Kształcenie i doskonalenie nauczycieli
W krainie gier
W trakcie gry, bez osłonek ujawnia się nasz charakter.
Owidiusz
WOJCIECH PIJANOWSKI
Nie jest to opracowanie naukowe na temat
gier. Tekst przeznaczony jest raczej dla tych,
którzy krainy gier jeszcze nie odwiedzali. Pró-
ba zainteresowania  światem gier , bo mam
nadzieję, że gdy to zainteresowanie zostanie
wzbudzone, to wycieczki w świat gier będą
częste i z korzyścią dla  turystów .
Mały świat gier na planszy jest od wieków
odbiciem świata rzeczywistego. Dawno temu,
gdy społeczeństwa żyły prymitywnie, w ciem-
nocie i bezradności wobec świata, niemal ca-
ła aktywność umysłowa człowieka odbywała
się pod przemożnym wpływem strachu:
przed ciemnością, piorunem, wodą, ogniem,
złymi mocami i duchami. To, co na ówczesne
czasy było intelektualne i abstrakcyjne, było
jednocześnie tajemnicze i magiczne.
Można przypuszczać, że najstarsze ze zna-
nych obecnie gier, a także te wszystkie, o któ-
rych już zapomniano, powstały jako czynności niewoli lub zabił, według określonych reguł, ca-
obrzędowe, magiczne, mistyczne... Geome- łą wrogą armię, wszystkie piony przeciwnika.
trycznymi kształtami plansz do gry straszono złe W  go , także grze  wojennej , również giną
duchy. Najstarsza gra tego typu, w której cho- piony walczących stron, lecz chodzi o coś innego
dzi o ustawienie na planszy pionów w określo- niż zabicie wszystkich pionków przeciwnika, cho-
nej pozycji, to pradawny  młynek . Jego plan- dzi o opanowanie jak największego terytorium.
sza i pionki spełniały funkcje obrzędowe. Sześćdziesiąt cztery czarne i białe pola sza-
Świat się rozwijał i porządkował. Nastąpiły chownicy to obraz wojny w stylu feudalnym,
czasy niewolnictwa i ekspansji, odbywały się wszystkie kombinacje, ataki i obrony prowa-
wyprawy wojenne i bezlitosne rzezie jeńców dzą do jednego celu, do pozbawienia władzy
i niewolników. Narodziły się wtedy dwie gry, i siły króla obozu przeciwnego. Król ginie
których najogólniejsze zasady trwają do dzi- i kończy się partia szachów.
siaj w setkach wariantów i pod setkami nazw: Pierwsze lata kapitalizmu, epoka pieniądza
 warcaby i  go . i przemysłu,  ludzkiej kariery . Powstała wte-
W  warcabach wygrywał ten, kto, podob- dy gra ściganka  gęś . Idealna dla ówczesnych
nie jak na wojnie, zniszczył wroga, wziął do  wygrana zależała głównie od losu, jako ana-
4
Wychowanie w Przedszkolu nr 7
Kształcenie i doskonalenie nauczycieli
logia ludzkiego losu, w którym wiele zależy które służą poważnym celom i rozgrywane są
od szczęścia.  na poważnie  na przykład  gry symulacyjne ,
Wiek pary i elektryczności stał się upad- naśladujące w miarę dokładnie rzeczywistość
kiem gier jako zajęcia ludzi dorosłych, którzy i służące głównie do rozwiązywania problemów
zaabsorbowani byli robieniem kariery i nie mogących nastąpić w realnym życiu.
wystarczało czasu na myślenie nad grą.... Gry można podzielić na typy w zależności
W czasach dzisiejszych, w dobie kompute- od sposobu ich rozgrywania na: gry ruchowe,
rów i coraz większej ilości wolnego czasu, gry gry losowe, gry strategiczne, gry logiczne
powracają do łask. Po zachłyśnięciu się grami  i to zapewne wyczerpuje katalog typów zna-
komputerowymi doro śli i dzieci zasiadają nych gier. Istnieją gry, które są mieszanką wyżej
przy kolorowych planszach, by rozegrać par- wymienionych typów. Na przykład  Backgam-
tyjkę ulubionej gry. A wybór jest ogromny. mon , który jest grą  losowo-strategiczną .
