16 Organizowanie i prowadzenie produkcji zwierzęcej

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Halina Garbowska
Organizowanie i prowadzenie produkcji zwierzęcej
613[01].Z2.06
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Jolanta Borczyńska Żbikowska
mgr inż. Tadeusz Popowicz
Opracowanie redakcyjne:
dr inż. Halina Garbowska
Konsultacja:
mgr Rafał Rzepkowski
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 613[01].Z2.06
Organizowanie i prowadzenie produkcji zwierzęcej, zawartego w programie nauczania dla
zawodu rolnik.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. System Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzające 11
4.1.3. Ćwiczenia 12
4.1.4. Sprawdzian postępów 13
4.2. Technologia produkcji mleka 14
4.2.1. Materiał nauczania 14
4.2.2. Pytania sprawdzające 19
4.2.3. Ćwiczenia 20
4.2.4. Sprawdzian postępów 23
4.3. Technologia produkcji żywca wołowego i wieprzowego 24
4.3.1. Materiał nauczania 24
4.3.2. Pytania sprawdzające 28
4.3.3. Ćwiczenia 28
4.3.4. Sprawdzian postępów 31
4.4. Technologia produkcji brojlerów i jaj 32
4.4.1. Materiał nauczania 32
4.4.2. Pytania sprawdzające 36
4.4.3. Ćwiczenia 37
4.4.4. Sprawdzian postępów 38
4.5. Opłacalność produkcji zwierzęcej 39
4.5.1. Materiał nauczania 39
4.5.2. Pytania sprawdzające 43
4.5.3. Ćwiczenia 43
4.3.5. Sprawdzian postępów 45
5. Sprawdzian osiągnięć 46
6. Literatura 50
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu organizowania
i prowadzenia produkcji zwierzęcej.
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne wykaz umiejętności, jakie należy mieć już ukształtowane, abyś bez
problemów mógł korzystać z poradnika,
- cele kształcenia wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
materiał nauczania wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
zestaw pytań, abyś można było sprawdzić poziom opanowania określonych treści,
ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
sprawdzian postępów,
sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie
materiału całej jednostki modułowej,
wykaz literatury uzupełniającej.
613[01].Z2
Produkcja rolnicza
613[01].Z2.04
613[01].Z2.01
Charakteryzowanie gatunków
Dobieranie roślin uprawnych
zwierząt gospodarskich
do warunków środowiska
613[01].Z2.05
613[01].Z2.02
Organizowanie oraz
Organizowanie i wykonywanie
wykonywanie prac dotyczących
zabiegów agrotechnicznych
żywienia zwierząt i zabiegów
zoohigienicznych
613[01].Z2.03
613[01].Z2.06
Organizowanie i prowadzenie
Organizowanie i prowadzenie
produkcji roślinnej
produkcji zwierzęcej
613[01].Z2.07
Prowadzenie ekologicznej
produkcji rolniczej
Schemat układu jednostek modułowych
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
2. WYMAGANIA WSTPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- charakteryzować rodzaje pomieszczeń inwentarskich dla poszczególnych gatunków
zwierząt gospodarskich,
- charakteryzować i oceniać stan higieniczny pomieszczeń inwentarskich,
- dobierać maszyny i urządzenia do prac związanych z produkcją zwierzęcą,
- planować i organizować transport w gospodarstwie rolnym,
- rozpoznawać oraz określać położenie narządów i układów organizmu zwierzęcego,
- określać cechy pokroju zwierząt gospodarskich,
- rozpoznawać rodzaje pasz stosowanych w żywieniu zwierząt gospodarskich,
- planować i organizować prace związane z żywieniem zwierząt gospodarskich,
- stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska,
- stosować jednostki układu SI,
- przeliczać jednostki,
- korzystać z różnych zródeł informacji,
- użytkować komputer,
- współpracować w grupie.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
3. CELE KSZTAACENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
dobrać typy użytkowe i rasy zwierząt gospodarskich do środowiskowych i ekonomicznych
warunków gospodarstwa rolniczego,
ocenić cechy pokroju zwierząt gospodarskich,
zaplanować i zorganizować rozpłód zwierząt gospodarskich,
zaplanować obsadę i obrót stada,
scharakteryzować System Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt,
dobrać maszyny i urządzenia do prac związanych z produkcją zwierzęcą,
określić opłacalność produkcji zwierzęcej w gospodarstwie rolniczym,
zastosować przepisy dotyczące zdrowotnego bezpieczeństwa żywności,
zorganizować i wykonać prace związane z produkcją mleka,
zorganizować i wykonać prace związane z produkcją żywca wieprzowego i wołowego,
zorganizować i wykonać prace związane z produkcją brojlerów i jaj,
zastosować techniki komputerowe do planowania produkcji zwierzęcej,
zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
4. MATERIAA NAUCZANIA
4.1. System Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt
4.1.1. Materiał nauczania
System Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt (IR), składa się z następujących elementów:
znaków identyfikacyjnych zwierząt kolczyk lub tatuaż, PL i 12 cyfr,
paszportów zwierząt w przypadku bydła data urodzenia, numer identyfikacyjny, płeć,
rasa, miejsce przetrzymywania,
skomputeryzowanej bazy danych. Dane są pozyskiwane od rolników, przedsiębiorstw
obrotu zwierzętami, zajmujących się ich przewozem, zakładów ubojowych
i utylizacyjnych,
ksiąg rejestracji prowadzonych w gospodarstwach.
W praktyce ważną rolę spełnia zintegrowany system kontroli kontrola na miejscu
inspekcja terenowa weterynaryjna. Jest wówczas ustalana zgodność ze stanem faktycznym:
gospodarstwo powinno prowadzić księgę rejestracji stada w formie książki lub
komputerowo (sporządzać wydruki co 6 miesięcy). Książkę lub wydruki przechowywać
5 lat,
raz w roku do 28 lutego należy zgłaszać do ARiMR (Agencja Restrukturyzacji
i Modernizacji Rolnictwa) stan stada na dzień 31 grudnia poprzedniego roku. Zgodnie
z procedurą trzeba zgłaszać też informacje dotyczące narodzin, kupna, sprzedaży lub
śmierci cieląt, a także utraty kolczyka lub paszportu zwierzęcia.
Identyfikacja i rejestracja zwierząt jest bardzo ważnym elementem organizacji produkcji
oraz nadzoru sanitarnego, w gospodarstwach. Konieczność identyfikacji zwierząt
gospodarskich oraz rejestrowania ich produkcji wynika z obligatoryjnych, dyrektyw,
rozporządzeń oraz szczegółowych przepisów wykonawczych krajów członkowskich Unii
Europejskiej, jak i krajów kandydujących. Wzrastająca liczba zachorowań oraz ryzyko
rozprzestrzeniania się chorób wśród zwierząt w ostatnich latach udowodniły, że strukturalne
i systemowe zwalczanie chorób jest możliwe tylko przy odpowiednim znakowaniu zwierząt
i wpisywaniu ich do centralnego rejestru, dającego możliwość szybkiego stwierdzenia ich
pochodzenia i miejsca przebywania. Warunki jednolitego i zgodnego z wymaganiami unijnymi
systemu identyfikacji i rejestracji zwierząt w Polsce pozwalają na:
uczestnictwo Polski w systemie rynków wyróżnionych,
prowadzenie efektywnej kontroli chorób zakaznych,
zapewnienie odpowiedniego żywienia i odchowu zwierząt (co wpływa na poziom produkcji
oraz produktów pochodzenia zwierzęcego),
poprawienie kontroli weterynaryjnej zwierząt oraz systemu epizodycznego kraju przez
Inspekcję Weterynaryjną,
przemieszczenie zwierząt w obrębie wspólnoty, gdzie podstawowym warunkiem jest
zarejestrowanie zwierząt i możliwości identyfikowania w systemie,
uzyskanie pełnego dostępu do rynku artykułów zwierzęcych innych państw członkowskich
Unii Europejskiej,
wspieranie służb hodowlanych a w przyszłości możliwość etykietowania mięsa i zwierząt
eksportowych.
Obowiązujące aktualnie przepisy w zakresie identyfikacji i rejestracji zwierząt nakładają
na posiadaczy obowiązek ich oznakowania. Oznakowanie polega na:
1) w przypadku bydła:
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
- założeniu na obu małżowinach usznych kolczyków albo duplikatu kolczyka z numerem
identyfikacyjnym zwierzęcia gospodarskiego umożliwiającemu dokonanie
indywidualnej identyfikacji każdego zwierzęcia, cielę po urodzeniu i zważeniu
otrzymuje na prawym uchu w górnej części małżowiny kolczyk z numerem cielęcym
(dzień, miesiąc, rok urodzenia oraz numer oborowy matki i numer kolejny cielęcia
w oborze, dopuszcza się w ramach kooperacji inne oznakowanie). Kolczykami takimi
znakuje się wszystkie cielęta objęte oceną wartości użytkowej. Kolczyk cielęcy jest
podstawą do identyfikowania młodego bydła, każda krowa będąca pod kontrolą
mleczności z momentem pierwszego ocielenia otrzymuje numer oborowy zakłada się
kolczyk w dolny brzeg małżowiny prawego ucha. Sztuki, które uzyskały licencję
otrzymują odpowiednie kolczyki, które zakłada się w lewe ucho (górna krawędz).
Kolczyki dla krów i buhajów różnię się barwą, a poza tym w zależności od księgi do
jakiej zwierzę zostało wpisane, kolczyki różnią się kształtem i oznaczeniem. Przy
znakowaniu zwierząt zalicencjonowanych uwzględnia się kolejność wpisu do ksiąg
i stosuje się odpowiednie symbole województw. Tożsamość i pochodzenie bydła ras
krajowych, wpisywanych do ksiąg, ustala się na podstawie numeru oborowego
i cielęcego oraz metryczki urodzenia.
2) w przypadku świń na:
- założeniu kolczyka na lewą małżowinę uszną albo duplikatu kolczyka lub
wytatuowaniu w obu małżowinach usznych zwierzęcia albo na jego grzbiecie numeru
siedziby stada, z tym, że w prawej małżowinie usznej tatuuje się 6 pierwszych znaków
tego numeru, a w lewej pozostałe znaki tego numeru.
Zgodnie z ustawą o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt, posiadacz zwierzęcia
zamawia kolczyki z numerami identyfikacyjnymi bezpośrednio u dostawcy wpisanego na listę
prowadzoną przez ARiMR. Duplikaty kolczyków zamawia się wyłącznie za pośrednictwem
Agencji. Rys. 1 przedstawia wzór kolczyka zwierzęcia.
Rolnik hodowca ma obowiązek wpisywania zwierząt gospodarskich do Centralnego
Rejestru Identyfikacji, a także ich kolczykowania (rys. 2).
Rys. 1. Wzór kolczyka zwierzęcia [7]
1 znak graficzny Agencji, 2 symbol kraju, 3 cyfra oznaczająca numer duplikatu
jeśli był potrzebny, 4 trzy cyfry numer stada, w którym zwierzę się urodziło,
5 dziewięć cyfr numer gospodarstwa, w tym (ostatnia) cyfra kontrolna
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Rys. 2. Rodzaje kolczyków [7]
Obowiązek identyfikacji trzody chlewnej wynika z art. 7, ustawy z dnia 24 kwietnia 1997r.
o zwalczaniu chorób zakaznych, badaniu zwierząt rzeznych mięsa i o Inspekcji Weterynaryjnej
(Dz. U. 99.66.752 ze zmianami) oraz rozporządzenia Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi
z dnia 17 czerwca 2003 roku (Dz. U. 03,112.1063) o znakowaniu owiec, kóz, świń, paszportów
oraz o prowadzeniu rejestrów i ksiąg rejestrowych.
Trzoda chlewna może być wpisana do systemu, jeżeli jest:
oznakowana,
wpisana do ksiąg rejestrowych, zaopatrzona w świadectwo zdrowotne wydane przez
powiatowego lekarza weterynarii.
W celu otrzymania kolczyków posiadacz zwierzęcia składa w biurze powiatowym Agencji
Wniosek o przydzielenie puli numerów dla .... . Pulę numerów identyfikacyjnych zamawia
się w związku z planowanymi wycieleniami lub planowanym zakupem zwierząt z krajów nie
będących członkami Unii Europejskiej. Dotyczy to bydła, owiec i kóz. Z uwagi na fakt, że
świnie znakuje się numerem siedziby stada, w którym zwierzę się urodziło, posiadacze świń
nie występują o przyznanie puli numerów identyfikacyjnych.
Po uzyskaniu puli numerów identyfikacyjnych zwierząt, posiadacz zwierzęcia może
zamówić kolczyki bezpośrednio u dostawcy lub za pośrednictwem Agencji. W Przypadku
zamówienia przez Agencję posiadacz zwierzęcia składa Zamówienie kolczyków dla .... .
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Na zamówieniu podaje numer pozycji, pod którą figuruje na liście dostawca, od którego
posiadacz życzy sobie nabyć kolczyki. Agencja przekazuje zamówienia do dostawcy, zgodnie
z wolą posiadacza zwierzęcia. Na zamówieniu posiadacz zobowiązuje się do uiszczenia
stosownych opłat i odbioru zamówionych kolczyków w siedzibie dostawcy (punkcie
dystrybucyjnym lub przesłanych przesyłką pocztową (kurierską). Na listę wpisywani są
dostawcy, którzy:
przedłożyli wyniki badań wykonane przez niezależne od wnioskodawcy laboratorium
stwierdzające, że dostarczony kolczyk będzie spełniał określone przepisami wymagania,
zawarli umowę z ARiMR.
