Diagnoza w psychologii klinicznej
Diagnozę kliniczną ujmujemy w dwojaki
sposób:
• jako postępowanie diagnostyczne –
proces diagnozy
• jako wynik badania – orzeczenie,
ekspertyza, ewaluacja
Cele diagnozy klinicznej (komu i do czego mają służyć rezultaty postępowania diagnostycznego)
• Cele interwencyjne
Diagnoza stanowi etap przygotowawczy dla:
a). Podjęcia intencjonalnej, zaplanowanej aktywności,
zmierzającej do pojawienia się u podmiotu
pożądanych zmian: psychoterapia, rehabilitacja
psychologiczna, interwencja kryzysowa,
psychoprofilaktyka, wspomaganie rozwoju
b). Podjęcia działań odsuniętych w czasie lub odseparowanych od postępowania psychologa diagnosty:
orzecznictwo w postępowaniu rentowym, określenie o
zdolności do odbywania służby wojskowej, postępowanie
medyczne wskutek nozologicznej diagnozy
neuropsychologicznej itp.
Proces interwencji polega na tym, iż nie dopuszcza się do sytuacji, w której właściwości podmiotu i cech
sytuacyjnych mogłyby doprowadzić do psychopatologii
• Cele selekcyjne (współpraca z psychologami
pracy, edukacji): poradnictwo np. rodzinne,
zawodowe, przydatności do grup
zadaniowych, typów edukacji itp.
Cele interwencyjne i selekcyjne mają
charakter strategiczny, realizację których
zabezpieczają szczegółowe cele pośrednie –
stopniowane:
• Stwierdzenie i opis występującego u danej osoby deficytu lub dysfunkcji
• Określenie drogi, która doprowadziła do stanu
aktualnego (mechanizmu patogenetycznego)
• Określenie mechanizmów, które mogą
doprowadzić do pożądanej zmiany wraz z
ustaleniem zasobów, czynników kompensacyjnych
• Sformułowanie planu interwencji
Cele diagnozy klinicznej w perspektywie czasowej według H. Sęk 2007
Diagnoza kliniczna Przeszłość Teraźniejszość Przyszłość Czynniki Opis stanu Stan etiopatogeniczne aktualnego pożądany Interpretacja i wyjaśnianie Plan interwencji
mechanizmy psychopatologiczne i prognoza
mechanizmy korekcji
Wymiar czasowy
Przygotowanie orzeczenia – elementy składowe: 1. Dane wstępne (ogólne dane o pacjencie, kliencie,
problemie, powody zgłoszenia, oczekiwania)
2. Opis aktualnego zachowania i aktualnej sytuacji
3. Dane biograficzne (krótka historia życia, historia
problemu klinicznego)
4. Dane o środowisku życia i działania, z
uwzględnieniem rożnych sfer (nauki, pracy,
rodziny)
5. Dane z badań testowych i wnioski
6. Opis zaburzenia, hipotetyczne wyjaśnienie jego
mechanizmów i etiologii oraz patogenezy, charakterystyka
podmiotowych oraz środowiskowych zasobów
7. Wnioski ogólne i wskazania do interwencji selekcyjnej lub pomocowej
diagnoza zaburzeń (objawów, DIAGNOZA mechanizmów, przyczyn) - negatywna
CAŁOŚCIOWA ………………………………………
diagnoza zasobów: jednostkowych i środowiskowych – pozytywna Diagnoza, której celem jest pomoc jest realizowana w modelu funkcjonalnym i psychospołecznym
Diagnoza, której celem jest selekcja uwzględnia również model nozologiczny
• Zależy od odbiorcy:
- Urząd: komunikat ogólny i ściśle
odpowiadający na zadawane pytanie
- Inny specjalista (lekarz, pedagog, opiekun społeczny):
orzeczenie powinno być obszerne, zawierać opis zaburzeń,
wyjaśniać ich patogenezę i przyczyny, zawierać informacje
o zasobach pacjenta
- Członkowie rodziny: powinno uwzględniać ich życzenia i
respektować ich wzajemne relacje, powinno być
dostosowane do możliwości odbiorcy
