Rachunek kalkulacyjny kosztów
1. Pojęcie, istota i cele kalkulacji
Kalkulacja, nazywana tak\
e rachunkiem kalkulacyjnym, jest jednym z podstawowych elementów rachunku kosztów. Pod pojęciem
kalkulacji nale\
y rozumieć zabiegi obliczeniowe zmierzające do ustalenia kosztu jednostkowego produktu w przekroju pozycji
kalkulacyjnych. Inaczej mówiąc, kalkulacja powinna dać odpowiedz
na pytanie, ile kosztuje (kosztowała lub będzie kosztować)
jednostka wyrobu lub usługi przyjęta jako przedmiot kalkulacji, wraz z przedstawieniem poszczególnych pozycji kosztów,
stanowiących komponenty jednostkowego kosztu własnego. Przy czym za przedmiot kalkulacji przyjmuje się tradycyjnie produkty
wyra\
one za pomocą odpowiedniej jednostki miary (sztuki, kilograma, metra kwadratowego itp.). Przedmiotem kalkulacji mogą być
więc wyroby gotowe i półfabrykaty lub usługi przeznaczone na sprzeda\
lub wykorzystywane na potrzeby wewnętrzne przez
podmioty wchodzące w skład przedsiębiorstwa.
Kalkulacja kosztów jest przeprowadzana dla spełnienia następujących celów:
" dostarczania informacji, które umo\
liwiają sporządzenie sprawozdań finansowych i statystycznych dla potrzeb
wewnętrznych i zewnętrznych,
" wsparcia zarządzających informacjami przy podejmowaniu decyzji,
" umo\
liwienia kontroli ponoszonych kosztów oraz realizacji zadań w zakresie obni\
ki kosztów.
Dokładne i prawidłowe ustalenie kosztów jednostkowych uzale\
nione jest od spełnienia kilku istotnych warunków, wśród których
najwa\
niejszymi są:
" zapewnienie odpowiedniej jakości i szczegółowości danych niezbędnych do przeprowadzenia czynności kalkulacyjnych,
dostarczanych przez rachunek kosztów,
" jakości ewidencji operacyjnej i statystycznej mierników charakteryzujących rozmiary efektów pracy,
" przyjęcie właściwej metody kalkulacji, uwzględniającej przebieg procesu technologicznego wytwarzania produktów,
specyfikę działalności danego podmiotu gospodarczego lub segmentu tej działalności,
" przyjęcie prawidłowych metod wyceny zu\
ycia czynników produkcji,
" dobór właściwych mierników charakteryzujących efekty działalności przedsiębiorstwa, a stanowiących przedmiot kalkulacji.
2. Obiekt kalkulacyjny i jednostka kalkulacyjna
Pod pojęciem obiektu kalkulacyjnego nale\
y rozumieć efekt działalności jednostki gospodarczej, którego dotyczy kalkulacja
jednostkowego kosztu wytworzenia. Obiektem kalkulacji jest więc wyrób, półfabrykat lub usługa.
Biorąc pod uwagę typ produkcji realizowanej przez jednostkę gospodarczą, mo\
na wyró\
nić:
" indywidualne obiekty kalkulacyjne kosztów,
" zbiorcze obiekty kalkulacyjne kosztów.
Indywidualne obiekty kalkulacyjne znajdują zastosowanie w jednostkach gospodarczych wytwarzających produkty jednorodne. Mogą
być równie\
stosowane przy produkcji niejednorodnej, jednak\
e pod warunkiem, \
e ka\
dy rodzaj produktu stanowi odrębny
przedmiot kalkulacji kosztów. Oznacza to, \
e produkty lub grupy produktów powinny być dokładnie określone co do konstrukcji,
wyposa\
enia, właściwości u\
ytkowych, gabarytów lub innych cech. Dzięki temu zapobiega się zaliczaniu tych samych wyrobów
do ró\
nych obiektów kalkulacyjnych. Indywidualnych obiektów kalkulacyjnych nie mogą tworzyć zatem produkty:
" do wytwarzania których zu\
ywa się materiały wsadowe ró\
niące się w istotny sposób, nawet je\
eli produkty te podlegają
identycznym procesom przerobu,
" wytwarzane z takich samych surowców, lecz w procesie przerobu zachodzą istotne ró\
nice.
