SOCJOLOGIA
1. Oblicza socjologii:
1) Socjologia jako dyscyplina naukowa
a) Instytucjonalne usytuowanie socjologii
b) Przedmiot socjologii
c) Swoistość metod
d) Własna historia i dorobek
2) Socjologia jako wiedza społeczna:
a) Wiedza o innych uczestnikach społeczeństwa
b) Wiedza o nas samych
3) Socjologia jako swoista perspektywa w patrzeniu na rzeczywistość
2. Perspektywa socjologiczna:
�� Rzeczywistość nie musi być taka, jaka nam się wydaje (Poznanie jest zawsze subiektywne,
powiązane z systemem wartości)
�� Rzeczywistość społeczna ma wiele znaczeń
�� Ważne są nie tylko fasady zachowań, istotne również to, co jest za nimi (etykiety)
��  Nikt nie jest samotną wyspą  istniejemy w sieci relacji interpersonalnych (jesteśmy w
powiązaniu z innymi)
Oczekiwania kształtują nasze zachowania, np. mama każe zakładać dziecku czapkę w zimie, a
dziecko gdy wyjdzie z domu zdejmuje ją  paradoksalnie odreagowanie jest
podporządkowaniem. Nasz proces decyzyjny polega na podporządkowaniu się innym.
 Myślę więc jestem Kartezjusz.
�� Jeżeli myślę  to jestem
�� Istnieję poprzez swoje myślenie  każdy  wymyśla siebie  Procesy myślowe nas stwarzają.
�� Poprzez myślenie uczestniczę w życiu społecznym
�� Recepcja świata i działania w nim np. praca nas definiuje, sytuacja w której się znajdujemy
np. kierowca w autobusie.
Przedmiot zainteresowania socjologii ogranicza się do takich działań, które dotyczą człowieka
myślącego -> refleksja. Element refleksyjności jest podstawowym elementem który kreuje nasze
postępowanie. Racjonalność  uruchamianie procesów myślowych nie musi być mądre odwołuje się
do jakiegokolwiek sposobu myślenia.
 Człowiek  istota społeczna Arystoteles.
�� Nie ma człowieka bez społeczeństwa
�� Konieczność społecznego umiejscowienia się:
o Kto Ty jesteś?
o Struktura świata społecznego: swój- wróg- inny
1
SOCJOLOGIA
�� Człowiek jest taki jakie społeczeństwo:
o Różne kultury a  zakorzenienie kulturowe
o Socjalizacja  różne wzory i role społeczne
o Definiowanie sytuacji
�� Człowiek w sieci powiązań z innymi jednostkami:
o Presje formalne i nieformalne
o Człowiek społeczny  wolny czy zniewolony?
�� Społeczeństwo  szansa czy ograniczenie?
Przyswojenie języka staje się podstawą naszego myślenia.
Bycie w społeczeństwie podsuwa nam odpowiedz
na pytanie kim jesteśmy, kim są inni  identyfikacja
innych. Przykładowo: Poznanie kogoś: Jak się nazywasz? Następnie pytania o tożsamość.
Otoczenie dzielimy na 3 kategorie (mogą być one krzywdzące):
1) Swój  Identyfikacja nie budzi zaniepokojenia. Kredyt zaufania.
2) Wróg  musimy się ich bać. Możemy z nim walczyć w sposób otwarty.
3) Inni  nic o nich nie wiadomo. Osoby stanowiące największe zagrożenie. Nie możemy się bronić
bo nie jest naszym wrogiem, ale też nie jest naszym przyjacielem. Musimy się go pozbyć.
Swój wróg  wiemy czego się po nim spodziewać, lepiej dbać o wroga bo pojawi się wróg nieznany i
trzeba będzie go poznawać. Np. Kargul i Pawlak; organy obronne w różnych krajach i mafie które już
dobrze znają.
Nakłady finansowe na utrzymanie
Wrogowie przebywają w więzieniu.
więz
nia są większe niż na chorych w
Inni w zakładzie psychiatrycznym
zakładach psychiatrycznych -> lepszy
(zamykamy go żeby nic nie zrobił,
wróg niż inny.
profilaktycznie go zamykamy).
Problem co zrobić z innym to nie tylko problem innych ale tych wokół nich np. opowiastka o
Polakach na północy Anglii jak niesłusznie zostali posądzeni o kradzież płytek ceramicznych i
przestali otrzymywać zlecenia na remonty. Zaczęli wtedy mówić że są z Galicji a nie Polski. Każdy z
nas ma tożsamość zbiorową i indywidualną. Ucząc się języka przejmujemy pewne style myślenia.
Społeczeństwo Polskie: chcąc czegoś dowieść odwołujemy się do przeszłości, historii. Myślimy
historycznie. Kultywujemy powiązania społeczne. Każdy z nas jest zdeterminowany historycznie,
zakorzenieni w społeczeństwie.
Toksyczni rodzice zawężają możliwości i sposoby myślenia. Patologiczni rodzice  zmuszają do
dokonywania wyborów. Każdy z nas ma największą szansę przejąć rolę rodzica  pozycję jaką
zajmuje w społeczeństwie.
Czy człowiek społeczny (funkcjonujący w społeczeństwie) chce (może) być wolny?
Robinson Crusoe był tak długo wolny jak długo nie było Piętaszka -> paradoksalnie niewolnik go
zniewolił. Bezludna wyspa  nie musimy spełniać niczyich oczekiwań, jesteśmy wolni. Pełne
zniewolenie  stan zakochania.
2
SOCJOLOGIA
Społeczeństwo z jednej strony to szansa:
�� Język daje struktury
�� Tożsamość którą daje społeczeństwo
�� Kształtuje nasz sposób myślenia, nawyki
�� Pewne wzorce funkcjonują w nas na poziomie bezrefleksyjnym
Dygresja: Badanie nad Hipisami. Po wyzwoleniu się z ideologii hipisowskiej zostali lekarzami
prawnikami, dyrektorami fabryk -> powielanie ścieżki rodziców.
