Średniowieczne nawiązania w literaturze późniejszych epok.
A. Współczesna poezja - np. Stanisław Grochowiak. Poetę tego charakteryzuje
fascynacja epoką średniowiecza, podejmowanie tematów takich, jak miłość i
śmierć, piękno i brzydota - typowych dla wieków średnich. Grochowiak przywołuje
także motyw "poety przeklętego" który funkcjonuje w twórczości Francoisa
Villona, słynnego średniowiecznego autora dzieła pt. "Wielki testament". Za
przykład mogą posłużyć wiersze Stanisława Grochowiaka pt. "Chmura" i "Święty
Szymon Słupnik". W drugim z wymienionych utworów poeta rozważa problem ascezy i
umartwiania ciała. Również utwór Kazimiery Iłłakiewiczówny pt. "Opowieści
małżonki Świętego Aleksego" nawiązuje do średniowiecznych żywotów świętych.
Jest on polemiką z postawą tytułowego bohatera legendy. B. Gatunki przejęte ze
średniowiecza: 1. sonet - sonety pisali między innymi: Mikołaj Sęp-Szarzyński,
Jan Kochanowski, Jan Andrzej Morsztyn, Adam Mickiewicz, Jan Kasprowicz,
Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Leopold Staff, Stanisław Grochowiak. 2. kazanie - w
epoce renesansu rozsławił Piotr Skarga, dzięki jego kazaniom gatunek ten stał
się narzędziem publicystyki religijnej i politycznej. 3. Kronika C. Filozofie:
1. Franciszkanizm - radosna filozofia wiary, głosząca miłość do świata,
braterstwo wszelkich żyjących istot, uwielbienie świata i jego piękna, radosną
wiarę w Boga oraz ideał ubóstwa. Występował przeciw okrucieństwu, nienawiści,
zabijaniu i chciwości. W swych utworach nawiązywali do niej między innymi Jan
Kochanowski (pieśni, fraszki), Leopold Staff ("Sonet szalony", "O miłości
wroga", "Przedśpiew"). 2. Augustynizm - dramat człowieka umieszczonego między
niebem a ziemią, a więc w niebycie. Dramat człowieka polega na ciągłym
rozerwaniu pomiędzy pragnieniem zwykłego, ludzkiego szczęścia na ziemi a
tęsknotą za wiecznością i ideałem nieba. Życie pomiędzy trwogą a nadzieją staje
się koszmarem. Jest to życie w świecie dualistycznym - czyli jakby dwoistym,
podwójnym, złożonym z przeciwstawnych wartości: dobro - zło, niebo - piekło,
zbawienie - potępienie, dusza - ciało. Człowiek musi wybierać pomiędzy tymi
wartościami, nie ma drogi pośredniej. Echa tej filozofii obecne są w
dekadentyzmie młodopolskim (u Tetmajera i Kasprowicza). D. Romantyzm: 1.
Nawiązanie treścią do epoki średniowiecza. Akcja wielu utworów toczy się w tej
epoce. ("Konrad Wallenrod", "Grażyna"). 2. Mit rycerza, który przejęli, uznali
i propagowali romantycy pochodzi prosto z wieków średnich. To średniowiecze
ukształtowało ideał rycerza o nieskazitelnej reputacji, człowieka honoru, do
krwi ostatniej walczącego o słuszną sprawę, odważnego i zdolnego do poświęceń.
To ten wzorzec moralny odrodził się w dobie romantyzmu. Przecież tragizm
Wallenroda polega na tym, że musi użyć podstępu i tym samym niweczy swój honor.
To sprzeniewierzenie się Bogu (plama na honorze rycerza) jest grzechem Konrada
z "Dziadów". Kordian nie może zabić cara, bo taki czyn jest sprzeczny z etosem
rycerskim, któremu wbrew sobie jest wierny. To honor, bardziej chyba niż
miłość, pcha Jacka Soplicę do zemsty na Stolniku. Typowym rycerzem jest hrabia
Henryk jako wódz arystokratów. 3. Baśniowość i fantastyka średniowiecznych
legend uaktywniła wyobraźnię romantyków. Smoki, jaszczury, uwięzione
księżniczki, turnieje rycerskie wprost z literatury średniowiecza przeszły do
świata utworów romantycznych. 4. Kult kobiety - damy rycerskiego serca. O nią i
w jej imieniu toczono pojedynki. Tylko jej ręka i jej serce mogły uszczęśliwić
rycerza, a odmowa była jego tragedią. Dama była nieskazitelna. Ten właśnie mit
stał się źródłem nieszczęśliwej miłości romantycznej i swoistego kultu kobiety
- anioła, wyznawanego w romantycznej literaturze. 5. Kult Matki Boskiej.
Średniowiecze w swej uduchowionej, religijnej namiętności składało hołd matce
Chrystusa, Najświętszej Marii Pannie. Romantyzm także. Zauważymy, że wiele jest
kłótni z Bogiem, szermierki słownej, buntu - ale nigdy wobec Marii. Mickiewicz
wyraźnie i wprost zaznacza to w rozmowie w celi więziennej ("Dziady" -część
III). Kult Marii uratował życie Kaprala, nawet Konrad nie pozwala złorzeczyć
temu imieniu. Słowacki pisze piękny hymn "Bogarodzica". Krasiński - obrońca
wiary ojców - główną i nieskazitelną "błogosławioną" bohaterkę obdarza imieniem
Marii. 6. Kult dawnych, rycerskich bohaterów. Romantycy wywoływali duchy
przeszłości, aby znaleźć wzorce postępowania dla swojego pokolenia. Roland,
Zawisza, Jagiełło... Najlepiej udowadnia to hasło zawarte w "Kordianie"
Słowackiego: "Polska Winkelriedem narodów!". Winkelried - szwajcarski rycerz
średniowieczny, który podczas bitwy ogarnął wrogie włócznie i wbił sobie w
pierś, by jego towarzysze mogli przejść. "Winkelried ożył" oznajmia Słowacki.
To kolejny akcent średniowieczny w romantyzmie.