MINISTERSTWO EDUKACJI
i NAUKI
Agnieszka Mikina
Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów
346[03].O1.03
Poradnik dla nauczyciela
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2005
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr Iwona Grudzień
dr Jolanta Lesiewicz
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Katarzyna Maćkowska
Konsultacja:
dr inż. Bożena Zając
Korekta:
mgr Joanna Iwanowska
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 346[03].O1.03
Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu opiekunka środowiskowa.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Przykładowe scenariusze zajęć 7
5. Ćwiczenia 11
5.1. Twórcze podejście do rozwiązywania problemów 11
5.1.1. Ćwiczenia 11
5.2. Rozwiązywanie problemów społecznych 14
5.2.1. Ćwiczenia 14
5.3. Psychospołeczne uwarunkowania pracy opiekuńczej 17
5.3.1. Ćwiczenia 17
6. Ewaluacja osiągnięć ucznia 18
7. Literatura 27
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu
zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie opiekunka środowiskowa.
Modułowy program nauczania dla zawodu opiekunka środowiskowa składa się z zestawu
modułów kształcenia w zawodzie i odpowiadających im jednostek modułowych. Do każdej
jednostki modułowej opracowany został pakiet edukacyjny. Pakiet edukacyjny zawiera
Poradnik dla nauczyciela oraz Poradnik dla ucznia. Poradnik dla ucznia skonstruowany jest
tak, aby umożliwić uczniom ukształtowanie umiejętności, zapisanych w jednostce
modułowej.
W Poradniku dla ucznia zamieszczono następujące części:
- wymagania wstępne,
- cele kształcenia,
- materiał nauczania,
- sprawdzian osiągnięć,
- literaturę.
Poradnik dla nauczyciela zawiera informacje i wskazówki niezbędne do efektywnego
zorganizowania procesu kształcenia w jednostce modułowej. Zamieszczono w nim
następujące części:
- wymagania wstępne,
- szczegółowe cele kształcenia,
- przykładowe scenariusze zajęć,
- ćwiczenia,
- ewaluację osiągnięć ucznia,
- literaturę.
Wymagania wstępne określają umiejętności, jakie uczeń powinien posiadać przed
rozpoczęciem pracy z poradnikiem. Należy zachęcić uczniów, aby zapoznali się
z wymaganiami i ocenili, czy je spełniają. Dotyczą one umiejętności, które uczniowie
ukształtowali podczas dotychczasowej nauki. Spełnienie wymagań wstępnych pozwoli
uczniom na skoncentrowanie się na kształtowaniu nowych umiejętności potrzebnych do
zaliczenia jednostki modułowej.
Szczegółowe cele kształcenia określają umiejętności, jakie uczeń powinien ukształtować
w wyniku procesu kształcenia w jednostce modułowej. Przed rozpoczęciem zajęć należy
zapoznać uczniów z celami kształcenia, aby dowiedzieli się, czego się nauczą.
W Poradniku dla nauczyciela zamieszczono dwa przykładowe scenariusze zajęć.
Wskazują one sposób prowadzenia zajęć dydaktycznych z wykorzystaniem metod zalecanych
w programie jednostki modułowej.
Materiał nauczania w jednostce modułowej podzielony jest na tematy. Do każdego
tematu zamieszczono w Poradniku dla nauczyciela ćwiczenia (tożsame z tymi, które znajdują
się w Poradniku dla ucznia), które zawierają polecenie, wskazówki do realizacji, zalecane
metody nauczania uczenia się oraz środki dydaktyczne. Wykonując poszczególne ćwiczenia,
uczeń powinien ukształtować umiejętności niezbędne do zaliczenia jednostki modułowej.
Ewaluacja osiągnięć ucznia powinna zostać przeprowadzona za pomocą testów osiągnięć
szkolnych. W Poradniku dla nauczyciela zamieszczono dwa przykładowe narzędzia pomiaru
dydaktycznego. Wszystkie zadania zamieszczone w testach obejmują treści objęte programem
nauczania oraz sprawdzają, czy uczeń osiągnął założone w jednostce modułowej cele. Każdy
test zawiera:
- plan testu sporządzony w formie tabelarycznej,
- punktację zadań,
- propozycję norm wymagań,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
- instrukcję dla nauczyciela,
- instrukcję dla ucznia,
- kartę odpowiedzi,
- zadania testowe.
Ostatnim elementem Poradnika dla nauczyciela jest wykaz literatury. Zawiera on
zarówno pozycje przydatne uczniowi w celu pogłębienia wiedzy z zakresu programu
jednostki modułowej, jak i pozycje metodyczne.
Jednostka modułowa: Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów jest elementem
modułu Podstawy funkcjonowania człowieka w środowisku społecznym. Moduł ten składa
się z 6 jednostek:
1. Charakteryzowanie psychofizycznych i społecznych aspektów rozwoju człowieka.
2. Doskonalenie umiejętności komunikowania się.
3. Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów.
4. Doskonalenie umiejętności radzenia sobie ze stresem.
5. Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz udzielanie pierwszej pomocy.
