MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Joanna Miedzińska
Wykonywanie korekty i strojenie instrumentów
muzycznych 731[02].Z2.04
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr Marian Maruszak
mgr Ireneusz Winiarski
Opracowanie redakcyjne:
mgr Joanna Miedzińska
Konsultacja:
dr in\
. Jacek Przepiórka
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 731[02].Z2.04
 Wykonywanie korekty i strojenie instrumentów muzycznych , zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu monter instrumentów muzycznych.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Organizacja stanowiska pracy do wykonywania korekty
i strojenia instrumentów muzycznych 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 8
4.1.3. Ćwiczenia 8
4.1.4. Sprawdzian postępów 9
4.2. Systemy strojenia instrumentów muzycznych 10
4.2.1. Materiał nauczania 10
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 12
4.2.3. Ćwiczenia 12
4.2.4. Sprawdzian postępów 13
4.3. Narzędzia korektorskie i materiały stosowane do wykonywania
korekty 14
4.3.1. Materiał nauczania 14
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 15
4.3.3. Ćwiczenia 15
4.3.4. Sprawdzian postępów 17
4.4. Korekta i strojenie instrumentów muzycznych 18
4.4.1. Materiał nauczania 18
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 35
4.4.3. Ćwiczenia 36
4.4.4. Sprawdzian postępów 38
5. Sprawdzian osiągnięć 39
6. Literatura 44
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w rozwijaniu umiejętności wykonywania korekty i strojenia
instrumentów muzycznych.
W poradniku znajdziesz:
- wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć ju\
ukształtowane,
-
-
-
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
- cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
-
-
-
- materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
-
-
-
modułowej,
- zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy ju\
opanowałeś określone treści,
-
-
-
- ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
-
-
-
umiejętności praktyczne,
- sprawdzian postępów,
-
-
-
- sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
-
-
-
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
- literaturÄ™.
-
-
-
731[02].Z2
Technologia produkcji
instrumentów muzycznych
731[02].Z2.01
Monta\
elementów instrumentów
muzycznych
731[02].Z2.02
731[02].Z2.03
Nakładanie powłok lakierniczych
Wykonywanie napraw i konserwacji
i wykończanie powierzchni
instrumentów muzycznych
instrumentów muzycznych
731[02].Z2.04
Wykonywanie korekty i strojenie
instrumentów muzycznych
731[02].Z2.05
Ocenianie jakości instrumentów
muzycznych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- czytać rysunki techniczne oraz wykonywać rysunki konstrukcyjne ró\
nych elementów,
podzespołów i zespołów instrumentów muzycznych.
- stosować jednostki układu SI,
- posługiwać się przyrządami do pomiaru wielkości geometrycznych,
- rozró\
niać interwały ze słuchu,
- oceniać czystość stroju,
- rozró\
niać i klasyfikować instrumenty muzyczne na podstawie ich wyglądu,
- rozró\
niać części składowe instrumentów muzycznych,
- grać na instrumentach muzycznych,
- rozró\
niać materiały stosowane do budowy instrumentów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,
- wyjaśnić pojęcia: korekta i strojenie instrumentów muzycznych,
- ocenić poziom zu\
ycia elementów poddawanych korekcie,
- dobrać specjalistyczne narzędzia i przyrządy do korekty i strojenia instrumentów
muzycznych,
- posłu\
yć się dokumentacja techniczną stosowaną podczas korekty instrumentów
muzycznych,
- wykonać korektę mechanizmów i elementów instrumentów muzycznych za pomocą
odpowiednich narzędzi korektorskich,
- wyregulować współdziałanie mechanizmów instrumentu,
- ocenić jakość wykonanej korekty instrumentu,
- zastosować narzędzia do strojenia instrumentu,
- przeprowadzić strojenie wstępne i końcowe instrumentu muzycznego,
- ocenić dokładność nastrojenia instrumentu muzycznego,
- zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące wykonywania korekty
i strojenia instrumentów muzycznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Organizacja stanowiska pracy do wykonywania korekty
i strojenia instrumentów muzycznych
4.1.1. Materiał nauczania
Charakterystyka stanowiska pracy
Stanowisko pracy jest najmniejszą, niepodzielną komórką organizacyjną
przedsiębiorstwa, w której odbywa się proces pracy, wyró\
niający się zarówno statystycznym
układem elementów, jak i dynamiką pracy ludzkiej, funkcjonowaniem maszyn i urządzeń oraz
oddziaływaniem czynników otoczenia.
