Tkanka nabłonkowa
Tkanka  zespół komórek pełniących
wyspecjalizowane funkcje
komórki + istota międzykomórkowa
4 główne rodzaje tkanek:
nabłonkowa
łączna
mięśniowa
nerwowa
Narząd  kilka tkanek zajmujących wspólne
terytorium i pełniących skoordynowane
funkcje (mią\
sz, zrąb  najczęściej tkanka
łączna właściwa)
Układ narządów  kilka narządów
pełniących podobne lub uzupełniające się
funkcje
1
Cechy charakterystyczne
tkanki nabłonkowej
główną masę stanowią komórki;
istota międzykomórkowa jest bardzo
skąpa
Główne funkcje nabłonków:
ochrona mechaniczna (nabłonki pokrywające)
izolowanie ró\
nych środowisk (nabłonki wyściełające)
absorpcja (nabłonki wyściełające)
sekrecja (nabłonki gruczołowe)
2
Pochodzenie nabłonków z 3 listów
zarodkowych
ektoderma:
nabłonek skóry
jamy ustnej
ependyma (wyścieła jamy OUN)
mezoderma:
śródbłonek (wyścieła naczynia krwionośne i limfatyczne)
nabłonek surowiczy (wyścieła jamy ciała)
nabłonek dróg moczowych
endoderma:
nabłonek dróg oddechowych
nabłonek prawie całego przewodu pokarmowego
Błona podstawna
blaszka jasna
blaszka gęsta
blaszka siteczkowa
Dorland's Medical Dictionary for Health Consumers. � 2007
A
ączy nabłonek mechanicznie z podło\
em
Transportuje substancje od\
ywcze
Zachowuje kształt komórek nabłonka
3
Błona podstawna
Budowa:
Blaszka jasna (lamininy, nidogen, białko BM40,
fibuliny, proteoglikany: perlekan i agryna)
Blaszka gęsta (kolagen typu IV; kolagen typu
VII  włókienka kotwiczące)
Warstwa włókienek kolagenowych
Połączenia pomiędzy komórkami
Komórki nabłonkowe wykształciły na swoich
powierzchniach bocznych specjalistyczne
połączenia, które zapewniają ścisłe przyleganie
i tworzenie jednolitych błon
4
Rodzaje cząsteczek adhezyjnych
kadheryny  klej komórkowy
E-kadheryna, Kateniny (ą, �, ł)
selektyny  odziaływania białko lipid
L-selektyny, P-selektyny
integryny  odziaływania z macierzy pozakomórkowej,
udział w sygnaliznacji międzykomórkowej
Ponad 24 podzielne na podjednostki ą, �
białka z nadrodziny immunoglobulin (niezale\
ne od
Ca+2) tworzą tymczasowe lub trwałe połączenia komórek
w układzie odpornościowym i nerwowym
ICAM (intercellular adhesion molecules) i VCAM (vascular CAM).
kadheryny i białka z nadrodziny immunoglobulin wią\
ą
się odpowiednio z kadherynami i białkami z nadrodziny
immunoglobulin na sąsiedniej komórce
selektyny wią\
ą się ze swoimi receptorami na sąsiedniej
komórce, a integryny z elementami macierzy
pozakomórkowej
5
Kadheryny - łączą się z podobnymi białkami tej
samej tkanki z udziałem cytoszkieletu
Znanych ponad 40 kadheryn.
E-kadheryna łączy się z równoimiennym
białkiem sąsiedniej komórki tworząc
rodzaj  kleju .
Odpowiada za ścisłe przyleganie komórek
nabłonkowych
Kateniny (ą, �, ł)  to le\
ące pod błoną białka
łączące (kotwiczące).
Wią\
ą się one z umocowanymi w błonie
białkami adhezyjnym, np. kadherynami
ORAZ z filamentami cytoszkieletu:
aktynowymi i pośrednimi
Selektyny: tworzą słabe połączenia międzykomórkowe wią\
ąc grupy
cukrowcowe innych komórek (udział Ca+2)
L-selektyny występują na błonie leukocytu.
P-selektyny na błonie komórek śródbłonka, płytek krwi.
6
Selektyny biorą udział w przechodzeniu leukocytów przez
komórki śródbłonka naczyń. Są odpowiedzialne za I etap
adhezji słabej, II etap to adhezja silna z udziałem integryn
Integryny: są to heterodimeryczne
glikoproteiny łączące trwale cząsteczki
macierzy pozakomórkowej z komórką
pobudzające w niej szlaki sygnalizacji
komórkowej. Wiązanie integryny z
ligandem zale\
y od obecności jonów
Ca+2 lub Mg+2 .
7
Integryny utworzone są z podjednostek ą i �. Poznano
24 integryny (16ą i 8�  ró\
ne podjednostki ą wią\
ą się
tylko z 1 typem podjednistki �)
" Integryny łączą się z białkami
macierzy pozakomórkowej
(fibronektyną, lamininą,
tenascyną) oraz  poprzez
białka kotwiczące z aktyną
cytoszkieletu.