Dwóch zdających maturę  jeden wybierał drogę ojca (stabilizacja) drugi wyjazd z miasta i
poszukiwanie innej drogi.
Bill Gates swoim dzieciom w testamencie zapisał coś na dobry start, nie zapisał swoich udziałów, aby
same dążyły do sukcesu.
Zachowania społeczne  Max Weber.
Działanie społeczne
racjonalne odruchowe
tradycjonalne emocjonalne
racjonalne
Celowo- Zasadniczo-
racjonalne racjonalne
Tradycjonalne  ich uzasadnieniem będzie tradycja, wszystko to co zdarzyło się wcześniej, tu i teraz
się dzieje ale przyczyny będziemy upatrywać w przeszłości np. Wigilia  działanie tradycjonalne.
Działanie te, są w pewnym sensie zachowaniem ciągłości pomiędzy tym co kiedyś robiliśmy a teraz.
Wprowadzenie innej tradycji nawiązującej do innej, jej pochodne; kultywujemy tradycję, bo chcemy
zachować powiązanie.
Emocjonalne  uzasadnieniem są emocje, które podlegają w pewnej mierze racjonalności. Czynnik
emocjonalny dopełnia zachowanie np. czasami emocjonalne zachowania skrywają inne.
Zasadniczo-racjonalne  nie dla korzyści ale dla zasady. Różnymi zasadami się kierujemy. Zasady nie
mogą być ze sobą sprzeczne. Nasze systemy wartości nie są sprzeczne ale mogą wywoływać
sprzeczne oczekiwania.
3
SOCJOLOGIA
Celowo-racjonalne  najważniejszy jest cel do którego dążymy. Ludzie, którzy wykonują tego typu
zachowania, nie są dobrze widziani. Działanie te mają nie najlepszy odbiór. Staramy się unikać takich
działań. Zachowaniu, które wygląda na celowe przypisujemy coś innego aby je zamaskować.
np. oddaję pieniądze które znalazłem -> działanie zasadniczo-racjonalne. Wszystko zależy jednak od
tego jak my dane zachowanie postrzegamy. Możemy dokonać przewartościowania, np. nie chciałem
zabrać tych pieniędzy ale musiałem.
Zachowania społeczne  Vilfredo Parato (dla niego wszystkie zachowania ukierunkowane są na
cel).
Czynności (relacja: cel  środki)
a) Czynności logiczne (rzadkie i skuteczne)  istnieje w nich obiektywna zależność między
celem a środkami np. wzór na trójkąt + dane = wynik. Wykonując schemat osiągnie się cel.
Uczenie się do egzaminu, pisanie ściągi  pozalogiczne, relacja między celem a środkami nie
ma charakteru logicznego.
b) Czynności pozalogiczne (najczęstsze, mogą być skuteczne ale nie muszą)  nie ma gwarancji
że dany wybór działania przyniesie upragniony cel. Czynności pozalogiczne dominują w
społeczeństwie.
c) Czynności nielogiczne (rzadkie, nieskuteczne)  nie ma relacji pomiędzy celem a środkami ->
realizujemy pewne działanie mimo, że wiemy że nie osiągniemy celu.
Wszystko co robimy zdradza nasz sposób myślenia i postrzeganie rzeczywistości.
Konstruowanie zachowań społecznych.
Pareto  cele które sobie wyznaczamy to nie cele dowolne.
4
SOCJOLOGIA
Zachowania społeczne  Vilfredo Pareto.
1. Rezydua 2. Derywacje (konstruowanie ich aby
ukryć nasze zachowanie)
(rdzeń zachowań, to one decydują jakie
zachowanie wykonujemy)
1) Rezydua uzewnętrzniania uczuć 1) Odwoływanie się do ogólnie
przyjętych norm (tak już jest, tak
(wyrasta z faktu, że jesteśmy istotami
trzeba; to co inni robią, takie normy
społecznymi)- aby otrzymać pocieszenie.
społeczne, nie ma się co dziwić)
(Przyjaciel-> wysłuchujemy się nawzajem)
2) Odwoływanie się do autorytetu (to
2) Rezydua indywidualizmu np.
tarcze za którymi możemy się schować
ekstrawaganckie ubranie aby nas
 np. w dzieciństwie  nie bo mama mi
zapamiętali
nie pozwoli ; nauka  amerykańscy
3) Rezydua towarzyskości  ustalanie
naukowcy dowiedli, że...
hierarchii ważności i atrakcyjności
3) Odwoływanie się do zasad i uczuć (np.
4) Rezydua utrwalania grupy  wynika z
tego nie mogę zrobić, moje zasady,
pewnych kalkulacji otoczenia nie
moje uczucia mi na to nie pozwalają).
każde wiąże się z utrwalaniem np.
4) Wykorzystywanie niejasności języka,
pokazanie pracownikom że oni
ktoś nam zwraca uwagę np. z
le użyłeś
zyskują bo on założył firmę dla nich
tego słowa, składnia z
le, powinno
5) Rezydua sexu  np. zaproszenie na
brzmieć inaczej-> chodzi tu o to żeby
kolację ze śniadaniem, do kina
podyskutować, a im dłużej o języku
tym mniej o zachowaniu.
5
SOCJOLOGIA
Teoria potrzeb Abrahama Maslowa.
Estetyczne
Wiedza
Samorealizacja
Miłość, przynależności
Uznanie, szacunek
Bezpieczeństwa (unikanie zagrożenia)
Biologiczne
dygresja:
Społeczeństwo biedne: nie myślimy o tym, że ktoś może się tam odchudzać. Gdybyśmy nie byli
pewni, że w lodówce coś jest to byśmy się nie odchudzali np. będąc w schronie wychodzimy z niego
gdy skończy się jedzenie w jego poszukiwaniu -> musimy zaspokoić potrzebę biologiczną dopiero
potem potrzebę bezpieczeństwa. Jednakże wyjaśnienie naszych codziennych zachowań nieadekwatnie
tłumaczy teoria potrzeb Maslowa.
