MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Marcin Winiarski
Nakładanie powłok lakierniczych i wykończanie
powierzchni instrumentów muzycznych 731[02].Z2.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr Piotr Sieczka
mgr Joanna Miedzińska
Opracowanie redakcyjne:
mgr Marcin Winiarski
Konsultacja:
dr in\
. Jacek Przepiórka
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 731[02].Z2.02
 Nakładanie powłok lakierniczych i wykończanie powierzchni instrumentów muzycznych ,
zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu monter instrumentów
muzycznych.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Przygotowanie powierzchni instrumentów muzycznych do lakierowania 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 16
4.1.3. Ćwiczenia 17
4.1.1. Sprawdzian postępów 18
4.2. Materiały do wykończania powierzchni instrumentów muzycznych 19
4.2.1. Materiał nauczania 19
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 25
4.2.3. Ćwiczenia 25
4.2.4. Sprawdzian postępów 27
4.3. Wykończanie powierzchni 28
4.3.1. Materiał nauczania 28
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 38
4.3.3. Ćwiczenia 38
4.3.4. Sprawdzian postępów 40
5. Sprawdzian osiągnięć 41
6. Literatura 46
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o nakładaniu powłok lakierniczych
i wykończaniu powierzchni instrumentów muzycznych.
W poradniku znajdziesz:
 wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć ju\
ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
 cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
 materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,
 zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy ju\
opanowałeś określone treści,
 ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
 sprawdzian postępów,
 sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
 literaturÄ™.
731[02].Z2
Technologia produkcji instrumentów
muzycznych
731[02].Z2.01
Monta\
elementów
instrumentów muzycznych
731[02].Z2.02 731[02].Z2.03
Nakładanie powłok Wykonywanie napraw
lakierniczych i wykończanie i konserwacji instrumentów
powierzchni instrumentów muzycznych
muzycznych
731[02].Z2.04
Wykonywanie korekty
i strojenie instrumentów
muzycznych
731[02].Z2.05
Ocenianie jakości instrumentów
muzycznych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- czytać ze zrozumieniem informacje przedstawione w formie opisów, instrukcji, tabel,
wykresów
- przetwarzać dane liczbowe i operacyjne,
- korzystać z ró\
nych z
ródeł informacji,
- obliczać masy składników roztworów o danym stę\
eniu procentowym,
- obliczać masy składników roztworów przy danych ich stosunkach masowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,
- określić budowę i zasadę działania maszyn i urządzeń do szlifowania oraz polerowania
powłok lakierniczych,
- określić metody wykończania powierzchni elementów instrumentów muzycznych
wykonanych z drewna i stopów metali,
- dokonać klasyfikacji lakierów oraz politur stosowanych do wykończania powierzchni
elementów instrumentów muzycznych,
- dobrać lakiery i politury w zale\
ności od wymogów technicznych i estetycznych
oraz rodzaju powierzchni,
- przygotować powierzchnie elementów instrumentów muzycznych do lakierowania,
- przygotować materiały i narzędzia do nakładania powłok lakierniczych,
- przygotować roztwory lakierów do powłok matowych i błyszczących,
- wykonać lakierowanie ręczne i z u\
yciem pistoletów natryskowych,
- określić rodzaje barwników do drewna,
- sporządzić roztwory barwników i politur,
- wykonać barwienie powierzchniowe i wgłębne,
- nało\
yć ręcznie politurę,
- przygotować powierzchnie elementów instrumentów muzycznych do zabiegów
wykończeniowych,
- określić rodzaje materiałów ściernych do szlifowania i polerowania powłok lakierowych,
- dobrać materiały ścierne do szlifowania powłok lakierowych,
- dobrać proszki i pasty ścierne do polerowania,
- wykonać szlifowanie i polerowanie powierzchni elementów instrumentów muzycznych
wykonanych z drewna,
- wykonać szlifowanie i polerowanie powierzchni elementów instrumentów muzycznych
wykonanych ze stopów metali,
- ocenić jakość wykonanych operacji wykończeniowych,
- zastosować środki ochrony indywidualnej podczas wykonywania prac lakierniczych
i wykończeniowych,
- zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo\
arowej
oraz ochrony środowiska podczas wykonywania prac lakierniczych i wykończeniowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Przygotowanie powierzchni instrumentów muzycznych
do lakierowania
4.1.1. Materiał nauczania
Narzędzia ścierne do maszynowego szlifowanie drewna
Celem szlifowania jest nadanie elementom ostatecznych wymiarów i kształtów
oraz wygładzenie powierzchni.
Do maszynowego szlifowania drewna i tworzyw drzewnych stosuje się narzędzia ścierne
składające się z podło\
a w postaci papieru lub tkaniny, do którego spoiwem są
przymocowane ziarna ścierne. Właściwości narzędzi ściernych zale\
ą od takich czynników,
jak rodzaj zastosowanego materiału ściernego, jego ziarnistości, rodzaj podło\
a i spoiwa. Na
narzędzia ścierne nasypowe u\
ywa się materiałów ściernych sztucznych lub naturalnych,
które po rozdrobnieniu na ziarna określonej wielkości tworzą tzw. ścierniwo cechujące się
licznymi, ostrymi krawędziami przełomu. Papier ścierny składa się z podło\
a papierowego
i nasypu. Zamiast papieru na podło\
e stosuje się równie\
płótno lub papier wzmocniony
tkaniną (płótnowany). Najwa\
niejsze cechy narzędzi ściernych to: wielkość ziaren oznaczona
liczbą, twardość materiału z którego wytworzono ziarna, gęstość nasypu ziaren ściernych,
rodzaj podło\
a i rodzaj spoiwa. Spoiwem wiÄ…\
ącym nasyp z podło\
em jest klej skórny, klej
z tworzywa sztucznego i inne. Nasyp składa się z ziaren elektrokorundu, węglika krzemu,
krzemienia, szkła itp. Ziarna te uzyskuje się drogą przesiewania i segregacji na sitach
rozdrobnionego materiału.
W produkcji instrumentów muzycznych ze względu na konstrukcję obrabiarek,
najczęściej są u\
ywane narzędzia ścierne w postaci taśmy (rys. 1).
Rys. 1. Budowa taśmy ściernej [8, s. 189]
Kształt narzędzia ściernego zale\
y od rodzaju obrabiarek (rys. 2). Dobór rodzaju
odpowiedniego narzędzia ściernego, a zwłaszcza wielkości ziaren i rodzaju podło\
a, zale\
y
od dokładności obróbki, rodzaju materiału, kształtu szlifowanej powierzchni i typu szlifierki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
Rys. 2. Postać narzędzi ściernych przeznaczonych do ró\
nych typów szlifierek [8, s. 189]
Do szlifowania wstępnego (zgrubnego) stosuje się ziarna o większych wymiarach, do
szlifowania wykańczającego  ziarna drobniejsze. Do szlifowania materiałów miękkich
dobiera się materiały ścierne o mniejszej twardości ni\
do materiałów twardych, płyt MDF
i płyt wiórowych. Ponadto do obróbki drewna miękkiego lub \
ywicznego wskazane jest
dobieranie narzędzi ściernych o mniejszej gęstości nasypu. Wolne przestrzenie między
ziarnami ściernymi, wypełniające się drobnymi wiórami powstałymi w wyniku szlifowania,
muszą być większe przy szlifowaniu drewna miękkiego, podczas którego powstaje większa
ilość wiórów, ni\
przy szlifowaniu drewna twardego. Do szlifowania drewna ró\
nej twardości
i tworzyw drzewnych najczęściej stosowanym materiałem ściernym jest elektrokorund
(Al2O2) oznaczony A, którego twardość w 10-stopniowej skali twardości wg Mohsa wynosi
9,2 9,3 (dla porównania: twardość diamentu naturalnego, materiału o największej twardości,
wynosi 10, twardość naturalnego materiału ściernego  szmergla (N)  niecałe 8).
Do szlifowania płaskiego odpowiednia jest taśma na podło\
u papierowym; do
szlifowania powierzchni profilowanych i krawędzi  taśma o podło\
u i spoiwie elastycznym,
np. z tkaniny i spoiwa klejowego.
Wielkości ziaren ściernych podane są na spodniej stronie papieru ściernego za pomocą
numerów: od P12 do P220 (uziarnienie makro) i od P240 do P1200 (uziarnienie mikro).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Tabela 1. Rozmiary ziaren papieru i płótna ściernego i ich zastosowanie [2, s. 104]
Uziarnienie Prace szlifierskie (przykłady)
Szlifowanie zgrubne: szlifowanie wstępne powierzchni drewnianych
P20 do P80
struganych, nadanie szorstkości, usunięcie powłok, wyrównanie
Szlifowanie wstępne: szlifowanie sklejki i płyt wiórowych,
P80 do
szlifowanie wstępne powierzchni szpachlowanych, przeszlifowanie
P120
drewna i tworzyw sztucznych
Szlifowanie wykańczające: drewna miękkiego, tworzyw drzewnych,
P120 do
powierzchni ofornirowanych, przeszlifowanie powierzchni
P180
szpachlowanych, metali nie\
elaznych
P180 do Szlifowanie wykańczające: drewna twardego, powierzchni
240 szpachlowanych i powierzchni z tworzyw sztucznych
Szlifowanie bardzo dokładne: polerowanie powierzchni
P240 do
lakierowanych, szlifowanie powierzchni lakierowanych, szlifowanie
P600
w trakcie bejcowania
Wybór odpowiedniego materiału ściernego powinien te\
być uzale\
niony od rozwiÄ…zania
konstrukcyjnego obrabiarki, wielkości siły docisku i kształtu powierzchni dociskającej
materiał ścierny do obrabianego elementu oraz prędkości przesuwu taśmy. Na przykład,
papier ścierny o granulacji P 40 i P 36 nie jest przeznaczony do szlifierek taśmowych
z trzewikiem dociskajÄ…cym, mo\
na go u\
yć, przy odpowiednio dobranej prędkości posuwu
taśmy, do szlifierek walcowych. Producenci szlifierek i narzędzi ściernych wspólnie sugerują
warunki doboru ściernicy do obrabiarki i rodzaju pracy.
Przygotowanie narzędzi ściernych do pracy i ich mocowanie w zespołach roboczych
Do obróbki drewna stosuje się narzędzia ścierne nasypowe w postaci: arkuszy, krą\
ków
i taśm. Arkusze papierów i płócien ściernych są produkowane w ró\
nych wymiarach; u\
ywa
się ich do ręcznej obróbki drewna i do wyrobu gotowych formatek we własnym zakresie.
Typowe formaty materiałów ściernych mają kształt prostokątny. Wymiary i kształt formatek
z materiału ściernego zale\
ą od wymiarów i kształtu zespołu roboczego, a więc od rodzaju
szlifierki (suwakowe, szczotkowe i bębnowe, a tak\
e starsze typy szlifierek walcowych).
W szlifierkach walcowych nowszej konstrukcji papier ścierny jest nawijany na walec po linii
śrubowej. Formatka przy takim sposobie mocowania ma kształt równoległoboku o długości
krótszego boku nieco większej od obwodu walca; długość boku dłu\
szego zale\
y od długości
walca i skoku linii śrubowej.
Szerokie zastosowanie w obróbce maszynowej znalazły taśmy bez końca.
TaÅ›my szerokoÅ›ci 40÷ mm sÄ… nazywane wÄ…skimi, natomiast taÅ›my szerokoÅ›ci
÷200
÷
÷
600÷ mm  szerokimi i sÄ… stosowane w szlifierkach szerokotaÅ›mowych. TaÅ›my bez
÷1500
÷
÷
końca wyrabia się zazwyczaj we własnym zakresie przez sklejenie w obwód bez końca
odcinka taśmy odpowiedniej szerokości lub zamawia gotowe u producenta.
Długość taśmy L zale\
y od średnicy kół taśmowych D i ich rozstawu a
L = nD + 2a
Taśm bez końca u\
ywa siÄ™ tak\
e w szlifierkach wałkowych. Długość zale\
y od obwodu
wałka szlifierskiego.
W szlifierkach tarczowych stosuje siÄ™ krÄ…\
ki mocowane obwodowo (du\
e średnice) lub
środkowo (średnica nie przekraczająca 250 mm). Krą\
ki wyrabia siÄ™ z arkuszy lub zamawia
gotowe u producenta.
Wykrawanie formatek odbywa się za pomocą szablonów, których kształt i wymiary
zale\
ą od wymiarów zespołu roboczego i nadmiarów niezbędnych do zamocowania lub
połączenia narzędzi ściernych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Taśmy bez końca wymagają sklejenia obu końców w ró\
ny sposób. Przykłady łączenia
taśm pokazano na rys. 3. Aby wykonać zakładkę, usuwa się z podło\
a klej i ścierniwo na
odcinku około 30 mm. Wszystkie połączenia z podkładką mają większą wytrzymałość, lecz
dają zwiększenie grubości taśmy w miejscu połączenia; wadę tę mo\
na usunąć przez
przeszlifowanie ścierniwa znajdującego się nad podkładką. Na podkładki nale\
y stosować
cienkie, mocne płótno.
Rys. 3. Przykłady łączenia taśm ściernych: a) styk prosty z podkładką, b) styk skośny
z podkładką, c) zakładka prosta, d )zakładka skośna, e) styk wczepowy z podkładką,
f) styk falisty z podkładką [2, str. 188]
Charakterystyka szlifierek oraz ich obsługa
Szlifierki są przeznaczone do wyrównywania i wygładzania surowych powierzchni
drewna litego i tworzyw drzewnych lub powierzchni wstępnie powleczonych ró\
nymi
materiałami do obróbki wykończeniowej. Szlifierki stosuje się równie\
do oczyszczania
powierzchni zapylonych lub okrytych substancjami ochronnymi. Niektóre odmiany szlifierek
są przystosowane do szlifowania elementów na dokładną grubość.
Ze względu na kształt zespołu roboczego szlifierki mo\
na podzielić na: taśmowe, tarczowe,
wałkowe, walcowe, bębnowe, szczotkowe i kombinowane. Poszczególne typy szlifierek
są dostosowane do szlifowania elementów o określonych kształtach i wymiarach.
Wszystkie wymienione szlifierki mogą być stosowane jako obrabiarki pojedyncze lub jako
zespoły robocze w obrabiarkach zło\
onych. Do najbardziej rozpowszechnionych nale\
Ä…
szlifierki taśmowe, które w porównaniu z innymi mają znacznie większą trwałość narzędzia,
tj. taśmy ściernej. Szlifierki te są budowane w kilku odmianach.
Szlifierki taśmowe
Szlifierka taśmowa z ruchomym stołem (rys. 4) jest przystosowana do szlifowania
du\
ych powierzchni elementów płytowych. Pracuje długą i stosunkowo wąską taśmą
szlifierską, napiętą na dwóch kołach taśmowych. Koło napędzające taśmę jest zakryte osłoną
1, stanowiącą zazwyczaj ssawę pneumatycznego wyciągu pyłu. Koło napinające taśmę 2 jest
uło\
yskowane na płycie suportu, który umo\
liwia zmianę odległości między obu kołami,
co jest wykorzystywane do napinania taśmy. Suport koła jest podparty sprę\
yną śrubową,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
która zapewnia stały naciąg taśmy. Regulacja poło\
enia taśmy na kołach i zapobieganie
zsuwaniu taśmy z kół jest mo\
liwa dzięki temu, \
e oś koła napinającego mo\
e być wychylana
w płaszczyz
nie poziomej.
Obrabiany element jest układany na stole 3, na którym spoczywa własnym cię\
arem.
Przesuwaniu się elementu w kierunku ruchu taśmy zapobiega listwa oporowa 4. Stół szlifierki
ma cztery profilowane rolki, którymi toczy się po walcowych prowadnicach 5. Prowadnice
te są przymocowane do sanek 6, przesuwanych ręcznie wzdłu\
stojaków 7. Ruch sanek
ma na celu dostosowanie odległości płyty stołu i taśmy do grubości obrabianego elementu.