Podstawowymi cechami stanowiska pracy sÄ…:
- wyposa\
enie stanowiska,
- metoda pracy,
- warunki pracy,
- układ zasilania,
- wykonawca,
- wyroby i usługi.
Wyposa\
enie stanowiska pracy
Istotnym elementem dostosowania stanowiska do wykonywanej pracy jest projektowanie
przestrzenne pod kÄ…tem wygody u\
ytkownika i funkcjonalności elementów. Umo\
liwia to
ustalenie wielkości przestrzeni pracy, odpowiednich rozmiarów powierzchni pracy i jej
wysokości, rozmiarów siedzisk i urządzeń oraz optymalne rozmieszczenie elementów,
urządzeń sygnalizacyjnych i sterowniczych.
Projektowanie stanowiska pracy wymaga podjęcia decyzji dotyczącej wyposa\
enia
stanowiska w odpowiednie urządzenia oraz ich odpowiedniego rozmieszczenia. Sposób
lokalizacji powinien zapewnić efektywne funkcjonowanie systemu człowiek  maszyna.
Przy rozmieszczeniu urządzeń stosuje się wiele zasad i kryteriów np. typ populacji
u\
ytkowników, komfort obsługi, bezpieczeństwo, estetykę i modę, bliskość urządzeń dla
ułatwienie obsługi, rozło\
enie pracy na odpowiednie kończyny i wymiary antropometryczne.
Metoda pracy
Ka\
da praca stanowi dla wykonujÄ…cego z
ródło obcią\
enia biologicznego, poniewa\

wpływa na zmiany czynnościowe w poszczególnych układach i w całym organizmie ludzkim.
ObciÄ…\
enia występujące podczas wykonywania pracy mo\
emy podzielić na:
- obciÄ…\
enia fizyczne, spowodowane pracą mięśniową,
- obciÄ…\
enia psychiczne, które są wynikiem zaanga\
owania procesów myślowych,
- nerwowe, wynikające z samej pracy lub psychicznych i materialnych warunków pracy.
WykonywanÄ… pracÄ™ mo\
emy zakwalifikować do:
- pracy fizycznej, gdy występuje przewaga elementów pracy mięśniowej,
- pracy umysłowej, gdy wy\
szy jest stopień zaanga\
owania w pracy kory i ośrodków
mózgowych ni\
mięśni.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
Warunki pracy
Warunki pracy to ogół czynników występujących w organizacji, które związane są
z charakterem pracy i otoczeniem, w którym jest ona wykonywana. Swoim zakresem
obejmują one m.in.: lokalizację firmy, treść pracy, materialne środowisko pracy, czas pracy,
urządzenia socjalne. Inny pogląd na tą kwestię przedstawia teoria, na podstawie, której
warunki pracy obejmujÄ…:
- higienę pracy (środki czystości, urządzenia sanitarne itp.),
- eliminowanie warunków szkodliwych i ucią\
liwych dla zdrowia i \
ycia,
- kształtowanie środowiska pracy,
- zapobieganie wypadkom przy pracy, w tym środki ochrony, szkolenia itp.,
- działalność bytową lub socjalno-bytową (dopłaty do obiadów, posiłki regeneracyjne itd.).
Układ zasilania
Człowiek, jako osoba obsługująca stanowisko pracy odbiera informacje od urządzeń,
podejmuje decyzje na podstawie odebranych informacji oraz wykonuje czynności sterowania
w celu wywołania zmian w funkcjonowaniu urządzenia.
Urządzenia pozwalają na odbiór informacji za pośrednictwem zmysłów: wzroku, słuchu,
dotyku, powonienia i smaku. Zrozumienie i przyswojenie informacji uzale\
nione jest od
mo\
liwości rozró\
niania dostarczonych sygnałów. Uzyskane informacje po przetworzeniu
w ośrodkowym układzie nerwowym słu\
ą do podjęcia decyzji.
Większość działań człowieka podczas pracy ma charakter zło\
ony i wymaga ciągłych
regulacji i ciągłego podejmowania odpowiednich decyzji:
- sterowanie przez człowieka maszyną, uruchomieniu, regulowaniu biegu, zatrzymaniu
(dz
wignie, korby, przyciski, itp.),
- manipulowaniu przedmiotem obróbki (np. przemieszczaniu materiału lub przedmiotu),
- komunikowaniu się z innymi pracownikami za pomocą słów i gestów.
Wykonawca
RozpatrujÄ…c stanowisko pracy nale\
y brać pod uwagę, \
e mamy do czynienia
z człowiekiem wykonującym daną czynność oraz z jego mo\
liwościami, umiejętnościami,
wykształceniem, wiedzą, cechami fizycznymi oraz osobowością, temperamentem,
doświadczeniem, stosunkiem do pracy i motywacją.