Teoria potrzeb F. Znaniecki (znany ze swej działalności w Stanach), W. Thomas (wybitny
amerykański socjolog)
Poprzez jedno działanie możemy zaspokajać różne potrzeby. Nasze potrzeby nie są zhierarchizowane.
Cztery typy potrzeb podstawowych:
1. Bezpieczeństwo (poszukiwanie stabilnych elementów)
Np. Studia (przyjście na zajęcia), potrzeba prywatnej przestrzeni  do której pozostałe osoby muszą
się dostosować, może to być potrzeba własnego mieszkania/ pokój; stabilizacja  zaplanowanie dnia
dzisiejszego dla innych planowanie następnego dnia to czas stracony.
2. Uznanie (społeczny system nagród i kar)
Nie tracimy uznania kiedy unikamy kar; w grupie w której nikt nas nie akceptuje niesłychanie trudno
funkcjonować.
3. Oddz
więk emocjonalny
Umiejętność budowania relacji -> zaangażowanie innych w nasze życie. W życiu obcych nam osób
trudno jest funkcjować.
4. Nowe doświadczenia  przezwyciężanie rutyny
Dla niektórych cel w życiu, dla innych dodatkowy element. Doświadczenia innych mogą zaspokoić
nasze doświadczenia (np. film dokumentalny). Nowa wiedza już wystarczy.
Potrzeba bezpieczeństwa i nowe doświadczenia trochę się wykluczają.
Oddz
więk emocjonalny to dopiero obecność emocji zwrotnych nie tylko obdarzanie kogoś uczuciem,
np. sekretarz się rozchorował  kto go zastąpi? Przyjaciel się rozchorował  co mu jest i jak mu
6
SOCJOLOGIA
pomóc? W środowisku rodzinnym relacje zawodowe nie zdają egzaminu; w środowisku
pracowniczym relacje rodzinne nie zdają egzaminu.
Konkurencyjny układ (dominująco recesywny)  potrzeby uznania i oddz
więk emocjonalny (nie
można ich zmaksymalizować kosztem drugiej.
Zatem nie da się dążyć i do uznania i do oddz
więku emocjonalnego. Przy bezpieczeństwie i nowych
doświadczeniach zaspokojenie potrzeb zależy tylko od nas. Przy potrzebach uznania i oddz
więku
emocjonalnego muszą być osoby, które nam dostarczą tego. Uznanie i oddz
więk emocjonalny są to
potrzeby społeczne, bez innych ich zaspokojenie jest niemożliwe (bez społeczeństwa).
Potrzeby wtórne (uzupełniające).
Teoria potrzeb Bronisław Malinowski (urodził się w Krakowie, w Wielkiej Brytanii pracował,
prowadził podróże antropologiczne)
 Przez potrzebę rozumiemy układ złożony z ludzkiego organizmu i środowiska kulturowego oraz
stosunek ich obu do środowiska naturalnego, które jest warunkiem koniecznym i wystarczającym dla
utrzymania przy życiu grupy i organizmu
Potrzeby jednostki i grupy musimy rozpatrywać w kontekście środowiska kulturowego.
Dla Freuda kultura jest kagańcem dla natury, np. nie mogę zjeść kanapki na zajęciach. Dla
Malinowskiego kultura nam podpowiada jak coś zrobić aby zaspokoić potrzebę np. mogę zjeść
kanapkę bo kultura mi podpowiada.
Teoria potrzeb Bronisław Malinowski
Potrzeby:
ż� Podstawowe:
o Odżywiania
Poprzez przywołanie wzorów
kulturowych
o Seksualne (prokreacja)
o Rekreacyjne (sen)
ż� Pochodne:
o Potrzeba produkcji i reprodukcji aparatu materialnego (system ekonomiczny musi
być)
o Potrzeba organizacji kolektywnego działania (system polityczny i organizacji
społeczeństwa)
o Potrzeba społecznej kontroli zachowań (system prawny)
o Potrzeba transmisji kultury (system edukacyjny)
ż� Integratywne:
o Potrzeba ufności, optymizmu, kolektywnej jedności (system magiczno- religijno-
ideologiczny)
o Potrzeba odpoczynku i wrażeń estetycznych (system rekreacji i estetyczny)
7
SOCJOLOGIA
Potrzeby są jednym z elementów które mogą tłumaczyć nasze zachowania. Tłumacząc zachowania
społeczne nie wystarczy odnieść się do potrzeb ale też do kontekstu grupy społecznej w której
funkcjonuje dana jednostka.
Grupa społeczna.
Trzy lub więcej osób powiązanych ze sobą wzajemnym związkiem (np. rodzina, może nią być grupa
studencka). C
A B
Charakter tej interakcji będzie zależny od oczekiwań A i B. C staje się obserwatorem interakcji
pomiędzy A i B. Interakcja A i B jest prywatna, razem z C staje się społeczna, a zatem inna.
C strażnikiem stosowania reguł społecznych  struktura władzy i system komunikacji interpersonalnej.
Cechy konstruujące grupę społeczną.
1. Struktura organizacyjna.
2. Cele (każda grupa musi mieć cel).
3. Identyczność wewnętrzna grupy (mogą się czuć podobnymi do siebie przez preferowanie
wartości). Identyczność zewnętrzna  strój. Grupa towarzyska nie będzie na zewnątrz
wyglądać podobnie (to co łączy uczestników jednocześnie ich wyróżnia)
4. Ośrodki skupienia (mogą być materialne i niematerialne np. symbole, wspomnienia).
Wszystkie cechy muszą występować jeżeli mówimy o grupie.
Struktura organizacyjna.
Struktura organizacyjna wyraża się poprzez:
A. Układ pozycji społecznych
Np. grupa towarzyska: te same prawa i obowiązki; uniwersytet: pozycje multiplikalne  np. studenci,
pracownicy; pozycje unikalne  rektor.
