Kreacja pieniądza

Prof. dr hab. Zbigniew Polański

Katedra Polityki Pieniężnej, SGH

Plan

• Uwagi wprowadzające

• Kreacja pieniądza depozytowego przez

banki komercyjne

• „Mnożnikowe” ujęcie kreacji pieniądza

• Kreacja pieniądza w ujęciu

skonsolidowanego bilansu systemu

bankowego

• Programowanie pieniężne

• Zakończenie

2

I. Uwagi wprowadzające

Kreacja pieniądza

• Stworzenie pieniądza poprzez

wprowadzenie go do obiegu

– „Wprowadzenie do obiegu” – rozpoczęcie pełnienia przez pieniądz swoich funkcji

– W zależności od formy pieniądza, historycznie występowały różne mechanizmy powodujące, że określone dobro zaczynało pełnić funkcje pieniądza

– Pieniądz współczesny jest pieniądzem

kredytowym

• Kredytowa emisja pieniądza ⇒ pieniądz

depozytowy główną formą pieniądza

4

Dwa ujęcia mechanizmu kreacji pieniądza kredytowego

•

Ujęcie: (1) „mnożnikowe” i (2) nawiązujące do skonsolidowanego bilansu systemu

bankowego

•

Abstrahujemy od:

1.

stóp procentowych

–

Problem: współcześnie BC prowadzą politykę pieniężną zazwyczaj za pomocą zmian stopy procentowej!

2. zabezpieczenia kredytów

5

II. Kreacja pieniądza

depozytowego przez banki

komercyjne

Kreacja pieniądza depozytowego

• Kredyty udzielane przez banki podmiotom niebankowym kreują depozyty (wkłady)

bankowe, tj. pieniądz depozytowy

(wkładowy, żyrowy, bezgotówkowy)

– Kredyt przybiera postać depozytu

K → D

• Uproszczone zapisy księgowe

– Wkład (depozyt) pierwotny a wkłady

(depozyty) pochodne

7

Kreacja pieniądza depozytowego…

• Przykład:

– Banki komercyjne utrzymują rezerwę

(gotówkową, na swoim rachunku w

BC) w wysokości 10% depozytów

• Np. ze względu na motyw płynności

– Klient składa w banku gotówkę w

wysokości 100 (= powstaje depozyt

pierwotny)

– Bank (banki) chce (chcą) udzielić na

tej podstawie jak najwięcej kredytów

• Motyw maksymalizacji zysku

8

Kreacja pieniądza depozytowego…

Bilans systemu bankowego

Rezerwa - 10

100 – Depozyt pierwotny

Udzielone kredyty - 90

(wkład gotówkowy)

Udzielone kredyty są

najpierw dopisywane

do rachunków

kredytobiorców, a

następnie

wykorzystywane do

płatności – pojawiają

się depozyty innych

podmiotów

9

Kreacja pieniądza depozytowego…

Bilans systemu bankowego

Rezerwa - 10

100 – Depozyt pierwotny

Udzielone kredyty - 90

90 – Depozyty pochodne

Rezerwa - 9

Udzielone kredyty - 81

Na bazie depozytów

pochodnych odkładane

są kolejne rezerwy i

udzielane dalsze

kredyty

10

III. „Mnożnikowe” ujęcie kreacji pieniądza

„Mnożnikowe” ujęcie…

• Uproszczone zapisy księgowe

(bilansowe) pokazujące proces

kreacji pieniądza depozytowego

przez banki komercyjne można

przedstawić w postaci

nieskończonego, malejącego ciągu

(postępu) geometrycznego, a więc

takiego, który posiada sumę

12

Kreacja pieniądza depozytowego…

Bilans systemu bankowego

Rezerwa - 10

100 – Depozyt pierwotny

Udzielone kredyty - 90

90 – Depozyty pochodne

Rezerwa - 9

Udzielone kredyty - 81

Liczby układają się

Na bazie depozytów

w malejące,

nieskończone ciągi

pochodnych odkładane

geometryczne.

są kolejne rezerwy i

Ciągi te posiadają

udzielane dalsze

sumy!

kredyty

13

Kreacja pieniądza depozytowego…

Bilans systemu bankowego

Rezerwa - 100

100 – Depozyt pierwotny

Udzielone kredyty - 900

900 – Depozyty pochodne

Proces jest kontynuowany do

momentu aż depozyt pierwotny

(gotówkowy) w całości

przekształci się w rezerwę

utrzymywaną przez banki

komercyjne

14

Mnożnik depozytowy z jedną zmienną

• W przykładzie mamy tylko do czynienia z pieniądzem depozytowym

– Suma depozytów (∑D) = podaż pieniądza

depozytowego = podaż pieniądza (M)