Dla danego środowiska pracy i sytuacji w nim zachodzących, pracownik musi posłu\
yć
się kompetencjami, potrzebuje ściśle określonych umiejętności, cech i wiedzy.
Na ka\
dym stanowisku pracy inne sÄ… warunki pracy, inne priorytety i specyfika danego
stanowiska, sposoby działania oraz okoliczności zdobywania nowych umiejętności, będących
podstawÄ… dalszego doskonalenia.
Wyroby i usługi
Na ka\
dym stanowisku pracy wytwarzane są wyroby i usługi. Ich produkcja uzale\
niona
jest od człowieka wykonującego daną czynność, jak i jego kompetencji, umiejętności
i doświadczenia wymaganego na danym stanowisku pracy. Na proces wytwarzania mają
równie\
wpływ maszyny i urządzenia za pomocą, których pracownik odbiera informacje i na
ich podstawie podejmuje decyzje.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Organizacja stanowiska pracy
Właściwa organizacja stanowiska, pracy powinna być przeprowadzona zgodnie
z zasadami ergonomii oraz obowiązującymi przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy. Ma
zapewnić pracownikowi łatwe i bezpieczne wykonywanie pracy oraz ograniczyć niepotrzebny
wysiłek Stanowi ochronę pracownika przed obra\
eniami i szkodliwymi wpływami
występującymi w przemyśle drzewnym i metalurgicznym.
Miejsca obsługi maszyn oraz same maszyny powinny być dobrze oświetlone.
W miejscach zaciemnionych mo\
na składować materiały, wyroby i odpady.
Na stanowiskach ręcznej obróbki stolarskiej powinny znajdować się stoły warsztatowe
z blatem na wysokości około 85 cm, a w szafkach lub na tablicach ściennych na stanowisku
pracy powinny być odpowiednie miejsca przeznaczone na narzędzia.
Na stanowiskach obróbki maszynowej równie\
powinno być przewidziane miejsce na
szablony, wyposa\
enie pomocnicze i narzędzia obsługowe. Dobrym sposobem na
jednoznaczne oznaczenie narzędzi jest pomalowanie tablicy i narzędzi przypisanych do
ka\
dego ze stanowisk inną barwą. Przy obróbce długich przedmiotów (ponad 1,5 długości
stołu obrabiarki) nale\
y przed i za obrabiarką instalować przedłu\
enia stołu lub podpory
rolkowe. Ich wysokość powinna być taka sama jak stołu.
Miejsca przeznaczone na materiał do obróbki oraz wyroby powinny znajdować się po tej
samej stronie obrabiarki, co obsługujący ją pracownik.
Materiał przeznaczony do obróbki powinien być uło\
ony zgodnie z kierunkiem posuwu,
najlepiej na wysokości zbli\
onej do powierzchni roboczej stołu obrabiarki. Nie wolno układać
materiału na obrabiarce.
Wysokość stosów materiałów lub gotowych wyrobów, mierzona od podłogi na
stanowisku pracy nie powinna przekraczać 170 cm.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie parametry charakteryzujÄ… stanowisko pracy?
2. Jak powinno być wyposa\
one stanowisko pracy?
3. Jakie sÄ… obciÄ…\
enia organizmu wynikajÄ…ce z wykonywania pracy?
4. Czym sÄ… warunki pracy?
5. Jakie działania człowieka rozró\
niamy w trakcie wykonywania pracy?
6. Jakie sÄ… zasady organizacji stanowiska pracy?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zorganizuj stanowisko pracy do wykonania korekty instrumentów strunowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami organizacji stanowiska pracy ręcznej obróbki stolarskiej,
2) wyliczyć pisemnie elementy, z których składają się instrumenty strunowe,
3) wskazać elementy podlegające korekcie przy zastosowaniu ręcznej obróbki stolarskiej,
4) wyjaśnić zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, obowiązujące na stanowisku ręcznej
obróbki stolarskiej,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
5) zanotować wyniki w arkuszu,
6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 karta ćwiczeń,
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Wyszukaj w dostępnych Ci z
ródłach i wypisz znaczenia pojęć: wykonawca, wyrób,
usługa.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami organizacji stanowiska pracy i podaną charakterystyką pojęć,
2) wyjaśnić, w jakim stopniu człowiek wpływa na proces wytwarzania wyrobów i usług,
3) określić, jakie warunki (oprócz człowieka) wpływają na proces wytwarzania oraz jakość
wyrobów i usług,
4) zanotować wnioski w arkuszu,
5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 karta ćwiczeń,
 przybory do pisania,
 stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,
 literatura z rozdziału 6.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcia: wyroby i usługi?