Prześwit między taśmą a stołem powinien być o kilka milimetrów większy od grubości
szlifowanego drewna.
Taśma ścierna jest dociskana do szlifowanej powierzchni za pomocą trzewikowego
urządzenia dociskowego. Składa się ono z tulei, przesuwanej ręcznie wzdłu\
walcowej
prowadnicy 8 i dz
wigni 9, na której jest osadzony trzewik 10. Ruch trzewika wzdłu\
taśmy
i poprzeczny ruch stołu umo\
liwiają oszlifowanie całej powierzchni elementu.
Szlifierka taśmowa jest wyposa\
ona w dodatkowy stół 11, podpierający górny odcinek
taśmy. Mo\
na na nim szlifować elementy o niewielkich wymiarach. Do tego samego celu jest
wykorzystywane koło napędzające taśmę. Po otwarciu pokrywy 12 i zamocowaniu papieru
ściernego na czołowej powierzchni koła mo\
na na nim szlifować drobne elementy. Opiera się
je na dodatkowym stoliku 13, który nale\
y ustawiać w poło\
eniu poziomym.
Szlifierka taśmowa z ruchomym stołem jest przeznaczona do szlifowania elementów
płaskich. Mogą być na niej obrabiane równie\
elementy proste o Å‚agodnie profilowanej
powierzchni, jednak profil nie mo\
e mieć nagłych przejść. Do szlifowania takich profilów
nale\
y stosować trzewiki o odpowiednio ukształtowanej powierzchni dociskowej.
W Polsce są produkowane zautomatyzowane szlifierki taśmowe, w których trzewik
dociskowy jest zastąpiony długą poduszką pneumatyczną, dociskającą taśmę szlifierską
do elementu na całej szerokości. Stół szlifierski stanowi kilka taśm bez końca przesuwających
szlifowany element.
Rys. 4. Szlifierka taśmowa z ruchomym stołem: 1  osłona, 2  koło napinające,
3  stół, 4  listwa oporowa, 5  prowadnica stołu, 6  sanki stołu, 7  stojaki,
8  prowadnica trzewika, 9  dz
wignia trzewika, 10  trzewik, 11  stół
dodatkowy, 12  pokrywa, 13  stolik [1, s. 191]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Rys. 5. Schemat technologiczny szlifierki taśmowej z ruchomym stołem [3, s. 135]
Szlifierki szerokotaśmowe
Zasadę działania szlifierki szerokotaśmowej wyjaśnia rys. 6. W szlifierce tej szeroka
taśma szlifierska jest napięta między dwoma poziomymi walcami. Dolny walec 1,
uło\
yskowany nad stołem obrabiarki, jest napędzany silnikiem elektrycznym. Górny walec 2
ma mniejszą średnicę i jest osadzony na rozwidlonym tłoczysku cylindra pneumatycznego,
za pomocą którego uzyskuje się odpowiednie napięcie taśmy szlifierskiej. Oś górnego walca
jest cyklicznie wychylana w płaszczyz
nie poziomej i przyjmuje na przemian skośne poło\
enie
w stosunku do osi walca dolnego.
Rys. 6. Zasada działania szlifierki szerokotaśmowej: 1  walec szlifierski, 2  walec
napinający, 3  taśma posuwowa, 4  obrabiany element [1, s. 192]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Rys. 7. Szlifierka szerokotaśmowa [1, s. 192]
Materiały gruntujące i wypełniacze porów
Do grupy materiałów gruntujących zalicza się pokosty naturalne oraz pokosty sztuczne
i syntetyczne.
Pokosty są to odpowiednio oczyszczone i spreparowane oleje roślinne lub syntetyczne,
przewa\
nie z dodatkiem tlenków metali, tak zwanych sykatyw, powodujących przyspieszanie
ich schnięcia.
Pokosty naturalne wytwarza się z olejów roślinnych (na przykład z oleju lnianego,
konopnego lub makowego). Najczęściej produkuje się pokost lniany (tabela 2).
Pokosty sztuczne i syntetyczne wytwarza się  z olejów schnących i półschnących 
w trzech rodzajach:
- pokost sztuczny typ A  roztwór olejów schnących i \
ywiczanów wapnia
w rozpuszczalnikach organicznych z dodatkiem sykatyw,
- pokost sztuczny typ B  o podobnych jak typu A składnikach, z dodatkiem \
ywic
fenolowych,
- pokost syntetyczny Akrol  roztwór plastyfikowanego polistyrenu i związków
akrylowych w rozpuszczalnikach organicznych.
W produkcji instrumentów muzycznych stosuje się pokosty naturalne i syntetyczne.
SÅ‚u\
ą one do gruntowania podło\
y przed dalszym ich wykończaniem, a niekiedy tak\
e do
ostatecznego wykończania wyrobów gotowych. Pokosty naturalne są podstawowym
materiałem do produkcji olejnych wyrobów lakierowych, zwłaszcza lakierów, emalii i farb na
spoiwie olejnym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Tabela 2. Pokosty naturalne- sposoby wytwarzania i właściwości [2, s. 225]
Wypełniacze porów mają postać proszków lub past. Stosuje się je do wypełniania
i zacierania porów drewna przed wykończaniem przezroczystym, tj. bez zakrycia naturalnej
struktury drewna.
Do tradycyjnych wypełniaczy porów w postaci proszków zalicza się: pumeks, kredę
suchą, mączkę drzewną, sproszkowane skorupki jaj i inne. Materiały te stosuje się zwykle
przy ręcznych metodach wykończania powierzchni drewna, przy u\
yciu politury lub
nitropolitury.
W przemysłowych metodach wykończania powierzchni drewna stosuje się specjalne
wypełniacze porów w postaci past, będących sproszkowanymi zawiesinami substancji
mineralnych, takich jak: pumeks, talk, szpat ciÄ™\
ki, w spoiwie olejno-\
ywicznym, najczęściej
z dodatkiem rozpuszczalników.
Zale\
nie od przeznaczenia wytwarza się wypełniacze porów na spoiwie dostosowanym
wyłącznie pod lakiery olejne oraz uniwersalne wypełniacze porów na spoiwach
dostosowanych pod ró\
ne lakiery, w tym tak\
e pod lakiery nitrocelulozowe,
chemoutwardzalne, poliestrowe, a tak\
e pod politury i nitropolitury.
Wszystkie wypełniacze porów, wytwarzane z zastosowaniem spoiw, mogą być
odpowiednio podbarwione pigmentami dobranymi do naturalnego koloru drewna.
Do wypełniania porów drewna bez zakrycia jego struktury słu\
ą równie\
grunty
stolarskie (mastyki), które są wytwarzane  zale\
nie od rodzaju spoiwa  jako grunty: olejne,
klejowe i nitrocelulozowe (tabela 3).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Tabela 3. Receptury na grunty stolarskie (wg D. M. Orłowa) [2, s. 226]
Mastyka olejna według receptury nr 1. Kredę pławioną miesza się z pigmentem, dodając
pokost i terpentynę w ilościach określonych w tabeli 3. Wszystkie składniki nale\
y dobrze
wymieszać.
Mastyka olejno-kalafoniowa według receptury nr 2. Do kalafonii rozpuszczonej
w terpentynie dodaje się sykatyw i pokostu, a następnie kredy wymieszanej z pigmentem.
Całość powinna być dobrze wymieszana.
Mastyka kazeinowo-olejna według receptury nr 4. Na 1 część wagową kleju
kazeinowego dodaje się 2 części wagowe wody, dobrze mieszając. Z suchej kredy
wymieszanej z pigmentem i pokostem sporzÄ…dza siÄ™ pastÄ™ (masÄ™). Do rozpuszczonego kleju
kazeinowego dodaje się pozostałą ilość wody i niewielkimi porcjami wprowadza się
uprzednio przygotowanÄ… pastÄ™ (masÄ™) kredowo-pokostowÄ….
Mastyka nitrocelulozowa według receptury nr 6. Do suchej kredy wymieszanej
z pigmentem dodaje siÄ™ nitrolakier, rozpuszczalnik, terpentynÄ™ i ftalan dwubutylu.
Poszczególne składniki nale\
y dobrze wymieszać a\
do uzyskania jednolitej masy.
Materiały podkładowe
Do grupy materiałów podkładowych zalicza się: kity szpachlowe, szpachlówki i farby
podkładowe do gruntowania.
Kity szpachlowe są to wyroby o konsystencji past lub twardej masy, w których skład
wchodzÄ… substancje wiÄ…\
ące i wypełniacze. Słu\
ą one do wyrównywania większych pęknięć
i nierówności występujących na powierzchniach drewna przeznaczonych do wykończenia
kryjącego. Podział kitów w zale\
ności od konsystencji i rodzaju substancji wią\
Ä…cej
przedstawia tabela 4. A oto przykłady receptur niektórych kitów szpachlowych:
1. Kit z kleju kazeinowego:
 180 g kleju kazeinowego,
 125 g płynnego amoniaku,
 1 litr zimnej wody,
 wypełniacz  w postaci drobnych trocin lub mączki drzewnej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
2. Kit z kleju glutynowego:
 450 g kleju skórnego lub kostnego o stę\
eniu 25%,
 1000 g mieszaniny kredy pławionej i sproszkowanego węgla drzewnego (proporcja
np. 1:1)
 50 g oleju lnianego.
Tabela 4. Kity szpachlowe ich substancje wiÄ…\
ące i wypełniacze [2, s. 233]
Sporządzanie kitów szpachlowych polega na dobrym wymieszaniu składników
wyszczególnionych w recepturach. Zamiast kleju lub lakieru olejnego mo\
na u\
ywać
nitrolakieru, który z kredą i mączką drzewną tworzy równie\
dobry i szybko schnÄ…cy kit.
Kity termoplastyczne (ulegające zmiękczeniu w podwy\
szonej temperaturze) nanosi
się na powierzchnię podło\
a po uprzednim uplastycznieniu przez podgrzanie.
Grunty są pierwszą warstwą nakładaną na podło\
e przed wykończeniem kryjącym.
Naniesione na podło\
e zwiększają przyczepność innych warstw wyrobu lakierowego
i ograniczają ich wsiąkanie podczas wykończania kryjącego. W skład gruntów wchodzą
substancje błonotwórcze, wypełniacze i pigmenty. Substancjami błonotwórczymi są zwykle:
pokost, farby olejne, lakier giptalowy, a w gruntach nitrocelulozowych  nitrolakier.
Wypełniaczami są: minia \
elazowa, pigmenty, talk i inne. Znane są równie\
grunty klejowe
stosowane pod farby klejowe.
Szpachlówki są to zawiesiny pigmentów i wypełniaczy w substancjach błonotwórczych
i rozpuszczalnikach. W przeciwieństwie do kitów, szpachlówki mogą być cieczami
lub zagęszczonymi cieczami, w ró\
nych kolorach. Stosuje się je do nakładania pędzlem
lub natryskiem na całą powierzchnię podło\
a (drewna lub metalu) przeznaczonego
do wykończania kryjącego.
Zale\
nie od substancji błonotwórczych rozró\
nia się szpachlówki klejowe, olejne
i lakierowe (zwykle nitrocelulozowe), wytwarzane według następujących receptur:
1. Szpachlówka klejowa:
 20% roztwór kleju glutynowego 20 30 części wagowych,
 pokost 5 6 części wagowych,
 kreda szlamowana 75 64 części wagowych.
2. Szpachlówka olejna:
 20% roztwór kleju glutynowego 5 6 części wagowych,
 pokost 25 30 części wagowych,
 kreda szlamowana 70 64 części wagowych.
3. Szpachlówka lakierowa:
 lakier olejny 23 30 części wagowych,
 woda 3 5 części wagowych,
 kreda szlamowana 50 40 części wagowych,
 szpat ciÄ™\
ki 6 5 części wagowych,
 pigmenty 18 17 części wagowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
W recepturach tych liczby podane w pierwszej kolumnie dotyczą szpachlówki gęstej,
w drugiej  szpachlówki rzadkiej.
Pasty polerskie
Pasty polerskie przeznaczone są do wykańczającej obróbki materiałów. Ich stosowanie
ułatwia osiągnięcie wysokiej gładkości i jakości obrabianych powierzchni metalowych
i z tworzyw sztucznych. Pasty polerskie do polerowania ręcznego i maszynowego
przedstawia tabela 5.
Tabela 5. Pasty polerskie do polerowania ręcznie lub maszynowo [13]
MATERIAA
Czarna Brązowa Biała Czerwona Zielona Niebieska Biała Supra
Akryl X
Aluminium X
Metale X X X
kolorowe
Chrom X
Metale X X
szlachetne
śelazo X X X
śywice X X
syntetyczne
Tworzywa X X X
sztuczne
MosiÄ…dz X X
wysokoniklowy
Plexi X
Polyester X
stal stopowa X X
metale miękkie X X
Pasta polerska do chromu i tworzyw sztucznych  (universal) do polerowania elementów
chromowanych i z tworzyw sztucznych. Zmywalna i rozcieńczalna wodą.
Pasta polerska do aluminium i akrylu (fein) uniwersalna do polerowania elementów
aluminiowych i lakierów na wysoki połysk. Zmywalna i rozcieńczalna wodą.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Od czego zale\
ą właściwości materiałów ściernych?
2. Jaka jest ró\
nica w doborze materiału ściernego do drewna twardego i do drewna
miękkiego?
3. Jakie znasz typy szlifierek?
4. Co to są i do czego słu\
Ä… pokosty?
5. Jakie znasz naturalne wypełniacze porów drewna?
6. Do czego słu\
ą mastyki (grunty stolarskie) i jakie ich rodzaje poznałeś?
7. Jakie znasz materiały gruntujące?
8. Jakie zastosowanie majÄ… kity?
9. Do czego słu\
ą grunty i szpachlówki?
10. Jakie znasz rodzaje szpachlówek?
11. Do czego słu\
Ä… pasty polerskie?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wyjaśnij zasadę działania szlifierki taśmowej z ruchomym stołem i szlifierki
szerokotaśmowej. Narysuj schematy obu rodzajów szlifierek.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z literaturą dotyczącą wykończania powierzchni przy pomocy materiałów
ściernych,
2) narysować schemat działania szlifierki taśmowej i szerokotaśmowej,
3) wyjaśnij zasady działania obu szlifierek.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- arkusze papieru A3,
- grube flamastry,
- materiały piśmienne,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Wykonaj 0,25 kg gruntu olejnego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonywania pokostu olejnego,
2) obliczyć ilości masowe składników potrzebnych do wykonania pokostu,
3) przygotować stanowisko pracy stosując środki ochrony indywidualnej,
4) wykonać pokost według instrukcji,
5) wykonaną pracę przedstawić nauczycielowi.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- tabela z instrukcjami wykonywania pokostów,
- składniki do wykonania pokostu olejnego,
- naczynie do wykonania pokostu,
- mieszadło albo łopatka,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Wykonaj szpachlówkę lakierową gęstą i przy u\
yciu pędzla pokryj nią powierzchnię
ozdobnego elementu metalowego który ma być przymocowany do pianina (przygotowanego
do wykończania kryjącego).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonywania szpachlówki lakierowej gęstej,
2) obliczyć ilości masowe składników potrzebnych do wykonania szpachlówki,
3) przygotować stanowisko pracy stosując środki ochrony indywidualnej,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
4) wykonać szpachlówkę wg instrukcji,
5) przeszpachlować powierzchnię metalu,
6) wykonaną pracę przedstawić nauczycielowi.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- instrukcja otrzymywania szpachlówki,
- składniki do wykonania szpachlówki,
- naczynie do wykonania szpachlówki,
- pędzel,
- metalowy element instrumentu muzycznego do przeszpachlowania,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 4
Przedstaw tabelarycznie lub przy pomocy grafu klasyfikację i zastosowanie materiałów
gruntujących i wypełniaczy porów drewna stosowanych w produkcji instrumentów
muzycznych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z literaturą dotyczącą materiałów gruntujących i wypełniaczy porów,
2) zaplanować graficzny sposób przedstawienia klasyfikacji i zastosowań materiałów
gruntujących i wypełniaczy,
3) wykonać zaplanowany rysunek bądz
tabelÄ™,
4) wykonaną pracę przedstawić kolegom i nauczycielowi.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6,
- papier A3,
- kolorowe mazaki,
- materiały piśmienne.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić od czego zale\
ą ró\
nice we właściwościach materiałów
ściernych? 1
1