Lista dostawców jest podawana do publicznej wiadomości w centrali, oddziałach
regionalnych, biurach powiatowych Agencji oraz na stronie internetowej: www.arimr.gov.pl.
Firmy zainteresowane dostarczeniem kolczyków dla zwierząt gospodarskich oraz wpisem
na listę dostawców powinni skontaktować się z Departamentem Identyfikacji i Rejestracji
Zwierząt w Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, gdzie uzyskają wszelkie
niezbędne informacje dotyczące postępowania w sprawie wpisu na listę dostawców. Wpis na
listę może być dokonany w każdym czasie po spełnieniu przez zainteresowaną firmę opisanych
powyżej warunków. Szczegółowe informacje na ten temat znajdują się na stronie internetowej
www.arimr.gov.pl, w zakładce identyfikacja i rejestracja zwierząt.
W ramach umowy pomiędzy dostawcą i Agencją dostawca zobowiązuje się do:
przyjmowania zamówień kolczyków przekazanych bezpośrednio przez posiadaczy zwierząt
pod warunkiem przedstawienia przez posiadacza dokumentu o nadanych pulach numerów
identyfikacyjnych kolczyków posiadaczowi zwierząt wystawionego przez kierownika
Biura Powiatowego lub osobę upoważnioną do przyjmowania zamówień kolczyków lub
duplikatów kolczyków przekazywanych pocztą elektroniczną przez Biura Powiatowe
Agencji.
dostarczenia kolczyków i duplikatów kolczyków zgodnie z przyjętymi zamówieniami
kolczyków posiadaczom zwierząt w terminie 14 dni od daty złożenia zamówienia
kolczyków lub duplikatów kolczyków,
sprzedaży kolczyków i ich duplikatów posiadaczom zwierząt po cenie nie przekraczającej
cen określonych w cenniku udostępnionym posiadaczom zwierząt przez Agencję lub
bezpośrednio przez dostawców (ceny kolczyków lub duplikatów kolczyków
z nadrukowanymi na nich numerami identyfikacyjnymi uwzględniają koszty ich
dostarczenia posiadaczom zwierząt zgodnie z przyjętymi zamówieniami), zmian w cenniku
dostawca dokonuje z wyprzedzeniem,
składania prezesowi Agencji miesięcznych raportów dotyczących dostarczonych
kolczyków i duplikatów kolczyków,
dostarczenia próbek kolczyków do każdego Biura Powiatowego Agencji w terminie 14 dni
od daty zawarcia umowy w ilości co najmniej 1 sztuki kolczyka dla danego gatunku
zwierząt, oferowanych na liście dostawców.
Dostawca udziela 12 miesięcznej gwarancji na dostarczone kolczyki i duplikaty
kolczyków. Prezes Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa niezwłocznie
rozwiązuje umowę z dostawcą i skreśla go z listy dostawców w przypadku, gdy:
dostawca zaprzestał dostarczania kolczyków,
dostawca dostarcza kolczyki, które nie spełniają określonych przepisami wymagań,
dostawca nie składa do Agencji miesięcznych raportów dotyczących dostarczonych
kolczyków i duplikatów kolczyków.
Biorąc powyższe pod uwagę, posiadacze zwierząt mają możliwość wyboru dostawcy
kolczyków, spośród podmiotów funkcjonujących na rynku, oferującego najkorzystniejsze
warunki cenowe, jakościowe, czy też posiadającego najkorzystniej położony punkt sprzedaży.
Ze względu na znaczny udział kosztów dostawy w cenie kolczyka, korzystnym rozwiązaniem
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
jest wspólne składanie przez kilku posiadaczy niewielkiej liczby zwierząt zamówień
u dostawców, co pozwala na obniżenie ostatecznej ceny kolczyków. W takim przypadku
w zamówieniu należy określić jeden adres odbioru kolczyków, (rys. 5).
Lista dostawców jest rozwiązaniem sprawdzonym i skutecznie funkcjonującym w takich
krajach Unii Europejskiej jak; Holandia czy Francja.
Rys. 3. Paszport dla bydła [7]
Rys. 4. Księga rejestracji stada bydła i świń [7]
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Rys. 5. Formularz zgłoszeniowy [7]
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie dokumenty wchodzą w skład ewidencji hodowlanej zwierząt?
2. Jak są rejestry ewidencji?
3. Z jakich działów składa się rejestr obory i chlewni?
4. Jaka informacja zawarta jest w paszporcie dla zwierząt?
5. Jak znakowane jest bydło i trzoda chlewna?
6. Jak zamawia się duplikaty kolczyków?
7. Jakie warunki powinni spełnić dostawcy kolczyków lub duplikatów przy wpisie na listę
ARiMR?
8. Jak sporządzić umowę pomiędzy dostawcą kolczyków i duplikatów?
9. Jakie czynniki decydują o skreśleniu z listy dostawców kolczyków i duplikatów?
10. Co charakteryzuje system IRZ?
11. Jak prowadzić księgę rejestracji stada w formie komputerowej?
12. Jaki obowiązek nakładają aktualne przepisy w zakresie identyfikacji i rejestracji zwierząt
na rolników?
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaplanuj znakowanie bydła i trzody chlewnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zważyć zwierzę po urodzeniu,
2) określić sposób zakładania kolczyków cielęcych,
3) określić technikę zakładania kolczyków licencyjnych,
4) opisać paszport dla zwierząt,
5) określić sposób założenia kolczyków u świń,
6) wytatuować numer stada na grzbiecie świni,
7) zapisać wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kolczyki zwierzęce i dokumentacja handlowa,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Wypełnij dokumentację ewidencji zwierząt.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić informację zawartą w paszporcie i rejestrach,
2) określić sposób prowadzenia dokumentacji hodowlanej,
3) wypełnić metryczkę urodzenia cielęcia,
4) wypełnić druki rejestru krów,
5) zaprojektować dokumentację hodowlaną,
6) zapisać wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- druki,
- dokumentacja ewidencji zwierząt,
- program komputerowy,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Przeanalizuj program komputerowy stosowany w planowaniu produkcji zwierzęcej,
z którego może korzystać rolnik. Przygotuj i wypełnij wniosek o przydzielenie puli numerów
dla bydła, korzystając ze strony internetowej: www.arimr.gov.pl.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać program komputerowy,
2) skorzystać ze strony internetowej ARiMR (Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji
Rolnictwa),
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
3) odszukać formularze do wypełniania wniosków,
4) przygotować i wypełnić wniosek,
5) dokonać analizy, zaprezentować opracowanie na forum grupy i przeprowadzić dyskusję.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z dostępem do Internetu,
- poradnik dla ucznia,
Ćwiczenie 4
Przeanalizuj działanie Systemu Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt w gospodarstwie
rolnym w Twojej miejscowości oraz w Biurze Powiatowym Agencji Restrukturyzacji
i Modernizacji Rolnictwa.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić znaki identyfikacyjne,
2) opisać paszport dla zwierząt,
3) przeanalizować skomputeryzowaną bazę danych,
4) wypełnić księgi rejestracji stada,
5) sporządzić wydruki,
6) dokonać analizy,
7) zaprezentować opracowanie na forum grupy i przeprowadzić dyskusję.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer,
- drukarka,
- poradnik dla ucznia.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować system identyfikacji i rejestracji zwierząt? � �
2) zastosować techniki komputerowe do planowania produkcji
zwierzęcej? � �
3) przygotować dokumentację hodowlaną? � �
4) prowadzić księgę rejestracji stada? � �
5) sporządzić skomputeryzowaną bazę danych dla posiadacza zwierząt? � �
6) oznakować bydło i trzodę chlewną? � �
7) zamówić duplikaty kolczyków? � �
8) sporządzić umowę pomiędzy dostawcą kolczyków i duplikatów? � �
9) wypełnić druki rejestrów krów? � �
10) zastosować aktualne przepisy w zakresie identyfikacji i rejestracji
zwierząt? � �
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
4.2. Technologia produkcji mleka
4.2.1. Materiał nauczania
Technologia produkcji mleka jest jedną z ważniejszych branż przemysłu spożywczego.
Wielkość produkcji mleka zależy od pogłowia krów mlecznych oraz ich wydajności.
W ostatnich latach w pogłowiu krów mlecznych utrzymuje się tendencja spadkowa. Jest to
spowodowane wzrostem wymagań dotyczących jakości mleka zarówno ze strony mleczności,
jak i służb weterynaryjnych. Jednocześnie następuje wzrost wydajności mlecznej
(spowodowany m.in. sukcesywną wymianą materiału genetycznego), który równoważy spadek
liczebności krów i produkcji mleka surowego utrzymujący się na podobnym poziomie.
Wprowadzony w 2004 roku system kwot mlecznych oraz rozwój specjalistycznych
gospodarstw produkujących mleko, stymuluje wzrost towarowości tego surowca. Zwiększył się
popyt zewnętrzny na artykuły mleczarskie oraz nastąpiła poprawa jakości mleka. Aączna
sprzedaż mleka w 2004 roku okazała się o 42,1mln litrów większa od przyznanej Polsce
narodowej kwoty towarowej produkcji mleka, wynoszącej 8964tys. ton (8719,8mlnl.).
Wśród pozytywnych tendencji w technologii produkcji mleka można wymienić wzrost
wydajności zwierząt, zwłaszcza wydajności mlecznej krów. Poprawie uległa również jakość
produkcji, wyeliminowano mleko klasy trzeciej, wzrósł udział mleka klasy E.
Gospodarstwa rolnicze produkujące mleko muszą spełniać następujące wymogi
weterynaryjne, jakościowe i higieniczne w stosunku do zwierząt oraz mleka i jego przetworów.
Podstawowe zasady dla gospodarstw są następujące:
- zwierzęta należy karmić dobrą paszą, w ilości odpowiadającej ich potrzebom życiowym
i produkcyjnym,
- ludzie pracujący przy zwierzętach powinni budzić zaufanie, obsługa musi być spokojna
i pewna, a praca wykonywana regularnie,
- pomieszczenia inwentarskie i wybiegi powinny spełniać normatywne wymogi, zapewniając
zwierzętom odpowiednie warunki bytowe (minimalne warunki dobrostanu),
- należy dbać o zdrowotność zwierząt w sposób szczególny traktując profilaktykę.
Podczas przeprowadzania doju krów należy przestrzegać następujących zasad:
- zachowanie higieny doju (dojarza, zwierząt, stanowisk udojowych, pomieszczeń i samego
sprzętu udojowego),
- najpierw doić trzeba krowy zdrowe, natomiast sztuki podejrzane o choroby (w tym
mastitis) doić na końcu, do oddzielnych naczyń,
- dój trzeba prowadzić codziennie, o tej samej porze i najlepiej w tej samej kolejności doju
u poszczególnych krów.
Przygotowanie do doju obejmuje: osuszenie strzyków i zdojenie pierwszych strug mleka,
do przeddajacza (rys. 6): (osobne ściereczki dla każdej krowy). Podłączenie aparatu udojowego
i dój powinny przebiegać spokojnie i w sposób kontrolowany przez dojarza, przy unikaniu
pustodoju i dodajania. Po zakończeniu doju i delikatnym zdjęciu aparatu udojowego, należy
wykonać kąpiel strzyków oraz ich odkażenie i smarowanie kremem. Urządzenia udojowe
powinny być systematycznie sprawdzane i czyszczone przez autoryzowany serwis. Należy
codziennie kontrolować układ podciśnienia oraz pracę aparatów udojowych (pulsator, kolektor,
kubki udojowe, rurociąg mleczny). Pojemność i temperatura chłodzenia muszą odpowiadać
wielkości produkcji mleka w gospodarstwie i wymogom jakościowym.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Rys. 6. Zdajanie pierwszych kropel mleka do przeddajacza [opracowanie własne]
W uzyskaniu zdrowego i czystego mleka niezbędne jest przestrzeganie zasad higieny doju.
Rys. 7. Prawidłowy strój dojarza [opracowanie własne]
Wszelkie nieprawidłowości w przeprowadzeniu doju powodują schorzenia wymienia
i zmniejszenie mleczności.
W technologii produkcji mleka, należy zachować podstawowe warunki weterynaryjne:
- mleko powinno pochodzić od krów wolnych od gruzlicy i brucelozy, bez objawów
chorobowych (wycieków z narządów rodnych, biegunek, gorączki, zapaleń i uszkodzeń
wymion, itp.), oraz od krów dających co najmniej 2 litry mleka dziennie,
- mleko pochodzące od krów powinno zawierać w 1ml nie więcej niż 100tys.
drobnoustrojów oznaczonych metodą płytkową w temperaturze 30oC i nie więcej niż
400tys. komórek somatycznych oznaczonych metodą ilościową.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Bezwzględnie należy zachować wymogi higieniczne dla mleka:
- do mleka nie wolno dodawać wody,
- osoby prowadzące dój muszą nosić czystą odzież i nakrycie głowy, a bezpośrednio przed
dojem dezynfekować ręce, (rys. 7).