6. Stosowanie przepisów prawa w działalności socjalnej.
Jednostka Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów zawiera podstawowe
informacje na temat technik rozwiązywania problemów oraz podstawowych problemów
społecznych i pozwala na ukształtowanie umiejętności niezbędnych do wykonywania zawodu
opiekunki środowiskowej.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne w jednostce modułowej prowadzone były
różnymi metodami, uwzględniającymi wszystkie strategie kształcenia wielostronnego.
Szczególny nacisk powinien zostać położony na wykorzystanie metod z zakresu strategii
problemowej (metody problemowe) i operacyjnej (metody praktyczne). Formy organizacyjne
pracy powinny być zróżnicowane począwszy od samodzielnej pracy uczniów do pracy
zespołowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
- przezwyciężać bariery komunikacyjne,
- stosować techniki ułatwiające komunikowanie się,
- przeprowadzić konstruktywną dyskusję,
- formułować i wyrażać opinie,
- uczestniczyć w pracach zespołu, przyjmując różne role,
- przejawiać postawę wrażliwości na problemy drugiego człowieka,
- wyjaśnić znaczenie informacji w poszukiwaniu sposobów rozwiązywania problemów,
- poszukiwać i korzystać z informacji pochodzących z różnych z
ródeł.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji ćwiczeń podanych w poradniku uczeń powinien umieć:
- wyjaśnić podmiotowy charakter problemu,
- określić rodzaje sytuacji problemowych,
- przedstawić fazy rozwiązywania problemów,
- dokonać analizy sytuacji problemowej,
- zaplanować strategie rozwiązywania problemów,
- rozpoznać psychospołeczne bariery twórczego rozwiązywania problemów,
- określić prakseologiczne zasady rozwiązywania problemów,
- wskazać związek pomiędzy inteligencją a umiejętnością rozwiązywania problemów,
- zidentyfikować problemy socjalne rodzące zagrożenia społeczne,
- zanalizować proces rozwiązywania problemów w pracy socjalnej,
- określić cele i zasady polityki społecznej,
- wyjaśnić podstawowe pojęcia kwestii społecznej,
- scharakteryzować strukturę pomocy społecznej,
- określić psychospołeczne uwarunkowania pracy opiekuńczej,
- scharakteryzować wzorzec opiekuna społecznego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. PRZYKA
ADOWE SCENARIUSZE ZAJ
Ć
Scenariusz zajęć 1
Temat:  Ludzie niepełnosprawni w społeczeństwie  dyskusja metodą metaplanu.
Czas trwania zajęć: 90 min.
Cel ogólny: kształtowanie umiejętności dyskusji metodą metaplanu.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń potrafi:
- sformułować jasno i logicznie swoje opinie i sądy,
- zidentyfikować podstawowe problemy, na jakie napotykają osoby niepełnosprawne,
- wskazać podstawowe uwarunkowania funkcjonowania osób niepełnosprawnych
w społeczeństwie,
- sformułować wnioski płynące z dyskusji,
- wskazać zalecenia dla poprawy sytuacji osób niepełnosprawnych w Polsce.
Metody nauczania uczenia się:
- metaplan.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
- praca grupowa,
- praca jednolita.
Środki dydaktyczne:
- tablica do metaplanu lub duży arkusz papieru,
- odpowiednio przygotowane kartki papieru do dyskusji metodą metaplanu,
- mazaki, klej.
Przebieg zajęć:
1. Zapoznanie uczniów z zasadami dyskusji metodą metaplanu. Przedstawienie schematu
metaplanu.
Temat dyskusji
Jak być
powinno?
Jak
jest?
Dlaczego nie jest
jak być powinno?
Wnioski z dyskusji
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
2. Podział uczniów na grupy 3 4-osobowe  każda grupa niezależnie odpowiada na zadane
w dyskusji metodą metaplanu pytania.
3. Rozdanie kartek dla każdej grupy:
- w kształcie koła  do zapisania odpowiedzi na pytanie  JAK JEST?
- w kształcie koła (w innym kolorze)  do zapisania odpowiedzi na pytanie  JAK BYĆ
POWINNO?
- w kształcie elipsy  do zapisana odpowiedzi na pytanie  DLACZEGO NIE JEST
JAK BYĆ POWINNO?
- w kształcie prostokąta  dla zapisania WNIOSKÓW z dyskusji.
4. Wykonanie przez uczniów ćwiczenia w grupach, zgodnie z instrukcją zamieszczoną
w Poradniku dla ucznia (4.2. Ćwiczenie 1).
5. Nauczyciel kontroluje pracę uczniów, służy pomocą, jeżeli uczniowie zadają pytania.
6. Nauczyciel prosi czterech uczniów o uporządkowanie przyczepionych do tablicy kartek
(podobne lub takie same zapisy należy pogrupować), a następnie o zaprezentowanie
odpowiedzi na poszczególne pytania metaplanu.
7. Nauczyciel pyta uczniów, czy chcą skomentować zapisy, które znalazły się na tablicy.
8. Podsumowanie dyskusji  próba odpowiedzi na pytanie:  Co ja sam mogę zrobić, by
zmienić sytuację osób niepełnosprawnych w Polsce (w mojej miejscowości, regionie)?
9. Ocena aktywności uczniów.
10. Zaprezentowanie pracy domowej. Polecenie dla uczniów: Odpowiedz na pytanie
w dyskusji  Co ja sam mogę zrobić, by zmienić sytuację osób niepełnosprawnych
w Polsce (w mojej miejscowości, regionie)?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Scenariusz zajęć 2
Temat:  Główne przyczyny ubóstwa tkwią w rodzinie  debata.