2) określić budowę i zasady działania szlifierek?
1
1

3) dobrać odpowiedni materiał ścierny do ró\
nego rodzaju drewna?
1
1

4) dobrać odpowiedni materiał ścierny do szlifowania wstępnego
i wykończającego? 1
1

5) sklasyfikować oraz wyjaśnić do czego stosowane są kity, grunty
i szpachlówki? 1
1

6) wykonać grunt olejny?
1
1

7) wykonać szpachlówkę lakierową gęstą i pokryć nią powierzchnię
metalu? 1
1

8) przygotować powierzchnię elementu instrumentu muzycznego do
zabiegów końcowych? 1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4.2. Materiały do wykończania powierzchni instrumentów
muzycznych
4.2.1. Materiał nauczania
Terminologia i podział ogólny materiałów do wykończania wyrobów z drewna
Podstawową grupę materiałów do wykończania powierzchni wyrobów z drewna
i tworzyw drzewnych stanowiÄ… wyroby lakierowe, takie jak: lakiery, politury, farby i emalie.
Wszystkie wyroby lakierowe zawierają substancje podstawowe, to jest błonotwórcze,
w stanie płynnym lub półpłynnym, na przykład \
ywicÄ™, olej lub nitrocelulozÄ™ oraz substancje
dodatkowe w postaci pigmentów, wypełniaczy, rozpuszczalników.
Materiały malarsko-lakiernicze zawierające i nie zawierające składników lotnych, które
podczas tworzenia się i utwardzania powłoki wykończeniowej lub lakierowej prawie
całkowicie wią\
ą się chemicznie z substancją błonotwórczą, zalicza się do wyrobów
lakierowych bezrozpuszczalnikowych (na przykład lakiery poliestrowe).
Lakiery sÄ… to roztwory \
ywic lub stopów \
ywic z olejami w rozpuszczalnikach lotnych
z dodatkiem pomocniczych substancji lakierniczych. Lakiery słu\
Ä… do przezroczystego
wykończania wyrobów, tworzą powłoki przejrzyste, bezbarwne.
Politury sÄ… to roztwory \
ywic naturalnych, na przykład \
ywic szelakowych, lub
syntetycznych w alkoholu etylowym, zwykle w denaturacie. OdmianÄ… politury jest
nitropolitura, wytwarzana jako lakier nitrocelulozowy z dodatkiem szelaku. Politura 
podobnie jak lakiery  słu\
y do przezroczystego wykończania wyrobów z drewna. Od
1820 roku z powodzeniem kładziono ją na  wysoki połysk . Jej idealnie równą powierzchnię
uzyskuje się przez nało\
enie nawet do 140 warstw.
Pigmenty (nie rozpuszczajÄ… siÄ™ w rozpuszczalnikach, lecz tworzÄ… w nich zawiesinÄ™ opadajÄ…cÄ…
na dno, dlatego farby przed u\
yciem muszą być dobrze wymieszane) są to rozdrobnione
substancje barwiÄ…ce (farby suche) pochodzenia naturalnego lub sztucznego. SÄ… one
podstawowymi składnikami farb, kitów szpachlowych i szpachlówek, a przez dodanie ich do
emalii mo\
na otrzymać barwne powłoki kryjące.
Farby są to barwne materiały malarskie, mające zdolność krycia powierzchni dzięki
wymieszaniu pigmentów z olejami schnącymi (bez udziału \
ywic) z dodatkiem innych
substancji, na przykład: rozpuszczalników, wypełniaczy i sykatyw (związki chemiczne; tlenki
ołowiu, manganu, kobaltu lub cynku dodawane w niewielkiej ilości w celu skrócenia czasu
wysychania olejnych materiałów lakierniczych).
Zale\
nie od przeznaczenia rozró\
nia się: farby do gruntowania, dające warstwę zewnętrzną
zwaną gruntem, oraz farby nawierzchniowe, słu\
ące do nakładania warstw wierzchnich.
Emalie są to wyroby lakierowe z dodatkiem pigmentów, tworzące powłoki kryjące i barwne.
Do wykończania kryjącego wyrobów z drewna stosuje się emalie olejne, nitrocelulozowe
i syntetyczne.
Zawartość ró\
nych substancji chemicznych w wyrobach lakierowych ma wpływ na
przebieg utwardzania powłok. Rozró\
nia się trzy rodzaje powłok wykończeniowych
utwardzanych na skutek:
- odparowania rozpuszczalników i rozcieńczalników, na przykład lakiery, farby olejne
i nitrocelulozowe,
- reakcji chemicznych, polegających na łączeniu się ze sobą dwóch lub kilku składników,
na przykład lakiery poliestrowe,
- dodania odpowiedniego katalizatora, na przykład do lakierów chemoutwardzalnych.
Spoiwem łączącym większość olejnych wyrobów lakierniczych są oleje schnące, na
przykład olej lniany, tungowy zwykły i polimeryzowany, lub oleje półschnące, na przykład
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
olej makowy, a nawet oleje nieschnące, na przykład olej rycynowy, stosowane między innymi
do wyrobu nitrolakieru.
Wa\
ną pozycję w grupie materiałów malarskich stanowią barwniki naturalne
i syntetyczne stosowane jako bejce (w roztworach wodnych lub w alkoholu) do barwienia
podło\
a wykończanego z widoczną strukturą drewna.
Podobną rolę odgrywają równie\
wytrawy, które powodują powierzchniowe
wybarwianie podło\
a w wyniku reakcji soli metali z garbnikami zawartymi w niektórych
rodzajach drewna, na przykład w drewnie dębu.
We wszystkich prawie pracach wykończeniowych są niezbędne pomocnicze materiały
malarskie, takie jak: materiały wybielające od\
ywiczające, rozpuszczalniki i rozcieńczalniki
oraz pasty do szlifowania i płyny do polerowania powłok malarsko-lakierniczych.
Barwniki naturalne
Barwniki naturalne mogą być pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego. Dawniej były one
jedynymi substancjami stosowanymi do barwienia drewna i innych materiałów.
Do barwników roślinnych o stosunkowo du\
ej trwałości wybarwienia nale\
Ä…:
 kurkumina  barwnik \
ółty,
 indygotyna  barwnik niebieski,
 santalina  barwnik czerwony,
 oraz sepia  barwnik brunatny.
Do grupy barwników naturalnych zalicza się tak\
e barwniki kopalne, spośród których
bardziej znane sÄ…:
 brunat Bismarcka,
 brunat kasselski.
Brunat Bismarcka występuje w dwóch podstawowych odmianach: zasadowy
i tłuszczowy. Do wykończania wyrobów z drewna przewa\
nie stosuje siÄ™ brunat zasadowy
G lub R. Jest on dobrze rozpuszczalny w wodzie i w alkoholu, daje czerwonobrunatne
wybarwienie drewna imitujące barwę mahoniu. Z tego powodu nazywa się go równie\
bejcÄ…
mahoniowÄ….
Brunat kasselski, nazywany bejcą orzechową, powoduje trwałe brunatne wybarwienie,
imitujące barwę orzecha. Stosuje się go w roztworze wodnym o ró\
nym stÄ™\
eniu (1 15%),
zwykle z dodatkiem amoniaku.
Barwniki syntetyczne
Barwniki syntetyczne otrzymuje się z węglowodorów aromatycznych, na przykład
benzenu lub toluenu, podczas destylacji smoły pogazowej z węgla kamiennego. Produkuje się
je w ró\
nych kolorach. SÄ… one rozpuszczalne w wodzie lub alkoholu.
Właściwości poszczególnych grup barwników syntetycznych oraz zakres ich
zastosowania do barwienia drewna przedstawia tabela 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Tabela 6. Barwniki syntetyczne [9, s. 222]
Wytrawy
Wytrawy są to sole metali (na przykład: dwuchromian potasu, siarczan \
elazawy lub
nadmanganian potasu), które w reakcji z garbnikami zawartymi w drewnie (na przykład dębu,
buku, orzecha) dają trwałe i estetyczne wybarwienia.
Sole cynku i ołowiu zabarwiają drewno na czerwono, sole \
elaza  na niebieskawo
z odcieniem granatowym, zaÅ› sole chromu na jasno lub ciemnobrÄ…zowo. Takie wybarwienia
drewna określa się mianem wytrawy jednostopniowej. W przypadku wytrawiania drewna
gatunków drzew ubogich w garbniki stosuje się wytrawy dwustopniowe, przy czym wytrawa
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
pierwsza, zwana wstępną), jest zwykle roztworem określonej mieszaniny soli metalu
i właściwej substancji garbnikowej (chlorek miedzi i kwas pirogalusowy do odcieni
brunatnych, octan \
elaza i pirokatechiny do odcieni czarnych, siarczan miedzi i pirokatechiny
do odcieni zielonych). Wytrawa wtórna, którą są zwykle roztwory soli chromowych
z dodatkiem amoniaku, powoduje właściwe wybarwienie, intensywne w kolorze.
W porównaniu z barwnikami, których stosowanie jest dość proste, trawienie drewna 
zwłaszcza dwustopniowe  jest na ogół długotrwałe. Właściwe wybarwienie występuje
przewa\
nie po upływie kilku godzin. Zaletą wytraw jest ich du\
a trwałość i znaczna
odporność wybarwionych powierzchni drewna na działanie światła.
Wytrawianie drewna  w przeciwieństwie do barwienia  nie zmienia jego wyglądu
naturalnego i daje w efekcie ładny rysunek drewna (strefa drewna póz
nego w przyroście
rocznym pozostaje ciemniejsza, a drewna wczesnego  jaśniejsza). Ma to istotne znaczenie
w przypadku przezroczystego wykończania wyrobów.
Do barwienia drewna mo\
na u\
yć tak\
e amoniaku w postaci gazowej, który łącząc się
garbnikami, powoduje zmiany barwy drewna na kolor brunatny.
Podczas przygotowywania roztworów barwiących nale\
y dokładnie przestrzegać
instrukcji podawanej zwykle na opakowaniach barwników i wytraw.
Lakiery jednoskładnikowe
Lakiery olejne sÄ… roztworami \
ywic z olejami schnÄ…cymi w rozpuszczalnikach
organicznych. Zale\
nie od ilości \
ywic w stosunku do oleju rozró\
nia siÄ™ lakiery olejne
na spoiwie tłustym, półtłustym i chudym. Zale\
nie od przeznaczenia produkuje siÄ™ lakiery
