Choroby Serca i Naczyń 2009, tom 6, nr 3, 135 141
C H O R O B Y N A C Z Y C

Przewlekła choroba żylna  patofizjologia,
obraz kliniczny i leczenie
Jolanta Neubauer-Geryk, Leszek Bieniaszewski
Zakład Fizjologii Klinicznej, Katedra Nadciśnienia Tętniczego i Diabetologii Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego
Przewlekła choroba żylna (CVI, chronic venous insufficiency) to schorzenie społeczne  doty-
czy znaczącego odsetka populacji europejskiej, w tym 40 60% kobiet i 15 30% mężczyzn. Wy-
stępowanie CVI zwiększa się znacząco wraz z wiekiem badanych osób. Wykazano, że w popula-
cji polskiej podmiotowe i przedmiotowe objawy tej choroby występują u 47% kobiet i 37% męż-
czyzn. U podstaw CVI leży nadciśnienie żylne, definiowane jako stan zaburzonego odpływu
i zastoju żylnego u pacjenta w pozycji stojącej, wskutek refluksu, zwężenia lub niedrożności.
Farmakoterapię stosowaną w przebiegu CVI należy postrzegać jako jeden z elementów lecze-
nia. Stosowanie różnych, często uzupełniających się, sposobów zarówno profilaktyki, jak i tera-
pii zachowawczej może się przyczynić do złagodzenia dolegliwości pacjenta oraz opóz
nić po-
stęp choroby. Obecne metody leczenia inwazyjnego stanowią cenne uzupełnienie terapii lub są
leczeniem podstawowym u chorych z CVI.
Choroby Serca i Naczyń 2009, 6 (3), 135 141
Słowa kluczowe: przewlekła choroba żylna, patofizjologia, farmakoterapia, leczenie operacyjne
WPROWADZENIE uciskowe, na przykład zespół usidlenia żyły podkola-
Przewlekła choroba żylna (CVI, chronic venous insuf- nowej poprzez głowę przyśrodkową mięśnia brzucha-
ficiency) to schorzenie społeczne  dotyczy znaczące- tego łydki. U podstaw tej jednostki chorobowej leży
go odsetka populacji europejskiej, w tym 40 60% ko- nadciśnienie żylne, definiowane jako stan zaburzone-
biet i 15 30% mężczyzn [1 5]. Jej występowanie zwięk- go odpływu i zastoju żylnego u pacjenta znajdujące-
sza się znacząco wraz z wiekiem badanych osób. Na go się w pozycji stojącej, wskutek refleksu, zwężenia
podstawie badań przeprowadzonych przez Jawienia lub niedrożności żył.
i wsp. [6], w grupie liczącej 40 095 pacjentów podsta- Za rozwój zmian patologicznych  zarówno w ob-
wowej opieki zdrowotnej (POZ), w populacji polskiej rębie żył, jak i tkanek wokół naczynia  odpowiada
podmiotowe i przedmiotowe objawy CVI odnotowa- nadciśnienie żylne (ryc. 1) [7]. Podstawowe przyczy-
no u 47% kobiet i 37% mężczyzn. ny rozwoju CVI to upośledzenie napięcia ściany żyl-
Przewlekła choroba żylna swoją definicją obejmu- nej oraz upośledzenie funkcji zastawek w żyłach po-
je: chorobę żylakową, zespół pozakrzepowy, pier- wierzchownych i głębokich. Zastawki żylne pełnią klu-
wotną niewydolność zastawek żylnych oraz zespoły czową rolę w dynamice powrotu żylnego. Zamykają
się przy nagłym wstecznym prądzie krwi, wytrzymu-
jąc ciśnienie przekraczające 200 mm Hg. Przy powol-
Adres do korespondencji:
dr n. med. Jolanta Neubauer-Geryk nej fali zwrotnej zastawki mogą pozostawać otwarte.