Czas trwania zajęć: 90 min.
Cel ogólny: kształtowanie umiejętności przeprowadzenia debaty.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń potrafi:
- sformułować jasno i logicznie swoje opinie i sądy,
- dobierać argumenty do dyskusji,
- sformułować wnioski płynące z dyskusji,
- zidentyfikować przyczyny ubóstwa,
- wskazać zadania państwa w zakresie polityki społecznej.
Metody nauczania uczenia się:
- debata.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
- praca grupowa,
- praca jednolita,
- praca zróżnicowana.
Środki dydaktyczne:
- arkusze papieru, pisaki.
Przebieg zajęć:
1. Nauczyciel prezentuje zasady prowadzenia debaty:
- W debacie biorą udział dwa zespoły: zespół broniący tezy i zespół negujący tezę
 w każdym zespole 3 4-osoby.
- Zespoły debatujące zajmują miejsca naprzeciwko siebie.
- Każdy mówca ma na wypowiedz
3 do 5 minut (należy ustalić precyzyjnie przed
rozpoczęciem debaty).
- Pierwszy mówca w każdym zespole prezentuje podstawowe argumenty za lub
przeciw tezie debaty.
- Drugi (i ewentualnie trzeci mówca) rozwija argumenty i odpowiada na argumenty
strony przeciwnej.
- Ostatni mówca podsumowuje wypowiedz
zespołu, podkreślając najważniejsze
argumenty.
- Prowadzący debatę prezentuje zespoły i udziela głosu poszczególnym mówcom.
- Osoba odpowiedzialna za pilnowanie czasu, sygnałem dz
więkowym (np. dzwonek)
informuje o mijającym czasie wypowiedzi poszczególnych mówców.
- Pozostałe osoby w klasie stanowią publiczność i biorą udział w drugiej części debaty
(dodatkowe pytania do zespołów debatujących, dodatkowe argumenty, wnioski itp.)
2. Uczniowie dzielą się na dwa zespoły  zespół broniący tezy i zespół negujący tezę.
3. W zespołach uczniowie przygotowują argumenty do debaty.
4. Każdy zespół wyłania zespół debatujący (3 lub 4 osobowy).
5. Nauczyciel wybiera prowadzącego debatę i osobę pilnującą czasu wypowiedzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
6. Zespoły: broniący i negujący tezę przeprowadzają debatę zgodnie z przedstawionymi
zasadami debaty.
7. W drugiej części debaty biorą udział wszyscy uczniowie zgodnie z ustalonymi zasadami
debaty.
8. Podczas dyskusji podsumowującej, prowadzonej przez nauczyciela, uczniowie wskazują
zadania państwa w zakresie polityki społecznej.
9. Ocena pracy uczniów  ocena zespołów debatujących (logika, rzeczowość argumentów,
kultura wypowiedzi) oraz ocena uczniów biorących udział w dyskusji podsumowującej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
5. ĆWICZENIA
5.1. Twórcze podejście do rozwiązywania problemów
5.1.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Posługując się systemem  Sześciu Pytań , zdefiniuj problem osoby i zaproponuj wstępne
jego rozwiązanie.
 Sześć pytań :
- Co (stanowi problem)?
- Kogo (to dotyka)?
- Gdzie (to się zdarza)?
- Kiedy (to się zdarza/zdarzyło)?
- Dlaczego (to się zdarza/zdarzyło)?
- Jak (temu zaradzić)?
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia, nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać partnerów do pracy w 4-osobowej grupie,
2) w swojej grupie wybrać partnera do pracy w parach (osoba A i osoba B),
3) przyjąć rolę osoby A, przedstawiającej problem własny lub z zaprezentowanej przez
nauczyciela listy (taką listę należy przygotować na wypadek, gdyby uczniowie mieli
problem z prezentacją własnych problemów) lub osoby B, próbującej pomóc osobie
A w rozwiązaniu problemu, zadając osobie A wskazane w treści ćwiczenia pytania,
4) zamienić się rolami (teraz osoba B ma problem, a osoba A zadaje pytania zgodnie
z procedurą 6 pytań),
5) na forum 4-osobowej grupy omówić doświadczenia związane z wykonywanym zadaniem
i porównać problemy oraz osiągnięte wyniki,
6) wziąć udział w dyskusji plenarnej (cała klasa) na temat przydatności procedury  Sześciu
pytań w definiowaniu i rozwiązywaniu problemów.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- uczniowie wykonują ćwiczenie, wykorzystując metodę gry ról oraz dyskusji w małych
grupach. Podsumowanie ćwiczenia odbywa się z wykorzystaniem metody dyskusji
frontalnej.
Środki dydaktyczne:
- lista sytuacji trudnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Ćwiczenie 2
Na podstawie załączonego opisu sytuacji, zidentyfikuj problem i zaproponuj sposób
rozwiązania.
