4/13/2014
üðgenetyczne uwarunkowania
zaburzeń hormonalnych
üðwpÅ‚yw Å›rodowiska na zmiany
PODSTAWY ZABURZEC

hormonalne/zaburzenia nabyte
HORMONALNYCH
üðdieta a dziaÅ‚anie hormonów
NABYTE
NOWOTWORY
URAZY,
INFEKCJE, STANY WYLEWY
ZAPALNE
Często jedna choroba charakteryzująca się
JATROGENNE
DIETA, LEKI, określonymi objawami może być spowodowana
TOKSYNY
różnymi czynnikami i nabytymi i genetycznymi,
WRODZONE
GENETYCZNE
Genetyc
NABYTE
zne
DZIEDZICZNE
1
4/13/2014
Zespół Schwartza-Barttera (zespół niewłaściwego
Choroba Cushinga/Zespół Cushinga
uwalniania wazopresyny; syndrome of inappropriate
antidiuretic hormone hypersecretion (SIADH))  choroba
 każde długotrwałe stosowanie glikokortykosterydów
wywołana nadmiernym uwalnianiem hormonu
(lub ACTH) w leczeniu innych chorób (np. astma
antydiuretycznego (wazopresyny, ADH, AVP) przez tylny płat
oskrzelowa, RZS)
przysadki lub wydzielaniem ektopowym, hiponatriemiÄ… i
 hiperkortyzolizm endogenny zależny od ACTH
hiposmolarnością płynów ustrojowych.
 guz przysadki wydzielajÄ…cy ACTH (choroba
 uszkodzenie mózgu  urazy, guzy, operacje, zapalenia,
Cushinga)
wodogłowie, zanik starczy mózgu
 ektopowe wydzielanie ACTH przez guzy
 choroby płuc  infekcje ( zapalenie, gruz
lica, ropień), astma,
hormonalnie czynne (np. rak drobnokomórkowy
ostra niewydolność oddechowa, sztuczna wentylacja
płuc, rzadziej rakowiak)  nowotwory  rak płuc, przewodu pokarmowego, prostaty,
rakowiaki, chłoniaki, grasiczaki
 hiperkortyzolizm niezależny od ACTH
 prawokomorowa niewydolność serca
 gruczolak lub rak nadnercza
 leki: wazopresyna, chloropropamid, karbamazepina, indapamid,
 przerost nadnerczy
morfina
NIEZALEŻNIE OD PRZYCZYNY/ETIOLOGII TAKIE NIEZALEŻNIE OD PRZYCZYNY/ETIOLOGII TAKIE
SAME OBJAWY SAME OBJAWY
np.
DZIEDZICZENIE:
AUTOSOMALNE DOMINUJ
CE
AUTOSOMALNE RECESYWNE
Z CHROMOSOMEM X
2
4/13/2014
I. NADMIAR HORMONU
NAB
YTE
żð Nowotworowy wzrost komórek endokrynnych
I. nadmiar hormonu
Gen
etyc
żð Choroby autoimmunologiczne
zne
NAB
YTE żð Jatrogenne przyczyny
NAB
YTE żð Infekcje
II. niedobór hormonu
NAB
YTE żð Stany zapalne
Gen
etyc żð Mutacje aktywujÄ…ce receptory
zne
III. odporność na hormony
żð Fizjologiczne wzmożone wydzielanie
żð Choroby autoimmunologiczne
żð Nowotworowy wzrost komórek endokrynnych
Choroba Gravesa  Basedowa
 autoimmunologiczna choroba o
żð Å‚agodne cechach nadczynnoÅ›ci tarczycy,
autoantygenem jest
o gruczolak przysadki, przytarczyc, guzek nadnerczy,
receptor TSH  pobudzany przez
guzek tarczycy, pheochromocytoma
przeciwciała anty-TSHR,
żð zÅ‚oÅ›liwe
naśladujące działanie TSH
o rak nadnerczy, rakowiak, rak rdzenia tarczycy
powoduje to nadprodukcjÄ™ i
żð ektopowe
wzmożone wydzielanie
o ektopowe wydzielania ACTH przez guzy hormonalnie
hormonów tarczycy i objawy
czynne (np. rak drobnokomórkowy płuca, rak trzustki,
nadczynności tarczycy, a także
rzadziej rakowiak)(np. Choroba Cushinga)
stymuluje wzrost tarczycy i jej
o SIADH
unaczynienie.