B. Układ ról społecznych
Rola społeczna  spersonalizowana, indywidualna (pozycje mogą być takie same, natomiast role są
różne) np. osoby ważniejsze i mniej ważne.
interakcja
Jednostka Grupa
Koncepcja roli Ułatwienia roli Dylematy roli
Rola
Koncepcja roli  wspieramy się na niej (co chcemy osiągnąć poprzez naszą rolę). W warunkach
realnych kształtuje ona nasze zachowania. Przykład  Eksperyment więzienny . W eksperymencie
każdy z uczestników wszedł w rolę którą uważał za słuszną. W więzieniu: ułatwienia roli 
regulaminy (wiadomo jakie kary będą grozić za określone zachowania); dylematy roli: grupa może
mieć niehomogeniczny charakter. W eksperymencie automatyczny podział dychotomiczny (więzień 
8
SOCJOLOGIA
strażnik).
Im dłużej jesteśmy w grupie tym dłużej rola będzie ewoluować, zmienność roli względem czasu np.
student na 1 roku a na 5.
C. Struktura władzy np. w grupie towarzyskiej wszyscy posiadają władzę np. władza opiera się
na regułach wzajemności np2. on dzisiaj poszedł mi kupić kawę i przy okazji kupił dla mnie
bo go o to poprosiłem następnym razem ja to zrobię.
Cele grupy społecznej.
�� Uzasadniają fakt istnienia grupy społecznej
�� Generują i wzmacniają więz
społeczną
�� Tworzą trzy rodzaje więzi społecznej:
o Wzbudzona kulturowo (bardzo mocna, tworzy się powoli)
o Wzbudzona organizacyjnie (pojawia się natychmiast i nagle może zniknąć)
np. klasa -> sympatia -> więz
powstaje, która została wzbudzona kulturowo
(przyjaz
ń)
o Wzbudzona strukturalnie (gdy mamy do czynienia z podziałem na dwa obozy: my 
oni) im większe zagrożenie tym mocniej będziemy odczuwać  my syndrom ->
syndrom oblężonej twierdzy np. w sektach, w przestrzeni sceny politycznej
Jak istnieje grupa społeczna? (struktura ponad jednostkowa)
W rzeczywistości grupowej możemy być zupełnie inni, efekt pracy grupowej -> wartość dodana
powstaje synergia.
Eksperyment Salomona Ascha. Eksperyment (miał badać zjawisko konformizmu grupowego).
�� Grupa społeczna z perspektywy nominalizmu
�� Grupa społeczna z perspektywy realizmu socjologicznego
realizm socjologiczny-nasze zachowania zależą od grupy, są obrazem.
nikt nie funkcjonuje poza grupą, ważna jest grupa, występuje pewien element upodabniający.
Nominaliści w sporze z realistami socjologicznymi.
Zbiorowości incydentalne  zbiór osób bez ściślejszych powiązań wzajemnych, wykazujący jednakże
podobieństwo zachowań.
!!!! Zbiorowość nie jest grupą !!!!
Typy zbiorowości:
1) Publiczność  zebrana (kino, teatr  bezpośrednia forma oddziaływań); rozproszona
(słuchacze radia, telewidzowie, czytelnicy gazet  styczność fizyczna nie zachodzi,
koncentrują swoje zachowania na tym samym). Publiczności dotyczy ograniczony zasób
możliwych zachowań.
9
SOCJOLOGIA
2) Zbiegowisko  przypadkowa publiczność, zbiorowość osób gromadząca się najczęściej z
ciekawości jakiegoś zdarzenia; delegowanie aktywności (zrzucanie pewnej formy aktywności
na innych).
3) Tłum  agresywny, uciekający, nabywający (rabujący), demonstrujący  zbiór osób ze sobą
nie powiązanych tłumie widzimy tylko twarz -> emocje, jeżeli my się wystraszymy i ta osoba
to zobaczy, będziemy się razem bać. Struktura jest labilna  może się zmieniać bardzo szybko.
Tłum posiada przodownika; W tłumie zachowania stają się zachowaniami zaraz
liwymi: w
tłumie goni się tego kto jest na początku, a Ci którzy są na końcu uciekają, boją się że zostaną
stratowani  Plotka też może wywołać różne zachowania w tłumie.
Np. Organizator manifestacji jest tylko impulsem, nie wie jak potoczy się manifestacja.
GRUPY
1. Grupy celowe (najczęściej pracownicze):
a. Są to grupy powoływane (czynnik zewnętrzny) do realizacji określonych celów.
b. Są to grupy, które powstają w wyniku potrzeb, przekształcających się w interesy
uczestników grupy (Potrzeby innych -> Interesy uczestników -> cele grupy).
Swoistość grup celowych:
�� Zewnętrzny charakter celów
�� Określona optymalna liczebność grupy (wtedy uzyskana jest efektywność działania)
�� Rozbudowany system zorganizowania
�� Uczestnictwo na zasadzie kontraktu (to nie znaczy, że kontrakty muszą być w formie
pisemnej, mogą być w ustnej -> w grupie towarzyskiej nie ma możliwości zbudowania zasad
kontraktowych)
�� Atmosfera  impersonalizacji  sformułowanie zasad działalności grupy (przepisy)
W grupach celowych nie liczy się konkretna osoba, tylko pozycja i to co ma robić, jakie kompetencje
ma.
2. Grupy spójne:
a. Spójność  całościowe pole sił działające na członków grupy w kierunku pozostania w
niej;
b. Spójność  wypadkowa wszystkich sił działających na uczestników w kierunku
pozostania w grupie lub powstrzymująca ich przed jej opuszczeniem;
c. Spójność  opór grupy wobec sił ją rozrywających;
d. Stosunek wewnątrzgrupowych wyborów wobec wyborów zewnątrzgrupowych. Jeżeli
Wybory wewnątrzgrupowe uczestników są większe od wyborów zewnątrzgrupowych
to grupa jest spójna
e. Spójność jest właściwością małych grup społecznych
10
SOCJOLOGIA
Spójność grupy a jej atrakcyjność.