olejne wewnętrzne, zewnętrzne i wodoodporne.
Do wykończania powierzchni wyrobów z drewna stosuje się lakiery olejne na spoiwie
chudym, w których stosunek \
ywic do oleju wynosi 1:1. Lakiery te tworzą dość twarde
powłoki o znacznym połysku, lecz małej elastyczności i słabej odporności na wodę.
Powa\
na wadą wszystkich lakierów olejnych jest stosunkowo długi czas wysychania
(około 48 godzin).
Lakiery nitrocelulozowe sÄ… roztworami suchej nitrocelulozy w lotnych zwiÄ…zkach
organicznych, spełniających funkcję rozpuszczalników, na przykład estry kwasu octowego,
i rozcieńczalników, na przykład toluen i ksylen. Lakiery te zawierają stosunkowo niewiele
ciał błonotwórczych (20 30 części na 100 części ciał lotnych); powoduje to konieczność
kilkakrotnego nakładania lakieru w celu uzyskania powłoki wykończeniowej o odpowiedniej
grubości.
Nitrolakiery nale\
ą do grupy lakierów szybko schnących. Przeciętny czas schnięcia
nitrolakierów w temperaturze 20°C wynosi 15 20 minut. Lakiery te tworzÄ… powÅ‚oki
połyskujące, twarde, odporne na krótkotrwałe działanie wody i zmiennej temperatury, dają się
łatwo szlifować i polerować.
Przemysł krajowy produkuje wiele lakierów nitrocelulozowych o ró\
nych
właściwościach, przystosowanych do określonych celów. Właściwości tych lakierów zale\
Ä…
w du\
ym stopniu od ich składu chemicznego, to jest od samej nitrocelulozy  jako składnika
podstawowego  oraz od rodzaju zastosowanych \
ywic (naturalnych lub syntetycznych).
BywajÄ… te\
stosowane składniki modyfikujące właściwości nitrolakierów.
Do wykończania instrumentów muzycznych stosuje się następujące lakiery
nitrocelulozowe: bezbarwny ogólnego przeznaczenia, bezbarwny matowy do drewna,
bezbarwny do gorącego natrysku, bezbarwny do mechanicznego wykończania na połysk oraz
lakiery nitrocelulozowe barwione.
Lakier nitrocelulozowy bezbarwny ogólnego przeznaczenia. Stanowi on roztwór
nitrocelulozy średnio lepkiej w mieszaninie estrów kwasu octowego, alkoholi,
węglowodorów aromatycznych z dodatkiem plastyfikatorów. Nakłada się go bezpośrednio na
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
podło\
e przewa\
nie przez natrysk lub polewanie w temperaturze 18 40°C. StopieÅ„ poÅ‚ysku
powłoki lakierowanej mo\
na odpowiednio zwiększyć przez przeszlifowanie i polerowanie, na
przykład pastami i płynami do polerowania, oraz przez ostateczne wykończenie politurą lub
nitropoliturą. Lakier ten, tańszy od innych lakierów nitrocelulozowych, stosuje się często jako
podkład pod lakier do mechanicznego wykończania na połysk.
Lakier nitrocelulozowy bezbarwny matowy do drewna. Produkuje się go jako roztwór
nitrocelulozy i \
ywic syntetycznych w mieszaninie plastyfikatorów i rozpuszczalników
organicznych, z dodatkiem substancji matujÄ…cych. SÅ‚u\
y on do lakierowania na mat
szlachetny. Natryskuje się go jako ostatnią warstwę na przeszlifowane powłoki lakierowe,
wykonane z innych lakierów nitrocelulozowych.
Lakier nitrocelulozowy bezbarwny do gorÄ…cego natrysku. Jest roztworem
nitrocelulozy w mieszaninie węglowodorów, estrów i alkoholi, z dodatkiem \
ywic
syntetycznych i plastyfikatorów. Zawartość substancji błonotwórczych w tym lakierze jest
prawie dwukrotnie większa ni\
w nitrolakierach stosowanych na zimno; powoduje
to zmniejszenie liczby kolejnych natrysków. Podwy\
szenie temperatury podczas natrysku
tego lakieru korzystnie wpływa tak\
e na jego rozlewność oraz strukturę powłoki
błonotwórczej. Odpowiednio rozcieńczony lakier mo\
na równie\
nakładać na zimno przez
polewanie lub natryskiwanie.
Lakier nitrocelulozowy bezbarwny do mechanicznego wykończania na połysk. Jest
lakierem, który ma cechy podobne do cech lakieru nitrocelulozowego do gorącego natrysku
z dodatkiem \
ywicy melaminowej, oleju rycynowego i plastyfikatorów \
elatynizujÄ…cych.
SÅ‚u\
y on do wykończania powierzchni drewna metodą natrysku lub polewania
w temperaturze 18 40°C. PowÅ‚oki wykoÅ„czeniowe z tego lakieru Å‚atwo siÄ™ szlifuje,
co umo\
liwia uzyskanie wysokiego połysku, bez dodatkowego wykończania politurą
lub nitropoliturÄ….
Lakiery nitrocelulozowe kolorowe. Są równie\
przezroczyste i oprócz nitrocelulozy
oraz innych składników podstawowych, jak: rozpuszczalniki, rozcieńczalniki i plastyfikatory,
zawierajÄ… naturalne \
ywice barwiące. Rozró\
nia się trzy typy lakierów nitrocelulozowych
kolorowych, tj. orzech I, orzech II i mahoń. Stosuje się je do wykończania niektórych
wyrobów w celu uzyskania imitacji szlachetnych gatunków drewna bez potrzeby uprzedniego
barwienia (na przykład mahoniu lub orzecha).
Lakiery te wykazujÄ… du\
ą odporność na działanie światła. Mo\
na je stosować jako
dodatek do lakieru bezbarwnego.
Zawartość ciał błonotwórczych w omawianych lakierach wynosi około 30%, przeciętny
czas schniÄ™cia w temperaturze 20 25°C  20 minut; okres gwarancji okoÅ‚o 6 miesiÄ™cy.
Do typowych wad lakierów nitrocelulozowych zalicza się:
 łatwość tworzenia z powietrzem mieszanki wybuchowej oraz łatwopalność,
 du\
ą ilość wyparowujących substancji lotnych o właściwościach szkodliwych
dla zdrowia oraz osłabiających przyczepność ciał błonotwórczych do podło\
a.
Lakiery dwuskładnikowe
Są to lakiery składające się z kilku substancji chemicznych łączonych ze sobą przed
nanoszeniem lub podczas nanoszenia na podło\
e. Podstawowym składnikiem jest roztwór
\
ywicy syntetycznej, drugim zaÅ›  odpowiedni katalizator inicjujÄ…cy reakcjÄ™ chemicznÄ…,
w wyniku której otrzymuje się twardą i nieprzepuszczalną powłokę lakierową.
Do tej grupy lakierów nale\
Ä…: poliestrowe i melaminowo-ftalowo-propylenowe
o znacznej zawartości styrenu (około 45%).
Lakiery poliestrowe. Są to wyroby lakierowe bezrozpuszczalnikowe zło\
one z kilku
substancji chemicznych Å‚Ä…czonych ze sobÄ… przed nanoszeniem lub podczas nanoszenia
na podło\
e. Pierwszym, podstawowym składnikiem jest roztwór \
ywicy poliestrowej
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
w styrenie z dodatkiem katalizatora i przyspieszacza, a tak\
e z dodatkiem nieznacznej ilości
parafiny. Odpowiedni katalizator inicjujący reakcję chemiczną (polimeryzację), ułatwia
związanie chemiczne składników i wytworzenie się twardej, nierozpuszczalnej i nietopliwej
powłoki lakierowej.
Do wykończania drewna przez polewanie lub natrysk stosuje się lakiery dwuskładnikowe
produkcji krajowej znane pod nazwami: Polimal 110 i Polimal 111 (o podobnych
właściwościach i zastosowaniu, na przykład na szerokie płaszczyzny) oraz Polimal 115 
lakier bezbarwny niespływający (tiksotropowy), przeznaczony do natrysku na powierzchnie
pionowe. Oprócz lakierów poliestrowych bezbarwnych produkuje się równie\
specjalne
lakiery poliestrowe pigmentowane.
Właściwości i zastosowanie lakierów poliestrowych są następujące:
 słu\
ą do wykończania powierzchni drewna na połysk i na mat; dają trwałe powłoki
lakierowe o wysokim stopniu połysku, odporne na: działanie zimnej i gorącej wody oraz
wielu chemikaliów, na przykład rozpuszczalników, kwasów i zasad, a tak\
e
na krótkotrwałe działanie ognia, na przykład na \
ar papierosa,
 mo\
na je nanosić bezpośrednio na podło\
e z drewna bez stosowania wypełniaczy porów,
 lepkość tych lakierów mierzona kubkiem Forda o średnicy dyszy 4 mm wynosi
60 90 sekund,
 czas schnięcia (\
elowania) wynosi 4 5 godzin do stanu pyłosuchego; całkowite
wyschnięcie powłoki następuje po 24 godzinach.
Wadą wszystkich lakierów poliestrowych jest ograniczona odporność powłok
lakierowych na uderzenia, zarysowanie i ścieranie. Ich zastosowanie ciągle się zmniejsza.
Lakier chemoutwardzalny matowy znany jako Plastlak, jest tak\
e lakierem
dwuskładnikowym bezbarwnym stosowanym do wykończania powierzchni drewna na mat.
Podstawowym składnikiem jest zawiesina środka matującego w roztworze nitrocelulozy,
\
ywic aminowych i ftalowych. Drugim składnikiem  utwardzaczem  jest roztwór kwasu
solnego z alkoholem.
Właściwości tego lakieru są podobne do właściwości wszystkich innych lakierów
chemoutwardzalnych, a mianowicie:
 tworzy powłoki lakierowe elastyczne, odporne na zimną i gorącą wodę, alkohol, tłuszcze
i inne substancje chemiczne,
 czas caÅ‚kowitego wyschniÄ™cia w temperaturze 20Ä…2°C wynosi 24 godziny, a trwaÅ‚ość
mieszaniny lakieru  około 8 godzin.
Ze względu na połysk rozró\
nia się 3 rodzaje lakierów chemoutwardzalnych
szybkoschnÄ…cych:
 połyskujący,
 półmatowy,
 matowy.
Lakiery akrylowe i wodorozcieńczalne
Obecnie bardzo du\
ym zainteresowaniem zarówno u\
ytkowników wyrobów z drewna
i tworzyw drzewnych cieszÄ… siÄ™ lakiery na bazie \
ywic akrylowych. Lakiery te odznaczajÄ… siÄ™
przede wszystkim znikoma emisją środków szkodliwych do atmosfery, nie szkodzą te\

