Polityka pieniężna
Wykład 11: Polska a UGW
Czy Polska musi być członkiem UGW?
Co mówi Traktat z Maastricht (TWE  1992)?
" wszystkie kraje członkowskie UE powinny być w UGW;
" klauzule  opt-out expressis verbis tylko dla Zjednoczonego
Królestwa i Danii;
" UGW jest częścią acquis communautaire i jako takie musi być
bezwarunkowo przyjęte przez nowe kraje członkowskie.
Kryteria kopenhaskie (1993):
" Kryterium 3 mówi m.in. o sprostaniu obowiązkom członkostwa,
" Kryterium 3 mówi m.in. o sprostaniu obowiązkom członkostwa,
wraz z obowiązkami wynikającymi z członkostwa w UGW.
Negocjacje akcesyjne i Traktat Akcesyjny (2003):
" Polska nie zgłosiła zastrzeżeń w obszarze negocjacyjnym  UGW
i przyjęła acquis wraz z obowiązkiem wejścia do UGW;
" Polacy przyjęli Traktat Akcesyjny w referendum
ogólnonarodowym w VI/2003 r.
Wniosek:
" Polska nie ma wyboru i musi wejść do UGW
Obecny stan prawny
" Warunki członkostwa Polski w UE określa Traktat o przystapieniu do Unii
Europejskiej Republiki Czeskiej, Republiki Estońskiej, Republiki Cypryjskiej,
Republiki A
otewskiej, Republiki Litewskiej, Republiki Węgierskiej, Republiki
Malty, Rzeczypospolitej Polskiej, Republiki Słowenii i Republiki Słowackiej
(Official Journal nr 236 z 13.09.2003r);
" W ramach Traktatu został przyjęty:  Akt dotyczący warunków przystąpienia do
Unii Europejskiej) Republiki Czeskiej, Republiki Estońskiej, Republiki Cypryjskiej,
Republiki A
otewskiej, Republiki Litewskiej, Republiki Węgierskiej, Republiki
Malty, Rzeczypospolitej Polskiej, Republiki Słowenii i Republiki Słowackiej oraz
dostosowań w Traktatach stanowiących podstawę Unii Europejskiej ;
" Art. 5 Aktu stanowi:  Każde z nowych Państw Członkowskich uczestniczy w
" Art. 5 Aktu stanowi:  Każde z nowych Państw Członkowskich uczestniczy w
unii gospodarczej i walutowej z dniem przystąpienia jako Państwo
Członkowskie objęte derogacją w rozumieniu Art. 122 TWE;
" TWE stanowi w Art. 2, że  Zadaniem Wspólnoty jest, przez ustanowienie
wspólnego rynku, unii gospodarczej i walutowej oraz urzeczywistnianie
wspólnych polityk lub działań określonych w artykułach 3 i 4,& . , oraz w Art. 4,
że  Równolegle, na warunkach i zgodnie z harmonogramem i procedurami
przewidzianymi w niniejszym Traktacie, działania te obejmują nieodwołalne
ustalenie kursów wymiany walut, prowadzące do ustanowienia jednej
waluty, ECU, jak również określenie oraz prowadzenie jednolitej polityki
pieniężnej i polityki wymiany walut, których głównym celem jest utrzymanie
stabilności cen&  ;
" Wniosek: Polska zobowiązała się przyjąć euro
Czy Polsce opłaca się wejść do UGW?
" Czy Polska stanowi część  optymalnego obszaru walutowego z UGW?
 Wysoki stopień integracji: duży stopień otwartości gospodarki, dominujący
udział obszaru euro w handlu zagranicznym Polski (60-65%), rosnący
udział handlu wewnątrz-gałęziowego (intra-industry trade);
 Stosunkowo wysoki stopień synchronizacji cyklu koniunkturalnego (PKB 
korelacja ok. 0,7, produkcja przemysłowa  ok. 0,6, bezrobocie  ok. 0,2)
 Ograniczona podatność na szoki asymetryczne;
 Możliwość łagodzenia szoków asymetrycznych: stosunkowo duża
mobilność siły roboczej, ograniczona elastyczność płac (choć większa niż w
UE), duży deficyt finansów publicznych;
UE), duży deficyt finansów publicznych;
" Wniosek: Polska jest częścią OOW ze strefą euro w nie mniejszym
stopniu niż inne kraje strefy;
" Koszty: konkurencja (?), koszty dostosowania polityki fiskalnej
(obniżenie deficytu) i pieniężnej (hamowanie inflacji), przejściowy
wzrost inflacji, ryzyko w okresie przejściowym (ERM-2).