Zakład Fizjologii Klinicznej
Katedra Nadciśnienia Tętniczego i Diabetologii Powyższe zmiany prowadzą do rozwoju nadciśnienia
Gdański Uniwersytet Medyczny
żylnego, spowolnienia odpływu żylnego z kończyn,
ul. Dębinki 7c, 80 952 Gdańsk
tel.: [phone], faks: 0 58 349 23 41
powstania refluksu w układzie żył powierzchownych
e-mail: [e-mail]
Copyright © 2009 Via Medica, ISSN 1733 2346
135
www.chsin.viamedica.pl
Choroby Serca i Naczyń 2009, tom 6, nr 3
Rycina 1. Patofizjologia i obraz kliniczny nadciśnienia żylnego
i głębokich, rozwoju żylaków oraz powstania owrzo- we, leczenie miejscowe, skleroterapia oraz leczenie
dzeń żylnych. Do czynników nasilających refluks operacyjne są ważnymi elementami terapii skojarzo-
należą: pozycja stojąca, ciepło, otyłość, ciąża. Zmiany nej w różnych stadiach zaawansowania CVI (ryc. 3).
skórne w patologii żylnej, chociaż związane z dekom- Według badań przeprowadzonych przez Jawienia
pensacją hemodynamiczną w makrokrążeniu, są zja- i wsp. [6] 62% pacjentów z tą chorobą nigdy nie było
wiskami zachodzącymi w mikrokrążeniu (ryc. 1). leczonych, 26% jest leczonych obecnie, zaś 12% leczo-
Nadciśnienie i zastój w mikrokrążeniu prowadzą no w przeszłości.
do adhezji, migracji i aktywacji leukocytów (tzw. pu-
Å‚apka leukocytarna), w konsekwencji uszkadzajÄ…c LECZENIE
mikrokrążenie. Dochodzi do nadmiernej przepusz- Głównym celem postępowania leczniczego jest
czalności włośniczek. Nadciśnienie żylne i mediatory obniżenie lub zniesienie nadciśnienia żylnego leżące-
zapalenia uszkadzają barierę włośniczkową; powstają go u podstaw patofizjologii CVI.
mikroobrzęki  obrzęk kończyn i upośledzenie odży-
wiania tkanek (zmiany troficzne: przebarwienia, zapa- Leczenie zachowawcze
lenie tkanki podskórnej, owrzodzenie podudzi). Leczenie niefarmakologiczne
Badaniem referencyjnym w ocenie układu żylne- W profilaktyce i leczeniu CVI bardzo istotne zna-
go jest ultrasonografia doplerowska, która obrazuje czenie ma aktywność fizyczna [10]. Wpływa ona na
układ żył głębokich, stopień nasilenia zmian żylako- obniżenie ciśnienia żylnego, zwiększa powrót żylny
watych, a także pozwala diagnozować świeżą zakrze- i nasila reabsorpcję płynu tkankowego oraz zwiększa
picę żył głębokich lub jej następstwa. Metoda ta poma- sprawność układów mięśniowego i kostno-stawowe-
ga w dokonaniu wyboru właściwego sposobu leczenia go. Korzystny efekt przynoszą: spacerowanie, jogging
i jest użyteczna w ocenie przedoperacyjnej. w obuwiu tłumiącym wstrząsy, chodzenie w wodzie,
Klasyfikację i stopień zaawansowania CVI obecnie pływanie, jazda na rowerze (w niewydolności żyły
określa się według skali CEAP (Clinical, Etiology, Ana- odstrzałkowej w elastycznych pończochach ucisko-
tomy, Pathology) stworzonej przez American Venous Fo- wych), narciarstwo biegowe, taniec, golf, codzienne
rum [8, 9]. Podstawą tego schematu są objawy klinicz- ćwiczenia kończyn dolnych [1].
ne (C) (tab. 1), czynniki etiologiczne (E), rozmieszcze- Kompresoterapia, czyli leczenie uciskowe, jest
nie zmian anatomicznych (A) oraz procesy patologicz- podstawową metodą leczenia CVI i zajmuje czołowe
ne (P) (ryc. 2). miejsce w zwalczaniu objawów niewydolności żylnej.