żð wielonarzÄ…dowe przeciwciaÅ‚a indukujÄ… zmiany
konformacyjne w receptorze
o MEN1, MEN2 (multiply endocrine neoplasia)
GPCR (ze stanu napiętego w
GENETY
uruchomiony)
CZNA
3
4/13/2014
żð Jatrogenne przyczyny żð Infekcje/Stany zapalne
Podostre zapalenie tarczycy (choroba de
Quervaina, thyroiditis subacuta)
długotrwałe stosowanie glikokortykosterydów (lub ACTH) w
spowodowane najprawdopodobniej infekcjÄ… wirusem
przebiegu leczenia innych chorób np. astma oskrzelowa,
grypy, świnki, mononukleozy, adenowirusem, wirusem
Reumatolidalne Zapalenie Stawów, kolagenozy  podwyższony
ECHO (rodzaj enterowirusa jelitowego), Coxsackie
poziom kortyzolu jest najczęstszą przyczyną Zespołu Cushinga
dotykajÄ…ce osoby z predyspozycjÄ… genetycznÄ…
(posiadające antygen zgodności tkankowej  HLA-Bw35)
Hipoglikemia polekowa (z hiperinsulinemiÄ…) - spowodowana przez:
Objawy nadczynności tarczycy.
insulinÄ™, pochodne sulfonylomocznika, pentamidyny, propranolol,
rzadziej salicylany i sulfonamidy,
SIADH  nadmierne uwalnianie wazopresyny
Infekcje:
Zapalenie płuc, bakteryjne lub wirusowe; Ropień płuc lub
mózgu; Gruz
lica, płuc lub mózgu; Zapalenie opon
mózgowych, bakteryjne lub wirusowe; Zapalenie mózgu;
AIDS
Zespół McCune-Albrighta (McCune-Albright
żð Mutacje aktywujÄ…ce receptory
syndrom, dysplazja włóknista kości, Uogólnione
włóknisto-torbielowate zwyrodnienie kości)
Dotyczą głównie niektórych receptorów związanych z białkami G 
sporadyczna choroba genetyczna (postzygotyczne
LH, TSH, PTH, Ca2+.
zmiany w genie GNAS1), objawiajÄ…ca siÄ™ zmianami
kostnymi, skórnymi (plamy cafe au lait),
np. receptor LH
mutacja domeny transmembranowej
zaburzeniami hormonalnymi i przedwczesnym
GsÄ… i aktywowanie receptora nawet w
dojrzewaniem płciowym niezależnym od
.
nieobecności hormonu. Aktywacja
gonadotropin.
cyklazy adenylanowej, Ä™! cAMP,
naśladujące działanie hormonu
Jeśli pojawia się tylko w somatotropach, mutacja
powoduje przedwczesne dojrzewanie
wywołuje guza wydzielającego GH (hormon
u chłopców, spowodowane
wzrostu) i akromegaliÄ™.
przedwczesnÄ… stymulacjÄ… syntezy
testosteronu w komórkach Leydiga.
Kiedy pojawia się wcześnie w trakcie
rozwoju powoduje Zespół McCune-
Albrighta.
4
4/13/2014
II. NIEDOBÓR HORMONU
żð Fizjologiczne wzmożone wydzielanie
Gen
etyc
zne żð Choroby autoimmunologiczne
NAB
YT E
żð Jatrogenne przyczyny
np. nadmierne wydzielanie prolaktyny
NAB
YT E
żð Infekcje
NAB
üð ciąża YT E żð Stany zapalne
Gen
etyc
üð karmienie
żð Mutacje hormonów
zne
Gen
üð stymulacja klatki piersiowej
etyc
żð Niedobory enzymów
zne
üð sen
żð Wady rozwojowe
üð stres NAB
YTE
żð Krwotoki, wylewy, zawaÅ‚
NAB
YTE
żð Urazy
żð Guzy
NAB
YTE
żð Niedobory witamin i skÅ‚adników odżywczych
żð Choroby autoimmunologiczne żð Choroby autoimmunologiczne
Cukrzyca typu 1 (diabetes mellitus typi 1, Insulin Dependent
Choroba Addisona, pierwotna niedoczynność kory
Diabetes Mellitus, IDDM), nazywana też cukrzycą insulinozależną
nadnerczy, cisawica (adrenal hypofunction, adrenal insufficiency,
Addison's disease)  zespół objawów spowodowanych przewlekłym
PrzewlekÅ‚e, powolne niszczenie komórek ² wysp trzustki
niedoborem hormonów kory nadnerczy
produkujących insulinę powodujące utratę zdolności jej wydzielania
3 fazy: W 70-90 % spowodowana autoimmunologicznym zapaleniem, choroba ma
autoimmunizacja - powstawanie autoprzeciwciał związek z antygenami HLA-DR3
15-30% przyczyną może być gruz
lica i inne choroby zakaz
ne
autoagresja - niszczenie komórek ² wysp trzustkowych
Przerzuty nowotworowe i nowotwory pierwotne (Nadnercza mogą być niszczone
klinicznie jawna cukrzyca typu 1
przez nowotwory pierwotne (gł. chłoniaki) oraz przerzuty nowotworów płuc, sutka i
Jedynie komórki B (²)
żołądka. Objawy niewydolności występują rzadko, bo do ich wystąpienia
znajdujące się w wyspach konieczne jest zniszczenie około 80-90% miąższu obu nadnerczy.)