" Wniosek: Warto wejść do UGW tak szybko jak to praktycznie możliwe
(zob. studium NBP, 2004 r i 2008r)
Korzyści dla Polski
" Eliminacja kosztów transakcyjnych związanych z wymianą walut i
kosztów zabezpieczania się przed ryzykiem kursowym (ok. 0,5-1,0%
PKB);
" Niższe realne stopy procentowe ze względu na eliminację ryzyka
kursowego
 Obniżenie kosztów kredytu dla sektora prywatnego o ok. 1% PKB
rocznie (2% od 650 mld zł);
rocznie (2% od 650 mld zł);
 Obniżenie kosztów długu publicznego o ok. 0,7% PKB rocznie (2% od
450 mld zł);
" Dostęp do większego rynku kapitałowego;
" Brak ograniczenia bilansu płatniczego i eliminacja ryzyka kryzysu
walutowego;
" Przejrzystość cen;
" Stabilizujący wpływ na transfery UE;
" Wpływ na decyzje EBC i członkostwo w Eurogrupie;
Oficjalne stopy procentowe w Polsce i w strefie
euro, 1999-2009, %
20
18
16
14
12
10
NBP
8
6
EBC
4
2
0
Kryteria konwergencji: opis
" Dlaczego konwergencja? Znaczenie homogeniczności gospodarek
wchodzących w skład unii walutowej;
" Kryteria konwergencji nominalnej (nominal convergence criteria) zapisane w
Traktacie z Maastricht (TWE, Art. 121) i w Protokole dołączonym do Traktatu
(Protocol on the Convergence Criteria) obejmują kryterium fiskalne, dwa
kryteria pieniężne oraz kryterium stabilności kursu;
" Kryterium deficytu budżetowego: < 3% PKB (oprócz tego, stosuje się także
kryterium długu publicznego: < 60% PKB; choć nie występuje ono expressis
verbis w Art. 121 Traktatu i w Protokole, występuje w Art. 104)
" Kryterium inflacji: HICP < średni roczny HICP w trzech krajach członkowskich
UE,  które osiągają najlepsze rezultaty pod względem stabilności cen , plus
UE,  które osiągają najlepsze rezultaty pod względem stabilności cen , plus
1,5 pkt.proc;
" Kryterium stóp procentowych: rynkowa stopa procentowa długoterminowych
papierów skarbowych < średnia odpowiednich stóp w trzech krajach UE,
 które osiągają najlepsze rezultaty pod względem stabilności cen , plus 2
pkt.proc.;
" Kryterium stabilności kursu walutowego: wahania kursu winny mieścić się w
 normalnych marginesach przewidzianych mechanizmem wymiany walut
europejskiego systemu walutowego przez co najmniej dwa lata, bez dewaluacji
w stosunku do waluty innego Państwa Członkowskiego (system ERM 2), przy
czym marginesy te wynoszą maksimum +/- 15%, wokół centralnego parytetu;
Kryteria konwergencji: ocena
" Arbitralnie ustalone wartości referencyjne;
" Nieprecyzyjny zapis kryteriów fiskalnych (zadłużenie brutto,
odstępstwa od wartości referencyjnych);
"  Naciągana interpretacja kryteriów fiskalnych przy kwalifikacji do
UGW (Belgia, Włochy, Grecja);
" Kryterium inflacyjne a efekt Balassy-Samuelsona;
" Sprzeczność kryterium inflacyjnego i kryterium kursowego;
" Sprzeczność kryterium inflacyjnego i kryterium kursowego;
" Kryterium inflacyjne: definicja i interpretacja pojęcia  stabilności
cen oraz krajów odniesienia;
" Kryterium kursowe: niestabilność kursu może wynikać z
czynników zewnętrznych (vide ostatni kryzys finansowy), a
ponadto, nawet euro nie spełnia warunku stabilności (np. wobec
dolara USA);
" Sprzeczność konwergencji nominalnej i realnej;
" Jednakowe kryteria dla wszystkich ( one size fits all )?
Kurs USD/EUR, 1.01.1998-28.11.2008
1,8
1,6
1,4
1,2
1,2
1
0,8
0,6
97-12-31
98-12-31
99-12-31
00-12-31
01-12-31
02-12-31
03-12-31
04-12-31
05-12-31
06-12-31
07-12-31
Jak to zrobić?
" Wymagane jest  trwałe (sustainable) spełnienie
kryteriów konwergencji nominalnej;
" Kryterium inflacyjne i stóp procentowych jest spełnione
 na granicy (na koniec marca 2008);
" Kryterium stóp procentowych jest spełnione;
" Kryterium deficytu fiskalnego jest obecnie spełnione:
deficyt finansów publicznych 3,3% PKB w 2006r, ok.
deficyt finansów publicznych 3,3% PKB w 2006r, ok.