Leczenie CVI ma postać terapii kompleksowej. Leczenie uciskowe stanowi ważny element terapii
Zmiana stylu życia, farmakoterapia, leczenie ucisko- owrzodzeń żylnych goleni. Stosuje się bandaże o róż-
136
www.chsin.viamedica.pl
Jolanta Neubauer-Geryk, Leszek Bieniaszewski, Przewlekła choroba żylna
Tabela 1. Klasyfikacja CEAP przewlekłej choroby żylnej  stadia kliniczne (C)
Stadium Patofizjologia Obraz kliniczny
C0 Efekt wenostazy i hipoksji Brak zmian skórnych; dyskomfort,
zmęczenie, ciężkość kończyn,
bóle podudzi
C1 Teleangiektazje i żyły siatkowate
C2 Żylaki
C3 Proces wtórny wywołany zwiększoną przepuszczalnością naczyń, Obrzęki
działaniem enzymów proteolitycznych uszkadzających przestrzeń
międzykomórkową oraz procesem zapalnym
C4 Sieć powierzchownych żyłek wokół stopy o zlewnym charakterze Corona phlebectatica
Efekt alergii typu III na alergeny zewnętrzne i wewnętrzne (leki); Wyprysk żylakowy
zmiany poczÄ…tkowo o charakterze ogniskowym, potem  zlewnym
Zastępowanie skóry tkanką bliznowatą, towarzyszące stwardnienie Zanik biały
skóry  efekt hipoksji
Postępujące stwardnienie tkanki podskórnej z zanikiem skóry, Lipodermatoskleroza
wybroczynami, włóknieniem i zarastaniem naczyń chłonnych
C5 Zagojone owrzodzenie żylne
C6 Wrzód żylny
Rycina 2. Terapia przewlekłej choroby żylnej (wg [9]; za zgodą firmy Servier)
nym stopniu rozciągliwości, pończochy elastyczne Do najważniejszych elementów fizykoterapii
(od podkolanówek, do rajstop), natomiast u pacjen- należą: masaż ręczny (mało skuteczny w CVI), ręczny
tów z zespołem pozakrzepowym, żylnymi owrzodze- drenaż limfatyczny, przerywany ucisk pneumatyczny
niami podudzi oraz u niesprawnych i starszych cho- oraz stymulacja biomechaniczna, stosowane w leczeniu
rych  opatrunki adhezyjne [3]. Pończochy elastycz- zesztywniających zmian stawów skokowych (niepra-
ne są dostępne w 4 klasach ucisku (wywierają okre- widłowa pozycja kończyny w stawie skokowym może
ślone ciśnienie w okolicy kostki). Klasyfikację ucisku utrudniać odpływ żylny), leczenie uzdrowiskowe [11].
określiła Europejska Komisja Standaryzacji i zaleca ją
również Polskie Towarzystwo Flebologiczne (ryc. 2). Leczenie farmakologiczne
Wybór rozmiaru powinien być oparty na wymiarowa- Celami farmakoterapii (tab. 2) są: zapobieganie
niu w ustalonych miejscach kończyny. zmianom w składzie krwi, uszczelnienie bariery wło-
137
www.chsin.viamedica.pl
Choroby Serca i Naczyń 2009, tom 6, nr 3
śniczkowej, zmniejszenie lepkości krwi, poprawa to-
nusu żylnego, poprawa drenażu limfatycznego oraz
wywieranie ochronnego wpływu na makrokrążenie
(zastawki żylne). Dzięki temu dochodzi do zmniejsze-
nia uczucia  ciężkich nóg , pieczenia, mrowienia, kur-
czów nocnych i parestezji, bólu nóg, obrzęków, a tak-
że zostaje ograniczone nasilenie zespołu niespokoj-
nych nóg.
Wśród wskazań do stosowania leków flebotropo-
wych wymienia siÄ™:

subiektywne objawy CVI, takie jak: obrzęk, ból, uczu-
cie ciężkości kończyn dolnych, uczucie obrzmienia,
kurcze nocne, uczucie niespokojnych nóg;

niewielkie żylaki, które są przyczyną dolegliwości,
ale nie wymagajÄ… kompresoterapii lub pacjent nie
akceptuje formy leczenia uciskiem;

zespół pozakrzepowy;

objawy związane z zespołem napięcia przedmie-
siączkowego (objawy niewydolności żylnej za-
ostrzajÄ…ce siÄ™ u kobiet przed menstruacjÄ…);

objawy niewydolności żylnej związane z ciążą;
Rycina 3. Sposób wymiarowania wyrobów uciskowych

zespół zastoju w obrębie miednicy [10];

profilaktyka obrzęków w okresie unieruchomienia,
Tabela 2. Klasyfikacja leków flebotropowych (wg [12])
na przykład podczas długich podróży (samolotem,
pociÄ…giem, samochodem);
Produkty naturalne

przewlekłe żylne owrzodzenia podudzi;
Benzopirony:

choroby przebiegające z kruchością naczyń.

