u dyskusji w całej klasie o tym, co było trudne w tym ćwiczeniu i czy udało
odkryć coś nowego w swoim poznawaniu rzeczywistości.
Zalecane metody nauczania  uczenia siÄ™:
- metoda gry ról.
Åšrodki dydaktyczne:
 papier, przybory do pisania.
5.2.2. Sprawdzian postępów
Uczeń potrafi: Tak Nie
1) scharakteryzować podstawowe teorie osobowości
2) zastosować wybrane metody poznawania osobowości
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
5.3. PODSTAWY PSYCHOLOGII ROZWOJOWEJ
5.3.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wez
udział w dyskusji  Który czynnik rozwojowy jest najistotniejszy dla człowieka,
kiedy i dlaczego?
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) znalez
ć swoje miejsce w jednym z 4 zespołów  tym, który będzie zajmował się
czynnikiem rozwojowym, który uważa za najważniejszy,
2) poszukać w grupie argumentów na poparcie swojego stanowiska,
3) przyjrzeć się różnym okresom rozwojowym w życiu człowieka i zanalizować rolę
wybranego czynnika na przestrzeni rozwoju,
4) wybrać rzecznika swojej grupy, który przedstawi argumenty grupy na forum klasy,
5) sprawdzić, czy po wysłuchaniu argumentów innych grup nie zmieni zdania,
6) uczestniczyć w podsumowaniu ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania  uczenia siÄ™:
- dyskusja panelowa.
Åšrodki dydaktyczne:
 kartka, przybory do pisania.
Ćwiczenie 2
Określ, w jaki sposób otoczenie i niemowlę nawiązują pierwsze więzi emocjonalno-
społeczne.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres i
techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) obejrzeć film  Bobas. Świat widziany oczami niemowlęcia ,
2) wskazać sposoby nawiązywania kontaktu przez niemowlę z otoczeniem,
3) uczestniczyć w prezentacji i podsumowaniu ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania  uczenia siÄ™:
- dyskusja frontalna.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
 Åšrodki dydaktyczne:
 telewizor, odtwarzacz wideo, film  Bobas. Świat widziany oczami niemowlęcia .
Ćwiczenie 3
Zidentyfikuj sposoby wyrażania uczuć w różnych stadiach rozwojowych.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać partnerów do pracy pięcioosobowej grupie. Każdy w grupie przyjmuje rolę osoby
w innym okresie rozwojowym,
2) uczestniczyć w odegraniu scenki konfliktu, zwracając uwagę, aby zachowywać się
zgodnie z przyjętą rolą,
3) porównać w grupie poszczególne zachowania,
4) odpowiedzieć na pytania:  Czy któreś z prezentowanych zachowań sprawiały trudność?
Dlaczego? ,
5) zaprezentować wnioski na forum klasy.
Zalecane metody nauczania  uczenia siÄ™:
- metoda gry ról.
Åšrodki dydaktyczne:
 arkusz papieru, przybory do pisania.
Ćwiczenie 4
Rozpoznaj sposoby komunikowania się na różnych poziomach rozwojowych. Zdefiniuj
w zrozumiały sposób (w zależności od okresu rozwojowego słuchacza) poniższe pojęcia.
 Drużba to asystent przy ślubie.
 Kaskada to niewielki wodospad tworzący kilka progów.
 Keson to cylinder żelazny wpuszczany na dno zbiornika wodnego ułatwiający budowanie
filaru mostowego.
 Klimat to zespół czynników atmosferycznych występujących na danym obszarze,
wyodrębniający go spośród innych obszarów.
 Kopalnia to zakład górniczy zajmujący się wydobywaniem z ziemi kopalin użytecznych.
 Kwasoryt to technika graficzna polegajÄ…ca na wytrawieniu rysunku kwasem azotowym na
płytce metalowej.
 Lumbago to reumatyczne zapalenie mięśni okolicy lędz
wiowej.
 Maszkaron to motyw dekoracyjny w formie groteskowo fantazyjnie ujętej stylizowanej
głowy ludzkiej lub zwierzęcej.
