Założenia behawioralne
Wykład 2
Ekonomika Przedsiębiorczości
Prof. Tomasz Mickiewicz
16.12.2010 1
Czy założenia behawioralne [1] mają znaczenie?
lð Istnieje poglÄ…d, że realizm zaÅ‚ożeÅ„ nie jest ważny:
znaczenie teorii należy mierzyć tym, czy prowadzi ona do
trafnych przewidywań (Friedman, Positive Economics, 1953)
lð Jednakże, zrozumienie zaÅ‚ożeÅ„ dotyczÄ…cych postaw
ludzkich ułatwia modelowanie, ponieważ instytucje
dziedziczą swoją funkcjonalność od ludzi.
lð Dla teorii kosztów transakcyjnych, dwa zaÅ‚ożenia majÄ…
podstawowe znaczenie:
lð Ograniczona racjonalność [2] (granice możliwoÅ›ci
poznawczych)
lð Oportunizm [3] (w odróżnieniu od 'interesu
własnego')
16.12.2010 2
Typy racjonalności
lð Ograniczona racjonalność znajduje siÄ™
pomiędzy:
lð bezwarunkowÄ… maksymalizacjÄ… (silnÄ…
racjonalnością), a
lð organicznÄ… racjonalnoÅ›ciÄ… (sÅ‚aba forma
racjonalności).
lð IdÄ…c dalej, można by jeszcze wyróżnić nie-
racjonalność (brak racjonalności; irracjonalność).
16.12.2010 3
Silna racjonalność
lð Firmy sprowadzone sÄ… tu do funkcji produkcji a
konsumenci do funkcji użyteczności; formy organizacyjne
traktowane sÄ… jako dane.
lð Bardziej skomplikowane zagadnienia organizacyjne
dają się rozwiązać przez skomplikowane kontrakty, które
określają roszczenia do zasobów warunkowe dla
każdego możliwego wyniku.
lð Przy tych zaÅ‚ożeniach, technologia, poczÄ…tkowa
własność zasobów i preferencje dot. ryzyka określają
całkowicie zarówno początkową umowę jak i dalszy
rozwój wypadków.
16.12.2010 4
Ograniczona racjonalność
lð ZakÅ‚ada, że jednostki sÄ… intencjonalnie racjonalne, jednak
sÄ… ograniczone przez swoje kompetencje poznawcze (Simon)
lð JeÅ›li umysÅ‚owe możliwoÅ›ci przetwarzania informacji sÄ…
ograniczone, to ograniczone są również możliwości
budowania skomplikowanych kontraktów, ponieważ jak każdy
rzadki zasób, kompetencje poznawcze wymagają
oszczędnego użycia.
lð OszczÄ™dność w odniesieniu do przetwarzania informacji
oznacza
lð Przyjmowanie heurystycznych narzÄ™dzi rozwiÄ…zywania
problemów (uproszczonych algorytmów rozwiązań)
lð OkreÅ›lanie ustroju organizacji gospodarczej tak aby
ograniczać koszty planowania, adaptacji i monitorowania z
punktu widzenia oszczędnego używania kompetencji
poznawczych.
16.12.2010 5
Dygresja: ograniczona racjonalność
a koszt informacji
lð Ograniczona racjonalność to coÅ› wiÄ™cej, niż stwierdzenie,
że zdobywanie informacji jest kosztowne: sytuacja, kiedy
podejmujący decyzję nie ma pełnej informacji o stanie X to
inny przypadek, niż kiedy podejmujący decyzję kieruje się (z
konieczności) strategią poznawczą, zgodnie z której X nie jest
w ogóle analizowane.
lð ZaÅ‚ożenie kosztownej informacji można zintegrować z
modelami maksymalizacji (np. w odniesieniu do zagadnień
agencji). Zagadnienia ograniczonej racjonalności i
kompetencji poznawczych nie można. To ostatnie ma jednak
konsekwencje dla optymalnego modelowania ustroju
transakcji.
16.12.2010 6
Racjonalność organiczna
Ta perspektywa pojawia siÄ™ zwykle nie w odniesieniu do
organizacji ekonomicznych, ale w odniesieniu do wyjaśniania
podstawowych instytucji ekonomicznych (ram instytucjonalnych na
poziomie makro).