a-benzopirony
Leki flebotropowe do użytku wewnętrznego
Umbelliferon
Kumaryny
dzielÄ… siÄ™ na preparaty naturalne i syntetyczne.
Eskuletyn
Dikumarol (doustne antykoagulanty)
Preparaty naturalne

g-benzopirony (flawonoidy)
Flawony i flawonole: diosmina, diosmentin, Diosmina jest analogiem naturalnego flawonoidu.
rutyna i pochodne, O-(b-hydroksyetyl)-rutozydy
Otrzymuje się ją z wyciągów z roślin z grupy Rutacae.
(HR lub okserutyny)
Może być również otrzymywana syntetycznie. Dzia-
Flawany i flawanony: hesperydyna, hesperytyna,
katechina ła ochronnie na naczynia krwionośne i wpływa po-
Saponiny
średnio na zwiększenie napięcia żył przez hamowanie
Escyna, wyciÄ…gi z kasztanowca
enzymu rozkładającego noradrenalinę; wzrost napię-
Ruskozydy  wyciÄ…gi z Ruscus
cia żylnego zależy od podanej dawki.
Wyciągi z innych roślin
Diosmina uszczelnia naczynia w mikrokrążeniu,
Antocyjanosydy  wyciągi z jeżyn
Proantocyjanidole  wyciÄ…gi z pestek winogron
zapobiega przywieraniu leukocytów do ściany naczy-
Gingko biloba
nia i ich przechodzeniu do tkanek oraz działa przeciw-
Alkaloidy sporyszu
zapalnie, hamując uwalnianie mediatorów procesu
Dihydroergotamina
zapalnego i działanie niektórych leukocytów i substan-
Dihydroergokrystyna
Dihydroergokryptyna
cji śródbłonkowych. Ponadto poprawia odpływ chłon-
Produkty syntetyczne
ki wskutek zmniejszenia przekroju naczyń, obniżenia
Tribenozyd
ciśnienia limfatycznego, zwiększenia liczby czynnych
Dobesylan wapnia
naczyń limfatycznych i przyspieszenia przepływu
138
www.chsin.viamedica.pl
Jolanta Neubauer-Geryk, Leszek Bieniaszewski, Przewlekła choroba żylna
chłonki [11, 13]. Zmniejsza także obrzęk limfatyczny krwawienia. Jest składową preparatów Esceven, Aescu-
u pacjentek po mastektomii [14, 15]. ven forte oraz Sapoven T (zawiera dodatkowo rutynÄ™).
Hesperydyna jest zawarta między innymi w owo- Do preparatów z grupy alkaloidów sporyszu na-
cach pomarańczy oraz w liściach mięty pieprzowej. leży dihydroergokrystyna  antagonista receptorów
Zmniejsza przepuszczalność naczyń, działa przeciw- serotoninergicznych w rozgałęzieniach tętnic szyj-
zapalnie i przeciwbólowo, ogranicza agregację płytek nych. Częściowo działa również agonistycznie na re-
krwi, a także wykazuje działanie antyoksydacyjne ceptory a-adrenergiczne, zwłaszcza w żyłach. Efekt
i przeciwbakteryjne. Lek ten zmniejsza przepuszczal- zwężający naczynia żylne zależy także od uwalniania
ność mikronaczyń i hamuje aktywację leukocytów, zja- substancji podobnych do prostaglandyn. Obok typo-
wisko pułapki leukocytarnej oraz migrację tych komó- wych wskazań (napady migreny i bólów naczynioru-
rek; zwiększa napięcie ścian żył, odpływ chłonki i opór chowych głowy, zaburzenia krążenia mózgowego
naczyń włosowatych. Ogranicza również nadmierną i obwodowego), stosuje się ją w leczeniu choroby żyl-
przepuszczalność ścian włośniczek [4, 5, 16 18]. nej (żylaki) oraz zakrzepowego zapalenia żył. Do dzia-
Wykazano, że mikronizacja leków znacznie zwięk- łań niepożądanych należą: hipotonia, odczyny aler-
sza wchłanianie i tym samym poprawia skuteczność giczne, bradykardia, nudności, wymioty. Preparat
terapeutyczną, co potwierdzono w wielu randomizo- należy do kategorii X  bezwzględnie nie wolno go
wanych badaniach klinicznych z udziałem grupy kon- stosować u kobiet w ciąży i podczas karmienia piersią.