M = ∑D = D ⋅ m

1

D

D - depozyt pierwotny

1

m - mnożnik depozytowy (jedna zmienna) 15

D

Mnożnik depozytowy z jedną…

m = 1/r,

D

r = R/D

• Przykład c.d.

r = 10% = 0,1

m = 1/0,1 = 10

D

M = ∑D = D ⋅ m = 100 ⋅ 10 = 1000

1

D

∑D = D + ∆D = 100 + 900 = 1000

1

• Sztuczna sytuacja: (1) nie ma gotówki w obiegu, (2) w gruncie rzeczy nie ma BC

16

Faza

Depozyty

Rezerwa

Kredyty

Wielkości

M, ∆M

(20%)

wypadające

z procesu

kreacji M (B)

udzielone

podjęte

„przelane”

w gotówce

(25%)

I

100

20

80

20

60

40 (20+20)

100

+ 80

II

60

12

48

12

36

24 (12+12)

+ 48

III

36

7,2

28,8

7,2

21,6

14,4

+ 28,8

(7,2+7,2)

IV

21,6

→

→

→

→

→

→

↓

↓

↓

↓

↓

↓

↓

+ ∞

250

50

200

50

150

100

300

∑

(250 +

(50+50)

50)

„Mnożnikowe” ujęcie…

• Wprowadzenie gotówki i BC

komplikuje rozumowanie, gdyż

pojawia się więcej czynników

wpływających na powstawanie

podaży pieniądza

– Mnożnik pieniężny (a nie depozytowy!)

• Wyznacza go więcej zmiennych niż

mnożnik depozytowy z jedną zmienną

– Baza monetarna (a nie depozyt

18

pierwotny)

„Mnożnikowe” ujęcie…

M = m ⋅ B

M = G + D (M1)

B = G + R

∆M = m ⋅ ∆B

• Przyjmowana zależność przyczynowo-

skutkowa:

B → M

+

M = f (B)

19

„Mnożnikowe” ujęcie…

• Zmienne wyznaczające mnożnik pieniężny –

metoda uproszczona

G

D

+

M

G + D

k

D

D

+ 1

m =

=

=

=

B

G + R

G

R

k + r

+

D

D

k = G/D – relacja mówiąca o strukturze podaży pieniądza r = R/D – relacja odkładanych przez banki środków do depozytów bieżących

20

„Mnożnikowe” ujęcie…

• Jakie podmioty kształtują podaż pieniądza w tym modelu?

– Bank centralny (∆B, r)

– Banki komercyjne (r, k)

– Niebankowy sektor prywatny („publiczność”) (k)

• BC jest tylko jednym z „graczy” w

procesie kreacji pieniądza!!!

– Dlatego kształtowanie oczekiwań inflacyjnych innych podmiotów przez BC jest takie istotne!

21

Krytyka ujęcia „mnożnikowego”

• Niestabilność mnożnika (m) ⇒

niemożliwość jego

prognozowania

–Stabilność – możliwość

przewidywania zmiany ⇒

możliwość prognozowania

22

Zmiany mnożnika pieniężnego w Polsce, 1996-2006

8.0

3.0

7.0

2.7

6.0

2.4

5.0

2.1

4.0

1.8

3.0

1.5

6

7

7

8

8

9

9

0

0

1

1

2

2

3

3

4

4

5

5

6

9

9

9

9

9

9

9

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

9

9

9

9

9

9

9

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

-1

-1

-1

-1

-1

-1

-1

-2

-2

-2

-2

-2

-2

-2

-2

-2

-2

-2

-2

-2

2

6

2

6

2

6

2

6

2

6

2

6

2

6

2

6

2

6

2

6

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

23

M3/M0

M1/M0 (prawa skala)

Krytyka ujęcia…

• Zależność przyczynowo-skutkowa:

K → D → R → B

– D → B, a więc to M → B

– Czyli:

M ≠ f (B) !!

– Czy BC może w ogóle kontrolować „B”?

24

Czy i kiedy BC może kontrolować „B”?

•

Pośrednio: przez kształtowanie stóp

procentowych i oczekiwań inflacyjnych

oraz ich wpływ na popyt na kredyt

bankowy

•

Szereg rozwiązań instytucjonalnych

ogranicza skalę endogeniczności bazy

monetarnej!

25

Czy i kiedy BC może…

1. Zakaz bezpośredniego kredytowania

przez BC

– Prywatnych podmiotów niebankowych

– Deficytów sektora publicznego

– Banków komercyjnych

•

Tylko: (1) w ramach działalności operacyjnej BC (sterowanie płynnością systemu

bankowego za pomocą operacji otwartego

rynku i operacji depozytowo-kredytowych), (2) gdy indywidualne banki mają problem z 26

płynnością (funkcja „banku banków”)

Czy i kiedy BC może…

2. System płynnego kursu walutowego

– Brak interwencji walutowych ze strony

BC

•

BC płaci za nabywaną walutę kreując nowy pieniądz!

