Kształcenie i doskonalenie nauczycieli
Koncepcja edukacji
daltońskiej
System nauczania realizowany w szkołach daltońskich może
stać się jedną z odpowiedzi na pytania nauczycieli w Polsce,
jak jeden nauczyciel ma pracować z uczniami o różnych
możliwościach.
EWA MAA
GORZATA SZUMILAS,
EWA LEWANDOWSKA
edukacji przedszkolnej pojawia siÄ™ wie-
Wle pomysłów na naukę i wychowanie
dzieci w wieku przedszkolnym, a przedszkola
sÄ… zasypywane gotowymi pakietami edukacyj-
nymi, które za określoną, często wysoką,
opłatą mają uczynić edukację atrakcyjną, nie-
powtarzalnÄ…, wyjÄ…tkowÄ…. GubiÄ…c siÄ™ w gÄ…sz-
czu ofert warto przypomnieć o edukacji dal-
toń skiej, istniejącej od prawie dziewięć-
dziesięciu lat i mającej wielu zwolenników
na całym świecie.
Trzy naczelne cele daltońskiego1 planu la-
boratoryjnego stworzone przez Helen Phar-
hurst to: wolność, aktywność własna, współ-
praca. Model edukacyjny, którego powstanie
datowane jest na rok 1922, rozwija siÄ™ nadal
i ewaluuje dostosowując się do współcze-
snych warunków. Obecnie idee edukacji
w szkołach daltońskich realizowane są zgod-
nie z trzema fundamentalnymi zasadami:
1
Nazwa  daltoński pochodzi od nazwy miejscowości, gdzie po raz pierwszy zastosowano plan laboratoryjny H. Pharhurst. Nato-
miast określenie  laboratoryjny H. Parkhurst tłumaczy przyrówniując szkołę z socjologicznym laboratorium  w którym uczniowie
są sami eksperymentatorami, a nie ofiarami zawiłego skostniałego systemu, w wytwarzaniu którego nie mają oni ani żadnej roli,
ani udziału. H. Parkhurst, Wykształcenie według planu daltońskiego, Książnica-Atlas, Lwów-Warszawa 1928, s. 14.
24
Wychowanie w Przedszkolu nr 10
Kształcenie i doskonalenie nauczycieli
1. Szacunek/odpowiedzialność.
2. Poleganie na samym sobie (self reliance).
3. Współpraca.
Szacunek dorosłego dla dziecka, jego moż-
liwości i potrzeb, pozwala dziecku na przeję-
cie odpowiedzialności za własne uczenie się.
Kształtuje aktywną postawę wobec własnej
edukacji, a w przyszłości pracy2. Większość
dorosłych nie zdaje sobie sprawy z tego, iż
 lęki zakodowane w dzieciństwie towarzyszą
każdej czynności w sytuacji pracy i innych za-
dań w dorosłości 3.
Coraz większe różnice w możliwościach roz-
wojowych, jakie występują między dziećmi, po-
wodują, że współcześnie bardzo silnie akcentuje
się potrzebę takiego dopasowania zadań do mo-
żliwości dzieci, aby gromadzenie doświadczeń
edukacyjnych dawało im poczucie sprawczości
i (szczególnie na wczesnych etapach edukacyj-
nych) było kojarzone z przeżyciem sukcesu.
Takie przekonanie miała również H. Phar-
hurst. Jej zdaniem  Dziecko musi być wyposa-
żone, aby mogło rozwiązywać zagadnienia
dziecięcego wieku, nim stanie oko w oko
z problematami wieku młodzieńczego i doj-
rzałego. Czynić ono to może tylko w takim ra-
zie, jeśli system kształcenia będzie tak obmy-
ślony, żeby dawać dziecku wolność i poczucie
odpowiedzialności, pozwalające mu namie-
rzyć się z tymi zagadnieniami o swoich wła-
snych siłach bez niczyjej pomocy 4.
Rozwijaniu umiejętności polegania na so-
bie samym towarzyszy powszechnie stosowa- W procesie tym pomaga charakterystyczna
na w szkołach daltońskich myśl, że jeśli dziec- dla szkół daltońskich organizacja pracy, pole-
ko ma się czegoś nauczyć, musi się tego samo gająca na wizualizacji (tworzeniu schematów
nauczyć. Nikt nie zrobi tego za nie. W procesie wyobrażeniowych) wszystkich działań i eta-
kształtowania kompeten cji w zakresie polega- pów kształcenia5. W pełni zwizualizowana
nia na sobie samym wyróżnia się kilka etapów: jest organizacja rytmu dnia, zawierająca stałe
lð Wykonywanie zadaÅ„ zleconych przez na- elementy, np.: jedzenie drugiego Å›niadania,
uczyciela. czas na prace wynikajÄ… cez planu tygodniowe-
lð Zadania wykonywane samodzielnie. go, zabawy na Å›wieżym powietrzu, rozcho-
lð Samodzielne uczenie siÄ™. dzenie siÄ™ dzieci do domów.
lð WziÄ™cie odpowiedzialnoÅ›ci za uczenie siÄ™ Każdy dzieÅ„ tygodnia ma swój kolor. Tygo-
(własne/swoje). dniowy plan pracy  zadania do wykonania
2
D. Waloszek, Pedagogika przedszkolna. Metamorfoza statusu i przedmiotu badań, WNAP, Kraków 2006, s. 345.
3
Op.cit., s. 344.