Zbiorcze obiekty kalkulacyjne kosztów znajdują zastosowanie przede wszystkim przy produkcji wieloasortymentowej. Zbiorcze
obiekty kalkulacyjne kosztów tworzone są z produktów zbli\
onych do siebie rodzajem. Tworzenie zbiorczych obiektów
kalkulacyjnych kosztów uzasadnione jest zatem wtedy, gdy w programie produkcji znajdują się wyroby wykonywane z jednorodnych
materiałów, przy u\
yciu takich samych maszyn i urządzeń, ró\
niące się między sobą nielicznymi parametrami techniczno-
eksploatacyjnymi. Ten typ obiektów kalkulacyjnych występuje przykładowo we włókiennictwie, w przemyśle obuwniczym,
ceramicznym, odlewniczym itp.
Kalkulacja kosztu jednostkowego jest przeprowadzana wówczas w sposób uproszczony. Kosztem jednostkowym produktu mo\
e być
zatem koszt średniowa\
ony wszystkich produktów grupy lub koszt wybranego reprezentanta grupy produktów. Przy czym wyrób-
reprezentant powinien:
" charakteryzować się typowymi dla całej grupy właściwościami i technologią wytwarzania,
" stanowić określoną, istotną część wartości wszystkich produktów danej grupy,
" wykazywać rentowność i pracochłonność zbli\
oną do średniej rentowności i pracochłonności całej grupy.
Z reguły pozostałe wyroby w grupie ró\
nią się od reprezentanta, wobec czego ustala się odpowiednie współczynniki korygujące
(najczęściej na podstawie kalkulacji wstępnej), dzięki czemu mo\
na dokładniej skalkulować koszty jednostkowe.
Obiekty kalkulacyjne kosztów mo\
na tak\
e klasyfikować przy zastosowaniu kryterium stopnia przetworzenia przedmiotu kalkulacji.
Wyodrębnia się zatem:
" ostateczne obiekty kalkulacyjne kosztów,
" przejściowe obiekty kalkulacyjne kosztów.
Ostatecznymi obiektami kalkulacyjnymi kosztów są przedmioty kalkulacji stanowiące produkty gotowe (wyroby gotowe lub usługi),
które przeszły wszystkie fazy procesu produkcyjnego w danej jednostce gospodarczej.
Jako przejściowe obiekty kalkulacyjne kosztów mogą występować półfabrykaty. Stosowanie przejściowych obiektów kalkulacyjnych
stosuje się wtedy, gdy półfabrykat:
" podlega sprzeda\
y,
" jest wykorzystywany w dalszych fazach procesu wytwórczego,
" jest częściowo wytwarzany w danej jednostce, a częściowo nabywany na zewnątrz,
" jest magazynowany i objęty ewidencją ilościowo-wartościową.
Dla uzyskania prawidłowych wyników kalkulacji wa\
ne jest równie\
, obok właściwego doboru obiektów kalkulacji, ścisłe określenie
jednostki kalkulacyjnej kosztów. Jednostka kalkulacyjna pozwala na ilościowe wyra\
enie obiektu kalkulacyjnego. Iloczyn jednostki
kalkulacyjnej przez liczbę tych jednostek stanowi po prostu miarę obiektu kalkulacyjnego. W rachunku kalkulacyjnym kosztów
powinny być stosowane takie jednostki kalkulacyjne kosztów, które są najbardziej adekwatnymi jednostkami miary wytwarzanej
produkcji.
W praktyce zastosowanie znajdują dwa rodzaje jednostek miary, których wybór uzale\
niony jest od typu produkcji oraz
obowiązujących jednostek miary:
" naturalne jednostki kalkulacyjne,
" umowne jednostki kalkulacyjne.