trzustkowych (wyspach Zaburzenia metaboliczne
Zaburzenia wrodzone: wrodzony przerost nadnerczy, hipoplazja nadnerczy, defekt
Langerhansa) mają zdolność do
receptora ACTH
produkcji insuliny. Ich
Uszkodzenie nadnerczy spowodowane lekami
uszkodzenie przez proces
Stan po obustronnej adrenalektomii
autoimmunologiczny prowadzi
Skaza krwotoczna: obustronne wylewy krwi do nadnerczy, zachodzÄ… zwykle u
do bezwzględnego niedoboru
dzieci w posocznicy meningokokowej lub Pseudomonas. U dorosłych w trakcie
insuliny.
leczenia przeciwzakrzepowego, posocznicy, urazach lub zabiegach operacyjnych.
5
4/13/2014
żð Choroby autoimmunologiczne żð Choroby autoimmunologiczne
Autoimmunologiczny zespół poliendokrynny (polyglandular
Zapalenie tarczycy Hashimoto (przewlekłe limfocytowe
autoimmune syndrome (PGAS), rzadka choroba spowodowana
zapalenie gruczołu tarczowego, wole limfocytarne, choroba autoimmunologiczną aktywnością przeciw więcej niż jednemu
Hashimoto, Hashimoto's thyroiditis)
organowi.
najczęstszy rodzaj zapalenia tarczycy i najczęstsza przyczyna
typ 1 (APS-1), genetyczne type 2APS-II, bardziej popularna
pierwotnej niedoczynności gruczołu, często współistnieje z innymi
(AR) schorzenie forma choroby, dotyka częściej
chorobami autoimmunologicznymi.
spowodowane defektem w kobiet (75%), zmiany w genach
Występuje predyspozycja rodzinna: u 50% członków rodziny
genie AIRE który normalnie DQ2, DQ8 i DRB1*0404
chorego stwierdza się obecność przeciwciał
nadaje immunologicznÄ…
przeciwtarczycowych. Wskazywano na możliwy związek mutacji
tolerancjÄ™.
w genie HLADR5 rodzinnÄ… predyspozycjÄ… do tej postaci zapalenia
tarczycy.
żð Niedobory enzymów
żð Jatrogenne przyczyny
Wrodzony przerost nadnerczy
Niedoczynność tarczycy (hypothyroidism)  choroba
charakteryzujÄ…cych siÄ™
spowodowana niedoborem hormonów tarczycy powodującym
nadmiernym wydzielaniem
spowolnienie procesów metabolicznych.
androgenów nadnerczowych z
niedoczynność pierwotna  spowodowana uszkodzeniem gruczołu
GENETY
niedoborem kortyzolu wskutek
tarczowego
CZNA
genetycznie uwarunkowanego
 wycięcie tarczycy
braku (lub niedoboru) enzymów
 po leczeniu jodem promieniotwórczym bądz
radioterapii
szlaku biosyntezy hormonów
(także po naświetlaniu raka sutka)
nadnerczy, przede wszystkim 21-
 nadmierna podaż jodu (unieczynnianie tyreopeoksydazy)
hydroksylazy i 11²-hydroksylazy.
lub jego niedobór
 niedoczynność polekowa ( amiodaron, związki litu, leki
Mutacja genu CYP21 powoduje niedobór lub brak enzymu 21-
tyreostatyczne)
hydroksylazy, czego skutkiem jest brak syntezy kortyzolu i aldosteronu.