Najczęstsze z
ródła atrakcyjności grupy:
ż� Cele grupy;
ż� Wartości grupy;
ż� Atrakcyjność interpersonalna uczestników;
ż� Prestiż grupy;
ż� Korzyści wynikające z przynależności;
ż� Nagroda za udział w grupie.
Zjawiska towarzyszące grupom spójnym:
�� Konformizm
�� Lojalność
�� Poczucie bezpieczeństwa
�� Wyższy poziom komunikacji wewnętrznej
�� Wpływ na efektywność działania (wzrost efektywności w przypadku złożonych zadań
wymagających kooperacji; spadek efektywności w przypadku zadań prostych lub
wymagających indywidualnego działania)
Grupy spójne wobec porażki:
1) Grupy punitywne  uczestnicy tych grup zastanawiają się jaka jest przyczyna porażki. Analiza
błędu ma charakter oderwany od odpowiedzialności indywidualnej.
2) Grupy ekstrapunitywne  uczestnicy są przekonani, że mimo że znajdują się w sytuacji
porażki to przyczyna porażki znajduje się poza grupą. Zmianom ulegają zachowania
kierowane na zewnątrz i nastawienie na zewnątrz.
3) Grupy intrapunitywne  Orientacja na wewnątrz: rozliczanie kto jest przyczyną porażki.
Zawsze w kontekście personalnym. Jeżeli byłaby to osoba, która już raz spowodowała
porażkę, wtedy stanie się kozłem ofiarnym. Może otrzymać dotkliwą karę. Porażka jest
kryzysem zaufania.
4) Grupy niepunitywne  Grupa nie jest w stanie znalez
ć odpowiedzi na to kto jest przyczyną
porażki lub co się przyczyniło do porażki. Proces przeciwstawny do procesu powstawania
spójności w grupie. Rozpadają się w obliczu porażki, te w których nie ma zaufania.
Przekroczenie bezpiecznego poziomu spójności.
Trzy poziomy spójności:
I Poziom spójności (delikatny)
a. Zachowania anormatywne (nie życzymy ich sobie, ale nie możemy ich wykluczyć 
nie powinny mieć miejsca; zachowania, które nie są zakazane, ale w ogóle sobie ich
nie życzymy np. lekarz na ostrym dyżurze nie wyszedł na zewnątrz szpitala z pomocą
11
SOCJOLOGIA
dla osoby, która zasłabła bo nie chciał łamać zasad: opuszczenia swojego miejsca
pracy; policjanci wykonujący nieregulaminowe zachowania;
b. De indywidualizacja jednostki  proces utraty indywidualnej tożsamości jednostki na
rzecz tożsamości grupowej;
c. Mniejsza identyfikacja jednostkowego partnera (np. w urzędzie z góry określenie
klienta i przyjęcie pewnego podejścia do tej osoby);
II Poziom spójności
a. Presja uniformizmu
b. Syndrom myślenia grupowego:
i. Skrajny optymizm w grupie
ii. Usprawnianie procesów decyzyjnych
iii. Przekonanie o moralności działań grupy
iv. Stereotyp przeciwnika
v. Presja wobec wątpiących i autocenzura
vi. Iluzja jednomyślności i obecność  strażników myśli
III Poziom spójności (wymaga nie tylko spójności ale wzbudzenia emocjonalnego)
a. Blokada świadomości wyrastająca z uproszczonego mechanizmu działania (Bodz
ce ->
Reakcja)
b. Utrata jaz
ni jednostkowej  blokada samoświadomości
c. Brak możliwości przewidywania skutków działania
Teoria socjometryczna  Jacob L. Moreno
Założenia:
1) Realizm metodologiczny (oznacza lekkie złagodzenie stanowiska realizmu socjologicznego,
Moreno nie chce udowadniać, że grupy istnieją, ale przyjmuje że istnieją dla potrzeb badań);
Atom społeczny  składnik rzeczywistości społecznej, ale nie zdolny do kształtowania jej
Agregaty społeczne  kształtują i determinują zachowanie jednostki
2) Istnieją dwa porządki społeczne:
1. Oficjalny (ustalany wedle reguł zewnętrznych niekoniecznie mający wpływ na
jednostkę)
2. Społeczno-afektywny (zdaniem Moreno jest kluczem do zrozumienia co się dzieje w
grupach; ma wpływ na jednostkę)
Struktura socjometryczna to rozkład sympatii i antypatii; Siatka wyborów pozytywnych i
negatywnych z perspektywy jednostki. Indywidualne postrzeganie. Spontaniczność jednostek jest
katalizatorem struktury socjometrycznej. Pozytywne i Negatywne emocje mogą mieć różny stopień
12
SOCJOLOGIA
(Ale pomijamy to do badań).
Dwa typy motywacji dokonywania wyborów:
1) Motywacja spontaniczna
2) Motywacja instrumentalna (wybory, które obdarzają nas pewnymi korzyściami lub myślimy,
że mogą nas nimi obdarzyć)
Efekt  TELE , a atrakcyjność innych osób. Można go porównać do intuicji społecznej. Przesąd  na
podstawie przypuszczeń (na pierwszy rzut oka), każdy może sformułować inne przesądy. Zaczyna się
wtedy, gdy mamy możliwość wyboru partnera interakcji.
Geneza struktury socjometrycznej:
a) Potrzeby emocjonalno-afiliacyjne (jesteśmy skłonni tworzyć struktury, wchodzić w nie)
Rzadko będziemy je ograniczać.
b) Dystans interpersonalny fizyczny i psychiczny (fizyczny  odległość: im ktoś jest bliżej tym
łatwiej będzie nam nawiązać interakcję; psychiczny  podobieństwo mentalne do sytuacji w
której jesteśmy, mały -> jeżeli podchodzimy do sytuacji w podobny sposób).
c) Wzorzec atrakcyjności interpersonalnej (ważny w danym momencie, jest punktem
odniesienia, im ktoś jest bliżej tym jego pozycja będzie lepsza).
d) Struktura socjometryczna (może się całkowicie zmienić w zależności od okoliczności -> gdy
zmienia się wzorzec atrakcyjności).