- wymiona i wewnętrzne powierzchnie ud zwierząt należy przed dojem zdezynfekować
dopuszczonym do tego celu środkiem,
- w pobliżu pomieszczeń do doju i przechowywania mleka muszą być zainstalowane
urządzenia do mycia rąk dla osób mających kontakt z mlekiem,
- mleko surowe bezpośrednio po doju, należy zabezpieczyć przed zanieczyszczeniem
i umieścić w czystym miejscu spełniającym standardowe wymagania,
- mleko surowe należy schłodzić do temperatury 8oC lub niżej, jeżeli mleko nie jest
odbierane codziennie (mleko nie schłodzone może być odbierane w ciągu 2 godzin od doju,
jeżeli niezwłocznie po odbiorze zostanie schłodzone lub poddane obróbce cieplnej),
- zbiorniki i pojemniki na mleko muszą mieć odpowiednią pojemność, szczelność oraz
sprawność, powinny być wykonane z odpowiednich materiałów. Muszą być myte
i dezynfekowane po każdorazowym użyciu, nie rzadziej niż raz dziennie, w pomieszczeniu
do tego przeznaczonym, przy użyciu środków myjących i dezynfekujących dopuszczonych
do stosowania przez PZH (Państwowy Zakład Higieny). Bydło mleczne może być
utrzymywane w:
- oborach wydojowych, w których występują tylko krowy mleczne,
- stadach półwydojowych z własną reprodukcją stada, gdzie odchowuje się tylko młodzież
do zastąpienia krów brakowanych,
- stadach mleczno-reprodukcyjnych, z pełnym odchowem wszystkich wartościowych sztuk
młodzieży, ze sprzedażą sztuk stanowiących nadwyżkę ponad własne potrzeby,
- stadach mleczno-opasowych, w których osobniki nie spełniające kryteriów stawianych
sztukom hodowlanym są przeznaczone do opasu.
W Polsce hodowane są następujące rasy bydła: nizinna czarno-biała, polska czerwona,
nizinna czerwono-biała oraz simentalska, około 6% pogłowia stanowi bydło bezrasowe,
nieliczne grupy bydła należącego do zagranicznych ras importowanych i mieszańce bydła
miejscowego z zagranicznym. Praca hodowlana nad bydłem n.c.b. (nizinno czarno białym)
w Polsce nastawiona jest na zwiększenie mleczności i umięśnienia. Duży wpływ na te cechy
może mieć poprawa żywienia. Rasa n.c.b. jak wszystkie kulturalne rasy zwierząt, jest bardzo
wrażliwa na warunki utrzymania w nieodpowiednich nie wykaże się oczekiwaną
wydajnością. Bydło polskie czerwone odznacza się niższą mlecznością i gorszą użytkowością
mięsną niż n.c.b, ale jest bardziej przystosowane do trudnych warunków utrzymania.
Rys. 8. Krowa rasy n.c.b [opracowanie własne]
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Rys. 9. Krowa rasy n.cz.b. [opracowanie własne]
Użytkowość mleczno-mięsna rasy n.cz.b. jest podobna jak rasy n.c.b.
Budowa i proporcje ciała zwierząt hodowlanych powinny być charakterystyczne dla
głównego kierunku ich użytkowania i tak np. krowy mleczne są umięśnione (ale nie
wychudzone), mają bardzo dobrze rozwinięte wymię. Do zalet pokroju wymienia należy
zaliczyć: wymię duże, dobrze unaczynione, pokryte delikatną skórką, ćwiartki równej
wielkości zakończone dużymi strzykami. Najwłaściwsze jest wymię wysunięte poza kończyny
tylne, a jednocześnie zachodzi daleko pod brzuch. Tkanka gruczołowa wyczuwalna, sprężysta.
Wyrazne dołki mleczne, (rys. 10).
Rys. 10. Kształty wymion: A prawidłowe, B dzikie, C piętrowe, D kuliste [opracowanie własne]
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Rys. 11. Kształty strzyków: A prawidłowe, B butelkowate, C dzwonkowate, D zbyt długie i za blisko
ustawione [opracowanie własne]
W Polsce przy ocenie pokroju bydła stosuje się 100 punktową skalę. Z wydajnością
mleczną krów związane jest użytkowanie rozpłodowe. Powszechnie wiadomo, że krowa po
ocieleniu wydziela dużo mleka, a w miarę upływu czasu wydajność zaczyna spadać,
w związku z czym, nadmierne wydłużenie odstępów między wycieleniami wpływa ujemnie na
życiową wydajność krowy.
Właściwie prowadzona praca hodowlana polega na starannym dobieraniu par do rozpłodu.
Na podstawie analizy wydajności krowy, należy kojarzyć ją z takim buhajem, który odznacza
się lepszymi cechami genetycznymi w zakresie cech użytkowych oraz nie ma posiadanych
przez nią wad pokroju. Tak dokonany dobór prowadzi do stałej poprawy potomstwa, a przez to
do doskonalenia całego hodowlanego pogłowia. Należy rozróżnić dwie podstawowe metody
rozmnażania bydła krycie naturalne i sztuczne unasiennianie. Skuteczność unasienniania
zależy od stanu zdrowia i odżywiania krowy, terminu i prawidłowości wykonania zabiegu oraz
jakości nasienia. Zamrożenie nasienia daje znaczne korzyści hodowlane i ekonomiczne.
Pozwala na przedłużenie użytkowania rozpłodnika, a także stwarza możliwość
ogólnoświatowej wymiany nasienia. Zabiegi unasienniania wykonuje inseminator, który
prowadzi również rejestr rodzących się na danym terenie cieląt, sporządza przy tym opis ich
budowy i podaje ciężar ciała, zwraca uwagę na stan zdrowia unasiennianych krów oraz spełnia
bardzo ważną rolę łącznika między hodowcami a jednostkami kierującymi rozrodem bydła.
Inseminatorzy rekrutują się najczęściej z grona indywidualnych rolników, są przeszkoleni na
specjalnych kursach, a w trakcie pełnienia obowiązków uzupełniają wiadomości biorąc udział
w dodatkowych szkoleniach. Hodowca bydła może ustalić cielność wyłącznie na podstawie
objawów zewnętrznych. Do przeprowadzenia badań narządów rodnych i wnioskowania na tej
podstawie cielności upoważniony jest wyłącznie lekarz weterynarii. Skąpe żywienie krów
cielnych wpływa na rodzenie małych i słabych cieląt, powoduje wychudzenie krowy,
zaburzenia w stanie zdrowia po porodzie i niską mleczność.
Do lekarza weterynarii należy zwracać się o pomoc przy porodzie między innymi
w następujących przypadkach: gdy po odejściu wód płodowych następuje wyparcie płodu
w nienormalnym czasie, gdy wyszła ze szpary sromowej tylko jedna kończyna lub obie
przednie, ale bez główki, ponadto w razie pęknięcia krocza, zatrzymania łożyska, wypadnięcia
pochwy, macicy lub odbytnicy, krwotoku z dróg rodnych, ogólnego pogorszenia stanu
zdrowia. W pierwszych dniach po porodzie podaje się krowie ciepłe pójło i dobre siano,
a w ciągu 8 10 dni dochodzi się stopniowo do normalnej dawki pokarmowej. Użytkowanie
mleczne krowy rozpoczyna się z chwilą pierwszego ocielenia. Najbardziej miarodajnym
wskaznikiem mleczności krów jest wydajność z okresu 305 dniowej laktacji. Na skład
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
chemiczny mleka wpływają w większym stopniu czynniki dziedziczne, a na jego ilość
niedziedziczne, w tym głównie żywienie. Największą wydajność osiągają krowy wycielone
w sezonie jesienno-zimowym, a najniższą w wiosenno-letnim. Najniższą mlecznością
wykazują się pierwiastki, najwyższą zaś krowy w wieku około 8 lat. W miarę upływu laktacji
zwiększa się wydajność mleczno krowy, a zwiększa się zawartość tłuszczu w mleku. W celu
uzyskania zdrowego i czystego mleka niezbędne jest skrupulatne przestrzeganie zasad higieny
doju. Wszystkie kraje w Unii Europejskiej, przodujące w hodowli bydła, stosują dój
dwukrotny, osiągając bardzo wysoką produkcję mleczną, a prawidłowo przeprowadzony dój
mechaniczny wpływa dodatnio na jakość uzyskiwanego mleka oraz zapobiega deformacji
wymion i strzyków. Producenci dostarczają mleko do zlewni, gdzie przeprowadza się
podstawowe badania: czystości, zapachu, kwasowości, ciężaru właściwego, procentu tłuszczu
i zakażenia bakteriami.
Zagadnienia przemysłowego przerobu mleka są odrębną, bardzo obszerną dziedziną
wiedzy. Tu zajmiemy się jedynie niektórymi, podstawowymi problemami dotyczącymi
technologii mleka, m.in.:
- pasteryzacją mleka niszczenie bakterii chorobotwórczych, przez podgrzewanie do 72oC
przez 15 sekund,
- normalizacją mleka sprowadzanie do standardowej zawartości tłuszczu.
Z pasteryzowanego i znormalizowanego mleka wiele zakładów mleczarskich produkuje
różne produkty mleczne od: masła, śmietany, kefiru, jogurtu, mleka sproszkowanego, sera
i twarogu po napoje mleczne i inne.
Z najczystszych ekologicznie rejonów Polski pochodzi nowe mleko ESL (Extended Shellf
Life). Mleko ESL jeszcze do niedawna było niedostępne na polskim rynku.
4.2.2 Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie rasy bydła hoduje się w Polsce i jaki typ użytkowy każda z tych ras prezentuje?
2. Jakie cechy świadczą o mleczności krowy?
3. Jakie czynniki wpływają na wydajność mleczną krów?
4. Na jakiej podstawie ustala się dojrzałość jałówek rasy n.c.b. do rozpłodu?
5. Jaka jest przeciętna długość użytkowania rozpłodowego i mlecznego krów w Polsce?
6. Jaki jest najkorzystniejszy czas krycia krowy?
7. Jakie korzyści daje sztuczne unasiennianie krów?
8. Jakie są oznaki zbliżającego się porodu?
9. W jakich okolicznościach należy udzielić pomocy krowie przy porodzie, we własnym
zakresie, a w jakich wezwać lekarza weterynarii?
10. Jakie cechy budowy wymienia są korzystne przy doju mechanicznym, a które taki dój
wykluczają?
11. Jak należy postępować z mlekiem po doju?
12. Jakie są typy laktacji? Który z nich jest najbardziej pożądany i dlaczego?
13. Jak ustalić normę i dawkę pokarmową w żywieniu letnim dla krowy ważącej 550kg,
w 10 dni po wycieleniu o wydajności mleka 18l i zawartości tłuszczu 3,5%,?