trolnej [3, 10, 16, 18]. Lekiem łączonym, zawierającym Przedstawicielem jest preparat złożony Venacorn, za-
zmikronizowanÄ…, oczyszczonÄ… frakcjÄ™ flawonowÄ…, jest wierajÄ…cy dihydroergokrystynÄ™, eskulinÄ™ i rutozyd.
Detralex. Escyna to główny, czynny biologicznie składnik
Pochodne rutyny wykazują działanie osłaniające owoców kasztanowca. Wykazuje działanie przeciw-
wobec ścian naczyń włosowatych. Zmniejszają prze- obrzękowe, przeciwwysiękowe i zwiększające kurczli-
puszczalność małych naczyń (co przyczynia się do wość naczyń żylnych. Mechanizm działania przeciw-
ograniczenia obrzęków), powodując jednocześnie obrzękowego escyny nie jest do końca wyjaśniony.
zwiększenie ich napięcia i elastyczności. W dużych Sugeruje się zmniejszenie aktywacji komórek śród-
dawkach zwiększają plastyczność błony erytrocytów błonka wywoływanej niedotlenieniem. Działanie
i przeciwdziałają agregacji trombocytów, poprawiając przeciwzapalne wyciągu z nasion kasztanowca wiąże
w ten sposób warunki przepływu krwi w małych na- się z jego działaniem przeciwobrzękowym. Escyna
czyniach. Podczas oceny betahydroksyetylorutozydu zwiększa napięcie ściany naczyń [1].
wykazano, że wywiera on korzystne działanie [19], Inne wyciągi roślinne  proantocyjanidole 
ograniczając stopień mikroangiopatii i zwiększonego uzyskuje się z pestek białych winogron. Preparatem
przesączania włośniczkowego oraz zwalczając obrzęk z tej grupy jest Endotelon, który wykazuje działanie
u chorych z niewydolnością żylną podczas długich ochronne w stosunku do ścian naczyń krwionośnych
podróży lotniczych. Stwierdzono również, że betahy- i limfatycznych, zmniejszając ich przepuszczalność
droksyetylorutozyd pozytywnie wpływa na mikroan- i zwiększając napięcie. Do sporadycznie występują-
giopatię poprzez zmniejszenie refleksu, ocenianego cych, w związku z jego stosowaniem, działań niepożą-
w badaniach wykonywanych techniką laserowego danych należą bóle brzucha, nudności, bóle głowy oraz
Dopplera [20]. Do preparatów tej grupy należą: Veno- skórne objawy alergiczne.
ruton, Venotrex, Troxeratio.
Do działań niepożądanych pochodnych rutyny Preparaty syntetyczne
należą nudności i wymioty oraz, rzadko, bóle głowy, Tribenozyd to antagonista mediatorów bólu i sta-
reakcje uczuleniowe, a także napadowe zaczerwienie- nu zapalnego, w tym: acetylocholiny, histaminy, sero-
nie twarzy. toniny i bradykininy. Działa przeciwzapalnie, prze-
Eskulina występuje przede wszystkim w korze ciwwysiękowo, przeciwobrzękowo, zwiększa dynami-
kasztanowca. Dzięki hamowaniu aktywności hialuro- kę krążenia i zmniejsza zastój krwi żylnej. Jest po-
nidazy poprawia szczelność i elastyczność drobnych chodną glukofuranozydu o działaniu przeciwzapal-
naczyń krwionośnych. Zmniejsza lub zatrzymuje nym podobnym do działania hydrokortyzonu [12].