W odniesieniu do tych ostatnich rzadko mamy do czynieniem z
bezpośrednim całościowym (racjonalnym) modelowaniem, a nawet
kiedy takie próby są podejmowane, oczekiwany wynik jest rzadko
zgodny z intencjami, ponieważ instytucje tworzą współzależny
system Å‚Ä…cznie z instytucjami nieformalnymi i efektywna zmiana
całościowa jest rzadko możliwa. Bardziej prawdopodobne są
zmiany częściowe, ewolucyjne.
Ewolucyjna ekonomia instytucjonalna i ekonomika kosztów
transakcyjnych uzupełniają się ponieważ dotyczą analizy innego
poziomu instytucji (formy ustrojowe na poziomie kraju, formy
ustrojowe na poziomie przedsiębiorstwa).
16.12.2010 7
Oportunizm - Interes własny  Konformizm
lð Oportunizm = interes wÅ‚asny nie ograniczony normami
połączony z przebiegłością.
lð Koncepcja ta odnosi siÄ™ zwÅ‚aszcza do niekompletnego
lub celowo zakłóconego przekazywania informacji. Jest
z
ródłem asymetrii informacyjnej.
lð PrzykÅ‚ad oportunizmu ex ante: negatywna auto-selekcja
[4].
lð PrzykÅ‚ad oportunizmu ex post: hazard moralny [5].
lð Oportunizm nie musi być jednakowo rozmieszczony w
całej populacji. Co z kolei oznacza, że korzystne jest
przeznaczenie zasobów na to aby rozróżnić jednostki
cechujące się mniejszym i większym oportunizmem (co
wiąże się też z zagadnieniem budowania reputacji).
16.12.2010 8
Oportunizm - konsekwencje
lð Im mniejszy oportunizm, tym mniejsza potrzeba szczegółowych
mechanizmów ustrojowych, ponieważ zachowanie jest regulowane
ogólnymi normami.
lð Przy caÅ‚kowitym braku oportunizmu, w każdej organizacji
wystarczyłoby przyjęcie ramowej umowy opartej na ogólnej
klauzuli: zobowiÄ…zanie do ujawniania wszelkiej istotnej informacji,
do ponoszenia nakładów potrzebnych do wspólnej maksymalizacji
zysku i do dzielenia go według ustalonego schematu.
lð PrymitywnÄ… odpowiedziÄ… na oportunizm jest przyjÄ™cie postaw
oportunistycznych przez osoby tworzÄ…ce / kierujÄ…ce organizacjami
(Machiavelli).
lð OdpowiedziÄ… zwiÄ™kszajÄ…cÄ… możliwoÅ›ci kooperacji jest stworzenie
modelu organizacyjnego, który zabezpiecza przed oportunizmem.
16.12.2010 9
Indywidualizm [6] / Interes własny
lð Perspektywa neoklasycznej ekonomii.
lð ZaÅ‚ożenie, że jednostki maksymalizujÄ… korzyÅ›ci wÅ‚asne,
jednak przy ograniczeniach nałożonych przez reguły gry.
lð Umowy sÄ… dotrzymywane, nie wystÄ™puje strategiczne
zniekształcanie informacji, osiągane korzyści to te jakie
wynikają z umów i z ogólnych ram prawnych.
lð Zagadnienia organizacji ekonomicznej ograniczajÄ… siÄ™
do tych wynikających z technologii. Nie ma problemów
behawioralnych.
16.12.2010 10
Konformizm [7]
Założenie pełnej zgodności zachowań z celami
organizacji jest typowe dla projektów inżynierii
społecznej, np. dla projektów kolektywistycznych.
Przyjmuje się tu założenie, że natura ludzka może być
modyfikowana tak aby doprowadzić do pełnej zgodności
z celami szerszej organizacji.
(Abstrahujemy tu od oceny etycznej. W odniesieniu do
organizacji, którym nadajemy dodatnią wartość moralną
konformizm jest pozytywny; wobec organizacji, które
mają negatywną wartość moralną, indywidualizm jest
korzystniejszy).