Za przedmioty kalkulacji wyra\
one w naturalnych jednostkach miary uwa\
a się przedmioty wyra\
one przykładowo w sztukach,
litrach, kilogramach, lub ich wielokrotnościach, przyjętych w obrocie handlowym lub towarowym (np. tonach, hektolitrach itp.).
Naturalne jednostki kalkulacyjne mają zastosowanie przy produkcji jednorodnej.
Je\
eli dla danej grupy wyrobów występują trudności w stosowaniu jednakowych jednostek naturalnych, wówczas zastosowanie
znajdują umowne jednostki kalkulacyjne. Dzieje się tak zwłaszcza przy szerokim asortymencie produkcji, kiedy du\
a liczba
produktów komplikuje ustalanie kosztów przy u\
yciu jednostek naturalnych. Przy czym umowne jednostki kalkulacyjne mo\
na
stosować wtedy, gdy zró\
nicowane produkty są spokrewnione pod względem przeznaczenia, przebiegu procesu technologicznego,
struktury kosztów, zu\
ywanych materiałów i surowców.
Typowymi sytuacjami, kiedy zastosowanie znajdują umowne jednostki kalkulacyjne, są:
" przyjęcie innej naturalnej jednostki miary produktów, umo\
liwiającej przeliczenie ró\
nych rodzajów produktów
(wyra\
onych np. w sztukach) na produkty umowne wyra\
one przykładowo w kilogramach, roboczogodzinach, metrach itp.
Na przykład w zakładzie wytwarzającym produkty ze szkła za przedmiot kalkulacji mo\
na przyjąć kilogram lub tonę
wyrobów bez względu na ich kształt, wielkość czy przeznaczenie,
" przeliczenie produktów o ró\
nych cechach na produkty o cechach typowych, przy jednoczesnym zachowaniu naturalnej
jednostki miary produktów pierwotnych. Sytuacja taka występuje przykładowo w zakładach chemicznych, gdzie
przeliczeniu podlegają produkty o ró\
nej zawartości czystej substancji na produkty o typowej lub standardowej zawartości
czystej substancji.
Zadaniem kalkulacji jest, jak ju\
wcześniej zauwa\
ono, oprócz ustalenia wysokości jednostkowego kosztu własnego, przedstawienie
jego struktury. Chodzi zatem o wyznaczenie zakresu pozycji kalkulacyjnych kosztu jednostkowego. Jest to nieodzowne z punktu
widzenia potrzeb zarządzania, jeśli ma ono wpływać na świadomą realizację zasad efektywności ekonomicznej funkcjonowania
jednostki gospodarczej.
Struktura kosztu jednostkowego prezentowana jest w kalkulacyjnym układzie kosztów. Kalkulacyjny układ kosztów pozwala uzyskać
informacje, na co zostały poniesione koszty w przedsiębiorstwie. Celem stosowania układu kalkulacyjnego jest ustalenie związku
poszczególnych pozycji kosztów całkowitych z technologią i organizacją procesu produkcyjnego.
U podstaw układu kalkulacyjnego le\
y podział kosztów na bezpośrednie i pośrednie. Przypomnijmy, i\
koszty bezpośrednie obejmują
te składniki kosztów, które mo\
na jednoznacznie przyporządkować - na podstawie dokumentów z
ródłowych - poszczególnym
rodzajom wyrobów czy usług. Zalicza się do nich m.in.: materiały bezpośrednie, robociznę bezpośrednią albo koszty obróbki obcej
konkretnego wyrobu. Za koszty pośrednie przyjmuje się te składniki kosztów, których nie mo\
na odnieść do konkretnych produktów
na podstawie dokumentacji z
ródłowej albo mo\
na, lecz jest to ekonomicznie nieuzasadnione (zbyt kosztowne). Koszty pośrednie
ponoszone na wydziałach produkcyjnych nazywane są kosztami wydziałowymi. Obejmują one m.in.: koszty ruchu maszyn
i urządzeń, koszty wynagrodzeń kierownictwa wydziałów, koszty amortyzacji, koszty utrzymania pomieszczeń oraz koszty świadczeń
otrzymanych od wydziałów pomocniczych.