1
1

2) wymienić obcią\
enia organizmu występujące w trakcie pracy?
1
1

3) sklasyfikować zasady organizacji stanowiska pracy?
1
1

4) wymienić warunki pracy?
1
1

5) wyjaśnić, co nazywamy stanowiskiem pracy?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
4.2. Systemy strojenia instrumentów muzycznych
4.2.1. Materiał nauczania
Aktualnie niemal na całym świecie obowiązuje strój równomiernie temperowany.
W stroju tym ustalono, \
e podstawowa częstotliwość tonu, do którego strojone są
instrumenty muzyczne odpowiada dz
więkowi a1 (czytaj  a razkreślne ) i wynosi 440 Hz.
Jeszcze w początkach XX wieku stosowano strój o częstotliwości a1 równej 435 Hz.
Pozostałe tony są określane przy wykorzystaniu reguły, \
e iloraz częstotliwości dwóch
poło\
onych obok siebie półtonów równy jest 12 2 .
Oczywiście ka\
dy instrument ma właściwy dla siebie sposób wydobywania dz
więku.
Jednak w ka\
dym przypadku obowiązuje opisana reguła  ton podstawowy wydobywanego
dz
więku musi mieć dokładnie określoną wysokość.
Obliczanie częstotliwości tonu podstawowego dowolnego dz
więku
- podstawową częstotliwością, do której stroi się wszystkie instrumenty jest częstotliwość
dz
więku a1 (a razkreślne) wynosi ona 440 Hz.
- zmiana o jedną oktawę odpowiada przyrostowi (lub zmniejszeniu) częstotliwości drgań
akustycznych o czynnik 2  czyli skoro a1 ma 440 Hz, to a2 ma 880 Hz, a3  1760 Hz itd.
- częstotliwość drgań akustycznych dla dowolnego dz
więku mo\
na obliczyć znajdując
iloraz częstotliwości dla pojedynczego półtonu. Poniewa\
półtonów w oktawie jest 12, to
dwunastokrotne pomno\
enie przez ów iloraz musi dać 2 (tak jak dla oktawy). Stąd
wynika, \
e półtonowy interwał odpowiada ilorazowi częstotliwości równemu
pierwiastkowi 12-ego stopnia z 2.
f
pótonu _ wy\
y\

12
= 2
f
Wartość ta wynosi ok. 1,059463 (Oczywiście: 1,05946312 = 2> czyli sekunda mała).
Przykład obliczeniowy:
Oblicz częstotliwość tonu podstawowego dla dz
więku c2.
RozwiÄ…zanie:
dz
więk a1 od dz
więku c2 dzielą 3 półtony (a-b, b-h, h-c).
Dlatego:
3 1
3
12 4
fc = fa Å"( 2) = fa Å" 212 = fa Å"24 = fa Å" 2 H" 440Å"1,8920 H" 523,25
2 1 1 1 1
fc2, fa1  częstotliwość tonu podstawowego dla dz
więków c2 i a1 [Hz]
Odpowiedz
: częstotliwość tonu podstawowego dla dz
więku c2 wynosi 523,25 Hz.
Temperacja
Temperacja oznacza nie tylko podział oktawy na mniej czy bardziej równe
(równomierne) półtony, lecz  szerzej  oznacza sposób na strojenie dających się nastroić
instrumentów (przede wszystkim klawiszowych, takich jak organy, klawesyn, klawikord,
fortepian). Zanim wprowadzono system równomiernie temperowany, stosowano temperację
nierównomierną, która korygowała tylko część interwałów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Temperacja równomierna
Ten sposób temperacji znany był od dawna, lecz a\
do pierwszej połowy XVIII w.
uwa\
any była za system niedoskonały, w którym (niezgodnie z kryterium dzisiejszym) \
adna
z tonacji nie brzmi czysto oraz zatraca się ich indywidualność brzmieniowa.
Zalety tego systemu, m.in. mo\
liwość grania we wszystkich mo\
liwych tonacjach, nie
były uwa\
ane za na tyle istotne, by zrezygnować z systemów wcześniejszych, gdy\
nie
odczuwano wówczas jeszcze potrzeby u\
ywania  trudnych tonacji.
Jednak w XVIII wieku stopniowo zaczęto nowy strój stosować, zaś w połowie XIX w.
równomierna temperacja wyparła inne wcześniej stosowane systemy strojenia instrumentów.