3. Wysoko rozwinięty międzybankowy

rynek pieniężny

– Na tyle, aby operacje otwartego rynku

były w stanie (ewentualnie) neutralizować powyższe czynniki oraz zależność:

K → D → R → B

27

Czy i kiedy BC może…

• Kryzys 2007-10: Wykorzystując

niestandardowe instrumenty BC mogą

zwiększać bazę monetarną („R” w B = G + R)!

– Amerykański Fed: credit easing („poluzowanie kredytowe”)

– Eurosystem: enhanced credit support („wzmocnione wspomaganie kredytowe”)

– Bank Japonii, Bank Anglii: quantitative easing („poluzowanie ilościowe”)

– Szerzej: ostatni temat

28

„Mnożnikowe” ujęcie…:

literatura

• System finansowy w Polsce (red.: B.

Pietrzak, Z. Polański, B. Woźniak),

Wydawnictwo Naukowe PWN, tom 1,

Warszawa 2008:

– s. 74 – 77 (2.1.2. Kreowanie pieniądza przez system bankowy)

– s. 125 – 131 (Aneks do rozdziału 2)

• Rozwinięta postać mnożnika pieniężnego!

• Szersza interpretacja

29

IV. Kreacja pieniądza w ujęciu skonsolidowanego

bilansu systemu

bankowego

Skonsolidowany bilans systemu bankowego

Aktywa

Pasywa

NZ

ZZ

K

G

B

K

D

N

AR

DT

Kap

31

Skonsolidowany bilans…

• K – kredyty netto dla jednostek

B

publicznego systemu finansowego

– „netto” - tj. po odjęciu depozytów

budżetowych w systemie bankowym

• Depozytów budżetu (rządu) nie zaliczamy do podaży pieniądza!

• Uproszczenia i założenia:

NZ – ZZ = R (książka: AZN)

K + K = K

B

N

AR = Kap

G + D + DT = M

32

Skonsolidowany bilans…

Aktywa

Pasywa

R

M

K

33

Kreacja pieniądza w ujęciu…

• Seria tożsamości bilansowych wyrażonych w walucie krajowej:

M = R + K

M - podaż pieniądza (M2, M3)

R - rezerwy zagraniczne osiadające w systemie bankowym (aktywa zagraniczne netto)

• Uwaga: uproszczenie – rezerwy są częścią (główną!) aktywów zagranicznych. Utożsamiamy je!

K - kredyty udzielone przez banki krajowe (aktywa krajowe netto)

∆M = ∆R + ∆K

34

Kreacja pieniądza w ujęciu…

• Aktywa zagraniczne netto (R) –

„zagraniczny czynnik” kreacji pieniądza: podaż pieniądza powstająca w wyniku

operacji z zagranicą

– Równanie bilansu płatniczego:

∆R = SRB + ∆IZ

• Aktywa krajowe netto (K) – „krajowy czynnik" kreacji pieniądza: podaż

pieniądza powstająca w wyniku operacji

kredytowych krajowego systemu

bankowego

35

∆K = ∆K + ∆K

B

N

Kreacja pieniądza w ujęciu…

• To ujęcie jest w praktyce

najczęściej wykorzystywane

przez BC!

–Proste koncepcyjnie

–BC ma dostęp do bilansów banków

–Łączy się bezpośrednio z

zadłużeniem podmiotów krajowych i

tym co się dzieje w obszarze

36

kontaktów kraju z zagranicą

Kreacja pieniądza w ujęciu…: literatura

• System finansowy w Polsce (red.: B.

Pietrzak, Z. Polański, B. Woźniak),

Wydawnictwo Naukowe PWN, tom 1,

Warszawa 2008:

– s. 170 – 173 (Aneks do rozdziału 3)

• Zob. też Bilans skonsolidowany

monetarnych instytucji finansowych: http://www.nbp.pl/statystyka/pieniezna_i_b ankowa/dwn/bilans_skons.xls

37

V. Programowanie pieniężne

Programowanie pieniężne …

• …. to zasadnicza kwestia przy

strategii kontroli podaży pieniądza

– Wzrost agregatu pieniężnego jest celem pośrednim

• …polega na planowaniu wielkości

kreacji podaży pieniądza

– Jak planuje się (prognozuje) pożądany

przyrost zasobów pieniężnych?