14. Jakich pasz należy unikać w żywieniu krów wysokocielnych i dlaczego?
15. Jak należy zasuszać krowy?
16. Jak powinny być żywione krowy w kilka dni po wycieleniu?
17. W jakim celu i jak długo stosuje się dodatki żywieniowe dla krów mlecznych?
18. Jak należy prawidłowo pielęgnować krowy?
19. Jakie są przyczyny i objawy najważniejszych chorób krów mlecznych?
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oceń pokrój krowy mlecznej rasy nizinno czarno-białej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zastosować przepisy bhp przy obsłudze bydła,
2) zidentyfikować ocenianą krowę,
3) wskazać partie ciała krowy,
4) porównać oceniana krowę ze wzorcem (taśmą i laską zoometryczną),
5) określić masę ciała zwierzęcia,
6) zastosować regulamin oceny typu i budowy bydła mlecznego,
7) dokonać oceny cech liniowych krów w skali 1 9,
8) przeprowadzić ogólną ocenę w skali 100 punktowej,
9) wypełnić Kartę oceny typu i budowy krowy mlecznej ,
10) zinterpretować wynik ogólny i wyciągnąć wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- karta oceny typu i budowy krowy mlecznej,
- teksty przewodnie do ćwiczeń,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Przeanalizuj standardy jakości i bezpieczeństwa zdrowotnego żywności w produkcji
mleka, w gospodarstwie rolniczym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać normy i przepisy prawne w zakresie zapewnienia jakości i bezpieczeństwa
żywnościowego,
2) opisać technologie produkcji mleka,
3) określić zródła zagrożeń zdrowotnych mleka,
4) wymienić nazwę instytucji urzędowo kontrolującej żywność w Polsce,
5) omówić zadania wymienionej instytucji,
6) przeanalizować standardy weterynaryjne, jakościowe i higieniczne dla mleka i jego
przetworów,
7) zapisać wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- normy i przepisy prawne dotyczące jakości i bezpieczeństwa żywnościowego,
- Internet,
- poradnik dla ucznia.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Ćwiczenie 3
Oceń mleczną użytkowość krów i prowadzenie dokumentacji hodowlanej w gospodarstwie
rolniczym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić materiały do poprawnego wykonania ćwiczenia,
2) odczytać wyniki z próbnych udojów,
3) odczytać wyniki analiz próbek mleka,
4) obliczyć wydajność mleczną,
5) obliczyć roczną wydajność mleczną krowy,
6) obliczyć stosunek proporcjonalny i wielkość próbek z każdego doju,
7) wypełnić dokumentację oceny mlecznej użytkowości krów,
8) zapisać wnioski w arkuszu do ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy;
- dokumentacja oceny użytkowości mlecznej krów,
- kalkulator,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Zaplanuj udzielenie pomocy krowie w czasie porodu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) rozpoznać objawy zbliżającego się porodu,
2) przygotować krowę i stanowisko do porodu,
3) przygotować środki i sprzęt potrzebny przy porodzie,
4) rozpoznać trzy fazy porodu,
5) nazwać co najmniej jedno położenie płodu,
6) podjąć właściwą decyzję odnośnie udzielania pomocy,
7) sporządzić pójło dla krowy,
8) postąpić prawidłowo z noworodkiem,
9) wydoić krowę i podać siarę cielęciu,
10) uporządkować stanowisko po porodzie, usunąć wydalone łożysko,
11) podjąć właściwą decyzję odnośnie udzielania pomocy krowie w czasie nieprawidłowego
ułożenia płodu,
12) zapisać wyczerpująco zasady porodu, zaprezentować na forum grupy i przeprowadzić
dyskusję.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- film dydaktyczny na temat objawów i przebiegu porodu,
- poradnik dla ucznia.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Ćwiczenie 5
Zaplanuj i zorganizuj pozyskiwanie mleka.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zastosować zasady bhp przy obsłudze krów,
2) określić wady i zalety budowy wymienia,
3) przygotować stanowisko i krowę do doju (higiena produkcji),
4) ocenić jakość mleka w próbie przedudojowej i podjąć właściwą decyzję (próba TOK
Terenowy Odczyn Komórkowy),
5) uruchomić dojarkę,
6) wykonać kolejno czynności w poszczególnych fazach doju,
7) postąpić prawidłowo z mlekiem po doju (TOK),
8) wykonać poszczególne czynności i omówić ich znaczenie w procesie pozyskiwania mleka,
9) ocenić wpływ punktualności i sprawności doju na zdrowie krowy i jakość mleka,
10) zapisać wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- film dydaktyczny na temat doju,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 6
Zaplanuj rozpłód zwierząt gospodarskich na przykładzie bydła.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zastosować przepisy bhp przy obsłudze bydła,
2) rozpoznać oznaki rui (fazy, czas trwania),
3) zastosować elektroniczny wykrywacz rui,
4) określić dokładny czas krycia (godzina),
5) określić w stadzie okresy międzywycieleniowe i % krów do ponownego unasiennienia,
6) ustalić termin zasuszenia i wycielenia,
7) zastosować kalendarz cielności,
8) scharakteryzować sposoby określania cielność krów (sposób: elektroniczny, badanie
lekarza weterynarii, test progesteronowy),
9) zapisać wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- film dydaktyczny,
- poradnik dla ucznia.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) dobrać typy użytkowe i rasy zwierząt gospodarskich do
środowiskowych i ekonomicznych warunków gospodarstwa
rolniczego? � �
2) określić cechy świadczące o mleczności krowy? � �
3) wymienić czynniki wpływające na wydajność mleczną krów? � �
4) ocenić cechy pokroju krowy mlecznej? � �
5) zorganizować i wykonać prace związane z produkcją mleka? � �
6) zastosować zasady higieny doju? � �
7) postąpić prawidłowo z mlekiem po doju (TOK Terenowy Odczyn
Komórkowy)? � �
8) określić warunki utrzymania bydła mlecznego w gospodarstwie
rolniczym? � �
9) ocenić mleczną użytkowość krów i prowadzenie dokumentacji
hodowlanej? � �
10) zaplanować i zorganizować rozpłód zwierząt gospodarskich? � �
11) udzielić pomocy krowie w czasie porodu? � �
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
4.3. Technologia produkcji żywca wołowego i wieprzowego
4.3.1. Materiał nauczania
Rynek mięsa jest najważniejszą branżą przemysłu spożywczego. W literaturze przedmiotu
wyróżnia się wiele sposobów kwalifikowania mięsa i jego przetworów. Najważniejszym
wydaje się klasyfikacja ze względu na gatunek zwierząt, z których jest pozyskiwane mięso.
Według tego kryterium dzieli się mięso na: wieprzowe, wołowe, cielęce, drobiowe i inne.
Gatunkami zwierząt z punktu widzenia ich użytkowania mięsnego w Polsce są trzoda chlewna
i drób. Spośród mięs ważne miejsce zajmuje także wołowina.
Gospodarstwa produkujące bydło i trzodę chlewną o kierunku mięsnym muszą sprostać
standardom weterynaryjnym i jakościowym. Określając podstawowe dobre praktyki rolnicze
dla tego typu gospodarstw, trzeba wymienić następujące zasady:
- zwierzęta należy karmić dobrą paszą, w ilości odpowiadającej ich potrzebom życiowym
i produkcyjnym, a dostęp do wody i paszy powinien być stały,
- przy zwierzętach należy prowadzić prace w odpowiedniej odzieży ochronnej i obuwiu
(przeznaczonym tylko do tego celu), oraz przestrzegać podstawowych zasad higieny,
- pasze powinny być odpowiednio zbilansowane dla danej grupy wiekowej, w żywieniu nie
stosować substancji hormonalnych, pasze sporządzone w gospodarstwie powinny być
dobrej jakości i wolne od zanieczyszczeń, pasze kupowane powinny mieć na etykiecie
podaną nazwę producenta, skład, datę produkcji, termin przydatności, itp.: etykiety ze
składem pasz trzeba przechowywać przez 3 lata,
- pasze suche objętościowe należy składować w magazynach suchych, przewiewnych,
wolnych od szkodników,
- ludzie pracujący przy zwierzętach powinni budzić ich zaufanie, obsługa musi być spokojna
i pewna, a prace wykonywane systematycznie,
- pomieszczenia inwentarskie i wybiegi powinny spełniać normatywne wymogi
i zapewniać zwierzętom odpowiednie warunki bytowe. stanowiska dla zwierząt muszą być
dostosowane do ich wieku, rozmiarów, typu (cielęta, byczki) oraz systemu chowu,
- należy dbać o zdrowotność zwierząt, w sposób szczególny traktując profilaktykę. stado
powinno być objęte stałą opieką weterynaryjną oraz stałym dozorem, aby ograniczyć
infekcje, choroby, okaleczenia. gospodarstwo powinno prowadzić ewidencję leczenia bydła
i trzody chlewnej oraz mieć wydzielone miejsce na przechowywanie środków
dezynfekcyjnych i preparatów leczniczych dopuszczonych do stosowania,
- stado zwierząt musi być oznakowane zgodnie z systemem identyfikacji i rejestracji,
zwierzęta muszą mieć kolczyki i paszporty.
Organizacja procesu produkcji żywca wołowego
W mięsnym użytkowaniu bydła opasanie cieląt ma znaczenie marginesowe. Ze względu na
małą masę ciała i słabą jakość tuszy, nie mogą one odgrywać zasadniczej roli w zaopatrzeniu
rynku w mięso. Należy zatem dążyć do jak największego ograniczenia uboju cieląt. Opas
młodego bydła można prowadzić do uzyskania rozmaitej masy końcowej: 200, 300, 400
i 500kg. Opas ciężki do masy 400 500kg, poprzedzony jest okresem wychowu i może być
intensywny lub półintensywny. Zmusza on gospodarstwo do wybrania jednej z dwóch
podanych metod, gdyż opasanie w jednym gospodarstwie obiema metodami jest bardzo
uciążliwe, dezorganizuje pracę i zwiększa nakłady robocizny na czynności związane
z żywieniem. Okres odchowu cieląt przeznaczonych na opas trwa 3 miesiące, w którym to
okresie żywione są mlekiem, paszami treściwymi i sianem. Planując opas intensywny
w okresie odchowu, skarmia się większe ilości mleka pełnego, aby uzyskać w wieku
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
3 miesięcy ciężar ciała około 125kg. Planując opas ekstensywny, skarmia się mniejsze ilości
mleka pełnego, a wówczas końcowa masa ciała cielęcia wynosi około 90kg.
Opasy dorosłe to głównie krowy usuwane z hodowli ze względu na niską wydajność,
niepłodność, wiek czy rozmaite schorzenia. Należy pamiętać, że niektóre sztuki lepiej jest
kierować na rzez bez opasania, gdyż opas nie da spodziewanych wyników, poza tym krowy
chore mogą stanowić zagrożenie dla pozostałych sztuk w oborze. Na rysunku 12
przedstawiono schemat przebiegu opasu u bydła:
- opas intensywny, ze znacznym wykorzystaniem pasz treściwych,
- opas półintensywny, w którym pasze treściwe w znacznym stopniu są zastępowane paszami
objętościowymi,
- opas ekstensywny, bazujący na wypasie pastwisk, przy niewielkim wykorzystaniu pasz
treściwych.
Rys. 12. Schemat przebiegu opasu bydła [3, s. 382]
Przy skupie opasy są ważone i następnie na podstawie płci, wyglądu zewnętrznego
i chwytów rzeznickich, kwalifikowane są do odpowiedniej klasy jakości. Ceny za żywiec
wołowy są dość zróżnicowane i zależą od płci, masy, budowy i umięśnienia, a ponadto od pory
roku, w której dokonuje się sprzedaży opasowej sztuki. Najwyższą cenę uzyskuje się za żywiec
wołowy w klasie E, najniższą za małomięsną młodzież klasa 3. Opasanie sztuk dorosłych nie
powinno trwać dłużej niż trzy miesiące. Miernikiem użytkowości mięsnej bydła jest ocena
przyżyciowa dokonywana na żywym zwierzęciu oraz ocena poubojowa dokonywana po
jego zabiciu.
Wobec stałego wzrostu zapotrzebowania na mięso wołowe oraz faktu, że wołowina,
cielęcina i młody opasowy żywiec stanowią towar poszukiwany na rynkach zagranicznych,
mięsne użytkowanie bydła jest równie ważne jak użytkowanie mleczne.
Wszystko zatem wskazuje na to, że zostały odtworzone i zachowane w populacji krajowej
rodzime rasy bydła o dwustronnym typie użytkowym, które charakteryzują się lepszą
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
żywotnością, odpornością na choroby, mniejszymi wymaganiami co do warunków utrzymania
i lepszym wykorzystaniem pasz gospodarskich. To z kolei powinno przełożyć się na
zmniejszenie wymaganych nakładów w procesie produkcji bydła.
Wzrastające znacząco ceny bydła rzeznego po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej
powodują również wzrost liczby rolników decydujących się na produkcję mięsa wołowego.
Organizacja procesu produkcji żywca wieprzowego
Celem procesu produkcji żywca wieprzowego jest przetwarzanie skarmianych pasz na
mięso i tłuszcz. Wzajemny stosunek tych dwu rodzajów tkanek w uzyskanych po uboju
tuszach, może być różny, na tej podstawie więc rozróżnia się cztery rodzaje tuczu:
- tucz mięsny, którego celem jest wyprodukowanie młodych tuczników o obfitym, ale nie
przetłuszczonym umięśnieniu i stosunkowo niewielkiej ilości tłuszczu, głównie w postaci
niezbyt grubej warstwy podskórnej, czyli słoniny. Na rys. 13 przedstawiono rasę w.b.p.
(wielka biała polska) typ mięsny, ogólnoużytkowy.
Rys. 13. Wielka biała polska typ mięsny ogólnoużytkowy [3, s. 44]
- tucz tłuszczowo-mięsny, wykorzystuje się podobnie jak w tuczu mięsnym, zdolność
młodych zwierząt do szybkiego przyrostu mięśni,
- tucz mięsno-słoninowy, którego celem jest produkcja tuczników starszych i cięższych,
o grubszej warstwie słoniny i niezbyt przetłuszczonym mięsie,
- tucz słoninowy, polega na dotuczeniu wybrakowanych z hodowli sztuk w celu uzyskania
ciężkich tuczników o grubej warstwie słoniny.
Na jakość żywca rzeznego oraz na wysokość uzyskiwanych przyrostów dobowych, oprócz
rodzaju prowadzonego tuczu, wpływają także inne czynniki: płeć, wiek, poziom żywienia
i warunki utrzymania oraz dziedziczne właściwości indywidualne. Ilość i jakość osiąganych
produktów poubojowych zależy również od sposobu żywienia mniej białka i węglowodanów
stosowane w pierwszym okresie tuczu oraz zwiększona ilość, zwłaszcza białka, w drugim
okresie wpływa na poprawę mięsności. W tuczu mięsnym rozróżnia się tucz bekonowy oraz
szynkowy. Wysoką jakość bekonu warunkuje odpowiedni zestaw pasz w dawkach
i równomierne, umiarkowane żywienie tuczników, średnie przyrosty dzienne 500 650 g. Na
tucz szynkowy przeznacza się prosięta nieco starsze i o większej masie niż na bekonowy, przy
czym główną uwagę zwraca się na rozwój i umięśnienie szynki, a nie na długość tułowia
i lekkość przodu. W tuczu szynkowym kompensacyjnym ogranicza się w żywieniu przyrosty
w początkowym okresie tuczu (80 dni) i forsowne żywienie w drugim okresie.
Tucz szynkowy jest u nas najbardziej pożądaną formą produkcji żywca wieprzowego ze
względu na potrzeby zarówno rynku krajowego, jak i eksportu.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Celem tuczu tłuszczowo-mięsnym jest uzyskanie dużych przyrostów, można więc tuczniki
żywić do woli, przestrzegając tylko prawidłowego stosunku białkowego. Natomiast tucz
mięsno-słoninowy jest ekstensywną i nieopłacalną formą produkcji żywca.