Są grupy w których struktura socjometryczna może przetrwać dłużej np. grupy pracownicze (istnieje
stabilizacja zadań).
Efekt socjodynamiczny  jeżeli jest osoba, która uzyskuje dużo wyników pozytywnych otrzyma ich
jeszcze więcej np. osoba lubiana będzie jeszcze bardziej lubiana, natomiast osoba nielubiana otrzyma
jeszcze bardziej złe wyniki. Tendencja do pogłębiania się danej oceny.
Test socjometryczny  3 wymiary:
�� Wymiar stosunków sympatii i antypatii
�� Wymiar subiektywnych preferencji w zakresie interakcji
�� Wymiar rzeczywistych interakcji
Nie możemy stosować w grupie, w której jesteśmy uczestnikami. Wyniki testu będą bowiem
niespójne z naszymi wyobrażeniami (obrazem). Po wynikach testu struktura socjometryczna się
zmieni.
�� Socjogram  opisanie wyborów wybranych przez uczestników
�� Socjograf kołowy
�� Socjograf sferyczny
13
SOCJOLOGIA
Teoria socjometryczna  figury socjometryczne:
Odnoszące się do kilku osób:
a) Para
b) Trójkąt
c) A
ańcuch 1  2  3  4
d) Klika  pewna podgrupa o wysokim poziomie
spójności, mają duży wpływ na zachowanie innych
osobników w grupie, w grupie może występować kilka klik (kliki konkurujące)
e) Gwiazda
Odnoszące się do pojedynczych osób:
Idol:
�� Uczuć (np. atrakcyjny chłopak)
�� Rzeczoznawca (osoba o wysokim poziomie kompetencji, autorytet)
�� Informacyjny (osoba o wysokich umiejętnościach organizacyjnych np. starostowie)
Szara eminencja  jest obdarzana sympatią tylko przez idola i wzajemnie; przez innych bardzo
często nie jest obdarzana sympatią
Samotnik  nie obdarza nikogo sympatią; jest akceptowana w grupie; jest w niewielkim
stopniu pod wpływem idola lub szarej eminencji.
Zapoznany  obdarza sympatią idola i może innych uczestników; zapoznany nie jest
obdarzany przez nikogo sympatią; nowy uczestnik grupy.
Odrzucony  osoba skonfliktowana z grupą, nie ma żadnych wyborów pozytywnych, sama
posiada tylko wybory negatywne -> nie lubiana przez grupę, podejmuje działania irracjonalne
(trudno je przewidzieć)
Teoria wymiany społecznej.
y
ródła:
A. Utylitaryzm:
o Homo economicus: szacowanie kosztów i zysków
o Rywalizacja o korzyściach w transakcjach społecznych
Zasady utylitaryzmu społecznego:
1) Choć ludzie rzadko dążą do maksymalizacji korzyści to zawsze podejmują próby uzyskania
pewnych korzyści w swych transakcjach
14
SOCJOLOGIA
2) Choć ludzie nie zawsze są racjonalni w swych działaniach, zawsze dokonują kalkulacji
kosztów i zysków w swych transakcjach
3) Chociaż ludzie nie posiadają bezbłędnej wiedzy na temat wszystkich alternatyw w
działaniach to zwykle są świadomi co najmniej kilku z nich stanowiących podstawę
oszacowania kosztów i zysków
4) Transakcje jakie ludzie zawierają między sobą na dowolnym rynku nie są wolne od
zewnętrznych regulacji i napięć
5) Ludzie współzawodniczą ze sobą w dążeniu do uzyskania korzyści poprzez swoje transakcje
6) Transakcje ekonomiczne to szczególny przypadek ogólnych stosunków wymiany
7) Przedmiotem wymiany oprócz dóbr materialnych mogą być również uczucia i usługi różnych
rodzajów
B. Psychologia behawioralna B. F. Shinnera
o Proces warunkowania
o Proces uczenia
C. Antropologia społeczna
o Wymiana KULA (prezenty z rąk do rąk)
o Wymiana POTLACH (zasada  zastaw się a postaw się -> licytacja kto da więcej np.
prezenty na weselach).
Teoria interesu własnego jednostki  George Homans.
1. Twierdzenie o sukcesie  Jeśli jakieś działanie spośród innych podejmowanych przez
jednostkę działań jest częściej nagradzane tym bardziej staje się prawdopodobne podjęcie
przez nią tego właśnie działania.
2. Twierdzenie o bodz
cu  Jeśli w przeszłości wystąpienie określonego bodz
ca lub zespołu
bodz
ców było powodem otrzymania nagrody za jakieś działanie, to im bardziej aktualny
bodziec podobny jest do tych występujących w przeszłości, tym bardziej prawdopodobne, że
jednostka podejmie to lub podobne działanie.
3. Twierdzenie o wartości  Im większą wartość ma dla jednostki rezultat jej działania, tym
bardziej prawdopodobne, że będzie ona podejmować to działanie.
4. Twierdzenie o deprywacji  nasyceniu  im częściej w niedawnej przeszłości jednostka
otrzymywała określoną nagrodę, tym mniej wartościowa staje się dla niej każda następna
nagroda tego samego typu (np. nie zachodzi jeżeli mowa o ocenach z przedmiotów ;) )
5. Twierdzenie o agresji  uznaniu  Jeśli działanie jednostki nie doprowadzi do otrzymania
przez nią oczekiwanej nagrody, lub otrzyma ona karę, której się nie spodziewała, zareaguje
gniewem; pojawi się większe prawdopodobieństwo, że jednostka ta będzie zachowywać się
agresywnie, rezultaty zaś takiego zachowania staną się dla niej niewspółmiernie cenne.
