Nazwa przedmiotu:
kierunek: Zarządzanie
ETYKA W ZARZĄDZANIU
semestr IV
Wykład II: Teoretyczne pojęcia etyki odnoszące się do zachowań jednostkowych w ramach życia społecznego i prywatnego oraz w gospodarce
Pojęcie etosu (ethos) – zostało sformułowane w etyce greckiej w IV w. p.n.e., oznacza określony wzór postępowania człowieka, który jest akceptowany w ramach kultury. Etos wskazuje zachowania obywatelskie i społeczne, określa sposoby zachowania w pracy, w życiu rodzinnym. W ramach etosu istnieją zawsze jakieś wartości naczelne i określone normy, wskazujące jak te wartości realizować. Arystoteles (IV w. p.n.e.) zalecał Ateńczykom etos obywatela, który powinien państwo i społeczeństwo (polis) uznawać za naczelną wartość oraz praktykować normy nakazujące – dobrowolnie przestrzegać uchwalonego prawa, rzetelnie spełniać obowiązki żołnierskie, dobrze, tzn. ku pożytkowi publicznemu, wykonywać obowiązki gdy zostanie wybrany do sprawowania funkcji publicznej, uczciwie płacić podatek na utrzymanie państwa.
Z historii etyki wiadomo, że niektóre etosy były projektowanie przez etyków (zwłaszcza w etyce greckiej), ale także projektowano je w literaturze pięknej (etos rycerski, etos dworzanina). Kształtowały się także „samorzutnie” w praktyce życia społecznego, jak etos bankiera , przedsiębiorcy, urzędnika państwowego.
W XIV w. zaczął kształtować się, właśnie samorzutnie w związku z rozwojem banków, etos bankiera z jego naczelną wartością racjonalnego gospodarowania pieniędzmi w celu stałego pomnażania kapitału. Pod koniec XVI w., w związku z rozwojem manufaktur zaczął kształtować się etos przedsiębiorcy, który początkowo był waloryzowany (oceniany) negatywnie przez kościół katolicki oraz ówczesne elity. Naczelnymi wartościami i zarazem normami tego etosu były i nadal są:
a) wartość i norma racjonalnego tworzenia systemu technologicznego, systemu
pracowniczego oraz systemu pozyskiwania surowców i sprzedaży produktów,
b) akceptacja wartości i normy sugerującej innowacje w zakresie technologii,
organizacji pracy oraz uczestnictwa w wolnym rynku.
Dopiero z końcem XIX w. zaczyna kształtować się samorzutnie etos managera w sytuacji oddzielenia własności i zarządzania (właściciel – zarządzający). Od połowy XX w. etycy projektują etos managera z jego naczelną wartością - racjonalnego zarządzania systemem technologicznym, pracowniczym, w zakresie pozyskiwania surowców, dystrybucji produktów Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
strona 2
oraz przestrzegania norm etycznych. Projektują także konkretne normy zalecające jak działać, by zalecane wartości, rozumiane jako cele działalności zawodowej, najlepiej realizować.
Nawiasem wspomnę, że w teorii ekonomii społecznej w Niemczech, rozwijanej z początkiem XX w., głoszono, że każdy przedsiębiorca jest autentycznym twórcą, dlatego że projektuje i realizuje zawsze jakąś wizję (model) racjonalnej całości, którą jest przedsiębiorstwo.
Pojęcie relatywizmu etycznego – odnosi się do sytuacji, w której jednostki i grupy społeczne, czasem całe narody lub klasy społeczne (biali ludzie, proletariat, grupy zawodowe) przyjmują określone wartości i normy regulujące postępowanie i życie, ze względu na to, że wybrane wartości i normy są korzystne dla jednostki, człowieka, grupy społecznej i zawodowej, narodu, klasy, Wówczas wartościami naczelnymi nie są wartości i idee etyczne, lecz jakieś cele i wartości ideologiczne, lub narodowe albo zawodowe, wtedy etyka zostaje podporządkowana ideologii, lub partykularnym celom jednostkowym lub grupowym. W
takich sytuacjach jest tak, że wartości etyczne nie mają statusu obiektywnego, albowiem muszą być funkcjonalne dla partykularnych interesów.
Relatywizm etyczny akceptowany jest często w gospodarce wtedy, gdy przyjmuje się, że naczelną wartością jest jedynie osiągnięcie zysku, za czym idzie przekonanie etyczne, że każde postępowanie jest dozwolone, o ile zapewnia osiągnięcie bogactwa, wówczas pojawia się tzw. „moralność graniczna”, która jest akceptowana w każdej strukturze mafijnej. Moralność graniczna polega na tym, że ludzie oficjalnie deklarują przestrzeganie prawa oraz powszechnie respektowanych norm moralnych, w praktyce zaś łamią prawo i normy moralne, starając się usilnie unikać jakiejkolwiek odpowiedzialności.