u\
ytkownikom oraz przyjemnie pachną. Utwardzanie ich najczęściej odbywa się na zasadzie
odparowania rozpuszczalnika jakim jest woda. Odpowiedni skład tych lakierów umo\
liwia
stosowanie ich jako lakiery podkładowe oraz nawierzchniowe. W sprzeda\
y spotyka siÄ™ je
jako jedno lub dwu komponentowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Politury i matyny
Politury spirytusowe sÄ… roztworami szelaku rozpuszczonego w alkoholu etylowym,
zwykle w spirytusie ska\
onym. W Polsce produkuje się pięć gatunków politury spirytusowej
o stÄ™\
eniu 25% i 40%  w ró\
nych odmianach zale\
nie od rodzaju zastosowanego szelaku.
Są więc politury o ró\
nym zabarwieniu i ró\
nych nazwach, jak: Lemon, Oran\
i Rubin oraz
politury białe, sporządzane z szelaku bielonego. Oprócz politur szelakowych produkuje się
równie\
politury nitrocelulozowe. Wytwarza się je w postaci płatków do rozpuszczania
w alkoholu i innych rozpuszczalnikach organicznych, a tak\
e jako gotowy 25% roztwór
\
ywicy szelakowej i nitrocelulozy w rozpuszczalnikach organicznych  pod nazwÄ…
nitropolitura PM w płynie.
Matyny szelakowe są odmianą politur spirytusowych wytwarzanych jako roztwór szelaku
i \
ywic syntetycznych w alkoholu, z dodatkiem zmiękczaczy. Zale\
nie od rodzaju u\
ytego
szelaku matyny mają jaśniejsze lub ciemniejsze zabarwienie oraz ró\
ne stÄ™\
enia roztworu
u\
ytkowego, to jest: 10, 20, 25, 30 i 40%.
PewnÄ… modyfikacjÄ… matyn szelakowych sÄ… matyny sporzÄ…dzane z dodatkiem
nitrocelulozy jako matyny szelakowo-nitrocelulozowe.
Politury szelakowe, podobnie jak wszystkie lakiery spirytusowe i nitrocelulozowe, słu\
Ä…
do wykończania przezroczystego. Ze względu na du\
ą zawartość \
ywic bezpośrednio przed
u\
yciem trzeba je odpowiednio rozcieńczyć do właściwego stę\
enia roboczego.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki jest ogólny podział materiałów u\
ywanych do wykończania powierzchni wyrobów
z drewna?
2. Jaka jest ró\
nica w składzie lakieru i politury i emalii?
3. Jaka jest ró\
nica w barwieniu drewna bejcami, a wytrawami?
4. Jaki jest główny składnik bejcy mahoniowej, a jaki orzechowej?
5. Jakie są rodzaje barwników syntetycznych i jakie jest ich zastosowanie?
6. Jakie znasz rodzaje lakierów?
7. Jak długo schną lakiery olejne?
8. Jak długo schną nitrolakiery ?
9. Jakie znasz wady lakierów nitrocelulozowych?
10. Co to są i do czego słu\
Ä… politury?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaklasyfikuj do znanych Ci substancji (do wykończania powierzchni drewnianych),
stojące na stoliku w słoiczkach substancje (na etykietkach mają podany skład chemiczny).
Jeśli to mo\
liwe podaj ich nazwy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z literaturą dotyczącą substancji słu\
ących do wykończania powierzchni
drewnianych,
2) poklasyfikować substancje w podstawowe grupy,
3) podać nazwy grup i ewentualnie nazwy niektórych substancji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- słoiczki z lakierami, politurami, pigmentami, farbami, emaliami i wytrawami
z wypisanym na etykietach składem chemicznym (bez nazw),
- materiały piśmienne,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Przedstaw tabelarycznie lub przy pomocy grafu dobór lakierów i politur w zale\
ności od
rodzaju powierzchni i wymogów technicznych powłok.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z literaturą dotyczącą właściwości i zastosowań lakierów i politur,
2) wykonać zestawienie tabelaryczne przedstawiające dobór lakierów i politur,
3) przedstawić swoją pracę kolegom i nauczycielowi.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- papier A3,
- flamastry,
- materiały piśmienne,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Wykonaj dwa odpowiednie roztwory barwników syntetycznych znajdujących się
w pracowni  jeden do barwienia powierzchniowego, a drugi do barwienia wgłębnego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z literaturą dotyczącą barwników syntetycznych u\
ywanych do barwienia
drewna,
2) określić, który barwnik znajdujący się w pracowni nadaje się do powierzchniowego,
a który do wgłębnego malowania drewna,
3) wykonać obliczenia mas składników roztworów o koniecznych stę\
eniach,
4) wykonać malowanie powierzchniowe i przygotować malowanie wgłębne drewna,
5) swoją pracę przedstawić nauczycielowi.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- barwniki syntetyczne, woda,
- naczynia do wykonywania roztworów, mieszadła lub łopatki do mieszania,
- pędzel,
- wanna do barwienia wgłębnego,
- literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) dokonać ogólnego podziału materiałów u\
ywanych do wykończania
powierzchni wyrobów z drewna? 1
1

2) wymienić składniki lakieru, politury i emalii?
1
1

3) wymienić jakie znasz barwniki naturalne i powiedzieć do czego
słu\
Ä…?
4) dokonać klasyfikacji lakierów i politur?
1
1

5) dobrać lakiery i politury w zale\
ności od wymogów technicznych
i estetycznych oraz rodzaju powierzchni? 1
1