Opis sytuacji
Pani Ewa ma 70 lat, mieszka sama w dużym mieście. Zajmuje mieszkanie w starym
budownictwie na parterze. Jest wdową, jedyny syn mieszka w innym mieście i rzadko
odwiedza matkę. Pani Ewa czuje się osamotniona. Z powodu złego stanu zdrowia nie
opuszcza samodzielnie swojego mieszkania. Osobą utrzymującą kontakt z Panią Ewą jest
opiekunka, która przychodzi do niej trzy razy w tygodniu na 2 godziny. Większość czasu Pani
Ewa spędza w oknie przyglądając się życiu innych osób. Sąsiedzi uznają ją za osobę
wścibską, kontrolującą ich życie. Zdarzają się sytuacje, kiedy Pani Ewa zaczepia dzieci,
bawiące się pod jej oknami i wypytuje o szkołę, rodzinę itp. Pani Ewa chciałaby wychodzić
na spacery.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) znalez
ć swoje miejsce w jednym z trzech 6-osobowych zespołów,
2) dokładnie zapoznać się z opisem sytuacji,
3) przypomnieć sobie poznane etapy rozwiązywania problemów,
4) zdefiniować problem do rozwiązania,
5) zapoznać się z procedurą przydzielonej przez nauczyciela techniki rozwiązywania
problemów:
a) burza mózgów,
b) technika 635,
c) technika kuli śniegowej.
6) zastosować odpowiednią (przydzieloną przez nauczyciela) technikę poszukiwania
rozwiązania problemów i zgromadzić pomysły rozwiązania problemu,
7) dokonać wyboru najodpowiedniejszego sposobu rozwiązywania problemu, kierując się
prakseologicznymi zasadami rozwiązywania problemów,
8) zapisać i zaprezentować wybrane przez grupę rozwiązanie na forum klasy,
9) uczestniczyć w podsumowującej dyskusji na forum klasy, dzieląc się doświadczeniami
w stosowaniu różnych technik rozwiązywania problemów. Podzielić się refleksjami na
temat przeszkód występujących w poszukiwaniu rozwiązań problemów.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- uczniowie wykorzystują techniki twórczego rozwiązywania problemów wskazane przez
nauczyciela. Podsumowanie ćwiczenia odbywa się w formie dyskusji frontalnej.
Środki dydaktyczne:
- opisy procedur wybranych technik rozwiązywania problemów,
- tablica, duże arkusze papieru, mazaki, arkusze papieru A4,
- zegarek z alarmem,
- 100 małych kartek format ź poprzecznie ciętego papieru A4,
- taśma klejąca.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Ćwiczenia 3
Jesteś opiekunką środowiskową i stosując technikę kontraktu i udzielania informacji
zwrotnej, doprowadz
do rozwiązania problemu przedstawionego w opisie sytuacji.
Opis sytuacji
Pani X ma 75 lat, doznała złamania kości udowej i obecnie wymaga pomocy drugiej osoby.
Pani X broni się przed utratą samodzielności, zawsze była osobą bardzo zasadniczą i aktywną.
Nie ma bliskich osób, które mogłyby zapewnić jej opiekę, wymaga pomocy w czynnościach
życia codziennego. Sąsiedzi radzą jej, aby poszła do domu pomocy społecznej.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać partnera do wykonania ćwiczenia,
2) wejść w rolę Pani X. lub opiekunki środowiskowej,
3) przeanalizować schemat zawierania kontraktu,
4) postępować zgodnie ze schematem zawierania kontraktu i udzielania informacji zwrotnej.
5) wspólnie z koleżanką/kolegą, odgrywającą rolę Pani X, zawrzeć kontrakt w sprawie
rozwiązania problemu, uwzględniając informacje zwrotne,
6) zapisać warunki kontraktu wynegocjowane wspólnie z osoba odgrywającą rolę Pani X.
7) zaprezentować wyniki swojej pracy na forum klasy,
8) uczestniczyć w dyskusji podsumowującej przebieg ćwiczenia i mającej na celu ocenę
sposobu prowadzenia negocjacji i reagowania na informację zwrotną.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- uczniowie wykonują ćwiczenie, wykorzystując metodę gry ról. Podsumowanie ćwiczenia
odbywa się w formie dyskusji frontalnej.
Środki dydaktyczne:
- arkusze papieru,
 pisaki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
5.2. Rozwiązywanie problemów społecznych
5.2.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Ustal, z jakimi problemami spotykają się najczęściej osoby niepełnosprawne i poszukaj
sposobów poprawy ich sytuacji. Wykorzystaj metodę dyskusji za pomocą metaplanu.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia, nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) zastanowić się nad sytuacją osób niepełnosprawnych w Polsce,
3) sformułować i zapisać na kartkach w kształcie koła podstawowe odpowiedzi na pytanie
JAK JEST?,
4) zastanowić się, jak powinna wyglądać sytuacja osób niepełnosprawnych,
5) sformułować i zapisać na kartkach w kształcie koła podstawowe odpowiedzi na pytanie
JAK BYĆ POWINNO?,
6) zastanowić się i ustalić DLACZEGO NIE JEST JAK BYĆ POWINNO? (Poszukać
przyczyn tego stanu rzeczy)  zapisać na kartkach w kształcie elipsy,
7) poszukać sposobów poprawy sytuacji osób niepełnosprawnych (WNIOSKI z dyskusji)
 zapisać na kartkach w kształcie prostokątów,
8) kartki przyczepić do tablicy do metaplanu w odpowiednich miejscach.