O wynikach tuczu i jakości żywca decydują także nieżywieniowe czynniki. Użycie knurów
ras mięsnych do krzyżowania z lochami ras rodzimych pozwala uzyskać mieszańce 2, 3, 4
rasowe do tuczu. Uzyskują one wysokie przyrosty i dobre wykorzystanie paszy w tuczu
(szczególnie po knurach Hampshire i Durac), bardzo wysoką mięsność (po knurach Pietrain
i knurkach mieszańcach z tą rasą) oraz bardzo dobrą jakość surowca rzeznego (po knurach
Durac, Hampshire, linii 990).
Do hodowli należy wybierać zwierzęta o prawidłowej budowie, dobrym zdrowiu, mocnej
konstrukcji i pożądanym typie użytkowym. Do ważniejszych cech rasowych świń należą:
umaszczenie, profil głowy, uszy. Pokrój świń zależny jest w dużej mierze od wieku, płci,
warunków wychowu oraz kondycji, co trzeba uwzględnić przy jego ocenie. Przy szczegółowej
ocenie pokroju świń bierze się pod uwagę głównie budowę następujących części ciała, (rys. 14).
Rys. 14. Partie ciała świni: 1 tarczka ryja, 2 ryj, 3 ucho, 4 policzek, 5 podgardle, 6 szyja, 7 kark,
8 grzebień potylicy, 9 kłąb, 10 kończyna przednia, 11 łopatka, 12 grzbiet, 13 lędzwie,
14 krzyż, 15 biodro, 16 słabizna, 17 bok, 18 mostek, 19 podbrzusze, 20 pachwina,
21 sutki, 22 ogon, 23 szynka, 24 goleń, 25 pięta [3, s. 35]
O wynikach ekonomicznych i opłacalności tuczu decydują głównie:
zużycie jednostek pokarmowych i białka na 1kg przyrostu,
wiek przy osiąganiu określonej masy ubojowej,
jakość i ceny skarmianych pasz,
cena rynkowa warchlaków branych do tuczu oraz cena żywca rzeznego,
nakłady pracy oraz koszt amortyzacji pomieszczeń i urządzeń.
Tuczniki młode zużywają na 1kg przyrostu mniej paszy niż stare, ponieważ produkują
przeważnie białko, którego odłożenie w organizmie w ilości 100 g powoduje przyrost masy
średnio o 500 g. Nieodzownym warunkiem racjonalnego tuczu jest prowadzenie
systematycznej kontroli przyrostów dobowych przez okresowe ważenie tuczników. Najwyższe
ceny uzyskuje się za tuczniki w klasie ekstra, sprzedawane w miesiącach o niższej podaży
żywca, a więc w lipcu i sierpniu oraz za żywiec nie przetłuszczony, dobrze umięśniony i
lżejszy.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
W zakresie produkcji wieprzowiny występują charakterystyczne zmiany w poziomie
produkcji, co wynika z zachowań producentów trzody chlewnej, którzy sukcesywnie
ograniczają lub zwiększają jej pogłowie. Liczebność i struktura pogłowia trzody chlewnej
wykazują wyrazną zależność od poziomu cen żywca wieprzowego. Pogłębiający się spadek
podaży żywca wieprzowego powoduje wzrost cen. Wyrazną tendencję rosnącą obserwuje się w
produkcji mięsa drobiowego, zaś nieznacznie malejącą w produkcji mięsa wołowego.
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaka jest różnica między wzrostem a rozwojem?
2. Jakie czynniki wpływają na przebieg i wyniki opasania?
3. Jaki produkt rzezny powstaje w wyniku opasu cieląt, młodego bydła oraz bydła dorosłego?
4. Jaki wpływ ma wiek opasowego bydła na wykorzystanie paszy?
5. Jakie czynniki decydują o wyborze sposobu opasu młodego bydła?
6. Jakie są zasady intensywnego opasu młodego bydła?
7. Jaka jest różnica między opasem intensywnym a ekstensywnym?
8. Jak uzasadnisz tezę, że opasanie młodego bydła powinny organizować gospodarstwa
posiadające dużo użytków zielonych?
9. Jakie są podstawowe zasady opłacalnego opasu bydła dorosłego?
10. Jakie są podstawowe standardy i klasy bydła rzeznego?
11. Jak oceniamy przyżyciowo i poubojowo wyniki opasania?
12. Jaki jest związek między zabiegami pielęgnacyjnymi a produkcyjnością zwierząt?
13. Jakie pasze obciążają koszty żywienia?
14. Jakie rasy świń są hodowane w Polsce i jaki typ każda z nich prezentuje?
15. Jaki jest cel procesu produkcji żywca wieprzowego?
16. Jakie są rodzaje tuczu świń?
17. Co charakteryzuje tucz bekonowy?
18. Jakie czynniki decydują o wynikach ekonomicznych i opłacalności tuczu świń?
19. Jakie są tendencje rozwojowe na rynku polskim w zakresie produkcji wieprzowiny?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaplanuj żywienie cieląt i młodego bydła w gospodarstwie rolniczym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) podać siarę cielęciu i określić jej znaczenie w żywieniu cieląt,
2) ustalić dawki pokarmowe dla cieląt,
3) odważyć pasze i podzielić na odpasy,
4) zaprojektować program żywienia cieląt do 3 miesiąca życia,
5) obliczyć koszt mleka i preparatu mlekozastępczego do odchowu cieląt,
6) podjąć decyzję o wyborze sposobu żywienia,
7) zastosować pasze stałe: okopowe, treściwe, siano,
8) przygotować i zadać cielętom pójło,
9) wykonać prace porządkowe w cielętniku,
10) obliczyć dawkę pokarmową dla jałówki,
11) zadać pasze jałówce,
12) zapisać wnioski.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Wyposażenie stanowiska pracy:
- tablice poglądowe z zakresu żywienia,
- program komputerowy,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Zaplanuj żywienie opasów w gospodarstwie rolniczym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić różnice w żywieniu opasów w zależności od systemu opasania,
2) określić zużycie składników pokarmowych zawartych w stosowanych paszach,
3) ułożyć normę i dawkę pokarmową zgodnie z normą i zasadami żywienia,
4) odmierzyć dawkę przeznaczoną dla jednej sztuki i ilość pasz przeznaczonych dla całego
stada,
5) podzielić dawkę na odpasy,
6) oczyścić koryta i zadać paszę, określić zasady pojenia,
7) zaprojektować preliminarz pasz dla całego stada, stosując metodę planowanych dawek
żywieniowych,
8) ocenić poprawność zaprojektowanego preliminarza pasz,
9) zapisać wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- program komputerowy,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Określ użytkowość mięsną zwierząt w gospodarstwie rolniczym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) rozróżnić stopień opasienia i umięśnienia na podstawie tzw. chwytów rzeznickich ,
2) zważyć zwierzęta przed rannym odpasem w dwóch kolejnych dniach: przyjąć ciężar
średni,
3) obliczyć zdolność opasową,
4) określić wartość rzezną przyżyciowo,
5) zestawić w tabeli cechy charakteryzujące użytkowość mięsną,
6) określić wartość cechy,
7) zapisać wnioski w arkuszu ćwiczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- tablice poglądowe,
- foliogramy,
- fazogramy,
- waga,
- taśma pomiarowa,
- poradnik dla ucznia.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Ćwiczenie 4
Zaplanuj postępowanie z lochą i prosiętami w czasie porodu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) rozpoznać rasę świń,
2) przygotować kojec porodowy i lochę do porodu,
3) opisać objawy zbliżającego się porodu,
4) udzielić pomocy przy porodzie i omówić zasady właściwego postępowania z prosiętami,
5) przeprowadzić zabiegi pielęgnacyjne u prosiąt i opiekę nad lochą karmiącą,
6) zważyć prosięta,
7) wypełnić dokumentację miotu,
8) obliczyć mleczność lochy,
9) zapisać wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- film dydaktyczny dotyczący porodu,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 5
Zaplanuj żywienie świń hodowlanych i tuczników w gospodarstwie rolniczym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zastosować zasady bhp przy obsłudze świń,
2) ustalić normę żywienia zależnie od wieku, przeznaczenia i stanu fizjologicznego świń,
3) określić wartość biologiczną białka w dawce pokarmowej,
4) określić wartość pokarmową pasz gospodarskich,
5) ułożyć dawkę dla poszczególnych grup świń,
6) określić parametry mieszanki pełnowartościowej stosowanej w żywieniu świń,
7) przygotować pasze do zadawania w/g dawki,
8) oczyścić koryta, zadać pasze, określić znaczenie wody w żywieniu świń,
9) obliczyć przyrosty wagowe po tygodniu,
10) obliczyć zużycie paszy na 1kg przyrostu masy ciała i zapisać wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- normy żywienia zwierząt,
- program komputerowy,
- poradnik dla ucznia.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
4.3.4.Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić różnice w żywieniu zwierząt w zależności od systemu? � �
2) określić wpływ różnych czynników na efektywność żywienia? � �
3) opisać zasady żywienia bydła i świń? � �
4) określić parametry i zastosować mieszankę pełnoporcjową?
5) dokarmić prosięta? � �
6) ustalić normę żywienia, obliczyć dawkę pokarmową i podzielić dawkę
na odpasy? � �
7) zadać paszę pełnoporcjową do autokarmników lub koryt? � �
8) obliczyć przyrosty wagowe? � �
9) wypełnić dokumentację miotu? � �
10) obliczyć mleczność lochy? � �
11) przygotować kojec i lochę do porodu? � �
12) pielęgnować prosięta w pierwszych dniach życia? � �
13) zaprojektować żywienie cieląt i młodego bydła opasowego? � �
14) określić użytkowość mięsną w praktyce? � �
15) rozpoznać objawy chorób bydła i trzody chlewnej? � �
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
4.4. Technologia produkcji brojlerów i jaj
4.4.1. Materiał nauczania
Rynek drobiarski to ogół transakcji kupna sprzedaży oraz uwarunkowań ekonomicznych
tych transakcji w zakresie żywego drobiu, jaj i produktów drobiarskich. Drobiarstwo dzieli się
na dwa główne kierunki: nieśny i mięsny. Kierunek nieśny obejmuje zaopatrzenie rynku w jaja
spożywcze produkowane głównie na fermach towarowych kur niosek oraz jaja wylęgowe
wytwarzane przez fermy zarodowe lub reprodukcyjne. Kierunek mięsny dostarcza na rynek
żywiec rzezny pochodzący z chowu towarowego brojlerów kurzych, kaczych i indyczych.
Drobiarstwo charakteryzuje się szybkim, w porównaniu z innymi gałęziami produkcji
zwierzęcej, postępem genetycznym, technologicznym i żywieniowym. Produkcję drobiarską
w Polsce można podzielić na intensywny chów wielkotowarowy oraz chów drobnostadny.
Rys. 15 charakteryzuje sylwetki różnych typów kur.
Rys. 15. Sylwetki różnych typów kur: A nieśny, B mięsny, C ogólnoużytkowy [3, s. 215]
W latach 2000 2006 występował systematyczny wzrost produkcji jaj. Wielkość produkcji
w 2004 roku była większa o 23% w porównaniu do roku 2000. W strukturze przychodów jaj
dominuje produkcja krajowa, jednak w 2004 roku import wyniósł prawie 2% produkcji
krajowej. W strukturze rozdysponowania jaj dominowało spożycie, jednakże jego udział
systematycznie zmniejszał się od prawie 95% w roku 2000 do około 84% w 2004 roku.
W analizowanym okresie występowało systematyczne zwiększenie udziału eksportu jaj.
Spożycie jaj w przeliczeniu na jednego mieszkańca systematycznie wzrasta od 1994 rok, a od
2002 roku mieszkaniec kraju spożywał przeciętnie 200 jaj rocznie. Wynika to m.in. z dość
stabilnych cen jaj.
Mięso z młodego drobiu zawiera więcej wysokowartościowego białka, a mniej tłuszczu
niż z innych gatunków zwierząt, przy czym koszt jego produkcji jest znacznie niższy.
Warunkiem obniżenia kosztów chowu drobiu i cen rynkowych artykułów drobiarskich jest
intensyfikacja produkcji tworzenie ferm przemysłowych i specjalizacja gospodarstw
indywidualnych. O opłacalności produkcji jaj decyduje wybór odpowiedniej rasy czy
odpowiednich mieszańców, właściwe żywienie i bardzo dobre warunki środowiskowe.
Przedstawicielem kur mięsnych jest rasa Dominant White Cornish. Rasa ta jest pochodną
krzyżówek wielu ras. Osobniki tej rasy mają upierzenie białe, grube nieopierzone skoki koloru
żółtego, grzebień groszkowy, zausznice czerwone. Ptaki te mają silną budowę ciała, szeroką
klatkę piersiową, dobrze rozwinięte mięśnie piersiowe. W wieku 20 tygodni koguty ważą 3,7
3,9kg, a kury 2,7 3,0kg. Rasę Dominant White Cornish, (rys. 17) charakteryzuje szybkie
tempo wzrostu, obfite umięśnienie, dobra wydajność rzezna i niskie zużycie paszy na jednostkę
przyrostu. Obecnie rasa ta służy jako jedna z ras do otrzymania rodów ojcowskich, kur
mięsnych, a rasa White Rock do otrzymania rodów matecznych kur mięsnych. W wyniku
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
krzyżowania rodów ojcowskich i matecznych kur mięsnych (przynajmniej dwóch rodów),
otrzymuje się kurczęta brojlery.