6) wykonać barwienie powierzchniowe i wgłębne?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
4.3. Wykończanie powierzchni
4.3.1. Materiał nauczania
Wykończanie powierzchni drewna i tworzyw drzewnych mo\
e być ró\
nego rodzaju.
Ka\
dy sposób wykończenia powierzchni składa się z odpowiednio dobranych operacji
technologicznych.
Wykończanie przezroczyste z zachowaniem widocznej struktury podło\
a, składa się
z następujących operacji:
 od\
ywiczania, wykonywanego podczas wykończania powierzchni drewna w celu
usunięcia z podło\
a \
ywicy, która zmniejsza przyczepność materiałów lakierniczych,
 wybielania, mającego na celu usunięcie z powierzchni podło\
a plam i przebarwień
pogarszajÄ…cych jego wyglÄ…d estetyczny,
 barwienia, majÄ…cego na celu zmianÄ™ naturalnej barwy drewna,
 wypełniania porów drewna, mającego na celu wyrównanie podło\
a,
 nanoszenia materiałów malarsko-lakierniczych tworzących powłokę,
 uszlachetniania powłok malarsko-lakierniczych, mającego na celu uzyskanie
odpowiedniej gładkości i połysku.
Wykończenie kryjące. Kolejność wykonywania poszczególnych operacji jest
następująca:
 od\
ywiczanie  jak podczas wykończania przezroczystego,
 kitowanie  wyrównanie wszelkich ubytków podło\
a,
 gruntowanie  pokrywanie powierzchni drewna odpowiednim materiałem w celu
zwiększenia przyczepności następnie nakładanych warstw materiałów malarsko-
lakierniczych,
 szpachlowanie pierwsze  zapełnianie mniejszych nierówności szpachlówką
i gruntoszpachlówką,
 szpachlowane drugie  zapełnianie porów drewna i wszelkich nierówności szpachlówką
lub gruntoszpachlówką i wyrównanie podło\
a,
 nakładanie farby nawierzchniowej (w celu zabarwienia na \
Ä…dany kolor powierzchni
przedmiotu i stworzenia odpowiedniej warstwy izolacyjnej),
 nakładanie emalii (w celu zwiększenia połysku powierzchni przedmiotu i zwiększenia
wodoodporności powłoki).
W wykończaniu kryjącym poszczególne warstwy wykonuje się z ró\
nych materiałów
lakierniczych (rysunek 8a), przy czym ka\
da warstwa spełnia ściśle określoną funkcję.
Podczas wykończania przezroczystego poszczególne warstwy najczęściej wykonuje się
z jednakowych materiałów .Wyjątek stanowią tutaj wypełniacze porów (mastyki stolarskie),
stosowane w tego rodzaju wykończeniach powierzchni.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Rys. 8. Warstwy powłoki w wykończeniu: a) kryjącym, b) przezroczystym; 1  warstwa farby
gruntowej, 2  warstwa kitu szpachlowego, 3  warstwa farby nawierzchniowej,
4  warstwa emalii, 5  warstwa materiału
Ręczne sposoby nanoszenia materiałów lakierniczych
Do ręcznego nanoszenia słu\
ą: szpachle, pędzle i tampony.
Szpachle (rysunek 9a) są to cienkie stalowe blachy najczęściej z uchwytami. Szpachle
słu\
ą do zaprawiania ubytków drewna kitami oraz do nakładania cienkich warstewek gęstej
szpachlówki. Szpachlówkę nakłada się dwukrotnie (rysunek 9b). Pierwszą warstwę nanosi się
podczas przesuwania szpachli w poprzek elementu. Po przesuszeniu tej warstwy drugÄ…
warstwę nanosi się wzdłu\
elementu.
Pokrywanie elementów profilowych szpachlówką wykonuje się za pomocą szpachli
profilowych ze skóry lub z gumy (rysunek 9c). Po zakończeniu pracy szpachle nale\
y dobrze
oczyścić, tak aby nie pozostały na niej resztki szpachlówki.
Rys. 9. Szpachle: a)  szpachle proste, b)  sposób prowadzenia szpachli, c)  szpachla profilowa [9, s. 257]
Pędzle znajdują jeszcze ciągle zastosowanie w niewielkich warsztatach rzemieślniczych,
szczególnie do nanoszenia materiałów malarsko-lakierniczych olejnych na trudno dostępne
powierzchnie oraz do nanoszenia bejc i zapraw. Wymiary pędzla powinny być dostosowane
do wymiarów podło\
a. Materiały wykończeniowe nanoszone pędzlem powinny wykazywać
dobrą rozlewność. Materiały olejne nakłada się najpierw w poprzek włókien drzewnych,
a następnie, nie czekając na wyschnięcie powłoki, wzdłu\
ich przebiegu. Po przejściu pędzla
ślady po włosach powinny zanikać, a powłoka powinna być cienka i równa.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Lepkość materiałów malarsko-lakierniczych nanoszonych pędzlem wynosi: farby
podkÅ‚adowej  60 70 s, powierzchniowej  65 75 s w temperaturze 20ºC, a emalii 
115 125 s w temperaturze 25°C. Pomiaru lepkoÅ›ci dokonuje siÄ™ kubkiem Forda o Å›rednicy
dyszy równiej 4 mm.
Nakładanie materiałów nitrocelulozowych za pomocą pędzli jest znacznie trudniejsze
z powodu szybkiego wysychania tych materiałów. Drugą warstwę tych materiałów mo\
na
nanosić dopiero po zaschnięciu warstwy pierwszej.
Tampony słu\
ą do politurowania i do nanoszenia barwników oraz wytraw.
Mechaniczne sposoby nanoszenia materiałów lakierniczych
Nanoszenie materiałów malarsko-lakierniczych za pomocą urządzeń zmechanizowanych
znacznie skraca czas trwania tej operacji. Obecnie stosuje siÄ™ nanoszenie: natryskiem, przez
polewanie, walcami, przez zanurzanie oraz przeciÄ…ganie.
Nanoszenie natryskiem odbywa się za pomocą pistoletów natryskowych (rysunek 4)
połączonych z agregatami natryskowymi (rysunek 5). Materiał natryskowy znajduje się
w oddzielnym zbiorniku i na skutek własnego cię\
aru lub pod ciśnieniem powietrza
przedostaje się do pistoletu natryskowego przewodem gumowym nasadzanym na króciec
pistoletu l (patrz rysunek 10). SprÄ™\
one powietrze jest doprowadzane ze zbiornika do pistoletu
przewodem gumowym zało\
onym na króciec 2.
Rys. 10. Pistolet natryskowy  opis w tekście [9, s. 258]
Pistolet jest wyposa\
ony w oddzielne przewody lakieru 3 i powietrza 4 zakończone
dyszą 5. Naciśnięcie języczka spustowego 6 powoduje najpierw otwarcie dyszy powietrza,
a dopiero dalszy nacisk wywołuje cofnięcie się iglicy 7 i otwarcie dyszy materiału
lakierniczego.
Porwany przez pęd powietrza materiał malarsko-lakierniczy zostaje rozbity na
drobniutkie kropelki i wyrzucony w postaci mgiełki w kierunku podło\
a, na którym osadza
się, tworząc powłokę. Pistolet natryskowy mo\
e być równie\
zasilany materiałem
lakierniczym ze zbiorniczka (o pojemności 0,5 litra) umieszczonego na pistolecie.
Natryskiwanie materiałów malarskich mo\
e odbywać się równie\
w specjalnie do tego celu
przystosowanych kabinach natryskowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
 Prawidłowy natrysk wymaga przestrzegania ni\
ej omówionych zasad.
1. Powietrze wpływające do pistoletu nie mo\
e być zanieczyszczone, dlatego przechodzi
ono przez filtry. Jakość filtrowania mo\
na sprawdzić przez skierowanie powietrza na
białą bibułę, na której nie powinno być \
adnych śladów zanieczyszczenia.
2. Lepkość materiału lakierniczego, średnica dyszy oraz ciśnienie powietrza powinny być
zgodne z instrukcją technologiczną natryskiwania wyrobów lakierowych (tabela 7).
3. Odległość dyszy pistoletu od lakierowanego przedmiotu nie powinna przekraczać
20 25 cm, a oś strumienia materiału malarsko-lakierniczego powinna być prostopadła do
powierzchni lakierowanej lub odchylona od tego poło\
enia nie więcej ni\
o 10
(rysunek 7 a).
4. Ruchy pistoletu powinny być równomierne i przebiegać krzy\
owo. Szybkość
przesuwania pistoletu wynosi podczas natrysku na zimno 15 18 m/min, a na gorÄ…co
5 7 m/min.
5. Lakierowana powierzchnia powinna znajdować się w pozycji poziomej.
6. Kształt strumienia natryskiwanego materiału (rysunek 11 b) powinien być dostosowany
do kształtu i wielkości lakierowanego podło\
a.
Rys. 11. Natrysk pistoletem: a)  poło\
enie pistoletu natryskowego względem podło\
a, b)  kształty strumienia
natryskiwanego materiału [9, s. 260]
Prawidłowość natrysku zale\
y od takich czynników, technologicznych, jak ciśnienie
powietrza i jego temperatura, średnica dyszy, stan materiału malarsko-lakierniczego oraz czas
trwania natrysku.
Ciśnienie robocze powietrza ma wpływ nie tylko na jakość uzyskiwanych powłok, lecz
tak\
e na ilość zu\
ywanego materiału lakierniczego. Wartość ciśnienia zale\
y od średnicy
dyszy oraz lepkości lakieru i wynosi 0,25 0,4 MPa. Do pomiaru ciśnienia słu\
y manometr
zamocowany na filtrze powietrza. Materiał malarsko-lakierniczy mo\
e być dostarczany do
pistoletu natryskowego pod ciśnieniem własnym i wtedy zbiornik z lakierem jest umocowany
na wysokości około 1,5 m, skąd przewodem gumowym spływa do pistoletu natryskowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Mo\
e być równie\
wtłaczany ciśnieniem powietrza ze zbiornika ustawionego na poziomie
podłogi lakierni.
Ciśnienie powietrza w zbiorniku materiału malarsko-lakierniczego wynosi 1/5 wartości
ciśnienia roboczego powietrza, to jest 0,05 0,08 MPa.
Temperatura powietrza zale\
y od temperatury nanoszonego materiału malarsko-
lakierniczego. Podczas natrysku na zimno temperatura powietrza wynosi 18°C, a na gorÄ…co
45°C. Åšrednica dyszy pistoletu natryskowego wynosi 1,8 2,5 mm.
Na stan materiału malarsko-lakierniczego składają się takie cechy, jak lepkość, temperatura
oraz ilość substancji błonotwórczych. Wielkości te dla ró\
nych materiałów malarsko-
lakierniczych przedstawia tabela 7.
Tabela 7. Parametry technologiczne natryskiwania wyrobów lakierowych [9, s. 258]
Uzyskanie powłoki malarsko-lakierowej o grubości odpowiedniej dla danego
wykończenia wymaga nało\
enia ściśle określonej ilości materiału. Ilość tę w praktyce mierzy
się czasem trwania natrysku. Ilość lakieru, jaka wytryskuje z dyszy pistoletu w ciągu 1 s, jest
stała przy zachowaniu stałego ciśnienia powietrza, stałej temperatury i lepkości materiału
lakierniczego. Czas natrysku lakierów wymienionych w tabeli 7 mieści się w granicach
40 60 s/m2.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Wady powłok lakierniczych
Dobór odpowiednich jakościowo materiałów malarsko-lakierniczych, przestrzeganie
instrukcji technologicznych wykończania powierzchni wyrobów stolarskich oraz warunków,
w jakich wykończanie powinno się odbywać, gwarantują uzyskanie powłoki dobrej jakości.
Jednak zarówno w produkcji masowej, jak w produkcji jednostkowej kontrola jakości
uzyskiwanych wyników jest konieczna. Ocena jakości powłok polega na kontroli wyglądu
zewnętrznego powłoki oraz na określeniu jej odporności na działanie ró\
nych czynników
zewnętrznych.
Oceny wyglądu zewnętrznego powłok dokonuje się w ka\
dych warunkach produkcji.
Wzrokiem mo\
na rozpoznać takie wady powłoki, jak: bielenie, zmatowienie, zacieki,
spękania, pęcherzyki, plamy i zamglenia, rysy na powierzchni, przeszlifowanie powłoki,
ziarnistość powierzchni oraz pomarszczenia. Odpowiednie ustawienie płaszczyzny
wykończonej w stosunku do padającego nań światła pozwala określić gładkość, równość
i stopień połysku oraz ułatwia wykrycie ewentualnych wad.
Badanie właściwości wykończonej powierzchni wymaga stosowania skomplikowanych
i często kosztownych urządzeń. Najczęściej oznacza się następujące właściwości:
 połysk,
 odporność na uderzenie,
 odporność na ścieranie,
 odporność na wysoką temperaturę,
 odporność na parę wodną,
 odporność na zmienną temperaturę,
 odporność na światło ultrafioletowe,
 odporność na substancje chemiczne,
 grubość powłoki,
 twardość powłoki.
Politurowanie jest przezroczystym wykończaniem powierzchni drewnianych. Polega
ono na nanoszeniu bardzo cienkich warstewek politury, co najmniej kilkunastu, niekiedy
nawet kilkudziesięciu. W zale\
ności od \
Ä…danego efektu estetycznego politurowanie mo\
na
przeprowadzać bez zacierania porów lub z zacieraniem porów. W pierwszym wypadku jest to
wykończanie na mat, w drugim na wysoki połysk.
Powierzchnie drewna pod politurowanie przygotowuje siÄ™ tak, jak w innych metodach
przezroczystego wykończania. Sam przebieg politurowania mo\
na podzielić na trzy fazy:
 gruntowanie,
 politurowanie właściwe,
 politurowanie ostateczne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Wady powłok malarsko-lakierowych i przyczyny ich powstawania przedstawia tabela 8.
Tabela 8. Wady powłok malarsko-lakierowych i przyczyny ich powstawania [9, s. 271]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Gruntowanie podczas wykończania na mat odbywa się bez u\
ycia pumeksu.
Wykończając powierzchnię drewna na wysoki połysk naciera się ją najpierw olejem
wrzecionowym w celu o\
ywienia rysunku drewna. Nadmiar oleju nale\
y zetrzeć suchą
szmatą. Natartą powierzchnię posypuje się sproszkowanym pumeksem, a następnie wciera się
go tamponem (rysunek 12) nasyconym politurÄ…. Wcieranie pumeksu powtarza siÄ™
kilkakrotnie, a\
do zatarcia porów, mocno przy tym przyciskając tampon. Ruchy
wykonywane tamponem są koliste, ósemkowe i podłu\
ne. Przerwy między jednym
a drugim nakładaniem politury nie powinny być krótsze ni\
3 5 minut. Najkorzystniej jest
wykończać równocześnie powierzchnie kilkunastu elementów.
Rys. 12. Tampon do politurowania: 1  wełna, 2  tkanina bawełniana, 3  osłona z mocnej tkaniny lnianej,
4  stopka tamponu, 5  uchwyt tamponu [11, s. 273]
Po 3 4-dniowej przerwie wykonujemy politurowanie właściwe. U\
ywa siÄ™ politury
o stÄ™\
eniu 8 10% z bardzo niewielkim dodatkiem pumeksu. PoliturÄ™ nanosi siÄ™ tamponem
słabo nasyconym, lekko go tylko dociskając. Dla uzyskania poślizgu tamponu powierzchnię
wykończaną skrapia się niewielką ilością oleju (lnianego  w przypadku politury szelakowej,
parafinowego  w przypadku politury nitrocelulozowej. Nakładanie politury powtarza się co
najmniej kilkakrotnie (zwykle kilkanaście razy).
Po kolejnej 3-dniowej przerwie mo\
na przeprowadzić politurowanie ostateczne,
którego celem jest nadanie wykończanej powierzchni lustrzanego połysku. Efekt ten uzyskuje
się dzięki nanoszeniu politury o coraz mniejszym stę\