9) zaprezentować wyniki pracy na forum klasy,
10) uczestniczyć w podsumowaniu ćwiczenia,
11) odpowiedzieć na pytanie:  Co ja sam mogę zrobić, by zmienić sytuację osób
niepełnosprawnych w Polsce (w mojej miejscowości, regionie)? .
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- przy wykonaniu ćwiczenia wykorzystywana jest metoda metaplanu.
Środki dydaktyczne:
- tablica do metaplanu lub duży arkusz papieru,
- odpowiednio przygotowane kartki papieru do dyskusji metodą metaplanu, mazaki, klej.
Ćwiczenie 2
Na podstawie przedstawionego opisu, określ problemy socjalne występujące w tej
rodzinie
i wskaż zagrożenia społeczne.
Opis sytuacji
Państwo X mieszkają w mieście dotkniętym wysoka stopą bezrobocia. Pan X stracił pracę 10
lat temu i od tego czasu nie może znalez
ć stałej pracy. Pracuje dorywczo, często na czarno.
Zdarza się, ze pracodawca za cały miesiąc pracy nie płaci lub płaci mu część wynagrodzenia.
Pani X jest sprzątaczką w szkole. Mają na utrzymaniu 3 dzieci w wieku szkolnym. Najstarszy
syn (16 lat) bardzo chciałby modnie się ubierać i mieć telefon komórkowy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
 y
le się uczy, często chodzi na wagary z kolegami, którzy mają podobne problemy w domu.
Pali papierosy i kilka razy czuć było od niego alkohol. Z pozostałymi dziećmi nie ma
problemu, bardzo dobrze się uczą, młodsza córka jest bardzo sprawna fizycznie i chciałaby
uprawiać jazdę figurową na lodzie, starsza zaś ma zdolności językowe, chciałaby uczyć się
prywatnie języka angielskiego, by móc kiedyś  czatować tak jak bohaterka filmu, który
kiedyś zobaczyła u koleżanki.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać partnerów do pracy w zespole,
2) zapoznać się z opisem sytuacji,
3) nazwać dostrzeżone problemy i zapisać je na kartce,
4) zastanowić się, jakie skutki społeczne mogą wynikać z tego problemu i zapisać na
odrębnej kartce,
5) umieścić kartki z opisanymi problemami  zagrożeniami (skutkami) w wyznaczonym na
tablicy miejscu,
6) zaprezentować wyniki pracy na forum klasy,
7) wziąć udział w podsumowaniu ćwiczenia i dyskusji na temat skutków społecznych
wynikających z podobnych sytuacji życiowych wielu rodzin w Polsce i wyzwań
stojących przed polityka społeczną.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- uczniowie wykonują ćwiczenie z wykorzystaniem metody dyskusji wielokrotnej,
- podsumowanie ćwiczenia odbywa się w formie dyskusji frontalnej.
Środki dydaktyczne:
- kartki, pisaki, tablica, taśma klejąca lub magnesy.
Ćwiczenie 3
Wez
udział w debacie na temat tezy  Główne przyczyny ubóstwa tkwią w rodzinie .
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia, nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z zasadami prowadzenia debaty,
2) znalez
ć swoje miejsce w grupie popierającej tezę debaty lub w grupie przeciwnej,
3) jeżeli jest członkiem grupy popierającej tezę  przygotować argumenty na jej poparcie,
4) jeżeli jest członkiem grupy negującej tezę  przygotować argumenty potrzebne do jej
zanegowania,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
5) z każdej grupy wybrać 3 4 osoby, które będą reprezentować grupę w debacie,
przewodniczącego debaty oraz osobę, która będzie pilnowała czasu wypowiedzi;
pozostałe osoby przyjmą rolę obserwatorów i wezmą udział w II części debaty,
6) jako przewodniczący poprowadzić debatę, wyznaczać poszczególnych mówców,
7) jako pilnujący czasu  dopilnować, aby każdy mówca zmieścił się w wyznaczonym
czasie (3 do 5 minut w zależności od początkowych ustaleń),
8) jako przedstawiciel grupy broniącej lub negującej tezę, zabierać głos w debacie według
ustalonego porządku,
9) jako obserwator przysłuchiwać się debacie i uczestniczyć w drugiej części debaty
(dyskusja plenarna) na temat zadań państwa w zakresie kształtowania właściwej polityki
społecznej.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- ćwiczenie powinno zostać wykonane z wykorzystaniem metody debaty.
Środki dydaktyczne:
- arkusz papieru, przybory do pisania.
Ćwiczenie 4
Dokonaj analizy schematu struktury pomocy społecznej, wskaż i omów miejsce w tym
systemie wylosowanej instytucji.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) wylosować kartkę z nazwą instytucji,
2) zapoznać się ze schematem struktury pomocy społecznej. Poszukać w dostępnych
materiałach informacji na temat działania wylosowanej instytucji,
3) usytuować instytucję w strukturach pomocy społecznej,
4) zaprezentować wyniki pracy na forum klasy  przedstawić krótką informację
o działalności danej instytucji.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- uczniowie wykonują ćwiczenie indywidualnie, w parach lub w grupach w zależności od
liczebności klasy.