– Kluczowa kwestia: prognoza

kształtowania się popytu na pieniądz39

…w gospodarce zamkniętej

• „Metoda

Bundesbanku”; filar

monetarny w strategii

EBC: wzrost M3

M ⋅ V = P ⋅ Y

wartością

referencyjną (4,5%

rocznie)

M

∆

V

∆

P

∆

Y

∆

• Przekształcenie

+

=

+

równania wymiany M

V

P

Y

I. Fishera (1911)

– Logarytmujemy i

różniczkujemy

40

…w gospodarce zamkniętej

m + v = π + y

m = π + y – v

m – pożądana (poszukiwana, planowana)

dynamika wzrostu nominalnej podaży pieniądza π, y, v – zmienne wyznaczające niezbędny wzrost nominalnej podaży pieniądza

π - stopa inflacji,

y - stopa zmiany Y (długookresowa stopa

wzrostu gospodarczego – trend)

v - stopa zmiany V

41

…w gospodarce zamkniętej

• Przykład: W pewnym kraju BC stosuje strategię kontroli podaży pieniądza. W

minionym roku inflacja osiągnęła 15%,

w przyszłym roku celem jest obniżenie

jej do 8%. Prognoza wzrostu (trend)

PKB w nadchodzącym roku to 5%.

Przewiduje się, że szybkość obiegu

pieniądza spadnie o 3%. Jaki powinien

być cel w zakresie wzrostu podaży

pieniądza?

42

Przykład…

m(%) + v(%) = π(%) + y(%)

m = π + y – v

m = 8% + 5% - (-3%) = 16%

43

…i w gospodarce otwartej

• „Metoda MFW”, podstawowy model Jacques J.

Polak’a (1914-2010, ekonomista holenderski)

• Podstawowy „model Polak’a”: układ 4 równań (1) ∆M = ∆R + ∆K

∆R = SRB + ∆IZ (równanie bilansu płatniczego) SRB = BH + i⋅DZ

i⋅DZ = 0 (kraj nie ma/nie obsługuje długu zagranicznego) SRB = BH = X – I = X – αy

y – nominalny dochód narodowy (PKB)

α – współczynnik importochłonności względem dochodu (y) 0 < α < 1

44

Model Polak’a…

(2) ∆R = X – αy + ∆IZ

(powstawanie rezerw zagranicznych)

(3) ∆MD = k⋅∆y

(równanie szkoły z Cambridge)

(4) ∆MD = ∆MS

(równowaga na rynku pieniądza)

45

Model Polak’a…

• Z równań (1), (4) i (3) mamy:

(5) ∆R = k⋅∆y - ∆K

implikacja: ∆R > 0 ⇒ k⋅∆y > ∆K

– Rezerwy zagraniczne rosną wtedy, kiedy przyrost popytu na pieniądz jest większy niż

przyrost krajowej akcji kredytowej!!

• Problem: Jaka kwota kredytu może wejść do gospodarki, aby osiadł w niej założony przyrost rezerw zagranicznych? Jaki

powinien być górny pułap przyrostu K?

46

Model Polak’a…

(6) ∆Kmax = k⋅∆yP - ∆RC

∆Kmax – górny pułap przyrostu aktywów krajowych netto

∆RC – dolny pułap przyrostu rezerw

zagranicznych (cel)

∆yP – oczekiwany, zgodny z potencjałem,

wzrost nominalnego dochodu (PKB)

k⋅∆yP – zakładany wzrost nominalnego popytu na pieniądz, w tym zakładana stopa inflacji47

Model Polak’a…

• Równanie (6) podstawą programów

stabilizacyjnych MFW

– Cele programów: (1) ograniczenie inflacji (zawarta jest w ∆yP) oraz (2) wykreowanie minimalnego przyrostu rezerw zagranicznych (∆RC)

– Logika programów: kontrola wzrostu podaży pieniądza poprzez kontrolę akcji kredytowej systemu bankowego

– ustanawianie górnego pułapu przyrostu aktywów krajowych netto (∆Kmax)

• Kontrola ∆K kluczem do stabilizacji (inflacja, spłata zadłużenia)

– Kluczowe znaczenie prawidłowego oszacowania k⋅∆yP, tj. wzrostu popytu na pieniądz (por. implikacja (5)), oraz skutecznej kontroli ∆K w trakcie realizacji programu

• Polska 1990-91 (plan Balcerowicza w warstwie makro),…

48

VI. Zakończenie

Rola pieniądza w PP

• Przy odpowiednich uwarunkowaniach

instytucjonalnych BC posiadają kontrolę nad zmianami podaży pieniądza zachodzącymi w dłuższym okresie

– Instrumenty PP, oddziałują na kształtowanie się oczekiwań podmiotów i na popyt na kredyt,…

– Skala endogeniczności pieniądza kredytowego może być przez BC regulowana

• Jednak ze względu na problemy z szacunkami funkcji popytu na pieniądz, niestabilnością mnożnika pieniężnego itp. agregaty pieniężne nie są obecnie zazwyczaj wykorzystywane w bieżącym (operacyjnym) prowadzeniu PP

– Wyjątek: strategia EBC (filar monetarny)!

50

Dziękuję!

Zbigniew Polański

Katedra Polityki Pieniężnej, SGH