Jeśli działanie jednostki przyniesie jej oczekiwaną nagrodę, a zwłaszcza jeśli nagroda będzie
wyższa niż się spodziewała lub nie spotka ją oczekiwana kara, zareaguje zadowoleniem;
15
SOCJOLOGIA
wzrośnie prawdopodobieństwo przejawiania przez nią zachowania cieszącego się uznaniem,
rezultaty zaś takiego zachowania staną się dla niej niewspółmiernie cenne.
6. Twierdzenie o racjonalności  wybierając pomiędzy alternatywnymi działaniami, jednostka
wybierze takie, dla którego jak wynika z jej obserwacji, wartość rezultatu pomnożona przez
prawdopodobieństwo otrzymania go jest większa.
Teoria interakcjonistyczna  George H. Mead ( Paradygmat, który jeszcze nie uległ wyczerpaniu)
Założenia:
1) Nominalizm (postawa wyrażała się przekonaniem występowania grup jako zbioru odrębnych
jednostek).
Nominaliści  jednostka
2) Pierwotność społeczeństwa względem jednostki.
tworzy społeczeństwo
3) Ewolucja  idea rozwoju (zmiany) człowieka i społeczeństwa.
George H. Mead 
Trzy podstawowe pojęcia:
społeczeństwo tworzy
1. Społeczeństwo
jednostkę
a. Ludzie są warunkiem istnienia społeczeństwa.
b. Jest to proces zrzeszania się jednostek.
c. Są to interakcje według określonych wzorów
d. Komunikowanie - podstawowy proces społeczny
Nadawca komunikat Odbiorca
Nadawca nadaje sens komunikatowi. Odbiorca zawsze wchodzi w rolę nadawcy żeby odczytać
komunikat. Proces wchodzenia w rolę nadawcy jest łatwy, dla nas oczywisty.
e. Instynkty a nawyki (instynkty są o charakterze biologicznym; nawyki -> swoje
korzenie mają w społeczeństwie) Przechodzenie od instynktów do nawyków (proces).
Niektórzy funkcjonują bardziej instynktownie inni nawykowo.
2. Jaz
ń
3. Umysł
Przestrzeń społeczna:
Granica demarkacyjna
Jaz
ń
Umysł łączy
Nie ma powiązań naturalnych między jaz
nią a społeczeństwem. Umysł łączy.
16
SOCJOLOGIA
Teoria interakcjonistyczna  społeczeństwo.
Proces ewolucji społeczeństwa przebiega od społeczności zwierzęcych do społeczeństwa ludzkiego:
a) Przejście człowieka od gestu do działań społecznych np. Niektórzy, gdy się denerwują,
czerwienią się. Jednakże obecnie gesty przypisujemy tylko zwierzętom. Działanie  nie ma tu
już elementu niezależnego od nas. Działanie zależy od nas.
b) Narodziny języka ludzkiego  język jest oparty na zachowaniach społecznych.
c) Myślenie abstrakcyjne  oderwanie/ oddalanie znaczenia od działania; nawiązanie do klasy
przedmiotów a nie do samego przedmiotu np. byłem na obiedzie.
d) Podmiot przedmiotem interpretacji  możemy czynić siebie przedmiotem interpretacji.
e) Narodziny instytucji społecznych (powoływanie instytucji wymaga myślenia abstrakcyjnego).
Teoria interakcjonistyczna  jaz
ń (element bardzo dynamiczny).
1. Rozwojowa dynamika jaz
ni:
Trzy stadia rozwojowe jaz
ni:
1) Stadium przygotowawcze (narodziny do 2 lub 3 roku życia)
Nadawca komunikat Odbiorca (odbiorca musi wejść w rolę nadawcy
aby zrozumieć komunikat)
np. Jeżeli dziecko ma bliskie relacje z rodzicami i dziadkami, zna ich role to wchodzi
w te role. Jeżeli dziecko nie zna kogoś, wstydzi się = nie zna roli  nie znam roli to nie
pogadamy ;)
2) Stadium zabawy (uczenie się ról)
Np. zabawa w sklep  otwierało to nas na nowe role; ćwiczenia, zabawa żeby móc
wchodzić w interakcje.
3) Stadium gry (ok. 15 roku życia)  ilu ról możemy się nauczyć? Bardzo wielu. Żadne uczenie
się ról nie uczyni z nas osób, które będą się czuły bezpiecznie w przestrzeni publicznej.
Przejście ze stadium zabawy do stadium gry to przyjęcie roli uogólnionego innego. Rola
uogólnionego innego  ktoś inny, nie ja, rola powierzchowna -> negacja samego siebie  ale
umożliwia nam wchodzenie w interakcje z innymi. Stadium pełnej dojrzałości społecznej  nie
boimy się społeczeństwa. Wchodząc w interakcje z innymi osobami zaczynamy dostrzegać
niejednolitość ról. Nawet gdy znamy poszczególne role dostrzegamy niuanse w tych rolach i
nasza komunikacja może być jeszcze sprawniejsza.
2. Sytuacyjna dynamika jaz
ni:
a. Ja (I) i Mnie (Me). Forma diagnozy sytuacji w jakiej się znajdujemy). Każde nasze
zachowanie to jest mieszanka Ja i Mnie.
Ja  element bardzo zindywidualizowany.
Mnie  element, który ma charakter społeczny, zewnętrzny np. wzory jakie zostały
nam wpojone.
17
SOCJOLOGIA
b. Jaz
ń subiektywna  warunek naszego funkcjonowania (aby móc coś zrobić musimy
mieć świadomość samego siebie). Aby połączyć Ja i Mnie w konkretnej sytuacji musi
mieć świadomość siebie.
c. Jaz
ń odzwierciedlona  mówi o tym jak inni nas postrzegają i względem tego
dopasowujemy też nasze zachowania.