 Dydaktyka to dział pedagogiki traktujący o nauczaniu.
 Hydrodynamika to nauka zajmujÄ…ca siÄ™ prawami ruchu cieczy.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać partnerów do pracy w jednej z pięciu grup. Każda grupa przyjmuje rolę opiekuna
osoby w innym okresie rozwojowym,
2) wytłumaczyć w sposób zrozumiały dla podopiecznego podane definicje,
3) porównać swoje propozycje z propozycjami innych osób w grupie,
4) porównać swoją pracę z pracami innych grup,
5) uczestniczyć w podsumowaniu ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania  uczenia siÄ™:
- gra dydaktyczna.
Åšrodki dydaktyczne:
 kartka, ołówek.
Ćwiczenie 5
Określ swój system sensoryczny.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać partnera do wykonania ćwiczenia, najlepiej kogoś, kto Go dobrze zna,
2) przeczytać uważnie otrzymany tekst,
3) zastanowić się, jaki jest Jego system sensoryczny,
4) porównać swoje spostrzeżenia ze spostrzeżeniami kolegi na swój temat. Odpowiedzieć na
pytanie  Czy jest coś, co Cię zaskoczyło?
Zalecane metody nauczania  uczenia siÄ™:
- uczniowie wykonują ćwiczenie w parach na podstawie analizy otrzymanego od
nauczyciela tekstu.
Åšrodki dydaktyczne:
 Tekst dla każdego ucznia.
System sensoryczny to innymi słowy, podstawowy, odruchowo uaktywniany preferowany
zmysł, czyli właściwy nam sposób odbierania i reagowania na informacje przekazywane
kanałem wzrokowym, słuchowym lub kinestetycznym. Sposób ten decyduje o tym, jak
odbieramy świat, jakiego typu informacje najlepiej spostrzegamy i pamiętamy, czyli jak
tworzymy reprezentację świata. System ten determinuje naszą osobistą strategię uczenia się.
Wzrokowcy  lubią wykresy, tabele, teksty zorganizowane. Lubią się uczyć poprzez patrzenie
lub obserwację pokazu (demonstracje). Lubią słowa typu: zobacz, cel, perspektywa,
obserwować, obraz, horyzont, to wygląda, to jest jasne, mało klarowne& Powiedzą: Ten
pomysł wygląda dobrze.
Lubią opisy, pamiętają twarze, zapominają imiona, lubią robić notatki, formułują myśli
w postaci obrazów. Koncentrację zburzy im nieporządek i ruch. Lubią robić listy rozwiązań.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Lubią wpatrywać się w coś, rysować. Są ekspresyjni, łatwo płaczą lub  zabijają wzrokiem ,
nie lubią dużo mówić, lubią porządek i schludność, preferują sztuki wizualne.
Słuchowcy  lubią słuchać innych lub siebie. Lubią słowa typu: posłuchaj, rozmowa, to brzmi
przekonujÄ…co, to daje harmoniÄ™, zgrzyt, nie brzmi mi to, lub to brzmi interesujÄ…co. LubiÄ…
dialog i rozmowy, unikają długich opisów (przyrody), nie zauważają ilustracji, poruszają
ustami i czytają  po cichu . Powtarzają głośno to, co napisali, dobrze pamiętają imiona,
zapominają twarze. Zapamiętanie następuje poprzez głośne powtarzanie materiału. Myślą w
słowach i dz
więkach, nie zwracają uwagi na szczegóły, łatwo się dekoncentrują w wyniku
hałasu, głośno myślą, nucą, rozmawiają ze sobą, lubią wypowiedzi typu  potok słów . Lubią
słuchać, ale z pewnym zniecierpliwieniem czekają, aby się wtrącić. Lubią wykłady, długie
wypowiedzi własne. Wolą muzykę niż sztuki wizualne. Wolą mówić o dziełach sztuki niż je
oglądać.