W naszym kraju wykorzystuje się wiele mieszańców międzyrasowych kur
z przeznaczeniem do intensywnej, półintensywnej i ekstensywnej produkcji jaj. Mieszańce
międzyrasowe uzyskuje się w wyniku krzyżowania różnych rodów lub ras. Do tego celu
wykorzystuje się rasy: Rhode Island Red, White Rock, New Hampshire, Leghorn, (rys. 16),
Sussex (rys. 17) i inne.
Do mieszańców międzynarodowych kur produkujących jaja konsumpcyjne należą m.in.:
Astra L, W, N, P i S, Rossa I i II, Messa: 245, 445 i 234, a do mieszańców kur mięsnych: Astra
B2, Hybro N, Starbro, Isa Vedette i inne.
Rys. 16. Rasa Leghorn [opracowanie własne]
Rys. 17. Rasa Dominant White Cornisch i rasa Sussex [6]
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Dojrzałość płciową kur określa się liczbą dni od wyklucia się do zniesienia pierwszego
jaja. Nieśność kur obniża się w okresie skracającego się dnia, a wyraznie nasila się w okresie
zwiększenia się jego długości. Aby zapewnić utrzymanie świeżości jaj należy często (co
godzinę) wyjmować je z gniazd, układać na wytłaczankach i natychmiast przenieść do
chłodnego magazynu. Należy dbać, aby jaja nie zostały zabrudzone. Na zabrudzonych kałem
lub błotem skorupkach jaj znajduje się mnóstwo drobnoustrojów, co powoduje szybkie psucie
się. Mycie jaj usuwa brud, ale nie usuwa bakterii. Myjąc jaja, należy stosować wodę
o temperaturze wyższej niż ich temperatura, gdyż w przeciwnym wypadku woda wraz
z drobnoustrojami przenika do ich wnętrza. Najlepszym sposobem zapobiegania zabrudzeniom
jaj jest przestrzeganie warunków higieny w kurniku. Jeżeli kury nie mają dostępu do wybiegów
wówczas należy pamiętać o podawaniu im żwirku. Żwirek pełni rolę pomocniczą przy
rozcieraniu pokarmu w żołądku. Ze względu na budowę przewodu pokarmowego drób jest
przystosowany do spożywania paszy wysokowartościowej, o małej objętości i niewielkiej
zawartości włókna. Podstawę żywienia drobiu stanowią pasze roślinne, które muszą być jednak
uzupełnione paszami pochodzenia zwierzęcego. W żywieniu kur stosuje się zwykle 3-krotny
opas z tym, że rano daje się pasze lekko strawne, a na noc trudno strawne, np. całe ziarno.
Rozmiękczanie ziarna przez moczenie lub sparzenie wpływa na zwiększenie jego strawności.
Zapotrzebowanie kur na paszę zależy od ich masy i nieśności. Spośród pasz okopowych
największe znaczenie w żywieniu drobiu mają ziemniaki, które jednak podawane w większych
ilościach grożą zatruciem. Z pasz pochodzenia zwierzęcego w żywieniu drobiu najczęściej
stosuje się mleko odtłuszczone i uboczne produkty mleczarskie. Racjonalne żywienie kur
w chowie intensywnym polega na podawaniu przemysłowych mieszanek pełnoporcjowych. Na
zdolność wylęgową jaj wpływają następujące czynniki:
- warunki hodowlane (stan zdrowia stada, liczba kogutów w stadzie, żywienie niosek, od
których pochodzą jaja wylęgowe, warunki w pomieszczeniach),
- budowa jaja oraz jakość jego treści,
- warunki przechowywania oraz transportu jaj wylęgowych.
Wyniki lęgów zależą od jakości jaj wylęgowych ich świeżości, odpowiedniej masy,
kształtu, budowy i stanu skorupy. Okres przechowywania jaj wylęgowych nie powinien
przekraczać 10 dni, gdyż potem obniża się ich zdolność wylęgową. Lęgi naturalne są
stosowane w gospodarstwach coraz rzadziej, ponieważ korzystniejsze jest kupowanie piskląt
w zakładzie wylęgowym. Zarodek kurzy rozwija się prawidłowo w temperaturze
37,5 38,0oC, wszelkie odchylenia powodują gorsze wyniki wylęgu.
Kurczęta charakteryzuje bardzo szybki wzrost i rozwój. Zapewnienie kurczętom
optymalnych warunków od pierwszych dni życia pozwala uzyskać dobre wyniki odchowu,
|a w przyszłości wysoką nieśność stada. Warunkiem prawidłowego wzrostu i rozwoju kurcząt
jest dostarczenie w paszy pełnowartościowego białka, witamin, składników mineralnych
i odpowiedniej ilości kalorii. W żywieniu kurcząt przeznaczonych do dalszego chowu
wyróżnia się dwa okresy:
- pierwszy od 1 dnia do 8 tygodnia,
- drugi od 8 tygodnia do 21 tygodnia.
Użytkowanie mięsne kur to produkcja brojlerów. Brojlery kurze są to mieszańce
międzyrasowe, których wytworzenie poprzedziło krzyżowanie międzyliniowe lub
międzyrodowe, osiągające w wieku 6 8 tygodni masę ciała około 1300 1800 g. Brojlerom
stawia się następujące wymagania:
- szybkie tempo wzrostu, umożliwiające uzyskanie wymaganej masy w stosunkowo krótkim
czasie,
- dobre wykorzystanie paszy, które zależy od wieku kurcząt, tempa wzrostu oraz od jakości
i formy skarmianych mieszanek,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
- szybkie opierzenie się, co zapobiega kanibalizmowi i pterofagii oraz ułatwia oczyszczanie
tuszki z piór podczas mechanicznego skubania,
- pożądana budowa ciała, szczególnie dobrze umięśniona pierś i uda,
- biała barwa upierzenia,
- biała lub żółta barwa skóry,
- wysoka wydajność rzezna i dobra jakość mięsa u 8 tygodniowych mieszańców Dominant
White Cornish x White Rock. Wydajność rzezna wynosi około 67%.
Brojlery produkuje się systemem bezwybiegowym na podłodze pokrytej ściółką, w obsadzie
17szt/m2 lub w bateriach stanowiących żywienie do woli (z automatów) suchymi mieszankami
przemysłowymi, których podstawowymi składnikami są śruty zbożowe, pasze białkowe oraz
dodatki mineralno witaminowe.
W chowie intensywnym utrzymuje się kury w pomieszczeniach zamkniętych, bez
wybiegu, często bezokiennych, co wymaga sprawnej wentylacji, ogrzewania i oświetlenia oraz
bezwzględnej czystości. W dużych kurnikach mieszczących ponad 500 kur niezbędna jest
wentylacja mechaniczna. W chowie intensywnym i półintensywnym drobiu pomieszczenia
muszą spełniać ściśle określone warunki i zapewnić ptakom odpowiednie warunki życia.
Wyposażenie kurnika stanowią grzędy i podgrzędna, gniazda do składania jaj oraz odpowiedni
do systemu sprzęt dokarmienia i pojenia, rys. 18 i 19.
Rys. 18. Korytko do mieszanki wilgotnej [7]
Rys. 19. Zawieszane karmidło automatyczne do paszy suchej: A widok ogólny, B przekrój [7]
Kury muszą mieć łatwy dostęp do poideł i karmideł. Na 1 nioskę przewiduje się: 10cm
brzegu koryta do paszy wilgotnej, 4 cm karmidła do paszy suchej i 4 cm poidła. Przebywanie
niosek na wybiegach odpowiednio wpływa na zdrowie, a dobrze utrzymany wybieg dostarcza
im niektórych składników i witamin. Wybiegi powinny być systematycznie pielęgnowane.
Bardzo ważnym uzupełnieniem Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej w gospodarstwach
korzystających ze wsparcia Unii Europejskiej jest spełnienie wymogów dobrostanu zwierząt
i higieny produkcji brojlerów i jaj, dotyczącej m.in. pomieszczeń dla kur mięsnych:
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
1) kury powinny być utrzymywane w budynkach inwentarskich,
2) utrzymanie ptaków może odbywać się w systemie podłogowym na ściółce lub bez ściółki,
albo w jedno lub wielopoziomowych klatkach bez ściółki,
3) maksymalna obsada ptaków na 1m2 przy utrzymaniu w systemie podłogowym na ściółce
lub bez w zależności od wieku wynosi:
- kury mięsne:
- do 8 tygodnia życia 8 sztuk,
- od 8 tygodnia do 20 tygodnia życia 7 sztuk,
- powyżej 20 tygodnia życia 5 sztuk,
- brojlery kurze:
- do 3 tygodnia życia 35 sztuk,
- od 3 tygodnia do 5 tygodnia życia 22 sztuki,
- powyżej 5 tygodni życia 17 sztuk,
4) minimalna powierzchnia klatki w przeliczeniu na 1 sztukę przy utrzymaniu klatkowym dla
kur wynosi:
- do6 tygodni życia 0,02m2
- od 7 tygodni do 16 tygodni życia 0,035m2,
- powyżej 16 tygodni życia 0,045m2,
5) minimalne wysokości klatki dla kur:
- do 16 tygodnia życia 0,35m,
- powyżej 16 tygodnia życia z wyjątkiem kogutów 0,45m,
- dla kogutów powyżej 16 tygodnia życia 0,70m.
Konstrukcja klatki powinna zapobiegać urazom ptaków oraz zapewnić ich swobodne
wyjmowanie i wkładanie do klatki. Podłoga klatki powinna być wykonana z materiału
zapewniającego podtrzymywanie wszystkich zwróconych ku przodowi pazurów nogi ptaka.
Nachylenie podłogi klatki nie może być większe niż 8o. Klatka powinna być wyposażona
w odpowiednie pojemniki na paszę oraz wodę, umożliwiające ptakom swobodne pobieranie
karmy i wody.
4.4.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie jest znaczenie chowu drobiu w gospodarce narodowej?
2. Jak są użytkowane kury? Omów typy użytkowe i rasy kur?
3. Jakie rasy kur używane są do produkcji brojlerów?
4. Jakie rozróżniamy systemy nieśnego użytkowania kur?
5. Jakie mierniki określają nieśności kur?
6. Jakie obowiązują zasady w żywieniu kur nieśnych?
7. Jakie czynniki określają lęgi naturalne i sztuczne?
8. Jakie są ogólne zasady: wychowu, żywienia i pielęgnowania kurcząt?
9. Co charakteryzuje produkcję brojlerów?
10. Jakie standardy dotyczące dobrostanu zwierząt i higieny produkcji powinny być spełnione
w pomieszczeniach dla kur mięsnych?
11. Jakie czynniki wpływają na efektywność produkcji brojlerów i jaj?
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaplanuj żywienie kur nieśnych na fermie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zastosować przepisy bhp na fermie kur,
2) określić budowę układu pokarmowego kury,
3) określić wartość odżywczą mieszanek dla kur typu nieśnego,
4) ułożyć normy i dawkę pokarmową dla kury nioski,
5) opisać użytkowanie kur nieśnych w drugim roku produkcji,
6) obliczyć % nieśności,
7) opisać program świetlny i uzasadnić celowość jego stosowania,
8) obliczyć opłacalność chowu niosek,
9) zapisać wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- program komputerowy,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Zaplanuj i wykonaj podstawowe prace na fermie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić kolejność podstawowych prac wykonywanych na fermie,
2) wykonać niezbędne prace porządkowe na fermie,
3) dokonać przeglądu urządzeń na fermie,
4) naprawić urządzenia wadliwe,
5) zebrać jaja z gniazd, przygotować do transportu,
6) rozsypać żwirek,
7) uzupełnić słomę w gniazdach,
8) zebrać dane dotyczące: pojemności kurnika, ilości kur, wymiary karmideł, poideł,
upadków od początku nieśności,
9) wykonać obliczenie i zapisać wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- parametry oceny warunków zoohigienicznych,
- poradnik dla ucznia.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Ćwiczenie 3
Zaplanuj całodzienną obsługę drobiu na fermie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać charakterystyki fermy kur pod względem funkcjonalności i wymagań
zoohigienicznych (wilgotność, oświetlenie, temperatura),
2) opracować rozkład dnia pracy na fermie (karta technologiczna),
3) określić stan pogłowia kur, strukturę stada, rasę,
4) opisać czynniki zdolności wylęgowej,
5) określić: stosowane pasze, dawki pokarmowe, sposób karmienia,
6) określić zabiegi profilaktyczne i pielęgnacyjne drobiu,
7) skontrolować przyrosty i długość tuczu,
8) określić okresowe czynności i inne zdarzenie (lęgi, szczepienia, ważenie, identyfikowanie,
itp.),
9) określić ilość pracowników zatrudnionych na fermie,
10) obliczyć efektywność produkcji brojlerów i jaj oraz zapisać wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- program komputerowy,
- poradnik dla ucznia.