Środki dydaktyczne:
- kartki z nazwami instytucji, statuty, opisy działalności,
- tablica ze schematem struktury pomocy społecznej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
5.3. Psychospołeczne uwarunkowania pracy opiekuńczej
5.3.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opracuj projekt powinności opiekunki środowiskowej.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia, nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) odpowiedzieć na pytanie, co powinna umieć opiekunka środowiskowa i jaka powinna
być, aby wykonywać prawidłowo swoje obowiązki,
3) przedyskutować w grupie każdą z umiejętności i każdą z cech psychofizycznych,
4) odpowiedzi zapisać na pojedynczych kartkach,
5) pogrupować kartki określające cechy psychofizyczne i różne rodzaje umiejętności
 przykleić do dużego arkusza papieru,
6) efekty pracy grupy zaprezentować na forum klasy,
7) na podstawie plakatów opracowanych przez poszczególne grupy wspólnie z koleżankami
i kolegami, sprecyzować zadania opiekunki środowiskowej.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- uczniowie wykonują ćwiczenie z wykorzystaniem metody dyskusji wielokrotnej,
- podsumowanie ćwiczenia odbywa się w formie dyskusji frontalnej.
Środki dydaktyczne:
- kartki, pisaki,
- duże arkusze papieru, mazaki,
- tablica flip chart.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
6. EWALUACJA OSI
GNI
Ć UCZNIA
Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego
Sprawdzian I
Test dwustopniowy do jednostki modułowej  Kształtowanie umiejętności
rozwiązywania problemów
Test składa się z 13 zadań wielokrotnego wyboru:
- zadania 1, 3 6, 8, 10, 11, 13 są z poziomu podstawowego,
- zadania 2, 7, 9, 12 są z poziomu ponadpodstawowego.
Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt
Zadania wielokrotnego wyboru  1 punkt za każdą prawidłową odpowiedz
, za złą
odpowiedz
lub jej brak 0 punktów.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
- dopuszczający  za uzyskanie co najmniej 6 pkt. za odpowiedzi na zadania z poziomu
podstawowego,
- dostateczny  za uzyskanie co najmniej 8 pkt. za odpowiedzi na zadania z poziomu
podstawowego,
- dobry - za uzyskanie co najmniej 10 pkt., w tym co najmniej 1 pkt za odpowiedzi na
zadania z poziomu ponadpodstawowego,
- bardzo dobry - za uzyskanie co najmniej 12 pkt., w tym co najmniej 3 pkt. za
odpowiedzi na zadania z poziomu ponadpodstawowego.
Klucz do odpowiedzi:
1. b, 2. c, 3. b, 4. c, 5. b, 6. c, 7. a, 8. a, 9. b, 10. b, 11. a, 12. c, 13. c
Plan testu
Nr Cel operacyjny (mierzone osiągnięcia ucznia) Kategoria celu Poziom wymagań
zad.
1 Wyjaśnić podmiotowy charakter problemu A P
2 Rozróżnić rodzaje sytuacji problemowych C PP
3 Zidentyfikować fazy rozwiązywania problemów B P
4 Dokonać analizy sytuacji problemowej C P
5 Zidentyfikować techniki rozwiązywania B P
problemów
6 Rozpoznać psychospołeczne bariery twórczego B P
rozwiązywania problemów
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
7 Wskazać prakseologiczne zasady rozwiązywania B PP
problemów
8 Wskazać zakres polityki społecznej B P
9 Wyjaśnić podstawowe pojęcia kwestii B PP
społecznej
10 Zidentyfikować elementy struktury pomocy A P
społecznej
11 Zidentyfikować organizacje zaangażowane A P
w pomoc społeczną
12 Określić psychospołeczne uwarunkowania pracy C PP
opiekuńczej
13 Scharakteryzować wzorzec opiekuna C P
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.
2. Przed rozpoczęciem sprawdzianu przedstaw uczniom zasady przebiegu testowania.
3. Podkreśl wagę samodzielnego rozwiązania zadań testowych.
4. Rozdaj uczniom przygotowane dla nich materiały (instrukcję, zestaw zadań testowych,
kartę odpowiedzi).
5. Udzielaj odpowiedzi na pytania formalne zadawane przez uczniów.
6. Przypomnij o upływającym czasie na 10 i 5 minut przed końcem sprawdzianu.
7. Po upływie czasu sprawdzianu poproś uczniów o odłożenie przyborów do pisania.
8. Zbierz od uczniów karty odpowiedzi oraz zastawy zadań testowych.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Udzielaj odpowiedzi wyłącznie na załączonej karcie odpowiedzi.
5. Wybraną przez siebie prawidłową odpowiedz
otocz kółkiem.
6. Jeżeli się pomylisz, to skreśl krzyżykiem błędną zakreśloną kółkiem odpowiedz
,
a następnie otocz kółkiem odpowiedz
prawidłową.
7. Na wykonanie sprawdzianu osiągnięć masz 35 minut.
8. Jeżeli masz pytania i wątpliwości, podnieś rękę i zadaj pytanie nauczycielowi.
9. Pamiętaj, że Twoja praca musi być samodzielna.
10. Przed oddaniem karty odpowiedzi sprawdz
poprawność wybranych odpowiedzi.
11. Sprawdz
ponownie, czy Twoja karta odpowiedzi jest prawidłowo podpisana.