Czuciowcy (kinestetycy)  lubią się uczyć poprzez wykonywanie i bezpośrednie
zaangażowanie, lubią czuć emocje, ruch, zapachy, smaki i słowa: poszło gładko, to mi nie
leży, śliska sprawa, zaplątana, świeża myśl. Powiedzą: czuję to, to ma dobry smaczek.
Ulubionym zajęciem nie jest czytanie, ale lubią wartkie akcje. Mają kłopoty z ortografią,
najlepiej pamiętają to, co sami wykonali, wyobraz
nia ich pracuje w ruchu, muszÄ… siÄ™
poruszać, wiercić, lubią coś trzymać, czymś manipulować, podskakują z zadowolenia, tupią
ze złości, gestykulują. Lubią bliski kontakt z drugim człowiekiem podczas rozmowy
(dotykanie, klepanie), ale nie są dobrymi słuchaczami.
Osób o preferowanym systemie sensorycznym kinestetycznym, słuchowym i wzrokowym jest
mniej więcej po równo.
Ćwiczenie 6
Rozpoznaj, jakie są konsekwencje spotkania różnych typów sensorycznych?
 opiekunka słuchowiec  podopieczny kinestetyk
 opiekunka wzrokowiec  podopieczny kinestetyk
 opiekunka kinestetyk  podopieczny słuchowiec
 opiekunka słuchowiec  podopieczny wzrokowiec
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Uczniowie koniecznie muszą wykonać ćwiczenie 5, by poznać różne
typy sensoryczne. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać partnerów do pracy w trzyosobowym zespole najlepiej w ten sposób, aby w miarę
możliwości w każdej trójce znalazły się osoby o różnych typach sensorycznych,
2) korzystając z informacji z poprzedniego ćwiczenia rozpatrzyć konsekwencje spotkania
osób wskazanych w tekście ćwiczenia,
3) zaprezentować wyniki pracy grupy na forum klasy,
4) odpowiedzieć na pytanie  Na jakie elementy kontaktu musi zwrócić uwagę opiekunka,
aby być w pełni zrozumiałą dla swojego podopiecznego?
Zalecane metody nauczania  uczenia siÄ™:
- metoda dyskusji wielokrotnej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
 Åšrodki dydaktyczne:
 arkusz papieru, przybory do pisania.
5.3.2. Sprawdzian postępów
Uczeń potrafi: Tak Nie
1) scharakteryzować zmiany rozwojowe
w poszczególnych okresach życia człowieka
[[[
2) wykazać wpływ motywacji na aktywność człowieka
3) wykazać wpływ aktywności własnej na rozwój
osobowości
4) określić wpływ warunków środowiskowych na rozwój
i zachowanie jednostki
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
5.4. PODSTAWY PSYCHOLOGII SPOA
ECZNEJ
5.4.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Jakie korzyści i niedogodności dla rozwoju dziecka wynikają z określonych pozycji
dziecka w rodzinie?
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać partnerów do pracy w 4  5 osobowej grupie. Najlepiej, jeśli w każdej grupie
znajdą się osoby zajmujące w swojej rodzinie różne pozycje (jedynak, starsza siostra,
młodsza siostra itp.),
2) porozmawiać w grupie o blaskach i cieniach każdej z ról w rodzinie,
3) odpowiedzieć na pytania:
 w jaki sposób można wykorzystać swoją pozycję?
 jakie mogą być nieprawidłowe układy w podejmowaniu ról w rodzinie?
 czy każda pozycja może być zła lub idealna, dlaczego,
4) uczestniczyć w podsumowaniu ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania  uczenia siÄ™:
- metoda dyskusji wielokrotnej.
Åšrodki dydaktyczne:
 arkusz papieru, przybory do pisania.