2,0% w 2007r, przewidywane 2,6% w 2008r;
" Polska objęta była procedurą nadmiernego deficytu
(excessive deficit procedure - EDP) od 2004 roku do
maja 2008r; w lipcu 2009 Rada UE ponownie nałożyła
EDP na Polskę;
" Kryterium stabilności kursu walutowego: Polska nie jest
jeszcze w ERM2;
Kryterium inflacyjne, 2007-2009 (12-miesięczny HICP w Polsce i w
EU3 o najniższej stopie inflacji plus 1,5 pp)
5
4,5
4
3,5
wartość referencyjna
3
2,5
2
PL
1,5
1
0,5
0
Kryterium stóp procentowych 2007-2009 (rentowność 10-letnich
obligacji rządowych w Polsce i w EU3 z najniższym HICP plus 2 pp)
7,5
7
wartość referencyjna
6,5
6
5,5
PL
PL
5
4,5
4
3,5
3
2006m12
2007m01
2007m02
2007m03
2007m04
2007m05
2007m06
2007m07
2007m08
2007m09
2007m10
2007m11
2007m12
2008m01
2008m02
2008m03
2008m04
2008m05
2008m06
2008m07
2008m08
2008m09
2008m10
2008m11
2008m12
2009m01
2009m02
2009m03
2009m04
2009m05
2009m06
2009m07
2009m08
2009m09
2009m10
Efekt Balassy-Samuelsona
" W warunkach gospodarki otwartej przepływ technologii i FDI
powoduje szybki wzrost wydajności pracy  w sektorach
wymiennych, co powoduje szybki wzrost płac przy stałych cenach
towarów wymiennych (ceny w kraju i za granica wyrównują się
poprzez arbitraż cenowy  tzw. prawo jednej ceny);
" Wzrost płac w sektorach wymiennych wywołuje wzrost płac w
sektorach niewymiennych (głównie usługi);
" Powoduje to jednak wzrost cen towarów niewymiennych, ponieważ
wydajność pracy w sektorach niewymiennych rośnie wolniej i nie ma
wydajność pracy w sektorach niewymiennych rośnie wolniej i nie ma
arbitrażu cenowego;
" Wzrost płac szybszy od wzrostu wydajności pracy niewymiennym
powoduje wzrost cen towarów niewymiennych i w efekcie wyższą
inflację  efekt Balassy-Samuelsona;
BS = ą [PL  EU]
" Efekt BS jest tym większy, im większa jest różnica w tempie wzrostu
 oraz im wyższy udział sektora niewymiennego ą w PKB;
" Wyższa inflacja z tytułu efektu BS może spowodować trudności w
spełnieniu kryterium inflacyjnego z Maastricht.
Inflacja a tempo wzrostu gospodarczego
" Różnica między tempem wzrostu gospodarczego r w PL i
EU zależy (m.in.) od różnicy w tempie wzrostu wydajności
pracy w sektorach wymiennych w PL i UE (ą = udział
sektora niewymiennego). Zakładając dla uproszczenia
stałe zatrudnienie i stałą stopę inwestycji w PL i UE,
mamy:
rPL  rUE = (1-ą) [PL  UE]
PL  UE = [rPL  rUE]/ (1-ą)
   = [r  r ]/ (1-ą)
BS = ą [PL  UE]
" Efekt BS przejawia się w wyższej inflacji, gdy kurs jest
sztywny, lub w aprecjacji nominalnej kursu, gdy kurs jest
płynny; w obu przypadkach mamy do czynienia z
aprecjacją realną;
" Potencjalny konflikt pomiędzy konwergencją nominalną i
konwergencją realną: hamowanie inflacji przy pomocy
stóp procentowych ujemnie wpływa na wzrost, ceny i kurs
walutowy;
Symulacja
" Jeśli ą = 0,65, a poziom PKB/mieszkańca w PL = 32%
poziomu UE, to osiągnięcie 75% poziomu UE (przy
wzroście w UE 2% rocznie) w ciągu 25 lat (jedno
pokolenie) wymaga średniego tempa wzrostu PKB 5,5%
rocznie. Ale wówczas inflacja z tytułu efektu B-S
wyniesie 6,5% (ponad poziom w UE):
r  r = (1-ą) [   ]
rPL  rEU = (1-ą) [PL  EU]
3,5 = 0,35 [PL  EU] => [PL  EU] = 10,0
BS = 0,65 x 10 = 6,5%
" Jeśli jednak konieczne będzie obniżenie inflacji do 1,5%
(ponad poziom w UE), tempo wzrostu PKB obniży się do
2,8% rocznie, a okres dochodzenia do 75% poziomu
dochodu w UE wyniesie 109 lat.
Kurs płynny czy sztywny?