12. Powodzenia.
Materiały dla ucznia:
- instrukcja,
- zestaw zadań testowych,
- karta odpowiedzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Zestaw zadań testowych
1. Sformułowanie, że problem jest zawsze czyjś świadczy o:
a) przedmiotowym charakterze problemu,
b) podmiotowym charakterze problemu,
c) warunkowym charakterze problemu,
d) bezwarunkowym charakterze problemu.
2. Pani X jest opiekunką osoby upośledzonej umysłowo. Pani X uważa, że podopieczna jest
wobec niej złośliwa, gdyż od pewnego czasu moczy się i mimo tłumaczenia nie zmienia
swojego zachowania. Opiekunka poskarżyła się bratu podopiecznej, ten zaś
poinformował ją, że jego siostra wiele lat wcześniej bardzo poważnie chorowała na nerki.
Z jakim problemem miała do czynienia opiekunka?
a) decyzyjnym,
b) wykonawczym,
c) orientacyjnym,
d) technicznym.
3. Generowanie pomysłów odbywa się w fazie rozwiązywania problemów:
a) odczucia problemu,
b) poszukiwania rozwiązań,
c) wyboru rozwiązań,
d) oceny realizacj.
4. Analizując sytuację problemową swojego podopiecznego, nie należy uwzględniać:
a) ego odczuć,
b) opinii jego rodziny,
c) własnych przesądów,
d) uwarunkowań kulturowych.
5. W pracy socjalnej do rozwiązywania problemów często wykorzystuje się:
a) technikę kontraktu i asertywnosci,
b) technikę kontraktu i informacji zwrotnej,
c) technikę kontraktu i aktywnego słuchania,
d) technikę aktywnego słuchania i informacji zwrotnej.
6. Niezdolność przezwyciężenia raz przyjętego stanowiska przy rozwiązywaniu problemów
należy do barier o charakterze:
a) emocjonalnym,
b) kulturowym,
c) poznawczym,
d) praktycznym.
7. Zgodnie z zasadami działania zorganizowanego ustalenie zasobów powinno odbywać się
na etapie:
a) przygotowania działań,
b) realizacji działań,
c) oceny działań,
d) weryfikacji działań.
8. Jakie sprawy dnia codziennego wiążą się z polityką społeczną?
a) praca, jedzenie, nauka,
b) praca, jedzenie, podróże,
c) praca, konflikty w pracy, podróże,
d) nauka, praca, podróże.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
9. Asymetria, dysfunkcja to pojęcia kwestii społecznych, których wspólną cecha jest:
a) uporządkowanie,
b) chaos,
c) równowaga,
d) jednolitość.
10. W strukturze pomocy społecznej MOPS znajduje się w sektorze:
a) publicznym  rządowym,
b) publicznym  samorządowym,
c) prywatnym,
d) non-profit.
11. W skład sektora non profit wchodzą:
a) fundacje, stowarzyszenia, związki wyznaniowe,
b) fundacje, spółki, ośrodki pomocy społecznej,
c) fundacje, spółki, związki wyznaniowe,
d) stowarzyszenia, ośrodki pomocy społecznej, związki wyznaniowe.
12. W pracy opiekuńczej należy uwzględniać następujące uwarunkowania środowiskowe:
a) zasoby, okoliczności, aspiracje,
b) zasoby, potrzeby, aspiracje,
c) zasoby, okoliczności, oczekiwania,
d) zdolności, aspiracje, potrzeby.
13. Postawa opiekuna wobec podopiecznego nie powinna przejawiać się w:
a) odpowiedzialności za własne decyzje i działania,
b) empatii,
c) uporze w realizacji podejmowanych działań,
d) szacunku dla klienta.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ..................................................................................................
Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów
Nr zadania Odpowiedz
Punkty
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
Razem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Sprawdzian II
Test praktyczny wysoko symulowany
Zadanie praktyczne wymaga wykazania się przez ucznia umiejętnościami z poziomu
podnadpodstawowego.
Uczeń powinien być oceniany według następujących kryteriów:
KARTA OCENY UCZNIA
Imię i nazwisko ....................................................................................................................
Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów
L.p. Kryterium
1. Opis propozycji rozwiązania problemu
2. Wskazanie etapów rozwiązania problemu
3. Wskazanie działań na poszczególnych etapach
4. Uzasadnienie wybranego rozwiązania
5. Opis zaproponowanej techniki rozwiązania problemu
Sposób punktowania:
Każde kryterium oceniane jest w skali 4-stopniowej:
0  nie wykazuje umiejętności,
1  wykazuje umiejętność w ograniczonym zakresie, ale pozwalającym na wykonanie
zadania,
2  wykazuje umiejętność popełniając drobne błędy,
3  wykazuje umiejętność w pełnym zakresie.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następującą
oceny szkolne:
- dopuszczający  uczeń uzyskał co najmniej 6 punktów, w tym przynajmniej jeden punkt
za wskazanie sposobu rozwiązania problemu,
- dostateczny  uczeń uzyskał co najmniej 8 punktów, w tym przynajmniej jeden punkt za
wskazanie sposobu rozwiązania problemu i 1 za uzasadnienie wyboru,
- dobry  uczeń uzyskał co najmniej 11 punktów, w tym przynajmniej po dwa punkty za
wskazanie sposobu rozwiązania problemu i uzasadnienie wyboru,
- bardzo dobry  uczeń uzyskał co najmniej 14 punktów, w tym przynajmniej po trzy
punkty za wskazanie sposobu rozwiązania problemu i uzasadnienie wyboru.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.