Ćwiczenie 2
Dokonaj analizy podejmowanych ról społecznych.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać partnerów do pracy w 4-osobowej grupie,
2) wyobrazić sobie, że jest na przyjęciu,
3) wejść w rolę swojego rodzica i podjąć z innymi  rodzicami rozmowę o swoich
dzieciach,
4) starać się używać typowych dla rodzica zwrotów i określeń,
5) słuchać uważnie tego, co i w jaki sposób mówią inni  rodzice ,
6) wyjść z roli i porozmawiać z innymi uczestnikami ćwiczenia o roli rodzica,
7) ocenić na skali 10 stopniowej swoje stosunki z rodzicami,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
8) zastanowić się, czego nauczył się od swoich rodziców,
9) spróbować określić, jakie Jego zachowania są wynikiem Jego układów w rodzinie.
Zalecane metody nauczania  uczenia siÄ™:
- metoda gry ról oraz dyskusji wielokrotnej.
Åšrodki dydaktyczne:
 arkusz papieru, przybory do pisania.
Ćwiczenie 3
Sprawdz
, jakÄ… rolÄ™ przyjmujesz w grupie.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenie nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać partnerów do pracy w 8  10 osobowej grupie,
2) przeczytać uważnie instrukcję do ćwiczenia,
3) przedyskutować z partnerami każdą propozycję, zanim grupa podejmie ostateczną
decyzjÄ™,
4) aktywnie uczestniczyć w pracy grupowej,
5) po podjęciu decyzji przez grupę sprawdzić, czy jest ona zgodna z Jego wyborami,
6) przeanalizować w grupie, w jaki sposób były podejmowane decyzje,
7) zastanowić się, jaki jest Jego udział w końcowym efekcie pracy grupowej,
8) określić na skali 10 stopniowej poziom swojej satysfakcji z pracy. Zastanowić się, czy
mógł być wyższy, co należało zrobić, dlaczego tak nie postąpił,
9) w całej grupie określić, jaką każdy uczestnik ćwiczenia przyjął rolę grupową, jakie były
jej plusy a jakie minusy?
Zalecane metody nauczania  uczenia siÄ™:
- metoda gry dydaktycznej.
Åšrodki dydaktyczne:
 instrukcja do wykonania ćwiczenia dla każdego ucznia.
Tekst I
Wasza grupa została specjalnie wybrana do wypełnienia ważnej misji. Zostaniecie
przeniesieni w miejsce, które nigdy nie było zamieszkałe przez cywilizowanych ludzi. Gdy
się tam znajdziecie musicie stworzyć nową społeczność. Przed wyjazdem musicie podjąć
kilka decyzji, które będą miały podstawowe znaczenie dla powodzenia waszej misji.
Opracujcie zasady i określcie wybory najpierw samodzielnie, a następnie ustalcie z innymi
członkami grupy wspólną listę.
1) Musicie określić podstawowe zasady, które będą decydowały w przyszłości o waszym
postępowaniu, które będą podstawą reguł waszej społeczności.
2) Macie prawo zabrać ze sobą:
a) trzy zwierzęta,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
b) trzy rośliny,
c) trzy książki,
d) trzy przedmioty codziennego użytku.
3) Możecie do swojej grupy dołączyć jeszcze pięć osób z poniższej listy:
plastyczka 28 lat, czarna
pielęgniarz 22 lata biały
prawnik 62 lata Azjata
architekt 40 lat biała
przywódca religijny 41 lat czarny
hippis, wolnomyśliciel 18 lat Indianin
doktor historii i filozofii 25 lat czarna
uczona 26 lat Azjatka
miłośniczka przyrody 60 lat Indianka
dziewczynka 9 lat biała
inżynier 47 lat czarny
matka z dwojgiem dzieci 23 lata czarna
muzyk 55 lat biały
polityk 26 lat biały
policjantka 21 lat biała
socjalistka i feministka 19 lat biała
weterynarz 37 lat czarna
poeta 44 lata biały
przedsiębiorca pogrzebowy 43 lata biały
filmowiec 32 lata Indianin
doradca wojskowy 29 lat biały
informatyk 42 lata biały
lingwista 60 lat biały
Tekst II Role przyjmowane w grupie
Role w grupie
Przywódca  szef  zgadzaj się ze mną
Zamknięty  wyciągaj ze mnie wszystko
Podpieracz ścian  nie zwracaj na mnie uwagi
Ekspert  konsultuj siÄ™ ze mnÄ…
Komediant  wesołek  śmiej się ze mnie
Dewiant  jestem inny
Kozioł ofiarny  wszystko, co złe to przeze mnie
Delikates  obrażalski  traktuj mnie łagodnie
Naturalny  bierz mnie takiego, jaki jestem
Głuptas  ośmieszaj mnie
Uległy  ze mną się nie musisz liczyć
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
5.4.2. Sprawdzian postępów
Uczeń potrafi: Tak Nie
1) scharakteryzować grupę społeczną, jej funkcje i zadania,
2) przedstawić różne aspekty odgrywania ról społecznych,
3) zanalizować czynniki społeczne wpływające na
kształtowanie postaw prospołecznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
6. EWALUACJA OSI
GNI
Ć UCZNIA
Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego
Sprawdzian I
Test dwustopniowy do jednostki modułowej  Charakteryzowanie
psychofizycznych i społecznych aspektów rozwoju człowieka
Test składa się z 13 zadań wielokrotnego wyboru.