16.12.2010 11
Konsekwencje założeń behawioralnych
dla wybory metody analizy
Racjonalność
Orientacja na
(kompetencje
własne korzyści
poznawcze)
Całościowy kontrakt, Koszty transakcyjne,
Silna
Teoria Agencji Teoria agencji
Koszty
Ograniczona Transakcyjne, Całościowy kontrakt
Teorie zespołowe
Teorie utopijne,
SÅ‚aba Teoria ewolucyjna
Teorie zespołowe
16.12.2010 12
Atrybuty transakcji:
specyfika aktywów (zasobów) [8]
lð Inwestycje w zasoby, które sÄ… specyficzne dla danej
transakcji.
lð Decyzja jest okreÅ›lona w czasie, i dotyczy tego, czy
oszczędności wynikające z przyjęcia specyficznej
technologii przeważają nad ryzykiem strategicznych
oportunistycznych zachowań partnera, w sytuacji kiedy
wartość zbycia (wartość dla innych zastosowań) danego
zasobu jest niewielka.
lð PodziaÅ‚ na aktywa specyficzne i niespecyficzne nie
pokrywa się z podziałem na koszty stałe i zmienne 
majątek trwały nie musi być specyficzny.
16.12.2010 13
Specyfika aktywów (zasobów) c.d.
" Specyfika aktywów występuje kiedy trwałe inwestycje
wspierają konkretne transakcje, których koszt
alternatywny jest niski (określony przez alternatywne
zastosowania w przypadku zerwania transakcji).
" W takim przypadku proces wymiany nie ma charakteru
natychmiastowego.
" Oznacza to, że kontynuacja danej transakcji ma wartość
ekonomicznÄ… (partnerzy nie sÄ… anonimowi)
" Wprowadzane sÄ… umowne i organizacyjne zabezpieczenia
chroniÄ…ce te transakcje.
" We wcześniejszej literaturze używano również pojęcia
'możliwej do zawłaszczenia quasi-renty': specjalna część
wartości quasi-renty, stanowiąca różnicę ponad wartość
drugiego najlepszego zastosowania zasobu; różnicę tę można
potencjalnie przywłaszczyć.
16.12.2010 14
Dygresja: pojęcie quasi-renty
Niepewność
" Rodzaje niepewności:
 Fundamentalna niepewność: wynika z naszej niewiedzy
dotyczącej niezależnych zdarzeń losowych
 Wtórna niepewność: wynika z braku komunikacji, kiedy
podejmujÄ…cy decyzjÄ™ nie wie o planach innych jednostek
 Niepewność behawioralna (spowodowana
oportunizmem): wtórna niepewność wynikająca ze
strategicznych (celowych) zachowań jednostek:
nieujawniania, ukrywania bÄ…dz
zniekształcania informacji.
" Główne zagadnienie: modelowanie struktury ustrojowa
transakcji, tak aby ograniczać te efekty. Np. przez określenie
praw własności tak, aby chronić przed strategicznymi
zachowaniami partnerów. Problemy są spowodowane łącznie
przez specyficzność zasobów i niepewność behawioralną
(oportunizm).
16.12.2010 16
Niepewność, specyfiką aktywów i
częstotliwość danego typu transakcji
Struktury ustrojowe które minimalizują koszty
transakcyjne wynikające z niepewności
behawioralnej przy specyficznych zasobach sÄ…
kosztowne.
Jeśli jednak występuje szereg podobnych
transakcji, rozwiązaniem może być rozwiązanie
instytucjonalne przyjęte łącznie dla szeregu takich
transakcji. Przykładem są wyspecjalizowane
(branżowe) struktury arbitrażowe.
16.12.2010 17
Fundamentalna transformacja
" Zazwyczaj, przed zawarciem umowy określającej daną
transakcje mamy do czynienia z konkurencjÄ….
" Jednakże, zawarcie transakcji, jeśli prowadzi do
specyficznych inwestycji oznacza fundamentalnÄ…
transformację: strona, która weszła w transakcję, ma teraz
przewagÄ™ nad rywalami.
" Specyficzne inwestycje likwidują anonimowość rynkową i
prowadzą do współzależności między partnerami transakcji.