eniu, ju\
bez pumeksu i w końcowej
fazie bez oleju. Ruchy tamponem sÄ… szybsze ni\
w poprzednich fazach, a docisk coraz
mniejszy. Po naniesieniu ostatniej warstwy politury usuwa się z wykończanej powierzchni
resztki oleju tamponem zwil\
onym w spirytusie. Po uzyskaniu pięknego połysku
politurowanie nale\
y zakończyć.
Fladrowanie
Na specjalną uwagę zasługuje imitowanie oklein szlachetnych. Spośród ró\
nych
sposobów uzyskiwania imitacji oklein szlachetnych najbardziej dostępna dla rzemiosła jest
metoda fladrowania, zwana tak\
e mazerowaniem. Do wykonywania imitacji tym sposobem
potrzebne są pewne zdolności artystyczne, umo\
liwiające odtwarzanie wzorów słojów
rocznych ró\
nych gatunków drewna. Przygotowanie podło\
a w tej metodzie polega na
naniesieniu na powierzchnię drewna lakieru podkładowego, a po jego utwardzeniu
wygładzenie papierem ściernym wykończonej powierzchni. Barwa lakieru podkładowego
wpływa na uzyskiwane efekty i zale\
y od gatunku drewna, jaki zamierza się imitować. Lakier
taki mo\
na uzyskać mieszając bezbarwny lakier z bielą cynkową, ugrem czy ochrą. Na tę
warstwę nakłada się rysunek podstawowy, odtwarzający barwę i zarysy usłojenia drewna
imitowanego. Do imitowania stosuje się najczęściej farby suche, które rozrabia się do postaci
półpłynnej jasnym piwem. Czynność fladrowania wykonuje się grzebieniami, gąbką,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
pędzelkami, szczotkami i piórami. Po wysuszeniu rozpuszczalnika rysunek podstawowy
pokrywa siÄ™ lakierem w celu zabezpieczenia go przed uszkodzeniem podczas nanoszenia
rysunku uzupełniającego. Celem tego zabiegu jest wykonanie imitacji błyszczu, składania
okleiny. Po wysuszeniu powłoki rysunek utrwala się lakierem i elementy przekazuje
do dalszego wykończania. W omówionej metodzie mo\
e być stosowany lakier
nitrocelulozowy jak równie\
olejny, nanoszone natryskiem lub pędzlami. Efekty fladrowania
wtedy są dobre, gdy rysunek odtwarza wiernie barwę i usłojenie imitowanego drewna.
Uproszczenia prowadzą do ujemnych wyników, często obserwowanych w meblach
malowanych
Obróbka wykończająca  szlifowanie i polerowanie
Większość materiałów malarsko-lakierniczych nanosi się na podło\
e, które ma strukturę
porowatą, dlatego powłoka po jej wysuszeniu nie jest gładka i wymaga wyrównania przez
szlifowanie lub cyklinowanie, a następnie polerowanie. Czynności te nazywamy
uszlachetnianiem powłok lub obróbką uszlachetniającą. Przebieg tego procesu zale\
y
od wymaganego końcowego efektu wykończania powierzchni.
Powłoki z widoczną strukturą drewna (wykończanie przezroczyste) mogą być
wykończane na:
 połysk,
 mat głęboki,
 mat jedwabisty.
Natomiast powłoki malarsko-lakierowe z zakrytą strukturą drewna (wykończanie
kryjące) mogą być wykończane na:
 mat,
 połysk,
 połysk lakierowy.
W ostatnim wypadku końcowy wygląd powierzchni uzyskuje się przez pokrywanie
jej powłoką emalii. Powierzchnie powłok malarsko-lakierowych wyrównuje się ręcznie
lub w sposób zmechanizowany za pomocą materiałów ściernych albo przez ręczne
cyklinowanie (wygładzanie) gładzicami, zwanymi równie\
cyklinami. Dobór sposobu
wyrównywania powłoki zale\
y od jej grubości oraz od kształtu i wielkości podło\
a.
Grubość powłoki w ró\
nych rodzajach wykończania powierzchni wyrobów stolarskich
jest zmienna i wynosi:
 30 µm, je\
eli wykończenie jest matowe z otwartymi porami drewna,
 130 400 µm, je\
eli wykończenie jest na połysk lub mat z zamkniętymi porami.
Polerowanie  to obróbka wykańczająca, która ma na celu uzyskanie \
ądanej gładkości
i połysku powierzchni przedmiotu polerowanego. Polerowanie dokonywane jest zwykle
za pomocą miękkich tarcz i materiałów ściernych (najczęściej past polerskich) lub metodami
elektrochemicznymi (mającymi zastosowanie do elementów metalowych i ze stopów metali)
Wyró\
nia siÄ™:
 polerowanie chemiczne,
 polerowanie elektrolityczne (elektrochemiczne),
 polerowanie hydrodynamiczne (strumieniowe),
 polerowanie ścierne (ręczne lub mechaniczne).
Polerowanie ścierne polega na wygładzaniu drobnych nierówności, powstałych
na powłoce na skutek tarcia ziarenek materiału ściernego w czasie szlifowania. Polerowanie
powierzchni powłoki odbywa się przez tarcie ziarenek materiału ściernego zawartego
w paście polerskiej przy współudziale wytwarzającego się jednocześnie ciepła.
Do polerowania zmechanizowanego słu\
ą tarcze lub wały polerskie (których elementy
robocze są wykonane z tkanin), zamocowane na polerkach wałowych lub na kozłach
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
polerskich, albo taśmy filcowe lub dywanowe (wełniane) o długości włosów 4 5mm. Taśmy
zakłada się na szlifierki taśmowe. Często u\
ywane są równie\
polerki ręczne, słu\
Ä…ce
do polerowania elementów o powierzchniach charakteryzujących się skomplikowanym
kształtem.
Polerowanie elektrolityczne  polerowanie metali i stopów metali poprzez wybiórcze
rozpuszczanie wierzchołków mikronierówności powierzchni za pomocą elektrolizy.
Polerowanie chemiczne i elektrochemiczne
Charakterystyczna powierzchnia metali i stopów wymaga wygładzenia i wybłyszczenia.
Stosowanie mechanicznego procesu polerowania mo\
e doprowadzić do otrzymania
powierzchni o zupełnie innym charakterze. Ponadto stal kwasoodporną bardzo trudno
wypolerować mechanicznie. Najczęściej stosuje się więc technologię polerowania
elektrolitycznego lub chemicznego. Dzięki temu obna\
ony metal nie jest nara\
ony na zgnioty
powierzchniowe, a poza tym metody te są szybsze, tańsze i dogodniejsze. Jednocześnie
powierzchnia polerowanego w taki sposób metalu jest niezwykle gładka, pozbawiona
najdrobniejszych zarysowań. Najczęściej metodę polerowania elektrolitycznego
lub chemicznego stosuje się jednak jako zabieg wykańczający (powierzchnia wykazuje du\
y
współczynnik odbicia światła, mały współczynnik tarcia) lub wstępny (lepsza przyczepność
tych powłok do metalu podło\
a). W ten sposób poleruje się igły chirurgiczne czy wałki
drukarek do komputerów.
Niestety nie wszystkie typy metali mo\
na polerować metodą elektrolityczną czy
chemiczną. Wybór metody nadawania połysku zale\
y od struktury metalu. Lepsze efekty
mo\
na osiągnąć przy jednorodnej, drobnoziarnistej strukturze, pozbawionej niemetalicznych
wtrąceń. Dobre efekty trudno uzyskać na materiale walcowanym, poniewa\
istnieje ryzyko,
\
e na walcu pozostały plamy oleju.
Pomiędzy polerowaniem chemicznym i elektrolitycznym są pewne podobieństwa, ale
istniejÄ… te\
ró\
nice. Oba procesy majÄ… charakter elektrochemiczny. Temperatura pracy kÄ…pieli
stosowanych na skalÄ™ przemysÅ‚owÄ… waha siÄ™ miÄ™dzy 50 95ºC. Polerowanie niektórych metali
wymaga poruszania szyny anodowej, a katody stosuje się zazwyczaj z miedzi, ołowiu lub ze
stali kwasoodpornej. Do polerowania elektrolitycznego i chemicznego potrzebne sÄ… wanny
i wieszaki wykonane z ró\
nych materiałów, w zale\
ności od obrabianego metalu.
Proces elektrochemiczny wymaga dobrej wentylacji, natomiast proces chemiczny
specjalnych wyciągów, najczęściej okapowych. Proces polerowania elektrolitycznego polega
na selektywnym rozpuszczaniu nierówności powierzchni anody, podczas gdy polerowanie
chemiczne wymaga dodania do kąpieli odpowiednich środków utleniających, innych
dla ka\
dego rodzaju metalu. Ponadto, aby uzyskać odpowiedni efekt, np. polerowania
aluminium i stopów, zabieg polerowania chemicznego nale\
y powtórzyć kilka razy.
Natomiast wynik polerowania elektrolitycznego zale\
ny jest w głównej mierze od czystości
polerowanego tworzywa. Oznacza to, \
e wymagane jest tworzywo specjalnie do tego celu
produkowane.
Nie zawsze polerowanie chemiczne daje tak dobre efekty jak polerowanie
elektrolityczne. Na przykład w czasie polerowania miedzi i stopów skuteczniejszą metodą jest
elektrolityczna, która daje trwały efekt i mo\
liwość obróbki przedmiotów o skomplikowanych
kształtach. Nie znaczy to jednak, \
e miedzi i stopów nie mo\
na polerować chemicznie.
Wystarczy w trakcie polerowania poruszać przedmiotami, a po polerowaniu pokryć materiał
niklem wyrównującym, z połyskiem.
Zalety elektrochemicznego polerowania:
 doskonałe własności antykorozyjne,
 umo\
liwione polerowanie powierzchni niedostępnych dla metod polerowania
mechanicznego,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
 lepsza estetyka  połysk i równomierność barwy podobna do powierzchni
wypolerowanego chromu,
 lepsza skuteczność mycia oraz pomoc w utrzymaniu czystości  (mikrodolinki
i mikrowierzchołki powierzchni niepolerowanej stanowią doskonałe zakotwiczenie
dla osadów soli, zabrudzeń, bakterii, grzybów, pleśni itp.),
 usunięcie, oprócz wierzchołków nierówności rodzimego metalu, równie\
wszelkich
zanieczyszczeń spowodowanych poprzedzającymi procesami: tlenki metalu z narzędzi
formujących, ziarna ścierniwa po szlifowaniu, mechanicznie naniesiona mikrowarstewka
metalu po szczotkowaniu szczotkami metalowymi. Zanieczyszczenia takie mogą być
z
ródłem korozji lub przebarwień,
 usunięcie mikronaprę\
eń spowodowanych uprzednią obróbką i przywrócenie jednolitej
mikrotwardości materiału rodzimego,
 tańsze ni\
polerowanie mechaniczne.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz etapy wykończania przezroczystego?
2. Jakie znasz etapy wykończania kryjącego?
3. Jakie znasz sposoby nanoszenia materiałów lakierniczych?
4. Jakie rodzaje wykończenia powierzchni mo\
na otrzymać stosując lakiery?
5. Jakie wady powłok lakierniczych mo\
na rozpoznać wzrokiem?
6. Jakie znasz etapy politurowania?
7. Jakie znasz sposoby polerowania metali?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj przy pomocy pistoletu natryskowego, powierzchniÄ™ drewnianÄ…, z zachowaniem
widocznej struktury podło\
a. Samodzielnie dobierz odpowiednie substancje, wykonaj
wszystkie konieczne operacje. Oceń jakość wykonanych prac wykończeniowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z literaturą dotyczącą wykończania przezroczystego,
2) wykonać wszystkie niezbędne etapy procesu wykończania ręcznego powierzchni
przezroczystej:
 od\
ywiczanie,
 wybielanie,
 barwienie, majÄ…ce na celu zmianÄ™ naturalnej barwy drewna,
 wypełnianie porów drewna, mające na celu wyrównanie podło\
a,
 nanoszenia materiałów malarsko-lakierniczych tworzących powłokę,
 uszlachetnianie powłoki malarsko-lakierniczej, mające na celu uzyskanie
odpowiedniej gładkości i połysku,
3) ocenić jakość wykonanych prac wykończeniowych,
4) przedstawić swoją prace nauczycielowi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- pistolet natryskowy,
- instrukcja obsługi pistoletu natryskowego,
- przewidziane przez Ciebie substancje i narzędzia niezbędne do przeprowadzenia
wykończania przezroczystego,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Przeprowadz
ręcznie wykończanie kryjące powierzchni drewnianej. Samodzielnie
dobierz odpowiednie substancje, wykonaj wszystkie konieczne operacje. Oceń jakość
wykonanych operacji wykończeniowych
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z literaturą dotyczącą wykończania kryjącego,
2) wykonać wszystkie niezbędne etapy procesu wykończania kryjącego powierzchni:
 od\
ywiczanie  jak podczas wykończania przezroczystego,
 kitowanie  wyrównanie wszelkich ubytków podło\
a,
 gruntowanie  pokrywanie powierzchni drewna odpowiednim materiałem w celu
zwiększenia przyczepności następnie nakładanych warstw materiałów malarsko-
lakierniczych,
 szpachlowanie pierwsze  zapełnianie mniejszych nierówności szpachlówką,
 szpachlowane drugie  zapełnianie porów drewna i wszelkich nierówności
szpachlówką i wyrównanie podło\
a,
 nakładanie farby nawierzchniowej (w celu zabarwienia na \
Ä…dany kolor powierzchni
przedmiotu i stworzenia odpowiedniej warstwy izolacyjnej),
 nakładanie emalii,
3) ocenić jakość wykonanych prac wykończeniowych,
4) przedstawić swoją pracę nauczycielowi.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- przewidziane przez Ciebie (i zatwierdzone przez nauczyciela) niezbędne
do przeprowadzenia wykończania kryjącego substancje i narzędzia,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Dobierz proszki i pasty ścierne do polerowania próbek metali.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z literaturą dotyczącą wykończania powłok metali i stopów metali,
2) dobrać odpowiednie pasty i proszki do ka\
dej z próbek,
3) wykonać polerowanie powłok,
4) przedstawić swą pracę nauczycielowi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- tabela z informacjami na temat zastosowań past polerskich,
- pasty polerskie, tampony,
- metalowe elementy instrumentów do polerowania,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 4
Zbierz informacje dotyczące wad powłok lakierniczych, a następnie przejrzyj z kolegami
prace wykończeniowe, które wykonaliście w zadaniu 1 i 2. Jakie błędy powłok wystąpiły
w niektórych pracach i co było ich przyczyną?
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z literaturą dotyczącą błędów powłok lakierniczych,
2) przejrzeć z kolegami swoje i ich prace,
3) nazwać ewentualne błędy oraz podać przyczynę ich powstania,
4) przedstawić swa prace nauczycielowi.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- tabelaryczne zestawienie błędów powłok lakierniczych,
- prace wykończeniowe wykonane przez całą grupę w ćwiczeniach 1 i 2,
- literatura z rozdziału 6.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) omówić poszczególne etapy wykończania przezroczystego?
1
1