Zadania 1, 2, 3, 8, 9, 10, 11, 12 sÄ… z poziomu podstawowego.
Zadania 4, 5, 6, 7, 13 sÄ… z poziomu ponadpodstawowego.
Punktacja zadań:
Zadania wielokrotnego wyboru  1 punkt za każdą prawidłową odpowiedz
, za złą
odpowiedz
lub jej brak 0 punktów.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
dopuszczajÄ…cy  za uzyskanie co najmniej 6 pkt. za odpowiedzi na zadania z poziomu
podstawowego,
dostateczny  za uzyskanie co najmniej 8 pkt. za odpowiedzi na zadania z poziomu
podstawowego,
dobry  za uzyskanie co najmniej 10 pkt., w tym co najmniej 2 pkt. za odpowiedzi na zadania
z poziomu ponadpodstawowego,
bardzo dobry  za uzyskanie co najmniej 12 pkt., w tym co najmniej 4 pkt. za odpowiedzi na
zadania z poziomu ponadpodstawowego.
Klucz do odpowiedzi:
1. b, 2. d, 3. c, 4. b, 5. a, 6. b, 7. a, 8. c, 9. c, 10. b, 11. a, 12. b, 13. c
Plan testu
Nr Cel operacyjny Kategoria celu Poziom wymagań
zad. (mierzone osiągnięcia ucznia)
1. Rozróżnić rodzaje psychologicznych koncepcji B P
człowieka
2. Rozróżnić rodzaje psychologii B P
3. Identyfikować procesy poznawcze B P
4. Analizować procesy poznawcze C PP
5. Analizować rodzaje bodz
ców C PP
6. Analizować zasady uczenia się skojarzeniowego C PP
poprzez warunkowanie klasyczne
7. Analizować zasady uczenia się skojarzeniowego C PP
poprzez warunkowanie instrumentalne
8. Rozróżniać poziomy zapamiętywania B P
9. Identyfikować rodzaje myślenia człowieka B P
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
10. Identyfikować pojęcie motywacji A P
11. Identyfikować pojęcie emocji A P
12. Analizować z
ródła emocji C P
13. Identyfikować rodzaje emocji B PP
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.
2. Przed rozpoczęciem sprawdzianu przedstaw uczniom zasady przebiegu testowania.
3. Podkreśl wagę samodzielnego rozwiązania zadań testowych.
4. Rozdaj uczniom przygotowane dla nich materiały (instrukcję, zestaw zadań testowych,
kartÄ™ odpowiedzi).
5. Udzielaj odpowiedzi na pytania formalne zadawane przez uczniów.
6. Przypomnij o upływającym czasie na 10 i 5 minut przed końcem sprawdzianu.
7. Po upływie czasu sprawdzianu poproś uczniów o odłożenie przyborów do pisania.
8. Zbierz od uczniów karty odpowiedzi oraz zestawy zadań testowych.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Udzielaj odpowiedzi wyłącznie na załączonej karcie odpowiedzi.