Typowy układ kalkulacyjny kosztów przedstawiono w poni\
szej tabeli.
Układ kalkulacyjny kosztów stosowany w budownictwie i w przemyśle
Tabela 5
Lp. Budownictwo Przemysł
1. Materiały bezpośrednie Materiały bezpośrednie
2. Koszty zakupu Koszty zakupu
3. Wynagrodzenia bezpośrednie Robocizna bezpośrednia
4. Narzuty na wynagrodzenia Energia technologiczna
5. Sprzęt technologiczny Obróbka obca
6. Transport technologiczny Narzędzia specjalne
7. Inne koszty bezpośrednie Inne koszty bezpośrednie
8. Koszty ogólne budowy Koszty wydziałowe
9. Koszty zarządu Koszty sprzeda\
y
10. Koszty zarządu
W zale\
ności od potrzeb określonego przedsiębiorstwa przedstawiony układ kalkulacyjny mo\
e być odpowiednio modyfikowany
(uproszczony lub rozbudowany). Konkretny układ kalkulacyjny kosztów stosowany w jednostce gospodarczej jest określany
w zakładowym planie kont.
3. Rodzaje kalkulacji
Kalkulacja kosztów wytworzenia produktów mo\
e być sporządzana w ró\
nych momentach i na podstawie danych pochodzących
z ró\
nych okresów. W zale\
ności od czasu sporządzania kalkulacji wyró\
nia się:
" kalkulację ex ante, nazywaną tak\
e wstępną,
" kalkulację ex post.
Kalkulacja wstępna (jak wszystkie kalkulacje sporządzane w trybie ex ante) jest sporządzana przed rozpoczęciem produkcji wyrobu
lub świadczenia usługi. Obliczenia przeprowadzane w ramach kalkulacji wstępnej opierają się na przewidywanym zu\
yciu
materiałów, czasu pracy, usług obcych itp. na jednostkę produktu. Punktem wyjścia do przeprowadzenia kalkulacji wstępnej są
informacje dotyczące cen materiałów, stawek wynagrodzeń, kosztów rzeczywistych z okresów ubiegłych, kosztów planowanych itp.
Kalkulacja wstępna mo\
e przybierać charakter kalkulacji ofertowej, planowej lub normatywnej.
Kalkulację ofertową przygotowują z reguły jednostki gospodarcze realizujące produkcję jednostkową lub małoseryjną. Dzięki
kalkulacji ofertowej potencjalny odbiorca otrzymuje informację o cenie wyrobu, producent natomiast - o przewidywanych kosztach
oraz rentowności produkcji. Przygotowanie kalkulacji ofertowej odbywa się w czasie, kiedy nie ma jeszcze dokładnych opracowań
dotyczących konstrukcji i technologii, zatem jest to kalkulacja o charakterze orientacyjnym. Głównym celem kalkulacji ofertowej jest
stworzenie mo\
liwości dla podjęcia decyzji, czy jednostka powinna podjąć się wykonania zamówienia.
Podstawą kalkulacji planowej są zało\
enia przyjęte przy sporządzaniu planów produkcyjnych i finansowych (tzw. bud\
etów).
Przygotowanie kalkulacji planowej powinno uwzględniać normy zu\
ycia środków produkcji, normy wydajności pracy oraz
przewidywane efekty usprawnień techniczno-organizacyjnych. Planowany koszt jednostkowy słu\
y w szczególności do:
" tworzenia racjonalnych planów produkcyjnych i sprzeda\
y, umo\
liwiających osiągnięcie maksymalnego zysku przy
uwzględnieniu sytuacji na rynkach zbytu,
" realizacji polityki zaopatrzenia,
" racjonalizacji kosztów.