" Potencjalny konflikt pomiędzy kryterium inflacyjnym a kryterium
stabilności kursu walutowego;
" Wpływ wysokich stóp procentowych na kurs walutowy (krótkookresowa
aprecjacja, ryzyko załamania w dłuższym okresie);
" Przy inflacji Ą< (Ą*+1,5%) występuje trwała aprecjacja kursu dE*,
natomiast przy stabilnym kursie, dE=0, inflacja przekracza limit (Ą>
Ą*+1,5%) .
Ą
Ą
Ą(dE=0)
(Ą*+1,5%)
dE(Ą=0) dE* 0 dE
System ERM2
" ERM2  Exchange Rate Mechanism 2;
" parytet centralny i pasmo wahań
(wspólnie uzgodnione);
" wymóg utrzymania kursu w paśmie;
" wymóg utrzymania kursu w paśmie;
" wspólna interwencja w przypadku
zagrożenia;
" wymóg dwóch lat w ERM2 a tendencja
do aprecjacji realnej;
" ryzyko kryzysu walutowego.
1999-01-01
1999-07-01
2000-01-01
2000-07-01
2001-01-01
2001-07-01
2002-01-01
2002-07-01
2003-01-01
2003-07-01
2004-01-01
2004-07-01
2005-01-01
2005-07-01
2006-01-01
2006-07-01
2007-01-01
2007-07-01
2008-01-01
2008-07-01
2009-01-01
2009-07-01
0,6
0,8
1,2
1,4
1,6
1,8
1
Kurs USD/EUR, 1.01.1999 - 31.10.2009
Warianty polityki w okresie
przejściowym
" Wynegocjować wyższe kryterium inflacyjne? 
nierealne;
" Wynegocjować zwolnienie z ERM2? 
nierealne;
" Skrócić okres przebywania w ERM2?  mało
" Skrócić okres przebywania w ERM2?  mało
realne;
" Odłożyć wejście do UGW?  ekonomicznie
kosztowne;
" Jednostronna  euroizacja ?  politycznie
kosztowna;
" Wniosek: trzeba spełnić kryteria
Rzeczywiste i urojone zagrożenia związane z
wprowadzeniem euro
" Zagrożenia rzeczywiste:
 Utrata samodzielności w polityce pieniężnej  koszt zależy od potencjalnych
szoków asymetrycznych, ale raczej niewielki, bo stopy EBC są zawsze niższe od
stóp NBP;
 Skok cenowy w momencie zmiany waluty (efekt zaokrąglania cen)  ok. 0,2-0,3
pkt. proc. jednorazowo (takie były doświadczenia państw strefy euro w 2002 roku
i ostatnio Słowenii i Słowacji);
 Wzrost inflacji w dłuższym okresie  o ok. 2-3 pkt proc., bo efekt BS w całości
przenosi się na wzrost cen nontradeables, a nie na aprecjację nominalną kursu
(nie ma już kursu);
(nie ma już kursu);
 Ryzyko  przegrzania gospodarki na skutek boomu kredytowego (zwłaszcza w
nieruchomościach  zob. Hiszpania, Irlandia) spowodowanego spadkiem stóp
procentowych  niewielkie, ale konieczne jest wzmocnienie nadzoru bankowego;
 Dostosowanie fiskalne i pieniężne w okresie przygotowawczym może
powodować pewne koszty społeczne  niewielkie;
 Koszty techniczne wymiany waluty (banki, ATM, itp.);
" Zagrożenia urojone:
 spadek siły nabywczej płac i emerytur,
 wzrost cen do poziomu strefy euro,
 utrata konkurencyjności,
 utrata suwerenności narodowej;
Stan obecny
" Do 2007r Polska (jako jedyny kraj kandydujący do strefy euro) nie
ogłosiła oficjalnie kalendarza dochodzenia do euro;
" Rząd PiS był sceptyczny (argument niedostatecznej
konkurencyjności, utrzymania suwerenności, nieufność wobec EBC
- wg premiera J. Kaczyńskiego  emeryci stracą po 240 zł );
" We wrześniu 2008 r premier Tusk zapowiedział wejście do strefy
euro w 2011r (potem okazało się że chodzi o 2012 r);
" Kryzys gospodarczy uniemożliwił spełnienie kryteriów;
" Kryzys gospodarczy uniemożliwił spełnienie kryteriów;
" Obecnie premier mówi o 2015 roku;
" Obecnie, teoretycznie możliwe jest wejście nawet 1 stycznia 2014,
ale nie wcześniej;
" Wymagałoby to obniżenia deficytu finansów publicznych z ok. 7-8%
w 2010r do poniżej 3% w 2012r;
" Każdy rok zwłoki to straty rzędu 1% PKB;
" ALE! Proces realnej konwergencji powoduje, że różnica w stopach
procentowych między Polską i strefa euro będzie malała, a to
oznacza mniejsze korzyści;
" Wniosek: im szybciej tym lepiej!