5. Wybraną przez siebie prawidłową odpowiedz
otocz kółkiem.
6. Jeżeli się pomylisz, to skreśl krzyżykiem błędną zakreśloną kółkiem odpowiedz
,
a następnie otocz kółkiem odpowiedz
prawidłową.
7. Na wykonanie sprawdzianu osiągnięć masz 30 minut.
8. Jeżeli masz pytania i wątpliwości, to podnieś rękę i zadaj pytanie nauczycielowi.
9. Pamiętaj, że Twoja praca musi być samodzielna.
10. Przed oddaniem karty odpowiedzi sprawdz
poprawność wybranych odpowiedzi.
11. Sprawdz
ponownie, czy Twoja karta odpowiedzi jest prawidłowo podpisana.
12. Powodzenia.
Materiały dla ucznia:
- instrukcja,
- zestaw zadań testowych,
- karta odpowiedzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Zestaw zadań testowych
1. Koncepcja, według której zachowanie ludzi zależy od wewnętrznych sił dynamicznych,
zwanych czasem popędami, potrzebami lub dążeniami to koncepcja:
a) behawioralna,
b) psychodynamiczna,
c) poznawcza,
d) humanistyczna.
2. Psychologia stosowana to psychologia:
a) ogólnych praw dotyczących człowieka,
b) teoretyczna,
c) przeznaczona do szerokiego zastosowania,
d) określająca prawa szczegółowe.
3. Procesy poznawcze uruchamiane bodz
cem zewnętrznym, działającym na zmysły, to:
a) spostrzeżenia i wyobrażenia,
b) myślenie i wrażenia,
c) wrażenia i spostrzeżenia,
d) pamięć i wyobrażenia.
4. Brak wyrazistości, nietrwałość, fragmentaryczność i ogólność o cechy:
a) pamięci,
b) wyobrażeń,
c) myślenia,
d) spostrzeżeń.
5. Jeżeli ślina napływa do ust, gdy czujemy zapach pieczonego ciasta, co jest bodz
cem
bezwarunkowym?
a) ciasto,
b) ślina,
c) zapach,
d) usta.
6. Wygasanie reakcji w warunkowaniu klasycznym następuje, gdy:
a) nie nastÄ…pi nagroda,
b) po bodz
cu warunkowym nie pojawi siÄ™ bodziec bezwarunkowy,
c) nastÄ…pi kara,
d) po bodz
cu bezwarunkowym nie pojawi siÄ™ bodziec warunkowy.
7. W warunkowaniu instrumentalnym organizm:
a) kojarzy zachowania z jego skutkami,
b) kojarzy różne bodz
ce, na które nie ma wpływu,
c) kojarzy różne bodz
ce, na które ma wpływ,
d) kojarzy bodz
ce wzmacniane.
8. Informacje typu:  co jadłeś wczoraj na obiad?
a) wymagajÄ… kodowania,
b) wymagają zapamiętywania,
c) kodowane sÄ… automatycznie,
d) wymagają świadomego przetworzenia.
9. Rodzajem myślenia występującym tylko u człowieka jest:
a) myślenie konkretno  wyobrażeniowe,
b) myślenie sensoryczno  motoryczne,
c) myślenie pojęciowe,
d) myślenie obrazowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
10. Motywacja wewnętrzna to:
a) chęć do bycia skutecznym ze względu na nagrodę,
b) chęć do dokonania czegoś dla własnej przyjemności,
c) chęć do dokonania czegoś, z którą się ukrywamy,
d) chęć do uzyskania uznania.
11. Składnikami emocji są:
a) pobudzenie fizjologiczne, przejawy ekspresji i świadome doznania,
b) pobudzenie fizjologiczne i świadome doznania,
c) przejawy ekspresji i świadome doznania,
d) przejawy ekspresji i pobudzenie fizjologiczne.
12. Podstawowe emocje człowieka są:
a) wytworem kulturowym,
b) wrodzone,
c) wyuczone,
d) następstwem rozwoju.