2) scharakteryzować poszczególne etapy wykończania kryjącego?
1
1

3) nało\
yć ręcznie politurę?
1
1

4) wymienić wady powłok lakierniczych oraz podać ich przyczyny?
1
1

5) wykonać szlifowanie i polerowanie instrumentów wykonanych
z drewna? 1
1

6) dobrać proszki i pasty ścierne do szlifowania i polerowania metali?
1
1

7) wykonać szlifowanie i polerowanie powierzchni wykonanych
ze stopów metali? 1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcjÄ™.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Test zawiera 20 zadań o ró\
nym stopniu trudności. Z proponowanych 4 odpowiedzi tylko
jedna jest prawdziwa.
4. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi.
6. W kratkÄ™ odpowiadajÄ…cÄ… dobrej odpowiedzi kratkÄ™ wstawiaj znak X.
7. Jeśli się pomylisz błędną odpowiedz
otocz kółkiem i zaznacz prawidłową wstawiając X.
8. Pracuj samodzielnie.
9. Po rozwiÄ…zaniu testu sprawdz
czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na karcie
odpowiedzi.
10. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 minut.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Do obróbki drewna miękkiego lub \
ywicznego wskazane jest dobieranie narzędzi
ściernych o mniejszej gęstości nasypu poniewa\

a) materiał o mniejszej gęstości jest bardziej miękki.
b) wolne przestrzenie między ziarnami ściernymi, wypełniają się drobnymi wiórami
powstałymi w wyniku szlifowania.
c) są tańsze.
d) do drewna musi docierać powietrze podczas obróbki.
2. Nasyp w papierach ściernych składa się z ziaren
a) kredy pławionej.
b) szkła wodnego.
c) elektrokorundu.
d) szelaku.
3. Na spodniej stronie papieru ściernego znajdują się oznaczenia
a) od P12 do P220 (uziarnienie makro) i od P240 do P1200 (uziarnienie mikro).
b) od P12 do P220 (uziarnienie mikro) i od P240 do P1200 (uziarnienie makro).
c) od P12 do P220 (niska twardość nasypu) i od P240 do P1200 (wysoka twardość
nasypu).
d) od P12 do P220 (wysoka twardość nasypu) i od P240 do P1200 (niska twardość
nasypu).
4. Papieru od P20 do P80 u\
ywa siÄ™ do
a) polerowania powierzchni lakierowanych.
b) szlifowania wykańczającego drewna twardego.
c) szlifowania wykańczającego drewna miękkiego.
d) wstępnego szlifowania (zgrubnego).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
5. Taśmy bez końca stosowane w szlifierkach produkowane są w taki sposób, \
e
a) dokleja się do długiej taśmy kolejną taśmę (gdy poprzednia ju\
zetrze materiał
ścierny).
b) przy jednej szlifierce stosowany jest stale ten sam rodzaj taśmy o tej samej twardości
i tej samej gęstości nasypu, a przy innej inny więc bez końca stosuje się taką samą
taśmę.
c) skleja się w obwód odcinek taśmy o potrzebnej szerokości.
d) taśma nie jest łączona w zamknięty obwód i podczas pracy rozwija się ze
specjalnego bębna.
6. Szlifierka taśmowa z ruchomym stołem stosowana jest do szlifowania
a) płaskich powierzchni.
b) małych powierzchni (płaskich i profilowanych) bo stosuje się w niej wąską taśmę.
c) du\
ych i małych powierzchni profilowanych.
d) powierzchni małych i trudnodostępnych.
7. W szlifierce szerokotaśmowej taśma rozpięta jest między
a) wałami umieszczonymi jeden nad drugim.
b) wałami umieszczonymi jeden obok drugiego.
c) wałami umieszczonymi w dowolny sposób  wa\
ne, \
e ma zało\
oną szeroką taśm.
d) kołami napinającym.
8. Długość taśmy potrzebnej do szlifierki wąskotaśmowej (o rozstawie kół 3 m, a średnicy
ka\
dego koła  0,25 m) równa jest
a) 6,5 m.
b) 5,5 m.
c) 4 m.
d) 6 m.
9. Pokosty to
a) materiały drobnoziarniste stosowane do polerowania powierzchni.
b) substancje do gruntowania drewna i materiałów drewnopochodnych.
c) substancje otrzymywane przez rozpuszczanie szelaku.
d) substancje słu\
ące do wgłębnego barwienia drewna.
10. Wypełniacze porów mają postać
a) tłustych cieczy.
b) ruchliwych lekkich cieczy.
c) proszków i past.
d) \
elów.
11. Wypełniacze porów zwykle składają się z
a) pumeksu, kredy, suchej mÄ…czki drzewnej.
b) oleju lnianego, alkoholu etylowego, politury.
c) pasty polerskiej z wodÄ….
d) kleju kostnego i rozdrobnionego papieru.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
12. Grunty stolarskie słu\
ą do wypełniania porów drewna
a) bez zakrycia jego struktury.
b) zakrywajÄ…c strukturÄ™ drewna.
c) na gorÄ…co.
d) pod farby i lakiery nieprzezroczyste.
13. Grunty stolarskie mogą być
a) olejne, rozpuszczalnikowe i nitrocelulozowe.
b) olejne, klejowe i nitrocelulozowe.
c) tylko nitrocelulozowe.
d) olejne i wodne.
14. Kity stosowane sÄ… do
a) podmalowywania powierzchni drewna.
b) wypełniania porów drewna pod bezbarwne lakiery.
c) polerowania.
d) wyrównywania większych pęknięć i nierówności drewna przed wykończaniem
kryjÄ…cym powierzchni.
15. Roztwór kleju glutynowego, pokost i kreda szlamowa to składniki
a) kitu.
b) gruntu.
c) szpachlówki olejnej.
d) szpachlówki klejowej.
16. Pasty polerskie stosowane do wykończania powierzchni metali mają ró\
ny skład
ze względu na
a) ró\
ną twardość powierzchni metali.
b) ró\
ny skład stopów metali.
c) ró\
ne kolory metali.
d) upodobania ró\
nych osób do gładkich albo mniej gładszych powierzchni.
17. Do kalafonii rozpuszczonej w terpentynie dodaje się sykatyw i pokostu, a następnie kredy
wymieszanej z pigmentem  w taki sposób otrzymuje się
a) kit.
b) szpachlÄ™.
c) mastykÄ™.
d) klej.
18. Na rysunkach przedstawiono
a) sposoby wykonywania ruchów przy bejcowaniu.
b) przykłady łączenia taśm ściernych.
c) oznaczenia materiałów ściernych.
d) sposoby malowania na drewnie dwoma rodzajami lakierów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
19. Pokosty naturalne wytwarza siÄ™ z
a) kleju skórnego.
b) oleju jadalnego (lnianego, makowego, lub konopnego).
c) tranu.
d) muszli skorupiaków.
20. Cel szlifowania to
a) tylko wygładzenie powierzchni.
b) tylko wyczyszczenie powierzchni.
c) tylko nadanie elementom ostatecznych wymiarów i kształtów.
d) wygładzenie powierzchni, wyczyszczenie powierzchni, nadanie elementom
ostatecznych wymiarów i kształtów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Nakładanie powłok lakierniczych i wykończanie powierzchni instrumentów
muzycznych
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
6. LITERATURA
1. Bajkowski J.: Maszyny i urządzenia do obróbki drewna. Cz. 1. WSiP, Warszawa 1995
2. Gehlen M.: Technologia drewna Podręcznik do nauki zawodu. Cz. 2. Wydawnictwo
REA, Warszawa 2002
3. Giełdowski L.: Konstrukcje mebli. Cz. 1. Rysunek techniczny. WSiP, Warszawa 1995
4. A
unarski J. Szabajkowicz W.: Automatyzacja procesów technologicznych monta\
u
maszyn. WNT, Warszawa 1993
5. Nowak H.: Stolarstwo część 2. Technologia i materiałoznawstwo. WSiP, Warszawa 2000
6. OczoÅ› K.: Szlifowanie. WNT, Warszawa 1986.
7. Pajewski K.: Technologia i technika malarsko lakiernicza. Warszawa 1937
8. Pra\
mo J.: Tchnologia materiałoznawstwo, Stolarstwo cz. 1. WSiP, Warszawa 1999
9. PrzÄ…dka W., Szczuka J.: Technologia meblarstwa cz. 2. WSiP, Warszawa 1991
10. Samek A.: Projektowanie procesów technologicznych obróbki i monta\
u. Politechnika
Krakowska, Kraków 1986
11. Swaczyna I.: Meble. Naprawa i odnawianie. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne,
Warszawa 1995.
12. Sękowski J.: Konserwacja mebli zabytkowych. Wydawnictwo Semper, Warszawa 2003
13. www.meie.com.pl
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46