139
www.chsin.viamedica.pl
Choroby Serca i Naczyń 2009, tom 6, nr 3
Tabela 3. Porównanie wybranych leków flebotropowych (wg [12])
Lek flebotropowy Tonus żylny Układ limfatyczny Mikrokrążenie
Diosmina Tak Tak Tak
Dobesylan wapnia Nie Tak Tak
Escyna Tak Tak Nie
Hydroksyrutozydy Nie Tak Tak
Kumaryna Nie Tak Nie
Tribenozyd Nie Nie Tak
Dobesylan wapnia działa na ściany naczyń włoso- Leczenie inwazyjne
watych, poprawia czynność śródbłonka naczyń, Do inwazyjnych metod leczenia żylaków kończyn
zwiększa opór naczyń włosowatych i zmniejsza ich dolnych należą między innymi: wysokie podwiązanie
przepuszczalność. Zmniejsza także nadmierną lepkość żyły odpiszczelowej, usunięcie (stripping) żyły odpisz-
krwi i osocza oraz hamuje rozpad kolagenu. Usprawnia czelowej, usunięcie żyły z drobnych cięć, skleroterapia,
mikrokrążenie i pośrednio zwiększa drenaż limfatycz- selektywne podwiązanie niewydolnych żył przeszy-
ny. Poprawia obwodowe krążenie żylne i zapobiega wających, endoskopowe lub otwarte podpowięziowe
zastojowi krwi. Do działań niepożądanych, związa- przecięcie żył przeszywających, kriochirurgia żyla-
nych z jego stosowaniem, należą: zaburzenia żołądko- ków, naprawa zastawek żylnych, przeszczep odcinka
we, nudności, biegunka, osutka. Preparatu nie należy żyły, zakładanie opaski na żyły z niewydolnymi za-
podawać kobietom w pierwszym trymestrze ciąży. stawkami (banding) oraz nowe metody leczenia: termo-
Marinello i wsp. [21] potwierdzili kliniczną skutecz- ablacja falami o częstotliwości radiowej, wewnątrz-
ność dobesylanu wapnia w zmniejszaniu objawów żylna koagulacja laserem, flebektomia wspomagana
CVI, jednak różnice w porównaniu z placebo nie były mechanicznie oraz pianka obliterująca.
istotne statystycznie. Natomiast badania przeprowa-
PIÅšMIENNICTWO
dzone przez Arceo i wsp. [22] oraz Flota-Cervera [23]
1. Ramelet A.A., Monti M. Flebologia, Przewodnik. Via Medica, Gdańsk 2003.
wykazały istotne ograniczenie objawów przedmioto-
2. Rekomendacje diagnostyczne i lecznicze w chorobach żył i naczyń chłon-
wych i podmiotowych wynikających z CVI i obrzęku
nych. PrzeglÄ…d Flebologiczny 2003; 11 (supl. 1): S1 S38.
3. Jantet G. i RELIEF Study Group. Chronic venous insufficiency: worldwide
limfatycznego.
results of the RELIEF study. Angiology 2002; 53: 245 256.
W tabeli 3 przedstawiono porównanie wybranych
4. Korthuis R.J., Gute D.C. Postischemic leukocyte/endothelial cell interactions
leków flebotropowych [12].
and effect of Daflon 500 mg. Int. J. Microcirc. Clin. Exp. 1997; 17 (supl. 1):
11 17.
Okres leczenia często nie jest do końca określony
5. Bouskela E., Donyo K.A. Effects of oral administration of purified microni-
przez producentów leków, nie może ono jednak trwać
zed flavonoid fraction on increased microvascular permeability induced by
zbyt krótko. U niektórych chorych zaleca się leczenie
various agents and on ischemia/reperfusion in the hamster cheek pouch.
Angiology 1997; 48: 391 399.
trwające około 4 tygodni, u innych celowa jest terapia
6. Jawień A., Grzela T., Ochwat A. Prevelance of CVI in Poland. Phlebology
długotrwała. Korzyści może również przynieść lecze-
2003; 18: 110 122.
nie przerywane. 7. Eberhardt R.T., Raffetto J.D. Chronic venous insufficiency. Circulation 2005;
111: 2398 2409.
Leki flebotropowe stosowane zewnętrznie mają
8. Porter J.M., Moneta G.I. International Consensus Committee on chronic
najczęściej postać kremów i żeli; dzięki wchłanianiu
venous disease. Reporting standards in venous disease: an update. J. Vasc.
wywierają efekt zmniejszający głównie objawy subiek- Surg. 1995; 21: 635 645.