 Dla każdego coś miłego można powiedzieć. Jedno jest pewne, każda gra, ale nie każda
Nie podejmuję się tutaj wymienić wszystkich zabawa, charakteryzuje się tym, że:
nazw dostÄ™pnych gier ani typów. Nie jest to lð uczestnik zdaje sobie sprawÄ™ z tego, że to
bowiem zadanie Å‚atwe, od dawna toczy siÄ™ co siÄ™ dzieje dotyczy fikcji;
i toczyć siÄ™ bÄ™dzie dyskusja oraz podejmowa- lð uczestnik dobrowolnie bierze w niej
ne są próby sklasyfikowania gier. Nazw nie udział;
wymieniÄ™, bo jest ich zbyt wiele i nie zawsze lð toczy siÄ™ w okreÅ›lonym czasie i w okreÅ›lo-
z nazwy wynika, czego dotyczy gra. nym miejscu i ma określony cel, np. zdefi-
Przede wszystkim co to jest  gra ? Według niowaną wygraną;
SÅ‚ownika JÄ™zyka Polskiego, poÅ›ród wielu in- lð ma reguÅ‚y postÄ™powania w trakcie rozgrywki;
nych znaczeÅ„ sÅ‚owa  gra , znajduje siÄ™ nastÄ™- lð nieznane sÄ… z góry wyniki rozgrywki;
pujÄ…ce okreÅ›lenie: zabawa towarzyska prowa- lð wymaga podejmowania Å›wiadomych decy-
dzona według pewnych zasad. Tak więc gra zji, a więc myślenia.
jest zabawą towarzyską. Trudność zdefiniowania pojęcia  gra wy-
Czym więc jest zabawa? Johan Huizinga nika ze specyfiki naszego języka. Niemcy, na
podał następującą definicję: Można nazwać przykład, nie mają takiego problemu. U nich
zabawę (grę) czynnością swobodną.... pozo- zarówno zabawa, jak i gra to  das Spiel . My,
stającą poza zwykłym życiem, a mimo to mo- Polacy, intuicyjnie odróżniamy grę od zaba-
że całkowicie zaabsorbować grającego; czyn- wy. Gdy powiem  Graliśmy w ciuciubabkę ,
nością, z którą nie łączy się żaden interes to automatycznie zrozumiemy, że bawiliśmy
materialny, przez którą żadnej nie można osią- się, a więc była to zabawa. Nie mówimy nato-
gnąć korzyści, która dokonuje się w obrębie miast  Bawiliśmy się w szachy , bo w szachy
własnego określonego czasu i własnej określo- się nie bawimy, to nie jest zabawa, to jest gra!
nej przestrzeni; czynno ścią przebiegającą
w pewnym porządku według określonych re-
guł i powołującą do życia związki społeczne,
które ze swej strony chętnie otaczają się tajem-
nicÄ… lub za pomocÄ… przebrania uwydatniajÄ…
swą inność wobec zwyczajnego świata 1.
Zzabawy nie można czerpać korzyści mate-
rialnych, ale z gry niekiedy tak. Choćby wygry-
wając w jakąś grę losową, na przykład w ruletę.
Gra jest czymś więcej niż zabawą towarzyską.
Nie musi być zabawą samą w sobie. Istnieją gry,
1
Johan Huizinga, Homo ludens Zabawa jako z
ródło kultury, Wydawnictwo Aletheia, 2008.
5
lipiec-sierpień 2010
Kształcenie i doskonalenie nauczycieli
Gry przeznaczone dla dzieci kartÄ™ z odpowiedniÄ… cyfrÄ…: 2  o dwa pola, 5
Gry kształtują wiele cech potrzebnych czło-  o pięć pól i tak dalej. Raz użyta karta wykła-
wiekowi w życiu: uczą cierpliwości, rozwijają dana jest na stół i po raz drugi nie można jej
wyobraz
nię, pogłębiają wiedzę... użyć. Dopiero po dwunastu ruchach (użyciu
Dzieci bawiąc się, przez udział w grze, mo- przez gracza wszystkich kart), karty wracają
gą zdobywać wiedzę. Gry niewątpliwie uczą do graczy i ponownie mają oni w ręku kom-
logicznego myślenia, a więc kojarzenia fak- plet, którym mogą się posługiwać. Ta drobna
tów i wyciągania wniosków z tych skojarzeń. zmiana powoduje możliwość nowego opraco-
Mogą wzbogacać zasób słów, uatrakcyjniają wania strategii gry, eliminuje los i powoduje, że
naukę czytania, pisania i liczenia. Zmuszają przy zachowaniu pozostałych reguł gry czynnik
także do przestrzegania ustalonych z góry re- losowy jest wyeliminowany. Idea gry się nie
guł (wewnętrznego prawa gry), uczą zdyscy- zmienia, zmienia się sposób myślenia graczy.