2. Przed rozpoczęciem sprawdzianu przedstaw uczniom zasady przebiegu testowania.
3. Podaj uczniom zasady oceniania wykonania zadania.
4. Uczniowie wykonują zadanie praktyczne indywidualnie.
5. Daj uczniowi przygotowane: instrukcję dla ucznia i treść zadania praktycznego
(dla każdego ucznia).
6. Udzielaj odpowiedzi na pytania formalne zadawane przez uczniów.
7. Oceniaj wykonywanie zadania przez ucznia na przygotowanej karcie oceny,
uwzględniając podane kryteria i sposób punktowania.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się dokładnie z treścią zadania.
4. Dokonaj analizy sytuacji podopiecznego zgodnie z podanymi poleceniami.
5. Swoje odpowiedzi wpisz na kartę odpowiedzi.
6. Na wykonanie sprawdzianu osiągnięć masz 35 minut.
7. Jeżeli masz pytania i wątpliwości, to podnieś rękę i zadaj pytanie nauczycielowi.
8. Pamiętaj, że Twoja praca musi być samodzielna.
9. Przed oddaniem karty odpowiedzi, sprawdz
poprawność udzielonych odpowiedzi.
10. Sprawdz
ponownie, czy Twoja karta odpowiedzi jest prawidłowo podpisana.
11. Powodzenia.
Materiały dla ucznia:
- instrukcja dla ucznia,
- treść zadania praktycznego,
- karta odpowiedzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Zadanie praktyczne
1. Zapoznaj się z opisem sytuacji.
Opis sytuacji
Pan Jan (82 lata) owdowiał pół roku temu. Ma syna i córkę. Syn mieszka w innym
mieście, córka mieszka w tej samej miejscowości. Z córką nie utrzymuje kontaktów, jest
z nią skłócony, bo nie zaakceptowała jego drugiej żony (która właśnie zmarła). Córka jest
wdową, bezdzietną. Pan Jan zauważył, że przyszła na pogrzeb zmarłej żony. Syn ma
rodzinę i utrzymuje z ojcem kontakty głównie telefoniczne. Pan Jan nigdy nie prowadził
sam gospodarstwa domowego. Jednocześnie stan jego zdrowia z powodu wieku znacznie
się pogorszył. Jest również w złej kondycji psychicznej. Nie dba o siebie, nie przyjmuje
leków przepisanych przez lekarza.
Odpowiedz na zadane pytania:
1. Zaproponuj najodpowiedniejszy dla podopiecznego sposób rozwiązania problemu.
2. Wskaż etapy rozwiązania problemów i działania na każdym z tych etapów.
3. Uzasadnij zaproponowane rozwiązanie.
4. Opisz wykorzystana technikę rozwiązywania problemów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ..................................................................................................
Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów
1. Sposób rozwiązania problemu
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
2. Etapy rozwiązania problemu 3. Działania na poszczególnych etapach
4. Uzasadnienie zaproponowanego sposobu rozwiązania
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
5. Opis zaproponowanej techniki rozwiązywania problemów
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
Kryterium Punktacja
1.
2.
3.
4.
5.
Razem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
7. LITERATURA
1. Auleytner J.: Polityka społeczna pomiędzy ideą a działaniem. Uniwersytet Warszawski,
Warszawa 1994
2. Brammer L.: Kontakty służące pomaganiu. SPP, PT, Warszawa 1984
3. Błedowski P.: Pomoc społeczna i opieka nad osobami starszymi. BPS, Warszawa 1996
4. Kozielecki J.: Myślenie w rozwiązywaniu problemów. PWN, Warszawa 1992
5. Kurzynowski A.: Polityka społeczna. SGH, Warszawa 2002
6. Kwaśniewski J.: Praca socjalna, pomoc społeczna. BPS, Warszawa 1995
7. Lisowski A.: Badania potrzeb społecznych BPS. Warszawa 1996
8. Meer K.: Neijenhof J.: Elementarne umiejętności społeczne. CMDNŚSM, Warszawa
1993
9. Nocuń A., Szmagalski J.: Podstawowe umiejętności w pracy socjalnej i ich kształcenie.
Interart, Warszawa 1996
10. Okoń W.: Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej. Wydawnictwo Akademickie  Żak ,
Warszawa 1998
11. Ratyński W.: Problemy i dylematy polityki społecznej w Polsce. Difin, Warszawa 2003
12. Rembowski J.: Psychologiczne problemy starzenia się człowieka. PWN, Warszawa 
Poznań 1984
13. Szlosek F.: Wstęp do dydaktyki przedmiotów zawodowych. Instytut Technologii
Eksploatacji, Radom 1998
14. Sternberg R.J., Spear-Swerling L.: Jak nauczyć dzieci myślenia. GWP, Gdańsk 2003
15. Tarkowski Z.: Zarządzanie i organizacja pomocy społecznej. Wydawnictwo Fundacji
 DRATOR , Lublin 2000
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27