Niedobór kortyzolu pobudza przedni płat przysadki do wydzielania
ACTH, który z kolei pobudza czynność nadnerczy. Rezultatem tego jest
nagromadzenie się 17-OH-progesteronu i steroidów nadnerczowych,
których biosynteza nie jest zaburzona przez defekt enzymatyczny.
6
4/13/2014
żð Wady rozwojowe żð Krwotoki, wylewy, zawaÅ‚
Zespół Turnera  uwarunkowany genetycznie zespół wad
Zespół Sheehana, poporodowa martwica przysadki  niedobór
wrodzonych spowodowany całkowitym lub częściowym brakiem
hormonów przedniego płata przysadki spowodowanej martwicą wywołaną
jednego z chromosomów X we wszystkich komórkach organizmu
krwotokiem i wstrzÄ…sem hipowolemicznym podczas lub po porodzie.
lub w pewnej ich części. Występuje u 1 na 2000  2500
urodzonych dziewczynek. Najważniejsze cechy występujące u
Rzadkie powikłanie ciąży, mające miejsce jedynie po znacznej utracie
osób z zespołem Turnera to: niski wzrost, słabo zaznaczone cechy
krwi. W czasie ciąży fizjologicznie dochodzi do dwukrotnego
żeńskie i wrodzona dysgenezja gonad powodująca w większości
powiększenia przedniego płata przysadki, co powoduje jego względne
przypadków bezpłodność.
GENETY niedotlenienie, tak że jego komórki stają się bardziej wrażliwe na
CZNA
ewentualne niedobory krwi. Nadmierna utrata krwi podczas porodu
Zespół Kallmanna  grupa uwarunkowanych genetycznie powoduje ogniska Dodatkowymi czynnikami sprzyjającymi może być
chorób endokrynologicznych objawiająca się zaburzeniem węchu i uwolnienie tromboplastyn w czasie porodu sprzyjających rozsianemu
hipogonadyzmem hipogonadotropowym. Zespół Kallmanna jest wykrzepianiu śródnaczyniowemu, znaczna niedokrwistość, urazy głowy i
heterogenicznym zaburzeniem genetycznym występującym z inne.
częstością 1:10 000 - 86 000 osób. Zespół ten cztery do pięciu razy Zespół występuje po zniszczeniu ok. 70% masy przysadki, w której
częściej dotyka mężczyzn. Może występować zarówno dziedzicznie, oprócz martwicy można zauważyć wylewy krwi. W póz
niejszym okresie
jak i samoistnie. Stwierdzono dziedziczenie w sposób AR, AD i przedni płat jest zastępowany tkanką łączną włóknistą, a zmiany na ogół
związany z chromosomem X. są nieodwracalne, choć może być obserwowana szczątkowa czynność
gonadotropowa tego narzÄ…du.
żð Niedobory witamin
NABYTE
III. ODPORNOŚĆ NA HORMONY
Gen
etyc
zne żð Mutacje receptorów
Gen
etyc
zne
żð Mutacje elementów szlaków sygnalizacyjnych
Gen
etyc
zne żð Oporność postreceptorowa
poziom hormonu normalny lub podwyższony
brak efektu w obecności hormonu
7
4/13/2014
WRODZONY DEFEKT spowodowany mutacjÄ… w
obrębie receptora AR
GENETY
CZNA
pojawia się żeński fenotyp u mężczyzn
Ä™! LH
Ä™! Testosteron
Dieta a działanie hormonów
Bardziej popularnymi przykładami oporności na hormon mogą być
oprności na insulinę (cukrzyca typu 2) oporność na leptynę w
otyłości, oporność na GH.
Patogeneza oporności obejmuje downregulation i postreceptorową
desensytyzację szlaków metabolicznych.
Zmiany przeważnie mogą być odwracalne.
Jedzenie  nie tylko z
ródło energii i składników
makroczÄ…steczek
üðukÅ‚ad insulina  glukagon
To także regulator różnych funkcji
üð witaminy
üðestrogeny
üð mineraÅ‚y
üð hormony
üð niezbÄ™dne kwasy tÅ‚uszczowe i aminokwasy
üðhormony tarczycy
REGULACJA
8
4/13/2014
Insulinooporność
INSULINA GLUKAGON
Ä™! insuliny
Ä™! glukozy we krwi
ę! magazynowania tłuszczu w tkance
poziom glukozy
tłuszczowej
we krwi
podobnie za niski poziom glukagonu ale rzadko
Przedłużenie może prowadzić do cukrzycy,
otyłości i chorób serca
metabolizm węglowodanów oraz lipidów
Indeks glikemiczny, wskaz
nik glikemiczny
Wydzielanie insuliny jest pobudzane
węglowodanami o wysokim indeksie glikemicznym
(glycemic index, GI)  klasyfikacja produktów żywnościowych na
podstawie ich wpływu na poziom glukozy we krwi w 2-3 godziny po
(pieczywo, makarony) i przez nadmiar kalorii
ich spożyciu (glikemia poposiłkowa).