" Integryny wią\
ą te\
białka krwi
pochodzące z macierzy tkanek
łącznych, np. fibrynogen.
" Wiązania integrynowe
powodują agregację płytek krwi.
" Integryny są te\
kluczowymi
pośrednikami w komunikacji
międzykomórkowej.
Białka z nadrodziny immunoglobulin (Ig):
Niezale\
ne od jonów Ca+2, tworzą
liczne trwałe lub czasowe połączenia
komórek w układzie
odpornościowym i nerwowym;
Do nich wią\
ą się równie\

rinowirus i HIV (cząsteczka CD4 na
limf. T); nale\
ą do nich cząsteczki
ICAM (intercellular adhesion
molecules) i VCAM (vascular CAM).
8
Najwa\
niejsze procesy patologiczne
zale\
ące od CAM:
Krzepnięcie krwi (płytki i fibrynogen)
Reakcje zapalne (migracja WBC= białe ciałka krwi)
Przerzuty komórek nowotworowych.
Utrata kadheryn jest powiązana z nabyciem przez
komórki nowotworowe cech inwazyjnych.
Takie komórki:
1. odczepiają się od pierwotnego nowotworu,
2. przedostają się do krwi lub naczynia limfatycznego,
3. migrują przez ścianę naczyń,
4. osadzają się w nowej tkance/narządzie i
5. ciągle proliferują.
Rodzaje połączeń międzykomórkowych
ze względu na ich funkcję
Zamykające = uszczelniające (obwódka
zamykająca = zonula occludens )
Wzmacniające = zwierające (odporne na
rozerwanie: desmosom dyskowy = macula
adherens; obwódka zwierająca=desmosom
pasmowy = zonula adherens; hemidesmosom)
Komunikujące połączenie szczelinowe = neksus
9
Obwódka
zamykająca
Obwódka
zwierająca
Desmosom
Połączenie
szczelinowe
Hemidesmosom
Połączenia zamykające
Obwódka zamykająca: zonula occludens (tight junction)
Funkcja: uszczelnia
sąsiednie komórki w
nabłonku zapobiegając
przepływowi cząsteczek
pomiędzy komórkami
Nieprzepuszczalne dla
jonów i cząsteczek > 300
daltonów.
Wyznaczają polaryzację
komórki
w osi: szczyt-podstawa.
10
Struktura i rola obwódki zwierającej
W przestrzeni międzybłonowej (ok. 20 nm) le\
ą
kadheryny łączące błony komórkowe z jednej
strony połączenia i filamenty aktynowe
cytoszkieletu poprzez białka łączące z drugiej.
Podbłonowe białka kotwiczące (łączące) to
kateniny, winkulina i ą
ą-aktynina, do których
ą
ą
przylegają w cytoplazmie filamenty aktynowe.
Obwódka zwierająca
W powstałym pierścieniu
aktynowym (siateczka graniczna)
równoległym do szczytowej
powierzchni komórki
zakotwiczone są filamenty
aktynowe mikrokosmków.
11
Desmosomy (plamki zwierające)
Są to połączenia,
w których błony
przylegających
komórek łączą się
na ograniczonych
plamkowych
powierzchniach
Struktura desmosomu
kadheryny,
płytka mocująca (desmoplakina, plakoglobina, plektyna),
filamenty pośrednie
12
Hemidesmosomy
Są to struktury asymetryczne
pomiędzy komórką i błoną
podstawną. W przestrzeni
pozakomórkowej zawierają
integryny (a nie kadheryny).
Filamenty lamininy 5 łączą błonę
komórkową z błoną podstawną.
Do przybłonowej płytki od strony
komórki przylegają filamenty
keratynowe.
Hemidesmosom  w przestrzeni pozakomórkowej znajdują się
integryny, do płytki przypodstawnej od strony cytoplazmy przylegają
filamenty pośrednie, laminina 5 łączy błonę komórkową z błoną
podstawną
13
Zaburzenia funkcji desmosomów
i hemidesmosomów - pęcherzyce
Autoprzeciwciała wią\
ą i niszczą desmosomy
i hemidesmosomy.
Utrata adhezji komórek nabłonkowych,
keratynocytów w warstwach powierzchniowych
naskórka.
Na skórze pojawiają się bolesne, sączące
pęcherze i niebezpieczne, trudne do wyleczenia
infekcje bakteryjne.
Połączenia komunikacyjne
Funkcja: komunikacja między komórkami poprzez transport jonów i związków
drobnocząsteczkowych o masie do 1500 Da rozpuszczalnych w wodzie
" Połączenie szczelinowe (nexus):
komórki odległe o 2 nm.
" W przylegających błonach le\
ą
walcowate struktury  koneksony -
zbudowane z 6 podjednostek
białkowych (koneksyn).
