TKANKA NABA
ONKOWA
1. Pochodzenie:
W tworzeniu tkanki nabłonkowej biorą udział wszystkie 3 listki zarodkowe:
- ektoderma => naskórek
- endoderma => przewód oddechowy, naskórek
- mezoderma => naczynia krwionośne (śródbłonek), naczynia chłonne, serce,
nabłonek surowiczy (mezotelium) wyściełający duże jamy ciała => opłucna,
otrzewna, osierdzie (zewnętrzne pokrycie serca)
2. Budowa:
a) komórki ściśle do siebie przylegają (w wyniku obecności wyspecjalizowanych
białek błonowych, adhezja komórkowa  stopień przylegania komórek)
b) formy połączeń międzykomórkowych:
- zamykające:
tworzą je białka integralne błony komórkowej
zapobiegają dyfuzji cząsteczek między komórkami
zabezpieczają przed przemieszczaniem białek błonowych
występuje między komórkami przez które odbywa się transport
aktywny substancji (zapobiega cofaniu substancji)
występuje np. w nabłonku jelitowym (transport wbrew gradientowi
stężeń => zapobiega cofaniu)
zapobiegają wnikaniu enzymów do przestrzeni
międzykomórkowych
wewnątrzkomórkowe białko łączące się z cytoszkieletem łączy się
też z białkiem integralnym błony komórkowej, które wraz z
zewnątrzkomórkowym białkiem łączącym (lub jonami) oraz z
białkiem integralnym błony komórkowej sąsiedniej komórki tworzy
połączenie zamykające
- zwierające:
zapewniają mechaniczną odporność komórkom nabłonkowym
tworzą je liczne białka błonowe zachodzące na siebie, tzw.
desmogleiny
między dwiema komórkami => desmosomy
między komórką a błoną podstawną => półdesmosomy,
hemidesmosomy
- jonowometaboliczne:
występuje bardzo rzadko w dojrzałych tkankach
umożliwia selektywny transport cząsteczek
zbudowane są z tzw. koneksonu  białko przenikające przez błony
komórkowe sąsiadujących komórek, tworzące kanał o średnicy 1,5
nm
występują np. u zarodków, w mięśniu sercowym, między
komórkami mięśni gładkich (przenoszenia bodz
ca)
ułatwiają przestrzenną organizację komórek
c) błona podstawna  rola wzmacniająca
3. Funkcje:
a) ochrona
b) wchłanianie
c) tworzenie barier
d) na wolnej ścianie występują:
- mikrokosmki
palczaste uwypuklenia błony komórkowej
występują u komórek wykazujących aktywność absorpcyjną
występują w np. kanalikach nerkowych, nabłonek jelitowy
(resorpcja)
- migawki
9 par mikrotubul na obwodzie, 1 w centrum
w zależności od możliwości ruchu dzielą się na: kinetocylia
(posiadają możliwość ruchu), stereocylia (nie poruszają się)
kinetocylia:
" budowa: u podstawy ciałko bazalne (podstawowe,
rizoplast), pęczek mikrotubul (możliwość ruchu
wahadłowego 3-10 razy na sekundę)
" wzrost temperatury powoduje wzrost aktywności ruchowej
" spadek temperatury, pary chloroformu, etanolu, CO2
powodują spadek aktywności ruchowej
" ruch utrzymuje się 50-70 godzin po śmierci organizmu (u
człowieka w nosie nawet do 170 godzin)
- kutikula
powszechnie występuje u bezkręgowych (tworzy pancerze,
muszle& )
u kręgowców występuje na zewnętrznym naskórku (u minoga),
na powierzchni dróg moczowych (u ssaków)
4. Podział tkanki nabłonkowej ze względu na funkcje:
a) pokrywający tkankę łączną (funkcja ochronna)
- naskórek
- wyściełające narządy rurowe (układ pokarmowy i oddechowy)
b) gruczołowy (funkcja wydzielnicza)
- gruczoły wewnątrzwydzielnicze w 100%
- gruczoły wewnątrzwydzielnicze
c) zmysłowy
- smakowy (język)
- węchowy (jama nosowa)
5. Podział tkanki nabłonkowej ze względu na budowę:
a) jednowarstwowy (dalszy podział ze względu na stosunek szerokości komórek do
ich wysokości):
- płaski - komórki szersze niż wyższe
śródbłonek (naczynia krwionośne)
nabłonek surowiczy
 pęcherzyki płucne
- kostkowy (brukowy, sześcienny)  okrągłe jądro w środku
kanaliki nerkowe
tarczyca
- walcowaty (cylindryczny, jelitowy)  komórki wyższe niż szersze, jądra
przy podstawie
nabłonek jelitowy (od żołądka do jelita grubego)
- wieloszeregowy (wielorzędowy, migawkowy, oddechowy)  jedna warstwa
komórek różnej wysokości, kilka rzędów jąder, nie komórek (!), duża
liczba komórek kubkowych (wydzielające śluz), gruczoły surowicze
(produkują 2 l wody/dobę) pod nabłonkiem, szerokie żyły
drogi oddechowe
b) wielowarstwowy
- płaski
występuje u kręgowców
kilka warstw komórek
na błonie podstawnej intensywnie się dzielące komórki
cylindryczne (nowe komórki przesuwają się ku górze) =>
warstwa rozrodcza, kilka warstw komórek maczugowatych,
następnie wielobocznych i płaskich
powierzchniowe warstwy komórek ulegają keratynizacji,
rogowaceniu, złuszczeniu
keratynizacja  prowadzi do powstania takich tworów jak: łuski u
gadów, pióra u ptaków i włosy u ssaków (ochrona przed urazami
mechanicznymi, czynnikami z zewnątrz, utrata H20)
najbardziej odporny na urazy mechaniczne
połączenia zwierające, zamykające
duży stopień adhezji
występuje w:
" naskórku - rogowaciejący
" początkowym odcinku układu oddechowego (jama ustna,
przełyk)  chroni przed urazami ze strony pokarmu,
nierogowaciejący
" pochwa - nierogowaciejący
- przejściowy
układ moczowy
budowa uwarunkowana stanem czynnościowym (stopień
wypełnienia moczem) układu moczowego
gdy pęcherz jest pusty  pofałdowanie, pogrubienie ścian, 4-5
warstw komórek
gdy pęcherz jest pełny  brak fałd, cienkie ściany, 2-3 warstwy
komórek
błona podstawna nie jest ciągła, u człowieka jej w ogóle nie ma
=> komórki mogą się przemieszczać
powierzchniową warstwę tworzą komórki baldaszkowe (często 2-
jądrowe, świadczące o dużej aktywności metabolicznej), na
zewnątrz tych komórek kutikula
kutikula  ochrona przed hipertonicznym moczem
c) gruczoły
wewnątrzwydzielnicze (dokrewne, hormonalne, zamknięte,
endogenne => endokrynologia)  wydzielają hormony do krwi,
nie mają przewodów wyprowadzających
zewnątrzwydzielnicze (otwarte, egzogenne)  mają przewody
łączące się z tkanką nabłonkową
6. Podział gruczołów zewnątrzwydzielniczych ze względu na:
a) miejsce występowania
- endoepitelialne (wewnątrznabłonkowe)
nie opuszczają tkanki
jednokomórkowe
np. śluzowe
" komórki kubkowe
" kształt odwróconej butelki
" w  szyjce znajdują się wszystkie organelle komórkowe
" gdy w komórkach nie ma śluzu, to są one trudne do
rozpoznania
" dojrzewa w nich śluz
- egzoepitelialne (zewnątrznabłonkowe)
wielokomórkowe
ze względu na kształt części wydzielniczej dzielą się na:
" cewkowe proste i złożone (np. proste w macicy królika)
" pęcherzykowe
" cewkowo-pęcherzykowe (np. skóra płaza)
" złożone (wiele cewek i pęcherzyków)  trzustka, ślinianki,
wątroba
b) sposób wydzielania
- merokrynowe (małocząsteczkowe) - wydzielina wydostaje się na zewnątrz
małymi porcjami, komórki nie są uszkadzane
- apokrynowe (szczytowe)  szczyt komórki wydostaje się wraz z wydzieliną,
np. gruczoł mleczny
- holokrynowe (całkowite)  rozpad komórki, np. gruczoł łojowy