plinowania i konieczno ści przestrzegania W grach dla przedszkolaków bardzo często
umów i praw. Gdy reguły gry nie są przestrze- używana jest kostka do gry. W niektórych moż-
gane, gra na którą się umówiliśmy kończy się, na zastąpić ją kartami z cyframi na zasadzie
a rozpoczyna się nowa rozgrywka, nie zawsze opisanej powyżej (raz użyta karta nie może
zgodna z naszymi oczekiwaniami. być użyta po raz drugi). Ten zabieg spowodu-
Pragnę zwrócić uwagę na to, że reguły gry nie je, że dzieci będą musiały podejmować decy-
muszą być przez cały czas stosowania takie, jak zję, a nie zdawać się na los.
były na początku. Można je  twórczo zmieniać, W niektórych grach można też po wprowa-
eliminując z nich niektóre zalecenia, czy też do- dzeniu kart ruchowych (tych z cyframi) wpro-
dawać nowe. W ten sposób powstaje zupełnie wadzić zasadę, że gracze mogą się tymi karta-
nowa gra, rozgrywana jednak na tej samej plan- mi między sobą wymieniać, co spowoduje
szy. Niekiedy wystarczy zmienić jedną regułę, konieczność prowadzenia negocjacji, na dzie-
a powstanie zupełnie nowa, intrygująca gra. cięcym oczywiście poziomie.
Wszystkie gry, w których używane są kostki, Gry mają w sobie jeszcze jeden aspekt  mo-
to przeważnie gry losowe. Nie można w nie cza- gą być testem charakteru. Wystarczy obserwa-
sami wygrać. Gdy ma się pecha i rzuty kostkami cja zachowania gracza, aby móc określić, czy
są fatalne, powodują wykonywanie ruchów, jest on człowiekiem nerwowym, czy spokoj-
prostą drogą prowadzących do przegranej. Mo- nym, ryzykantem, czy też raczej człowiekiem
żna jednak taką grę losową zamienić na mniej zachowawczym, człowiekiem uczciwym lub
losową, a może nawet grę decyzyjną, w której odwrotnie, zdolnym do pomocy innym, czy też
wykonywanie ruchów zależy od decyzji gracza. raczej woli im życie utrudniać.... Obserwacja
Wpopularnej grze  Monopol (nie jest to gra zachowania dzieci podczas rozgrywki może
dla przedszkolaków, podaję jednak ten przykład ułatwić wychowawcom określenie charakteru
zakładając, że Czytelnik zna te grę), w której za- dziecka, poziomu jego umiejętności podej-
daniem graczy jest zakup możliwie największej mowania decyzji i sposobu myślenia.
liczby ulic, budowanie domów i hoteli, zakup Serdecznie zachęcam do korzystania z gier
stacji kolejowych..., czynnikiem, który decyduje w przedszkolu. Nie tylko z tych gotowych,
o tym, na którym polu planszy zatrzyma się pio- opracowanych przez innych twórców. Może
nek gracza, a więc jaka ulica zostanie zakupiona, warto spróbować, aby dzieci same, pod kie-
jest wynik rzutu kostkami. A kostki to los. runkiem nauczyciela, stworzyły własną grę,
Wystarczy jednak zmienić zasady porusza- wymyśliły jej reguły i w nią zagrały. Grę, któ-
nia pionków po planszy, rozdać każdemu rej również temat same wymyślą.
z graczy karty z umieszczonymi na nich cyfra- ZdajÄ™ sobie sprawÄ™, ze jest to wielkie wy-
mi od 1 do 12 i powstanie na tej samej plan- zwanie, wyzwania sÄ… jednak po to, by je po-
szy inna gra. Gracze będą decydowali, o ile dejmować.
pól ma poruszyć się ich pionek wykładając Wojciech Pijanowski
6
Wychowanie w Przedszkolu nr 7