4
H. Parkhurst, Wykształcenie według planu daltońskiego, Książnica-Atlas, Lwów-Warszawa 1928 s. 5.
5
H. Wenke, R. Röhner, At zijte skola. Daltonska vyuka v praxi, Paido, Brno 2000, s. 41-56.
25
listopad 2010
Kształcenie i doskonalenie nauczycieli
 jest przedstawiony za pomocą rysunków,
symboli czytelnych dla dzieci. Na tablicy znaj-
dują się różne zadania dla dzieci, w zależno-
ści od ich wieku i możliwości. Dzieci same de-
cydują o kolejności realizacji zadań. Kiedy
dziecko wykona zadanie, zaznacza jego reali-
zacjÄ™ odpowiednim kolorem (przypisanym
do danego dnia tygodnia) lub umieszcza tam
 swój znaczek . Czas przeznaczony na wyko-
nanie zadań jest zróżnicowany, stąd niezbęd-
na jest umiejętność gospodarowania nim. Po-
maga w tym specjalny zegar podzielony
na określone jednostki czasu. Duży zegar wi-
szÄ…cy w sali wyznacza np. czas na zjedzenie
śniadania. Dodatkowo każde z dzieci ma
do dyspozycji mały zegar (o takiej samej kon-
strukcji), aby nauczyć się rozumieć różnicę
pomiędzy subiektywnym poczuciem upływu
czasu a tym, co wskazuje zegar.
Wizualizacja pomaga w utrzymaniu po-
rządku w sali. Na półkach i szafkach wiszą
zdjęcia, na których widać, jak powinny one
wyglądać po skończonej pracy czy zabawie.
W sposób graficzny przedstawione są też  cią-
gi czynności, np. podlewanie kwiatów, za-
miatanie, korzystanie z toalety. Taki sposób pełnić dyżur, grać, wykonywać prace porząd-
organizacji umożliwia dzieciom sprawne dzia- kowe. Wybór tego, co będą wspólnie robiły,
łanie, zapewnia porządek, stosowanie się należy do nich. Dzieci muszą przełamywać
do wypracowanych, sprawdzonych wzorów. niechęć do działania z mniej lubianym kolegą,
Istotnym elementem w szkołach daltońskich mają szansę poznać inne dzieci, uczą się, że
jest współpraca. Wiele działań dzieci wykonu- nie trzeba się z kimś przyjaz
nić, aby współpra-
ją w parach lub kilkuosobowych grupach, co cować. Wartościami dodanymi w tym procesie
uczy je współodpowiedzialności, ale daje też będą: rozwijanie wewnętrznej motywacji
możliwość ujawniania indywidualnych predys- do uczenia się, uczenie się uczenia (dla siebie
pozycji. Pary, utworzone zgodnie z kolejnością samego), kształtowanie samooceny.
zawieszonych breloczków ze zdjęciami dzieci, Zasada współpracy dotyczy także kontak-
są wyłaniane na dany tydzień. Każde dziecko tów z rodzicami. Rzeczą zwyczajną jest obec-
musi się spotkać i współpracować ze wszystki- ność rodziców podczas zajęć i pomoc, gdy
mi kolegami w grupie na zasadzie  każdy z każ- o to poprosi nauczyciel.  W dobrej edukacji
dym . Kiedy nauczyciel prosi o ustawienie się bardzo ważna jest komunikacja i współpraca
parami, jest to sygnał dla każdego dziecka pomiędzy wszystkimi osobami i instytucjami
do znalezienia partnera, który jest jego parą znajdującymi się w otoczeniu dziecka 6.
w danym tygodniu. Muszą one w ciągu tygo- Szkoły daltońskie nie są zamknięte na  nie-
dnia przez pół godziny robić coś razem, np. profesjonalistów . Mają odwagę słuchać dzie-
6
A. Giza, M. Wiśnicka, Edukacja małych dzieci  standardy, bariery, szanse, w: Edukacja małych dzieci  standardy, bariery, szanse. Raport.
red. A. Giza, Fundacja Rozwoju Dzieci im. J.A. Komeńskiego, Polsko-Amerykańska Fundacja Wolności, Warszawa 2010, s. 15.