Jest to średni, procentowy wzrost stężenia glukozy we krwi po
spożyciu, przez reprezentatywną statystycznie grupę ludzi, porcji
Wydzielanie glukagonu
produktu zawierającej 50 gramów węglowodanów w stosunku do
pobudzane przez białka
wzrostu poziomu cukru we krwi po spożyciu 50 gramów czystej
spożywcze glukozy.
Równowaga wydzielania insuliny/glukagonu
zależy od:
üðwielkoÅ›ci posiÅ‚ku
üðzawartych w nim wÄ™glowodanów i skÅ‚ad
üðstosunku biaÅ‚ek do wÄ™glowodanów
üðczÄ™stotliwoÅ›ci posiÅ‚ków
9
4/13/2014
Indeks glikemiczny
Skład posiłku powinien przekładać się na
z
ródło energii na najbliższy czas
Wtedy korzystamy z zapasów tkanki
tłuszczowej a nie ze zmagazynowanych
węglowodanów
INSULINA BLOKUJE LIPOLIZ

INSULINA  hormon magazynujÄ…cy i blokujÄ…cy
Wrażliwość jest bardzo indywidualna i
uwarunkowana genetycznie
üðnadmiar wÄ™glowodanów i aminokwasów magazynuje
w tkance tłuszczowej
üðodkÅ‚adanie tÅ‚uszczu i blokowanie jego wykorzystania
Dietę należy ustalać indywidualnie (najlepiej
GLUKAGON  hormon mobilizujÄ…cy dietetyk).
üðuwalnia wÄ™glowodany Dieta, która pomogÅ‚a koleżance niekoniecznie
üðuwalnia tÅ‚uszcz pomoże nam.
üðzapewnia odpowiedni poziom glukozy i pracÄ™ mózgu
oraz erytrocytów
Wspomagany przez kortyzol i adrenalinÄ™
10
4/13/2014
Wpływ diety na owulację aż w 80%
üð regulacja wytwarzania estrogenów i progesteronu
üð funkcjonowanie pÄ™cherzyka Graafa i ciaÅ‚ka żółtego
üð sekrecja prolaktyny (nadmiar niepÅ‚odność)
üð ilość wydzielanych komórek jajowych
üð poprawa fazy pÅ‚odnej cyklu menstruacyjnego
Zaburzeniom hormonalnym sprzyja też
Dieta w profilaktyce zespołu policystycznych
nadwaga i otyłość  również u mężczyzn
jajników i endometriozy
(“! pÅ‚odnoÅ›ci spowodowany wzrostem estrogenów
syntetyzowanych w tkance tłuszczowej)
Szczególne znaczenie mają:
üðPUFA É3 (ryby, owoce morza, glony)
üðwitaminy antyoksydacyjne
üðwitaminy z grupy B (B6 i kwas foliowy)(warzywa
liściaste, pełnoziarniste zbożowe, kiełki zbóż)
üðograniczenie kwasów tÅ‚uszczowych trans oraz kofeiny
Menopauza
wapń (rośliny strączkowe, soja, warzywa kapustne,
nabiał)
11
4/13/2014
Estrogeny odpowiedzialne sÄ… za
üðodkÅ‚adanie tÅ‚uszczu na brzuchu i udach u kobiet
üðblokowanie syntezy testosteronu u mężczyzn i tycie
üðzmÄ™czenie
üðspadek odpornoÅ›ci
 Sztuczne estrogeny
üð tworzywa sztuczne
üð dezodoranty, perfumy
üð kosmetyki
üð miÄ™so
üð produkty sojowe
üð woda pitna
Hormony tarczycy
üð owoce i warzywa pryskane pestycydami
üð produkty spożywcze zawierajÄ…ce fitoestrogeny
üð miÄ™so zwierzÄ…t karmionych hormonami
jod  sól jodowana
aminokwasy  dieta wysokobiałkowa
12