" Między nimi mo\
e powstawać
wąski na ok. 1,5 nm kanalik, co
umo\
liwia wymianę między
komórkami cząsteczek o masie do
1500 D i wielkości do 1,2 nm: jonów,
glukozy, aminokwasów, cAMP.
14
Połączenia szczelinowe są powszechne
pomiędzy wieloma typami komórek, ale nie
pomiędzy komórkami mięśniowymi
Nabłonki
Komórki mięśnia sercowego (wstawki)
Komórki mią\
szowe wątroby (hepatocyty)
Osteocyty (komórki kości)
Odontoblasty (komórki produkujące zębinę)
Komórki warstwy ziarnistej pęcherzyka jajnikowego
Struktury powierzchniowe nabłonków
Glikokaliks
Jest to najbardziej
zewnętrzna warstwa
błony komórkowej bogata
w reszty cukrowcowe
białek powierzchniowych,
integralnych i lipidów
15
Struktury powierzchniowe nabłonków
" Mikrokosmki  wypustki
cytoplazmy na wolnej
powierzchni nabłonków
pełniących funkcję
absorpcyjną (jelita, kanaliki
I-rzędu nerki)
" Dł. 0,5  1,0 �m,
" Szer. 0,1 �m
" Ilość do 3 tys. na komórkę.
Budowa mikrokosmka:
Struktura pokryta błoną
komórkową;
Rdzeń zbudowany z pęczka
ok. 30 równoległych
mikrofilamentów aktynowych;
Koniec cytoplazmatyczny
zanurzony w siateczce
granicznej;
Kompleksy miozyny
i kalmoduliny przylegają do
błony komórkowej bocznych
powierzchni mikrokosmka
16
Rzęski  ruchome wypustki niektórych rodzajów
nabłonków (jajowód, tchawica)
" Dł. 5-10 �m, szer. 0,2 �m
" Ilość: do 300/ komórkę
Budowa:
" Otoczone błoną komórkową;
" Aparat ruchowy: aksonema (9
par MT + 2)
" Neksyna  b. łączące
obwodowe pary MT
" Dyneina  b. motoryczne o
aktywności ATP-azy
" Ciałko podstawowe (9 tripletów
MT; funkcja  przyspieszanie
polimeryzacji ą- i �-tubuliny,
wytwarzanie MT aksonemy,
synchronizacja ruchu rzęsek)
Nabłonek gruczołowy
" Gruczoły to struktury wydzielnicze składające się z
nabłonkowych komórek receptorowo-wydzielniczych.
" Występują w 2 postaciach jako gruczoły:
- zwarte  zgrupowania komórek zajmujących wspólne
terytorium (ślinianki, tarczyca, gruczoł potowy)
- rozproszone  pojedyncze komórki receptorowo-
wydzielnicze wśród innych komórek (komórki
enteroendokrynowe przewodu pokarmowego
17
Typy gruczołów ze względu
na zasięg działania
gruczoły egzokrynne
(wydzielania zewnętrznego)
gruczoły endokrynne
(wydzielania wewnętrznego);
gruczoły parakrynowe
(wydzielania międzykomórkowego)
gruczoły autokrynowe
(wydzielania autostymulującego)
Typy wydzielania
Holokrynowe Merokrynowe Apokrynowe
ślinianki gruczoł mleczny gruczoł mleczny
gruczoł potowy gruczoł potowy gruczoł łojowy
komórki kubkowe
18
Podział gruczołów zewnątrzwydzielniczych
Proste:
- cewkowe proste
- cewkowe proste rozgałęzione
- cewkowe proste zwinięte
- pęcherzykowe proste
- pęcherzykowe rozgałęzione
Zło\
one:
- cewkowe
- pęcherzykowe
- pęcherzykowo-cewkowe
Gruczoły zewnątrzwydzielnicze
krypta gr od\
wiernika gr potowy gr m cewki gr łojowy
jelitowa ekrynowy moczowej
Prosty cewkowy Prosty cewkowy Prosty cewkowy Prosty pęcherzykowy Prosty pęcherzykowy
rozgałęziony zwinięty rozgałęziony
Zło\
ony cewkowy Zło\
ony pęcherzykowy
Zło\
ony pęcherzykowy-cewkowy
gr Brunnera cz. egz trzustki ślinianka pod\
uchwowa
19
Cechy i funkcje nabłonków
Komórki:
ciasno przylegają do siebie (prawie brak
substancji międzykomórkowej),
spoczywają na błonie podstawnej
stale się dzielą
Funkcje:
okrywająca
resorpcyjna
zmysłowa
wyścielająca
wydzielnicza
Klasyfikacja nabłonków:
Kształt komórki: Liczba warstw:
płaski jednowarstwowy
sześcienny wielowarstwowy
walcowaty wielorzędowy
przejściowy
20