Inną odmianą kalkulacji wstępnej jest kalkulacja normatywna (standardowa), sporządzana w przypadku prowadzenia przez
przedsiębiorstwo rachunku kosztów normatywnych (standardowych). Jest to kalkulacja, którą przygotowuje się w oparciu
o obowiązujące w momencie jej sporządzania normy techniczne, ceny i bud\
ety kosztów pośrednich. Kalkulacja normatywna
prowadzi do obliczenia normatywnego kosztu jednostkowego produktu, a zatem umo\
liwia kontrolę poniesionych kosztów poprzez
ewidencję odchyleń od przyjętych norm. Jest ona stosowana głównie w odniesieniu do produkcji powtarzalnej, względem której
normowanie zu\
ycia jest mo\
liwe i opłacalne.
Przykład 1
I. Zało\
enia:
1. Przedsiębiorstwo "X" wytwarza cztery rodzaje wyrobów: A, B, C, D w trzech wydziałach produkcji podstawowej I, II, III. W
okresie sprawozdawczym planuje się poniesienie następujących kosztów:
Dane dotyczące kosztów i produkcji przedsiębiorstwa "X"
Tabela 6
Pozycje kalkulacyjne A B C D Razem
Materiały bezpośrednie 200 300 100 150 750
Robocizna bezpośrednia
Wydział I 100 80 50 140 370
Wydział II 250 200 120 100 670
Wydział III 150 40 60 80 330
Narzędzia i przyrządy specjalne 20 40 31 50 141
Koszty wydziałowe wydziału I 375 375
Koszty wydziałowe wydziału II 1.005 1.005
Koszty wydziałowe wydziału III 924 924
Koszty ogólnego zarządu 1.065 1.065
Koszty sprzeda\
y 639 639
Czas pracy (rbg) 150 200 120 300 770
Wielkość produkcji 20 40 15 8
2. Zu\
ycie materiałów bezpośrednich obcią\
one jest narzutem kosztów zakupu w wysokości 10%, narzuty na wynagrodzenia
wynoszą 20%. Koszty wydziału I rozlicza się w proporcji do wartości materiałów bezpośrednich (bez kosztów zakupu), wydziału II
w stosunku do robocizny tego wydziału (bez narzutów), wydziału III w stosunku do liczby roboczogodzin. Koszty ogólnego zarządu
rozliczane są w stosunku do kosztu wytworzenia, koszty sprzeda\
y w proporcji do fabrycznego kosztu wytworzenia.
II. Ustalenie planowanego kosztu wytworzenia wyrobów A, B, C, D:
Planowany koszt własny sprzeda\
y mo\
na ustalić, rozliczając na produkty planowane koszty pośrednie, a więc koszty zakupu, koszty
wydziałowe, koszty zarządu oraz koszty sprzeda\
y. Aby tego dokonać, posłu\
ymy się tradycyjną i powszechnie stosowaną metodą
narzutów kosztów pośrednich. W tym celu wyliczymy wskaz
niki narzutów, stosując przyjęte w przykładzie klucze rozliczeniowe
kosztów pośrednich:
a) wskaz
nik narzutu dla kosztów wydziałowych wydziału I:
KWI 375
WNkwl = = = 0,5
MB 750
gdzie:
WNkwI - wskaz
nik narzutu kosztów wydziałowych wydziału I,
KWI - koszty wydziałowe wydziału I,
MB - materiały bezpośrednie (stanowiące w przykładzie klucz rozliczeniowy dla kosztów wydziału I);
b) wskaz
nik narzutu dla kosztów wydziałowych wydziału II:
KWII 1.005
WNkwII = = = 1,5
RB 670
gdzie:
WNkwII - wskaz
nik narzutu kosztów wydziałowych wydziału II,
KWII - koszty wydziałowe wydziału II,
RB - robocizna bezpośrednia (stanowiące w przykładzie klucz rozliczeniowy dla kosztów wydziału II);
c) wskaz
nik narzutu dla kosztów wydziałowych wydziału III:
KWIII 924
WNkwIIl = = = 1,2
Lrbg 770
gdzie:
WNkwIII - wskaz
nik narzutu kosztów wydziałowych wydziału III,
KWIII - koszty wydziałowe wydziału III,
Lrbg - liczba roboczogodzin (stanowiąca w przykładzie klucz rozliczeniowy dla kosztów wydziału III).