4.3.4.Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić znaczenie gospodarcze produkcji drobiarskiej? � �
2) rozpoznać typ użytkowy i rasę drobiu? � �
3) scharakteryzować produkcję brojlerów? � �
4) określić dawkę pokarmową dla brojlerów i kur niosek? � �
5) wymienić czynniki wpływające na zdolność wylęgową jaj? � �
6) zapewnić warunki decydujące o świeżości jaj? � �
7) obliczyć % nieśności? � �
8) określić wymogi dobrostanu zwierząt oraz higieny produkcji
dotyczące pomieszczeń w technologii produkcji brojlerów i jaj? � �
9) określić opłacalność chowu niosek i brojlerów? � �
10) zastosować zasady bhp na fermie kur? � �
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
4.5. Opłacalność produkcji zwierzęcej
4.5.1. Materiał nauczania
Zapotrzebowanie na artykuły pochodzenia zwierzęcego stale wzrasta. Jednocześnie
wzrasta ranga produkcji zwierzęcej w gospodarstwie, o czym świadczy coraz większy jej
udział w wartości produkcji towarowej poszczególnych gospodarstw. Podstawowym
kryterium, zwłaszcza w ocenie opłacalności chowu przeżuwaczy, jest dochód bezpośredni
uzyskiwany z 1ha przeznaczonego pod produkcję pasz. Rozróżnia się przy tym powierzchnię
paszową w plonie głównym i dodatkową powierzchnię pasz. To rozgraniczenie jest dość
jednoznaczne w przypadku pasz przeżuwaczy, ale trudniejsze w odniesieniu do pasz dla innych
zwierząt. Do dodatkowej powierzchni paszowej zaliczamy np. powierzchnię uprawy buraków
cukrowych (produkcja liści) i poplonów. Przystępując do organizacji produkcji zwierzęcej
należy ustalić:
- kierunek produkcji,
- kierunek chowu
- poziom intensywności,
- rozmieszczenie inwentarza w gospodarstwie i dokonać wyboru systemu chowu.
Ustalając kierunek produkcji i kierunek chowu, należy obliczyć strukturę inwentarza
żywego i strukturę stada. Struktura jest to wyrażony w procentach stosunek poszczególnych
części do całości, którą te części tworzą.
W strukturze inwentarza żywego występuje wzajemny stosunek ilości zwierząt
poszczególnych gatunków, nie jest to jednak proste, bo np.: 1 sztuka drobiu nie jest równa
1 sztuce bydła. Aby prawidłowo określić udział poszczególnych gatunków trzeba wszystkie
zwierzęta wyrazić w jednostkach porównywalnych. W produkcji zwierzęcej takimi
jednostkami są sztuki przeliczeniowe, np. duże jednostki przeliczeniowe (DJP), sztuki
żywieniowe (SŻ), sztuki obornikowe (SO), stany średnie (roczne, kwartalne, miesięczne)
obliczane różnymi sposobami, najczęściej:
- jako średnia arytmetyczna stanu na początek i na koniec roku,
- jako średnia arytmetyczna stanów miesięcznych,
- na podstawie dni żywienia zwierząt (sztukodni),
- na podstawie liczby sztuk przelotowych, to jest liczby zwierząt, które przeszły przez daną
grupę w ciągu analizowanego okresu (najczęściej roku),
W zależności od zmian w liczbie zwierząt na początek i koniec roku rozróżniamy trzy rodzaje
reprodukcji stada, a mianowicie:
- reprodukcję prostą, gdy stany te są sobie równe,
- reprodukcje rozszerzoną, kiedy stany końcowe są wyższe od początkowych,
- reprodukcję zwężoną, gdy stany końcowe są niższe od początkowych.
Jeśli reprodukcja stada odbywa się we własnym zakresie, jest to stado zamknięte (chów
zamknięty), kiedy zaś ma miejsce dostarczenie zwierząt z zewnątrz, określamy stado jako
otwarte (chów otwarty). Udział poszczególnych grup w stadzie obliczamy na podstawie
średniego stanu rocznego sztuk fizycznych, nazywamy strukturą stada, udział poszczególnych
gatunków zwierząt w łącznym ich stanie wyrażonym w sztukach dużych strukturą inwentarza
żywego (struktura pogłowia zwierząt). Pogłowie zwierząt w sztukach dużych w przeliczeniu na
jednostkę powierzchni zwykle na 100ha użytków rolnych (UR), nazywana jest obsadą
inwentarza żywego. Jej poziom oceniany może być według poniższej skali: poziom DPJ
na100ha UR:
- niski do 60,
- średni 60 80
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
- wysoki 80 100
- bardzo wysoki powyżej 100.
Przykład obliczania obsady zwierząt przedstawiono w tabeli 1.
Tabela 1. Obsada zwierząt w gospodarstwie [2, s. 119]
Grupa zwierząt Stan średnioroczny w Współczynnik Iloczyn
sztukach fizycznych przeliczeniowy
I. Bydło
Krowy 6 1,0 6,0
Jałówki cielne 2 1,0 2,0
Jałówki od 0,5 do 1,5 roku 4 0,6 2,4
Cielęta do 0,5 roku 4 0,15 0,6
Opasy od 0,5 do 1,5 roku 6 0,6 3,6
II. Trzoda chlewna
Knury 2 0,3 0,6
Maciory z prosiętami 20 0,3 6,0
Warchlaki 54 0,1 5,4
Tuczniki 100 0,25 25,0
RAZEM X X 51,6
Powierzchnie gospodarcze w ha UR 50,00
Obsada zwierząt w DPJ/100ha UR 103,2
W obsadzie stada mamy do czynienia z przeklasowaniem zwierząt, przez które rozumiemy
przeniesienie zwierząt z jednej grupy wieku lub grupy użytkowej do innej. Szczególnym
rodzajem przeklasowania jest brakowanie zwierząt, czyli ich eliminowanie ze stada.
Przykładowy obrót stada bydła, przy założeniu reprodukcji własnej przedstawiono w tabeli 1.
W trakcie sporządzania obrotu stada należy uwzględnić kilka prawidłowości. I tak np. suma
przychodów zwierząt i ich rozchodów muszą się sobie równać. Podobnie liczba sztuk
przeznaczonych na przeklasowania i trafiających do innych grup z przeklasowania muszą się
równać. W praktyce obrót zaczynamy od ustalenia stanów zwierząt na dziś , oraz określenia
głównych założeń i kierunków działania. Na przykład, od liczby sztuk stada podstawowego
(krowy) oraz ich płodności (wskaznik wycieleń) uzupełnionych o zwierzęta od sztuk
włączonych do stada podstawowego (jałówki cielne), zależy liczba cieląt. Ta z kolei rzutuje na
obrót pozostałych grup zwierząt.
Tabela 2. Przykładowy obrót stada bydła [2, s. 121]
Grupa zwierząt przychody Rozchody
Krowy 10 2 2 2 10
2
Jałówki cielna 2 3 1 2 3 2
3
Jałówki 0,5 1,5 4 4 1 3 4 4
4
Cielęta do 0,5 5 10
10 10 5
Opasy 0,5 1,5 4 4
4 4 4 4

RAZEM 25 10
13
23 8 13 1 1
23 25
Założenia:
1) Reprodukcja prosta, własne jałówki zastępujące krowy, 2) Wskaznik wycieleń krów 80%, jałówek cielnych
100%, 3). Upadki cieląt 10%, uboje z konieczności 10%, 4). Pełny odchów buhajków do opasów.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
Stan
pocz
ą
tkowy
Stan
ko
ń
cowy
z urodzenia
z zakupu
z
przeklasowa
darowizny
razem
przychody
na sprzeda
ż
na
przeklasowa
upadki
ubój
darowizny
razem
rozchody
Chów bydła jest efektywny, dopóki w gospodarstwie jest dostateczna ilość pasz własnych.
Trzeba mieć możliwość produkcji pasz, a następnie ustalić kierunek chowu inwentarza.
O opłacalności chowu bydła mlecznego decyduje szereg czynników, m.in.:
- jakość samiczego i samczego materiału hodowlanego,
- właściwy wychów młodzieży,
- stan zdrowotny stada,
- terminarz wycieleń,
- właściwe żywienie i pielęgnowanie stada.
W porównaniu z przeżuwaczami trzoda chlewna wymaga pasz bogatych w składniki
pokarmowe i o wyższym współczynniku strawności. Rodzaj zużywanych pasz powoduje
większe uzależnienie chowu trzody chlewnej od własnej bazy paszowej i w rezultacie coraz
częściej opiera się tylko na paszach kupowanych (przemysłowy kierunek chowu). Natomiast
rasy świń szybko rosnące zapewniają większa efektywność chowu i szybszy obrót środków
finansowych w gospodarstwie. Opłacalność i rozmiary tuczu trzody chlewnej w gospodarstwie
zależą od następujących warunków: doboru rasy i typu użytkowego, ilości i jakości pasz,
właściwie urządzonych pomieszczeń, a także potrzebnej siły roboczej.
W tabeli 3 przedstawiono przykładowy obrót stada trzody chlewnej. Sporządzony zgodnie
z następującymi założeniami: reprodukcja prosta, własne loszki, wskaznik wyproszeń loch
170%, upadki prosiąt 10%, upadki warchlaków 3%, oraz upadki tuczników 1%, uboje 1%.
Tabela 3. Przykładowy obrót stada trzody chlewnej [2, s. 122]
Grupa zwierząt przychody Rozchody
1 1 1 1 1 1
Knury
10 3 3 3 3 10
Maciory
4 8 8 3 8 4
Loszki
hodowlane
29 170 170 153 17 17 29
Prosięta do 2
0
miesięcy
25 153 153 148 5 15 25
Warchlaki
3
70 140 140 138 1 1 14 70
Tuczniki
139 170 1 304 475 147 304 23 1 47 139
Razem
5
Unowocześnienie technologii produkcji trzody chlewnej to racjonalne wykorzystanie jej
właściwości biologicznych, zwiększenie wydajności pracy oraz obniżenie kosztów żywienia.
W technologii produkcji brojlerów i jaj, na koszty i opłacalność produkcji wpływają:
właściwy okres użytkowania nieśnego ptaków, długość tuczu drobiu rzeznego, liczba
utrzymywanych ptaków w budynku, liczba otrzymanych jaj z cyklu, masa wyprodukowanego
żywca, a także liczba pełnych cykli produkcyjnych. W warunkach gospodarki rynkowej
optymalna skala produkcji i kierunek produkcji powinien być określony pod kątem możliwości
sprzedaży.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
i
Stan
pocz
ą
tkowy
z urodzenia
z zakupu
z
przeklasowa
darowizny
razem
przychody
na sprzeda
ż
na
przeklasowa
upadki
ubój
darowizny
razem
rozchody
Stan
ko
ń
cowy
Kalkulację kosztów produkcji żywca wieprzowego przedstawiono w tabeli 3.
Tabela 3. Kalkulacja kosztów produkcji żywca wieprzowego [czasopisma rolnicze]
Wyszczególnienie JM Ilość Cena zł Wartość
Przychody
Żywiec wieprzowy kg 110,0 3,80 418
Koszty bezpośrednie
101,00
zakup prosięcia
pasze
dt 2,60 26,15 68,00
" Śruta jęczmienna
dt 0,30 114,00 34,00
" Koncentrat białkowy
dt 3,00 14,80 44,41
" Ziemniaki
dt 2,00 2,36 4,71
" Zielonka
l 100,00 0,35 35,00
" Mleko
kg 2,00 7,30 14,60
" Premiks
RAZEM PASZE 200,92
20,00
" Koszty leczenia
27,00
" Energia elektryczna
RAZEM koszty bezpośrednie 348,92
Nadwyżka bezpośrednia 418,00 348,92 = 69,08
Koszt produkcji 1 kg żywca 3,17
Znajomość struktury kosztów prowadzi do efektywnego gospodarowania. Analiza sama
w sobie nie przynosi wymiernych korzyści. Dopiero zastosowanie nowoczesnych technologii
prowadzi do wzrostu efektywności, a co za tym idzie do wzrostu dochodu rolniczego.
Do produkcji zwierzęcej poza bydłem, trzodą chlewną, owcami zalicza się produkcję
drobiarską (kury, gęsi, kaczki i indyki); z takimi kierunkami użytkowania drobiu, jak: nieśny,
mięsny, nieśno mięsny (ogólnoużytkowy), a także rozpłodowy chów zwierząt futerkowych
(lisy, norki, tchórzofretki, nutrie i króliki oraz chów koni (użytkowanych jako siła pociągowa
oraz jako zwierzęta wierzchowe).