13. Emocje związane z zaspokajaniem potrzeb wyższego rzędu to:
a) afekty,
b) nastroje,
c) uczucia wyższe,
d) namiętności.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko ..................................................................................................
Charakteryzowanie psychofizycznych i społecznych aspektów rozwoju
człowieka
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr pytania Odpowiedz
Punkty
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Sprawdzian II
Test dwustopniowy do jednostki modułowej  Charakteryzowanie
psychofizycznych i społecznych aspektów rozwoju człowieka
Test składa się z 6 zadań otwartych.
Zadania 2, 5, 6 sÄ… z poziomu podstawowego.
Zadania 1, 3, 4 sÄ… z poziomu ponadpodstawowego.
Punktacja zadań:
Zadania powinny być punktowane według następujących kryteriów:
Kryterium Sposób punktowania
Omówienie wybranej teorii 0  1 za prawidłowe nazwanie teorii osobowości
osobowości 0  2 za omówienie wybranej teorii (1 punkt za odpowiedz

niepełną lub obarczoną niewielkim błędem, 2 punkty za
wyczerpujÄ…cÄ… odpowiedz
)
Wskazanie metod poznania 0 punktów  brak odpowiedzi lub wskazanie tylko jednej
człowieka metody
1 punkt  wskazanie dwóch metod
2 punkty  wskazanie 3 metod
Wskazanie celów, zasad 0  1 wskazanie celów
i zastosowania wybranej metody 0  1 wskazanie zasad
badania osobowości 0  2 wskazanie zastosowań
(1 punkt za odpowiedz
niepełną lub obarczoną niewielkim
błędem, 2 punkty za wyczerpującą odpowiedz
)
Wskazanie czynnika 0  1 za prawidłowe nazwanie czynnika
rozwojowego i uzasadnienie 0  2 za uzasadnienie wyboru (1 punkt za odpowiedz

wyboru niepełną, 2 punkty za wyczerpującą odpowiedz
)
Wskazanie zmian w rozwoju 0  2÷1 punkt za odpowiedz
niepełną lub obarczoną
społecznym człowieka niewielkim błędem, 2 punkty za wyczerpującą odpowiedz

Wskazanie cech grupy 0 punktów  brak odpowiedzi lub wskazanie tylko jednej
społecznej cechy
1 punkt  wskazanie co najmniej dwóch cech
2 punkty  wskazanie 4 cech
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
- dopuszczajÄ…cy  za uzyskanie co najmniej 7 pkt.,
- dostateczny  za uzyskanie co najmniej 10 pkt.,
- dobry  za uzyskanie co najmniej 13 pkt.,
- bardzo dobry  za uzyskanie co najmniej 15 pkt.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Plan testu
Nr Cel operacyjny (mierzone osiągnięcia ucznia) Kategoria celu Poziom wymagań
zad.
1 Charakteryzować teorie osobowości B PP
2 Identyfikować metody poznania człowieka A P
3 Analizować możliwości wykorzystania metod C PP
badania osobowości
4 Analizować znaczenie czynników rozwojowych C PP
5 Wskazywać zmiany zachodzące w rozwoju B P
społecznym człowieka
6 Identyfikować cechy grupy społecznej B P
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.
2. Przed rozpoczęciem sprawdzianu przedstaw uczniom zasady przebiegu testowania.
3. Podkreśl wagę samodzielnego rozwiązania zadań testowych.
4. Rozdaj uczniom przygotowane dla nich materiały (instrukcję, zestaw zadań otwartych,
kartÄ™ odpowiedzi).
5. Udzielaj odpowiedzi na pytania formalne zadawane przez uczniów.
6. Przypomnij o upływającym czasie na 10 i 5 minut przed końcem sprawdzianu.
7. Po upływie czasu sprawdzianu poproś uczniów o odłożenie przyborów do pisania.
8. Zbierz od uczniów karty odpowiedzi oraz zastawy zadań testowych.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań otwartych.