26
Wychowanie w Przedszkolu nr 10
Kształcenie i doskonalenie nauczycieli
ci i ich rodziców, którzy są partnerami na- go przywykliśmy dotychczas) sposób myślenia
uczyciela w procesie edukacji. o procesie nauczania, który nie wymaga do-
W systenie edukacyjnym w Holandii datkowych kosztów finansowych.
od dwudziestu pięciu lat przedszkola publicz- Dużo się pisze w literaturze branżowej
ne zostały połączone ze szkołami podstawo- o potrzebie zmian, ale często nie wiemy, jak
wymi7. Dzieci od czwartego do dwunastego zmieniać. Jeszcze rzadziej mamy dostęp
roku życia mają zapewnioną ciągłość oddzia- do czerpania z dobrych praktyk edukacyj-
ływań edukacyjnych i wychowaczych. Grupy nych, które dają się zaszczepić na grunt pol-
przedszkolne liczą około 30 dzieci w wieku skiej edukacji. Uważamy, że kilkudziesięcio-
od czwartego do szóstego roku życia i zawsze letnie doświadczenia, jakie wypracowano
są to grupy różnowiekowe. Oznacza to, że w szkołach daltońskich, mogą być ogromną
w sposób naturalny, korzystając z mechani- pomocą i inspiracją dla nauczycieli akademic-
zmów modelowania i naśladownictwa, dzieci kich do tego, jak przygotowywać przyszłe ka-
młodsze uczą się od starszych kolegów i kole- dry do pracy. Aktywnie korzystają z tych
żanek tego, jak zorganizowany jest sposób doświadczeń nauczyciele w Niemczech i Cze-
uczenia się i jakie są jego zasady. To, że kom- chach.
petencje dzieci są na różnych poziomach, jest
atutem w szkołach daltońskich, gdzie rozpo- *
wszechniony jest tutoring8.
W Polsce propagowaniem modelu kształ-
System wspierania nauczycieli cenia według planu daltońskiego od 2007 ro-
Uczenie siÄ™ od innych, czasem starszych, ku zajmuje siÄ™ OMEP. W maju 2010 r. Polski
a czasami tych, którzy są ekspertami w danej Komitet Światowej Organizacji Wychowania
dziedzinie, jest oczywistością. W każdej sali Przedszkolnego OMEP we współpracy ze Sto-
przedszkolnej wiszÄ… tablice z rysunkami warzyszeniem Dalton International zorganizo-
przedstawiającymi czynności, np. zapinanie wał wizytę studyjną w szkołach daltońskich
guzików, sznurowanie butów itp., pod który- w Holandii. W projekcie uczestniczyły 23 oso-
mi znajdują się znaczki identyfikacyjne dzieci by. Byli to wykładowcy wyższych uczelni, dy-
lub ich zdjęcia. Kiedy któreś z dzieci nie bę- rektorzy szkół i przedszkoli oraz nauczyciele
dzie umiało poradzić sobie z jakąś czynnością wychowania przedszkolnego. Uczestnicy wy-
(np. ze sznurowaniem butów) i poprosi o po- jazdu poznali wyróżniające się szkoły pracują-
moc nauczyciela, wówczas on wskaże mu ta- ce systemem daltońskim: Szkołę Podstawową
blicę, z której może dowiedzieć się kto z ko-  De Twijn w Utrechcie, Szkołę Podstawową
legów lub koleżanek umie to robić, kto jest  De Achtbaan w Amersfoort oraz Szkołę
w tej sprawie ekspertem. PodstawowÄ…  De Leeuwerik w Leiderdorp.
System nauczania realizowany w szkołach
daltońskich może stać się jedną z odpowiedzi
na pytania nauczycieli w Polsce, jak jeden na-
uczyciel ma pracować z uczniami o różnych
możliwościach? Jak wspierać każdego ucznia dr Ewa Małgorzata Szumilas
wjego rozwoju? Może też bardzo pomóc na- Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
uczycielom akademickim w kształceniu stu- Jana Kochanowskiego w Kielcach
dentów  przyszłych nauczycieli. System dal- dr Ewa Lewandowska
toń ski i proces uczenia to specyficzna Akademia Pedagogiki Specjalnej
organizacja procesu i inny (niż ten, do które- w Warszawie
7
R. Röchner, Edukacja daltoÅ„ska w grupach przedszkolnych,  Wychowanie w przedszkolu , Nr 4, 2009, s. 26-29.
8
H. Wenke, Dalton priciples in a new context,  Dalton International Magazine , 2005, s. 17.
28
Wychowanie w Przedszkolu nr 10