9. Abenhaim L., Clement D., Norgen L. The management of chronic venous
tywne. Stosując je, należy zachować ostrożność,
disorders of the leg. Phlebology 1999; 14 (supl. 1): 1 126.
zwłaszcza u pacjentów ze zmianami skórnymi w prze-
10. Ramelet A.A. Daflon 500 mg: symptoms and edema clinical update. An-
biegu CVI, ponieważ prawdopodobieństwo wywoła- giology 2005; 56 (supl. 1): 25 32.
11. McHale N.G., Hollywood M.A. Control of lymphatic pumping: Internet of Da-
nia nadwrażliwości kontaktowej jest większe i częstym
flon 500 mg. Phlebology 1994; (supl. 1): 23 25.
powikłaniem leczenia miejscowego jest alergiczny
12. Zapalski S., Oszkinis G. (red.). Ambulatoryjne leczenie chorób żył kończyn
dolnych. Via Medica, Gdańsk 2001.
wyprysk kontaktowy.
140
www.chsin.viamedica.pl
Jolanta Neubauer-Geryk, Leszek Bieniaszewski, Przewlekła choroba żylna
13. Allegra C., Bartolo M. Jr, Cassini D. i wsp. Microlymphography assessment 19. Cesarone M.R., Belcaro G., Ricci A. i wsp. Prevention of edema and flight
of Daflon 500 mg activity in patients with chronic venous insufficency. Lym- microangiopathy with Venoruton (HR), (0-[beta-hydroxyethyl]-rutosides) in
phology 1998; 31: 12 16. patients with varicose veins. Angiology 2005; 56: 289 293.
14. Pecking A.P. Evaluation by lymphoscintigraphy of the effect of a microni- 20. Cesarone M.R., Belcaro G., Pellegrini L. i wsp. HR, 0-(beta-hydroxyethyl)-
zed flavonoid fraction (Daflon 500 mg) in the treatment of upper limb lym- -rutosides; (Venoruton): rapid relief of signs/symptoms in chronic venous
phoedema. Int. Angiol. 1995; 14 (supl. 1): 39 43. insufficiency and microangiopathy: a prospective, controlled study. Angio-
15. Pecking A.P., Fevier B., Wargon C. Efficiacy of Daflon 500 mg in the treat- logy 2005; 56: 165 172.
ment of lymphoedema (secondary to conventional therapy of breast can- 21. Marinello J., Videla S. Group for the assessment of the transcutaneous
cer). Angiology 1997; 48: 93 98. oxygen pressure in chronic venous insufficiency: chronic venous insufficien-
16. Katsenis K. Micronized purified flavonoid fraction (MPFF): a review of its cy of the lower limbs: suitability of transcutaneous blood gas monitoring as
pharmacological effects, therapeutic efficacy and benefits in the mana- an endpoint to evaluate the outcome of pharmacological treatment with
gement of chronic venous insufficiency. Curr. Vasc. Pharmacol. 2005; 3: calcium dobesilate. Methods Find Exp. Clin. Pharmacol. 2004; 26: 775 780.
1 9. 22. Arceo A., Berber A., Trevińo C. Clinical evaluation of the efficacy and safety
17. Coleridge-Smith P., Lok C., Ramlet A.A. Venous leg ulcer: a meta-analysis of calcium dobesilate in patients with chronic venous insufficiency of the
of adjunctive therapy with micronized purified flavonoid fraction. Eur. J. Vasc. lower limbs. Angiology 2002; 53: 539 544.
Endovasc. Surg. 2005; 30: 198 208. 23. Flota-Cervera F., Flota-Ruiz C., Trevińo C., Berber A. Randomized, double
18. Ibegbuna V., Nicolaides A.N., Sowade O. Venous elasticity after treatment blind, placebo-controlled clinical trial to evaluate the lymphagogue effect
with Daflon 500 mg. Angiology 1997; 48: 45 49. and clinical efficacy of calcium dobesilate in chronic venous disease.
Angiology 2008; 59: 352 356.
141
www.chsin.viamedica.pl