4. Udzielaj odpowiedzi wyłącznie na załączonej karcie odpowiedzi.
5. Na wykonanie sprawdzianu osiągnięć masz 35 minut.
6. Jeżeli masz pytania i wątpliwości, to podnieś rękę i zadaj pytanie nauczycielowi.
7. Pamiętaj, że Twoja praca musi być samodzielna.
8. Przed oddaniem karty odpowiedzi sprawdz
poprawność wybranych odpowiedzi.
9. Sprawdz
ponownie, czy Twoja karta odpowiedzi jest prawidłowo podpisana.
10. Powodzenia.
Materiały dla ucznia:
- instrukcja,
- zestaw zadań otwartych,
- karta odpowiedzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Zestaw zadań otwartych
Wybierz i omów znaną Ci teorię osobowości.
Wskaż metody (3), które umożliwiają poznanie człowieka.
Wskaż podstawowe cele i zasady wybranej metody badania osobowości oraz określ jej
zastosowanie.
Wskaż czynnik rozwojowy, który Twoim zdaniem jest najistotniejszy i uzasadnij swój wybór.
Wskaż podstawowe zmiany zachodzące w rozwoju społecznym człowieka w wieku
dorastania.
Wskaż cechy (4) grupy społecznej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko ..................................................................................................
Charakteryzowanie psychofizycznych i społecznych aspektów rozwoju
człowieka
1. Wybrana teoria osobowości.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
2. Metody (3), które umożliwiają poznanie człowieka.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
3. Podstawowe cele i zasady wybranej metody badania osobowości oraz jej zastosowanie.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
4. Czynnik rozwojowy, który Twoim zdaniem jest najistotniejszy i uzasadnienie wyboru.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
5. Podstawowe zmiany zachodzące w rozwoju społecznym człowieka w wieku dorastania.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
6. Cechy (4) grupy społecznej.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Kryterium Punktacja
1
2
3
4
5
6
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
7. LITERATURA
1. Aronson E., Wilson T.D., Akert M.: Psychologia społeczna. Serce i umysł. Zysk i S-ka,
Poznań 1997.
2. Bańka A.: Wykłady z psychologii. T. 9. Społeczna psychologia środowiskowa. Scholar,
Warszawa 2003.
3. Brich A.: Psychologia rozwojowa w zarysie. Od niemowlęctwa do dorosłości. PWN,
Warszawa 2001.
4. Bryant P.E. Colman A.M.: Psychologia rozwojowa. Zysk i S ka, Poznań 1997.
5. Brzezińska A.: Wykłady z psychologii. T. 3. Społeczna psychologia rozwoju. Scholar,
Warszawa 2005.
6. Formański J.: Psychologia. Podręcznik dla szkół medycznych. PZWL, Warszawa 2003.
7. Harwas Napierała B., Trempała J.: Psychologia rozwoju człowieka. T. 3. Rozwój funkcji
psychicznych. PWN, Warszawa 2002.
8. Lewis M., Havilard  Jones J.M.: Psychologia emocji. GWP, Gdańsk 2005.
9. Maruszewski T.: Psychologia poznania. Sposoby rozumienia siebie i świata. GWP,
Gdańsk 2001.
10. Okoń W.: Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej. Wydawnictwo Akademickie  Żak ,
Warszawa 1998.
11. Pervin L.A.: Psychologia osobowości. GWP, Gdańsk 2002.
12. Psychologia środowiskowa. Praca zbiorowa. GWP, Gdańsk 2004.
13. Rathus S.A.: Psychologia współczesna. GWP, Gdańsk 2004.
14. Strelau J.: Psychologia. T.1 i T.2. GWP, Gdańsk 2000.
15. Sutton C.: Psychologia dla pracowników socjalnych. GWP, Gdańsk 2004.
16. Szlosek F.: Wstęp do dydaktyki przedmiotów zawodowych. Instytut Technologii
Eksploatacji, Radom 1998.
17. Tavris C., Wade C.: Psychologia. Podejścia oraz koncepcje. Zysk i S-ka, Poznań 2002.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37