Teoria interakcjonistyczna  umysł (jako proces przejawia się w naszych zachowaniach,
aktywności)
Rola i znaczenie umysłu:
a) W procesie komunikacji
b) Definiowanie sytuacji (jest warunkiem wejścia w interakcje)
Zdefiniować siebie, określić swoją rolę, zidentyfikować czyjąś rolę. Definicje te muszą być
takie same. Określić kontekst sytuacyjny. Musi być on dokładnie taki sam dla jednej i drugiej
osoby.
c) Gesty konwencjonalne  działania społeczne, przypisane na mocy konwencji. Znaczenie
komunikatu jest wtedy znane. Warunki niezbędne:
a. Druga osoba musi znać te gesty
b. Znaczenie musi być to samo dla jednej i drugiej osoby
d) Działania alternatywne  pewien proces decyzyjny kiedy my rozważamy pewne warianty
Jaz
ń  społeczeństwo  umysł. Koncepcja w której podmiot jest traktowany jako działający, uczący
się i wchodzący w interakcje.
Teoria funkcjonalna  Talcott Parsons.
Założenia:
1) Holizm jako wyraz jedności funkcjonalnej systemu społecznego. Istnieje rzeczywistość ponad
jednostkowa -> społeczna; a systemy społeczne zdolne do samodzielnego funkcjonowania są
zbudowane z podsystemów a te funkcjonują z poszczególnymi instytucjami tzn. że są
systemowi niezbędne.
2) Wyjaśnienia funkcjonalistyczne  odpowiedz
na pytanie jaką funkcję pełnią poszczególne
elementy systemu. Pytanie o funkcje ukryte, jest trudne ale odkrywa przed nami to, że każdy
element pełni jakąś funkcję
Woluntarystyczna teoria działania.
Normy, wzory działania, wartości, idee
PODMIOT
CELE
Alternatywne środki działania
Warunki sytuacyjne
18
SOCJOLOGIA
Podmiot  w oryginale aktor  tzn. podmiot działający. Przestrzeń społeczna tworzona jest nie poprzez
byt tylko aktywność, działanie.
Podmiot musi się określić, kim jest a dopiero do tego możemy dodać jakiś cel. Zdefiniować siebie
możemy na kilka sposobów. Przestrzeń społeczna jest złożona z całej gamy różnych jednostek. Każdy
podmiot wyznacza sobie cele, w zasadzie do każdego celu możemy docierać na różne sposoby.
Dobieramy alternatywne środki działania (sposoby działania).
Wolność mieści się w pewnych ramach, Systemy ograniczeń.
Systemy aksjonormatywne (wzory).
System to normy, działania  mówią jak mamy się określać, ale także jak nie; które cele mamy
wybierać, które są niewykonalne. Aby coś zrobić musimy się zdefiniować.
System warunków sytuacyjnych.
Pewne definicje uznajemy za nierealne, a więc niepotrzebne w ogóle. Niektóre cele są niewykonalne,
a więc nie potrzebnie je określać.
Teoria funkcjonalna  Talcott Parsons.
Jak możliwe jest społeczeństwo?
y
ródłem społeczeństwa jest moment gdzie nasze działania jednostkowe powiązane są z systemami
interakcji.
�� Działania jednostkowe a systemy interakcji.
Moment gdy przestajemy zachowywać się indywidualnie tylko tak jak wszyscy. Gdy zachowania
będziemy kreować po swojemu staną się one nieczytelne dla innych i przysporzą nam więcej
problemów niż korzyści. Sztampowo -> zrozumiale; Indywidualnie -> nieczytelnie. Wybieramy to co
jest zrozumiałe i powtarzalne. Muszą istnieć systemy interakcyjne, które będą wszyscy znać.
�� Proces instytucjonalizacji.
o Interakcje a internalizacja wzorów kulturowych
o Normy jako wyraz wzajemnego przystosowania
o Instytucjonalizacja interakcji podstawą stabilności systemu społecznego
Wzorzec musi być opisany, dopiero póz
niej zaczyna funkcjonować. Stabilność wzorów nie jest
nienaruszalna  po pewnym czasie zanikają. Podobno najdynamiczniejszym obszarem zmian jest
język -> niektóre słowa zanikają, pojawiają się nowe. Proces instytucjonalizacji:
Nowe słowa, nowe relacje się tworzą, przyczynia się to do uporządkowania przestrzeni społecznej,
staje się ona czytelna. Dzięki temu procesowi, wolne jednostki stają się zdolne do tworzenia systemu
społecznego.
Imperatyw systemu społecznego a jego podsystemy.
IMPERATYWY PODSYSTEM
1. Adaptacja  zapewnienie środków Organizm  podsystem odpowiedzialny za
egzystencjalnych. problemy adaptacyjne.
2. Osiąganie celów  priorytety i ich realizacja. Osobowość  podsystem odpowiedzialny za
osiąganie celów.
19
SOCJOLOGIA
3. Integracja  koordynacja części i utrzymywanie System społeczny  podsystem
właściwych wewnętrznych relacji. odpowiadający za integrację wewnętrzną.
4. Kultywowanie wzorów  utrzymywanie wzorów i System kulturowy  podsystem
kontrolowanie napięć odpowiadający za redukcję napięć.
Teoria funkcjonalna.
Zróżnicowanie społeczne jako reakcja funkcjonalna systemu społecznego:
a) Zróżnicowanie ról zawodowych  warunek normalnego funkcjonowania systemu.
b) Hierarchizacja umiejętności i kwalifikacji
c) Zróżnicowanie podmiotów wymiany
d) Zróżnicowanie podmiotów własności  kluczowe; np. jakby nie było bogatych, biedni nie
mieliby motywacji, że może się coś zmienić, nie byłoby motywacji do działania.
Zróżnicowanie społeczne jest elementem koniecznym.
�� Funkcjonalny wymiar uwarstwienia społecznego.
�� Równowaga funkcjonalna (systemy się zmieniają bo nie osiągają równowagi funkcjonalnej).
20