- Pacjent: należy dostosować do potrzeb i możliwości, należy omówić konkretne zachowania, uwzględnić mocne i słabe
strony, informacje o tych właściwościach, na które pacjent
może mieć wpływ
Zagrożenie jatropatogenią, czyli komunikowaniem w nie-
właściwy sposób
Diagnoza kliniczna grupy odnosi się do
struktury i funkcjonowania różnych grup i
instytucji
Struktura: popularność społeczna, władza,
komunikacja, podział ról
Funkcjonowanie: realizacja celów i norm
grupowych, spójność, adaptacyjność,
dynamika
Ekspertyza psychologiczna to diagnoza
skoncentrowana na problemie społecznym z
uwzględnieniem kontekstu społecznego i
jednostkowego – sporządza ją doświadczony
specjalista lub zespół specjalistów
• Sądowa – ocena poczytalności i/lub wiarygodności
świadków
• Społeczna – poziom zdrowia i jego zagrożeń,
poziom jakości życia, poziom funkcjonowania
instytucji np. szkoły
Problem społeczny to doświadczana przez
ludzi rozbieżność pomiędzy obecnym
(rzeczywistym, istniejącym stanem) a
idealnym (normatywnym, oczekiwanym)
poziomem zachowania wyznaczonego przez
warunki środowiska społecznego (Kowalik,
2000)
Ewaluacja to proces zbierania informacji o
przebiegu działania i uzyskiwanych efektach
oraz ich analizowania w celu udoskonalenia
przebiegu tego procesu i osiągnięcia
zamierzonych efektów
Rodzaje:
• Wewnętrzna (uczestnicy i organizatorzy programu
pomocowego) i zewnętrzna (osoby nie związane z działaniami
pomocowymi)
• Reaktywna (po zakończeniu działań) i proaktywna (w toku
realizacji działań umożliwiająca ich modyfikację)
Podstawowe pytania diagnostyczne
I.
Co badamy?
2.
Co jest przedmiotem naszego zainteresowania:
-
Cecha osoby (inteligencja, samoocena,
temperament, emocjonalność itp.)
-
Zjawisko rozwojowe (fantazjowanie dziecka,
gotowość szkolna, ryzykowne zachowania w
okresie dorastania, radzenie sobie ze stratą w
okresie późnej dorosłości)
2. Czy jest to zjawisko typowe dla danego
okresu rozwojowego
3. Czy jest to zjawisko kluczowe, w sposób
zasadniczy powiązane ze zmianami
dokonującymi się w analizowanym okresie
rozwoju
II. Jak to się zmienia w czasie
1. Jakie formy przyjmuje to, co badamy we
wcześniejszych okresach rozwoju?
2. Jakie formy przyjmuje to co badamy w
późniejszych okresach rozwoju?
3. Jaka jest dynamika zmiany tego, co
badamy?
4. Czy zmiany są systematyczne, płynne, czy
stopniowe, skokowe?
5.Czy można wyróżnić okresy zmian szczególnie intensywnych?
6. Czy można wyróżnić tzw. fazę latentną w rozwoju tego co
badamy?
III. Od czego zależy ta zmienność?
1.
Jakie czynniki podmiotowe i środowiskowe powiązane są
z tym co badamy?
2.
Jaki jest charakter tego powiązania?
3.
Czy czynniki, które są powiązane z tym co badamy
działają niezależnie od siebie czy w interakcji ze sobą?
4.
Jakie są czynniki ryzyka, a jakie są sprzyjające?
Czynniki gwarantujące trafność diagnozy:
• Korzystanie z różnych źródeł informacji
• Stosowanie różnych narzędzi diagnostycznych
• Prowadzenie obserwacji i badań w różnych sytuacjach:
codziennych – nietypowych, łatwych – trudnych
• Powtarzanie obserwacji i badań, by ocenić rzetelność
zbieranych informacji
• Konfrontowanie ze sobą informacji pochodzących z
różnych źródeł by ocenić ich trafność
• Korzystanie z wiedzy naukowej (teorii) przy analizowaniu, ocenie i interpretacji zbieranych informacji