Rozliczenie kosztów zakupu i kosztów wydziałowych na produkty
Tabela 7
Poz. Pozycje kalkulacyjne A B C D Razem
1. Materiały bezpośrednie 200 300 100 150 750
2. Koszty zakupu (narzut 10%) poz. 1 x 10% 20 30 10 15 75
3. Robocizna bezpośrednia
a) Wydział I 100 80 50 140 370
b) Wydział II 250 200 120 100 670
c) Wydział III 150 40 60 80 330
4. Narzut ZUS (20%) poz. 3 (a + b + c) x 20% 100 64 46 64 274
5. Narzędzia i przyrządy specjalne 20 40 31 50 141
6. Koszty wydziałowe wydziału I
(50% kosztów materiałów bezpośrednich) 150 50 375
poz. 1 x 50% 100 75
7. Koszty wydziałowe wydziału II 375 300 180 150 1.005
(150% kosztów robocizny) poz. 3b x 150%
8. Koszty wydziałowe wydziału III 180 240 144 360 924
(120% liczby roboczogodzin)
9. Koszt wytworzenia produktów 1.495 1.444 791 1.184 4.914
:
poz. 1- 8
10. Wielkość produkcji 20 40 15 8
11. Koszt jednostkowy produktu 74,75 36,10 52,73 148,00
poz. 9/poz. 10
Dzieląc planowane koszty wytworzenia produktów przez docelową wielkość produkcji otrzymaliśmy planowany jednostkowy koszt
wytworzenia produktu. Analogicznie, przy zastosowaniu metody narzutów, mo\
na rozliczać koszty ogólnego zarządu oraz koszty
sprzeda\
y (pozaewidencyjnie). Otrzymamy wówczas planowany jednostkowy koszt własny produktów.
Kalkulacja ex post sporządzana jest na koniec danego okresu obrachunkowego na podstawie faktycznie poniesionych kosztów.
Kalkulacja ex post mo\
e przybierać charakter kalkulacji wynikowej lub sprawozdawczej.
Kalkulacja wynikowa sporządzana jest po wytworzeniu produktu (wykonania usługi), a opiera się na kosztach rzeczywistych ujętych
w dokumentacji i ewidencji. Zazwyczaj kalkulacja wynikowa zestawiana jest dla potrzeb wewnętrznej oceny poziomu poniesionych
kosztów. Aby umo\
liwić dokonanie porównania informującego o wzroście lub obni\
ce kosztów, budowa i zasady kalkulacji
wynikowych powinny być zgodne z budową kalkulacji planowych.
Kalkulacja sprawozdawcza wykazuje cechy podobne do tych, którymi charakteryzuje się kalkulacja wynikowa. Analogicznie
do kalkulacji wynikowej, sporządzana jest po zakończeniu produkcji w danym okresie. Kalkulacja sprawozdawcza ma jednak
charakter zewnętrzny, co oznacza, \
e sporządzana jest w celu wyceny zapasu produktów do bilansu oraz produktów sprzedanych
w rachunku zysków i strat.
4. Metody kalkulacji
Koszt jednostkowy oraz jego strukturę mo\
na ustalić przy pomocy ró\
nych metod kalkulacji. Przyjęcie odpowiedniej metody
kalkulacji do ustalenia jednostkowego kosztu wytworzenia jest uzale\
nione od organizacji i technologii stosowanej przy wytwarzaniu
wyrobów lub świadczeniu usług w danej jednostce gospodarczej. Na ogół wyró\
nia się dwie podstawowe metody, a mianowicie:
" kalkulację podziałową,
" kalkulację doliczeniową.