Pojęcie cnoty ( arete, l. mn. aretes) sformułował Sokrates (V w. p.n.e.) uznawany za twórcę etyki. Było ono powszechnie używane w etycznych szkołach tworzonych
w Atenach. Jest używane także współcześnie, zwłaszcza w etyce katolickiej, oraz gdy powiada się, że w ramach demokracji obywatele powinni respektować pewne cnoty obywatelskie (zalecane przez Arystotelesa, które nazwałem normami). Pojęcie cnoty odnosi się do wyuczonego (i tym samym świadomego) sposobu postępowania człowieka inaczej mówiąc jest wiedzą o tym jak należy działać. Czasami mówi się o cnotach społecznych w tym sensie, że wielu ludzi określoną cnotę realizuje, (np. praworządność, roztropność, sprawiedliwość) w życiu społecznym. Z uwagi na praktyczny aspekt cnoty zazwyczaj rozumie się ją jako normę (dyrektywę) postępowania.
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
strona 3
Cnota roztropności (phronesis) oznacza umiejętność logicznego myślenia człowieka, który rozważa i ocenia czy projektowane działania nie spowodują po zrealizowaniu szkody dla niego samego, dla rodziny, społeczeństwa oraz państwa (współcześnie dodaje się również szkody ekologiczne) – jeśli przewiduje negatywne skutki, to obowiązkiem moralnym jest zaniechanie projektów.
Tak rozumianą cnotę Jan Paweł II odnosił w szczególności do gospodarki oraz polityki.
We wspomnianej encyklice pisał w języku dyrektywalnym (normatywnym) – „gospodaruj roztropnie”, „polityka to roztropna troska o dobro wspólne”. Oczywiście, cnotę roztropności należy rekomendować każdemu człowiekowi w odniesieniu do własnego życia, w zakresie pracy oraz działalności społecznej i politycznej.
Pojęcie wartości etycznej
Wartości etyczne to pojęcia abstrakcyjne, których treści odnoszą się do jakiegoś, mniej lub więcej dokładnie, rozpoznanego stanu rzeczy, na przykład gdy powiadamy, że znana nam grupa ludzi akceptuje dobro w sensie moralnym, to od razu przychodzi na myśl, iż traktują dobro jako etyczną wartość; gdy menadżerowie realizują jakiś projekt inwestycyjny, czy organizują jakiś proces pracy, to akceptują wartość racjonalności w sensie profesjonalnym i zarazem etycznym. Tak rozumiane wartości zazwyczaj ludzie traktują jako cele życia, w tym jako cele działalności zawodowej czy społecznej – pragną być dobrzy, chcą racjonalnie myśleć i działać. Jeżeli wymienione wartości akceptowane są kolektywnie, wówczas nazywane są wartościami społecznymi, są traktowane jako wartości – cele życia społecznego.
Z uwagi na ogólną (abstrakcyjną) treść, wartości nie zawierają wskazań jak je realizować.
Właśnie normy moralne sformułowane w języku dyrektywalnym zalecają jak działać, jak się zachować, aby daną wartość praktycznie osiągnąć, można powiedzieć, że normy moralne
„wynikają” z wartości.
Doktryna etyczna
Każda doktryna etyczna, jak już wspomniałem, zawiera wartość (wartości) naczelną i normę naczelną oraz normy pozytywne (nakazowe) i negatywne (zakazujące zachowań sprzecznych z wartościami). Jak wiemy doktryny przyjmują normę naczelną sugerującą przekonanie, działanie i zachowanie, które są najbardziej potrzebne dla osiągnięcia wartości.
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
strona 4
Warunkiem koniecznym poprawności logicznej oraz słuszności praktycznej każdej doktryny jest spełnienie zasady koherencji, tzn. logicznej zgodności wartości oraz norm, albowiem wartości i normy nie mogą być sprzeczne, gdyby taka sprzeczność wystąpiła to doktryna etyczna staje się nieprzekonująca dla ludzi.
Kodeks etyczny zawodowy – kodeks etyczny firmy, spółki, instytucji
Pojęcie kodeksu zostało przyjęte z języka prawniczego i oznacza niesprzeczny logicznie oraz praktycznie układ (system) wartości – celów określonej działalności i zachowań zawodowych (czasami wyróżnia się wartość naczelną, jak w kodeksie lekarskim – wartością naczelną jest zdrowie człowieka, w działalności firmy wartością może być tzw. misja), oraz wynikających z wartości norm postępowania zawodowego w sensie pozytywnym (wskazują sposoby
działania i zachowania niezbędne do urzeczywistniania wartości); doktryna może zawieszać normy w znaczeniu negatywnym (zabraniają określonych zachowań i działań, które pozostają w sprzeczności z wartościami i normami pozytywnymi). Również przy formułowaniu kodeksów zawodowych obowiązuje zasada koherencji. Należy podkreślić, że kodeks zawodowy nie może być sprzeczny z respektowanymi społecznie doktrynami etycznymi, wówczas nie służy kształtowaniu autorytetu zawodu w społeczeństwie.
Kodeksy zawodowe należą do etyki autonomicznej, z wyjątkiem kodeksów obowiązujących w instytucjach bezpośrednio związanych z kościołami, wówczas w treści kodeksu wartości etyczne pochodzą z etyki heteronomicznej.
Wykład opracował
prof. zw. dr hab.Włodzimierz Kaczocha
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.