" Dodatkowe korzyści mogą pojawić się w wyniku dłuższego
trwania transakcji. Umowy mogą być dalej udoskonalane w
procesie dostosowania siÄ™ i uczenia w warunkach
zmieniających się okoliczności. Długotrwała współpraca
ułatwia komunikację. Strony budują swoją wzajemną
reputację i pojawia się relacyjne zaufanie, które ogranicza
potrzebę (kosztownej) formalizacji szczegółów umów.
16.12.2010 18
Uwagi końcowe nt. oportunizmu
" Nie musimy tu zakładać, że oportunizm jest
zjawiskiem masowym, czy dominujÄ…cym. Wystarczy
założyć, że pewne jednostki zachowują się
oportunistycznie, i że trudno to rozpoznać ex ante.
" Rozwiązanie polega albo na poniesieniu nakładów w
celu rozróżnienia typów jednostek ex ante, albo na
wprowadzeniu zabezpieczeń ustrojowych ex post.
" W innym przypadku, jednostki oportunistyczne
mogłyby łatwo wykorzystać jednostki mniej
oportunistyczne, kosztem wartości dodanej danego
projektu.
16.12.2010 19
RozwiÄ…zania ustrojowe dla transakcji ekonomicznej
zależnie od stopnia niepewności i oportunizmu
Ograniczona racjonalność
nieobecna obecna
ramowa umowa
sytuacja
nieobecny oparta na  klauzuli
utopijna
ogólnej
Oportunizm
całościowa, Potrzeba określenia
obecny szczegółowa optymalnego ustroju
umowa dla transakcji
16.12.2010 20
NOTATKI: 1-5
1. Założenia behawioralne  założenia dotyczące podstaw ludzkich zachowań oraz czynników
zewnętrznych determinujących takie zachowania.
2. Ograniczona racjonalność - ludzie nie są w stanie osiągnąć rozwiązań optymalnych, i zadawalają
sie rozwiązaniami satysfakcjonującymi, tj. takimi, które w wystarczającym stopniu zaspakajają ich
aspiracje. Głównym problemem w znalezieniu optymalnego rozwiązania staje się niewystarczająca
ilość informacji. Oznacza to ze ludzie podejmują możliwie logiczne decyzje, ale cały czas w
granicach wyznaczonych przez niepełną informację (i ograniczone możliwości przetwarzania
informacji przez ludzki umysł). Zamiast poszukiwać najlepszej czy idealnej decyzji, z konieczności
zadowalają się decyzją, która zaspokaja ich potrzeby w stopniu wystarczającym.
3. Oportunizm  z naszego punktu widzenia, czyli przepływu informacji w organizacji, oportunizm
przejawia się w przekazywaniu informacji niekompletnych lub celowym zakłóceniu przekazywania
informacji w obrębie organizacji. A zatym w tym kontekscie oportunizm to wykorzystywanie
informacji tylko dla własnych korzyści zazwyczaj kosztem całości organizacji lub partenrów
transakcji.
4. Negatywna auto-selekcja - jest pojęciem używanym w teorii ekonomii i określa ono szczególną
sytuację, w której asymetria informacji prowadzi do zawodności rynku. Jest to sytuacja w której
asymetria informacji powoduje wypieranie produktu lepszego przez produkt gorszy (lepszych
klientów przez gorszych klientów, np. po wysoko oprocentowane pożyczki zgłaszają się głównie
ryzykanci i hazardziści).
5. Hazard moralny - to działanie na własną korzyść przy przenoszeniu ryzyka na innych (np
ponieważ mamy pełne ubezpiedzenie, mniej dbamy o swoją własności; banki które mogą liczyć na
wsparcie rządu w sytuacji kryzysu inwestują w sposób nieodpowiedzialny).
NOTATKI: 6-8
6. Indywidualizm  jednostki w obrębie danej organizacji dążą do maksymalizacji własnych
korzyści, ale przy tym dostosowują się do pewnych ograniczeń nałożonych przez akceptowane
przez nich ogólne normy zachowania (co odróżnia indywidualizm od oportunizmu).
7. Konformizm  pełna zgodność zachowań pracowników z założonymi celami organizacji.
Troska o dobro całości (organizacji), bez względu na korzyści indywidualne.
8. Specyfika aktywów (zasobów)  wiąże się z inwestycjami w wyspecjalizowane zasoby,
przydatne dla rozpatrywanej transakcji ale mniej dla innych celów.