Kalkulacja podziałowa ma zastosowanie w przypadku produkcji prostej, a więc wtedy, gdy wyroby wytwarzane są z reguły
w jednym, nieprzerwanym cyklu produkcyjnym. Produkcja prosta dotyczy jedynie produkcji masowej. Przykładem produkcji prostej
mo\
e być produkcja cementu, energii elektrycznej, zapałek, wydobycie węgla itp. Kalkulacja podziałowa polega na podzieleniu sumy
poniesionych w danym okresie kosztów, zarówno bezpośrednich jak i pośrednich, przez liczbę wytworzonych w tym okresie
produktów. Cechą charakterystyczną tej metody kalkulacji jest to, \
e ustalony z jej zastosowaniem koszt jednostkowy jest kosztem
przeciętnym.
Kalkulacja podziałowa występuje w kilku odmianach:
" kalkulacja podziałowa prosta,
" kalkulacja podziałowa ze współczynnikami,
" kalkulacja podziałowa odjemna.
Kalkulacja podziałowa prosta stosowana jest w przypadku produkcji masowej jednego asortymentu wyrobów.
Kalkulacja podziałowa ze współczynnikami znajduje zastosowanie w przypadku produkcji masowej ró\
nych wyrobów
produkowanych z tego samego surowca, przy pomocy tych samych technologii, maszyn i urządzeń oraz za pomocą takich samych
zabiegów produkcyjnych. Ta metoda kalkulacji mo\
e mieć zastosowanie na przykład przy produkcji ceramiki budowlanej,
w szklarstwie, piekarnictwie itp.
Kalkulacja podziałowa odjemna ma zastosowanie w jednostkach, w których przy produkcji wyrobu (lub wyrobów) głównego
otrzymuje się "przymusowo" produkt lub produkty uboczne. Przykładem jednostek gospodarczych, które stosują kalkulację
podziałową odjemną mogą być przedsiębiorstwa mleczarskie, browary albo zakłady chemii cię\
kiej.
Wraz z rosnącą liczbą ró\
nych wyrobów wytwarzanych w jednym przedsiębiorstwie oraz skracaniem wielkości serii produkcyjnych
poszczególnych wyrobów mo\
liwości zastosowania kalkulacji podziałowej stają się coraz bardziej ograniczone. W praktyce rzadko
bowiem spotyka się przypadki jednorodności produkcji wyrobów w skali całego przedsiębiorstwa, warunkujące mo\
liwość
zastosowania kalkulacji podziałowej. W tych warunkach rośnie znaczenie drugiej metody kalkulacji, którą jest kalkulacja
doliczeniowa.
W ramach kalkulacji doliczeniowej wyró\
nia się dwie odmiany:
" kalkulację doliczeniową zleceniową,
" kalkulację doliczeniową asortymentową.
Kalkulacja doliczeniowa zleceniowa ma zastosowanie w produkcji jednostkowej małoseryjnej. Przedmiotem kalkulacji jest wówczas
konkretne zlecenie produkcyjne, obejmujące część składową wyrobu gotowego, wyrób gotowy lub serię wyrobów.
Kalkulacja doliczeniowa asortymentowa stosowana jest w produkcji seryjnej i wielkoseryjnej zło\
onej (monta\
owej). Przedmiotem
kalkulacji jest konkretny asortyment produkowanych wyrobów, dla którego otwiera się odpowiednie urządzenie ewidencyjne (tzw.
kartę kalkulacyjną), słu\
ące do gromadzenia kosztów związanych z produkcją danego asortymentu.
Wymienione odmiany kalkulacji doliczeniowej są stosowane w jednostkach gospodarczych o produkcji zło\
onej, monta\
owej.
Produkcję monta\
ową charakteryzuje to, \
e produkowane wyroby składają się z wielu części, produkowanych i montowanych w
jednym lub kilku wydziałach, zale\
nie od organizacji wydziałów produkcyjnych, które mogą być tworzone według struktury
przedmiotowej lub technologicznej.
Przedstawione w opracowaniu metody kalkulacji (podziałowa i doliczeniowa) zostaną szczegółowo opisane w kolejnych numerach
Zeszytów Metodycznych Rachunkowości.