Rynek drobiowy po akcesji
Po wejściu do Unii Europejskiej hodowcy drobiu i producenci jaj muszą dostosować się do
funkcjonowania w ramach nowych zasad, bowiem polski rynek przyjął unijne regulacje. Nie
przewidują one interwencji na rynku produktów drobiarskich, ani gwarancji cenowych dla
producentów drobiarskich ani gwarancji cenowych dla producentów żywca drobiowego i jaj,
postawiły natomiast przed naszymi hodowcami nowe normy i jakość produkcji. Polscy
producenci muszą stosować:
- wymagania dla producentów jaj,
- normy handlowe i wymogi dla producentów żywca drobiowego,
- wymogi dla ubojni i przetwórni,
- instrumenty polityki handlowej,
W przypadku rynku drobiu regulacjom rynkowym podlegają:
- żywy drób kurczęta, kaczki, gęsi, indyki i perliczki,
- mięso i jadalne podroby, świeże, schłodzone, mrożone, solone,
- wątroby drobiowe, świeże, schłodzone, mrożone, w solance, suszone lub wędzone,
- tłuszcz drobiowy nie wytopiony, świeży, schłodzony, mrożony, w solance, suszony lub
wędzony,
- tłuszcz drobiowy wytopiony, wytłoczany lub wyekstrahowany,
- pozostałe przetwory z mięsa drobiowego i podroby.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
W odniesieniu do rynku jaj regulacje dotyczą:
- jaj ptasich w skorupkach, świeżych, konserwowanych lub gotowanych,
- jaj ptasich bez skorupek i żółtek jaj do konsumpcji, świeżych, suszonych, gotowanych na
parze, lub wodzie, przetworzonych, mrożonych lub inaczej zakonserwowanych,
zawierających (lub nie) dodatek cukru lub innego środka słodzącego.
Ceny rynkowe drobiu i jaj w krajach członkowskich Unii Europejskiej kształtują się zatem
na podstawie relacji podaży i popytu, a producenci działający w zintegrowanym systemie
ponoszą odpowiedzialność za utrzymanie równowagi rynkowej.
Cechą charakterystyczną rynku drobiu i jaj jest duża zależność od cen zbóż paszowych,
a przez to od interwencji na rynku zbóż.
4.5.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest struktura stada i struktura inwentarza żywego?
2. Co to są parametry obrotu stada i do czego służą?
3. Co to jest reprodukcja stada i jakie są jej rodzaje?
4. Jak się sporządza obrót stada i jakie informacje są do tego niezbędne?
5. Jak można sprawdzić, czy obrót stada jest opracowany prawidłowo?
6. Jak scharakteryzujesz rynek drobiu i jaj w Polsce po unijnych regulacjach?
7. Jakie czynniki decydują o opłacalności produkcji zwierzęcej?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaplanuj obsadę zwierząt w DPJ/100ha UR w gospodarstwie rolniczym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać współczynniki przeliczeniowe,
2) określić stan średnioroczny zwierząt w sztukach fizycznych
3) obliczyć iloczyn,
4) określić powierzchnię użytków rolnych (UR) w gospodarstwie,
5) obliczyć obsadę zwierząt w DPJ/100ha UR (duże jednostki przeliczeniowe),
6) zapisać w arkuszu do ćwiczeń,
7) określić stosunek między utrzymywanymi zwierzętami a strukturą zasiewów,
8) odróżnić intensywność obsady od intensywności prowadzenia chowu zwierząt,
9) zapisać wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- teksty przewodnie do ćwiczeń,
- poradnik dla ucznia.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
Ćwiczenie 2
Zaplanuj obrót stada: bydła, trzody chlewnej i drobiu (założenia określa nauczyciel).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić, jakie gatunki zwierząt są utrzymywane w gospodarstwie,
2) określić, jakie grupy zwierząt znajdują się w poszczególnych stadach,
3) określić, jakie są średnie stany poszczególnych grup zwierząt,
4) określić, jaka jest struktura poszczególnych stad całego inwentarza żywego,
5) określić, jakie są wydajności jednostkowe i poziom produkcji zwierzęcej,
6) opisać stado, uwzględniając: przelotowość, wybrakowane urodzenia, ubój z konieczności,
przeklasowania po stwierdzeniu cielności przez lekarza weterynarii,
7) uzasadni, czy obliczona struktura stada jest typowa dla danego kierunku chowu tuczu,
8) zapisać wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- teksty przewodnie do ćwiczeń,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Określ czynniki kształtujące opłacalność opasu młodego bydła.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać rasę zwierząt nadającą się do opasania,
2) określić poziom intensywności opasu,
3) zorganizować bazę paszową, żywienie i technikę chowu,
4) ustalić relacje cen pomiędzy żywcem wołowym a paszą,
5) zapisać wnioski dotyczące: czy opłaca się prowadzić opas młodego bydła oraz jaki system
popasu jest dla producenta najkorzystniejszy a także do jakiej wagi prowadzić opas
młodego bydła?
Wyposażenie stanowiska pracy:
- teksty przewodnie do ćwiczeń,
- ceny,
- arkusz do ćwiczeń,
- kalkulator,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Oblicz koszt produkcji 1 kg mleka i 1 kg żywca w gospodarstwie rolniczym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić koszt wychowu krowy,
2) określić rzeczywistą wartość krowy,
3) przeprowadzić kalkulację opłacalności produkcji mleka strona kosztów i dochodów,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
4) obliczyć koszt produkcji 1kg mleka,
5) obliczyć różnicę pomiędzy wartością wyprodukowanego żywca, a poniesionymi na tę
produkcję nakładami,
6) obliczyć koszt produkcji 1kg żywca,
7) zapisać wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- teksty przewodnie do ćwiczeń,
- kalkulator,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 5
Określ czynniki kształtujące koszty i opłacalność w produkcji drobiarskiej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić czynniki związane z właściwymi warunkami środowiskowymi oraz wydajnością
nieśną i zdolnością przyrostu masy ciała u drobiu nieśnego.
2) ustalić czynniki organizacyjno-ekonomiczne,
3) określić optymalną skalę produkcji i kierunek produkcji pod kątem możliwości sprzedaży,
4) zapisać wnioski dotyczące opłacalności w produkcji drobiarskiej.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- teksty przewodnie do ćwiczeń,
- kalkulator,
- poradnik dla ucznia.
4.5.1. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować: strukturę stada, strukturę inwentarza żywego
i reprodukcję stada? � �
2) określić znaczenie parametrów w obrocie stada? � �
3) zaplanować obsadę i obrót stada? � �
4) przeprowadzić kalkulację kosztów produkcji mleka i mięsa? � �
5) określić opłacalność chowu niosek? � �
6) określić opłacalność produkcji zwierzęcej? � �
7) sharakteryzować rynek drobiu i jaj po unijnych regulacjach? � �
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
5. SPRAWDZIAN OSIGNIĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko
jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie.
7. Na rozwiązanie testu masz 30 minut.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
- instrukcja,
- zestaw zadań testowych,
- karta odpowiedzi.
ZESTAW ZADAC TESTOWYCH
1. Jeżeli na 1ha wypasanych jest jednocześnie 50 krów, a każda o masie ciała 5dt, to
obciążenie pastwiska wynosi (w sztukach dużych SD)
a) 10.
b) 50.
c) 25.
d) 250.
2. System Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt (IRZ) składa się z następujących elementów
a) znaków identyfikacyjnych zwierząt, paszportu, skomputeryzowanej bazy danych, ksiąg
rejestracji.
b) bazy danych i paszportów.
c) znaków identyfikacyjnych i ksiąg rejestracji.
d) skomputeryzowanej bazy danych, ksiąg rejestracji i paszportów.
3. Wpisywanie zwierząt gospodarskich do Centralnego Rejestru Identyfikacji, nakłada
obowiązek na rolnika hodowcę ich kolczykowania. Jaką liczbą oznaczony jest symbol
kraju?
a) 1.
b) 3.
c) 2.
d) 5.
4. Środkowa część kończyny przedniej lub tylnej w tuszy wołowej, to
a) szponder.
b) pręga.
c) rozbratel.
d) łata.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
5. W technologii produkcji mleka, należy zachować podstawowe warunki jakościowe. Od
jakich krów powinno pochodzić mleko?
a) wolnych od gruzlicy i brucelozy bez objawów chorobowych oraz dających co najmniej
2 litry mleka dziennie.
b) dających 5 litrów mleka dziennie.
c) bez objawów chorobowych.
d) dających 6 litrów mleka dziennie oraz bez objawów chorobowych.
6. Natężenie prądu elektrycznego w ogrodzeniu dla krów nie może przekraczać (A ampery)
a) 0,3A.
b) 0,9A.
c) 3,0A.
d) 10A.
7. Temperatura mleka przy odbiorze co 2 dni powinna wynosić (oC)
a) do 2.
b) do 4.
c) do 6.
d) do 8.
8. Najwięcej tłuszczu w 1kg (w %)zawiera
a) mleko kozie.
b) mięso wołowe.
c) jajo kurze.,
d) mięso wieprzowe.
9. Laktoza mleka składa się z
a) 2 cząsteczek fruktozy.
b) glukozy i galaktozy.
c) 2 cząsteczek glukozy.
d) glukozy i fruktozy.
10. Azot w pomiocie kurzym występuje głównie w postaci
a) siarczanu amonu.
b) azotanu amonu.
c) mocznika.
d) kwasu moczowego.
11. Praca hodowlana nad bydłem rasy n.c.b. (nizinno czarno-białej) w Polsce nastawiona jest
na zwiększenie
a) umięśnienia.
b) mleczności i umięśnienia.
c) mleczności.
d) przystosowania do trudnych warunków utrzymania.
12. Pasteryzacja mleka polega na niszczeniu bakterii chorobotwórczych przez
a) podgrzewanie do 72o C przez 15 sekund.
b) gotowaniu przez 5 minut.
c) podgrzewaniu do 68 o C przez 10 sekund.
d) gotowaniu przez 3 minuty.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
13. Określ podstawowe dobre praktyki rolnicze dla gospodarstw o kierunku mięsnym,
dotyczące stosowania pasz. Ile lat należy przechowywać etykiety ze składem paszy?
a) 2 lata.
b) 1 rok.
c) 3 lata.
d) 5 lat.
14. Do jakiej masy końcowej należy prowadzić opas ciężki młodego bydła w kg?
a) 400 500.
b) 300.
c) 200.
d) 125.
15. Wysoką jakość bekonu warunkuje odpowiedni zestaw pasz w dawkach oraz równomierne
i umiarkowane żywienie tuczników. Jaki powinien być średni dzienny przyrost w g?
a) 500 650.
b) 400.
c) 350 400.
d) 250 400.
16. Mleczność macior określa się
a) długością laktacji.
b) ilością wydzielonego mleka w okresie 21 dniowej laktacji.
c) masą miotu w 21 dniu.
d) masą miotu w 56 dniu.
17. Przeciętna płodność i plenność lochy, która w ciągu 3 lat locha dała 3 mioty, kolejno: 8, 12,
10 prosiąt urodzonych i odchowanych, wynosi
a) płodność 15, plenność 10.
b) płodność 10, plenność 10.
c) płodność 10, plenność 15.
d) płodność 12, plenność 12.
18. Najwięcej mleka w okresie laktacji produkuje rasa
a) Jersey.
b) Holsztyno-Fryzyjska.
c) Charolaise.
d) Simental.
19. Najważniejszymi czynnikami kształtującymi koszty i opłacalność w produkcji drobiarskiej są
a) rynek.
b) czynniki organizacyjno-ekonomiczne.
c) czynniki biologiczne, organizacyjno-ekonomiczne i rynek.
d) czynniki biologiczne.
20. Najbardziej pracochłonny rodzaj produkcji to
a) bydło mleczne.
b) bydło opasowe.
c) produkcja tuczników.
d) produkcja warchlaków.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ...............................................................................
Organizowanie i prowadzenie produkcji zwierzęcej
Zakreśl poprawną odpowiedz.
Nr
Odpowiedzi Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
6. LITERATURA
1. Dostosowanie gospodarstw rolnych do standardów UE produkcja bydła i żywca
wołowego, produkcja trzody chlewnej i drobiu. KCDRRiOW, Poznań 2004
2. Grontkowska A., Klepacki B.: Ekonomika i zarządzanie przedsiębiorstwem
w agrobiznesie. Format AB, Warszawa 2006
3. Hodowla zwierząt. t. I i II. PWRiL, Warszawa 1996
4. Kodeks zaleceń i praktyk do utrzymania dobrostanu bydła, świń i kur. IBMiER, Warszawa
2003
5. Minksztym W.: Technologie produkcji zwierzęcej. Hortpress, Warszawa 1995
6. www.wikipiedia.pl
7. www.ppr.pl
8. www.minrol.gov.pl
Czasopisma rolnicze:
- Przegląd Rolniczy,
- Trzoda Chlewna,
- Polskie Drobiarstwo,
- Biuletyn informacyjny MRiGŻ i ARiMR.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
16 Organizacja zbytu produktów ogrodniczychid789
13 Organizowanie i prowadzenie produkcji roślinnej
Prowadzenie produkcji zwierzęcej
20 Organizowanie procesu produkcji w przedsiębiorstwie
o organizowaniu i prowadzeniu dzialanosci kulturalnej
Prowadzenie produkcji roślin uprawnych
03 Organizowanie i prowadzenie gospodarstwa rolnegoidD27
FORMY ORGANIZACJI PROCESOW PRODUKCJI
Wykład 1 Wpływ warunków mikroklimatycznych na zdrowiei produkcyjność zwierząt
17 Organizowanie procesu produkcyjnego w przedsiębiorstwie
ustawa o organizowaniu i prowadzeniu dziaalnoci kulturalnej
Produkcja zwierzęca
Technologie z produkcji zwierzęcej Ćwiczenia świnie pdf
technologia produktów zwierzęcych
Lipiński egzamin Organizacja i prowadzenie
20 Organizacja zbytu produktów ogrodniczychid!422
16 Organizacja i obsługa imprez okolicznościowych

więcej podobnych podstron