Dla współczesnego  ucha , wychowywanego na braku słuchowej alternatywy, brzmienie
tonacji stroju równomiernego jest czyste, lecz nale\
y pamiętać, i\
przez dawnych muzyków,
znających wiele systemów, było ono uwa\
ane za ostre i brzydkie.
Oprócz tego, stroju równomiernie temperowanym niedostępne są wcześniejsze efekty
zastosowania pewnego rodzaju chromatyzmów i układów harmonijcznych, które są o wiele
bardziej sugestywne przy zastosowaniu starszych systemów temperacji.
Jednak bardzo zró\
nicowane procesy modulacyjne i enharmoniczne, rozpowszechnione
w muzyce Romantyzmu, były mo\
liwe jedynie w równomiernym stroju. Równomierna
temperacja umo\
liwia komponowanie nawet w tonacjach le\
Ä…cych daleko na kole
kwintowym, które dzięki temperacji nie brzmią  przynajmniej, dla współczesnego ucha 
fałszywie.
Niekiedy mo\
na się spotkać z twierdzeniem, i\
stworzenie temperacji równomiernej
wykorzystał Jan Sebastian Bach, tworząc zbiór Das Wohltemperierte Klavier (Dobrze
temperowany klawesyn: dwutomowy zbiór dwóch cykli po 24 preludia i fugi (BWV 846 893)
na instrument klawiszowy, z których ka\
da para kompozycji jest w innej tonacji, w pochodzie
chromatycznym, od C-dur do h-moll). Lecz słowo Wohltemperierte naprawdę tłumaczy się
jako właściwie nastrojony (temperowany) i nie zawiera samo w sobie sugestii
o równomierności u\
ytego stroju. Współczesny stan badań wskazuje na to, i\
Bach
rzeczywiście potrzebował uniwersalnego stroju o szerokich mo\
liwościach, lecz
najprawdopodobniej chodziło mu o jeden z póz
niejszych sposobów nierównomiernej
temperacji, określanych zwykle według nazwiska osoby, która go opracowała, na przykład
strój Kirnberger III, Neuchardt III, Rameau itd. W tych strojach mo\
na było grać we
wszystkich tonacjach, lecz, poprzez indywidualny sposób na rozprowadzenie komatu (komat
pitagorejski,  wilcza kwinta ), ka\
da tonacja brzmiała nieco inaczej. Temu prawdopodobnie
miało słu\
yć dzieło, eksponujące wszystkie 24 tonacje i pokazujące ka\
dÄ… z tych tonacji
w sposób niezwykle indywidualny, niemal\
e kolorystyczny. Miałoby to mniejsze znaczenie,
gdyby ka\
da tonacja z definicji miałaby brzmieć tak samo, zaś jedyna ró\
nica polegałaby na
przeciwstawieniu sobie dur  moll.
Muzyk i teoretyk Johann Philip Kirnberger, jeden z ulubionych uczniów Bacha,
oświadczył ju\
po śmierci mistrza, i\
swój system strojenia (wspomniany trzeci system
Kirnbergera) oparł na praktyce Bacha, który u\
ywał go podczas strojenia sobie klawesynu, co
zawsze czynił własnoręcznie. Ten system jednak nie jest strojem temperowanym
równomiernie.
Strojenie a temperatura otoczenia
Instrument, przed przystąpieniem do strojenia, powinien mieć temperaturę
pomieszczenia, w jakim będzie u\
ywany. W przeciwnym razie struny zmieniajÄ…c temperaturÄ™
będą jednocześnie zmieniały siłę naciągu, a co za tym idzie i intonację. To samo dotyczy
metalowych elementów instrumentów dętych drewnianych oraz całych instrumentów
blaszanych. Dzieje siÄ™ tak, poniewa\
metal ma du\
y współczynnik rozszerzalności cieplnej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Nale\
y pamiętać, \
e metal zimny jest skurczony, a więc bardziej napięty, a co za tym idzie,
daje dz
więk wy\
szy. Metal cieplejszy jest rozszerzony, mniej naciągnięty, a więc daje dz
więk
ni\
szy. Trzeba to wszystko mieć na uwadze szczególnie w zimie. Strojenie z poprawką na
,,dojście do właściwej temperatury nie zdaje egzaminu, poniewa\
elementy instrumentu
w ró\
nym stopniu reagujÄ… na zmiany.
Nale\
y uwa\
ać równie\
, aby na instrument podczas gry nie padały bezpośrednio
promienie słoneczne. Przy grze w mocnych światłach reflektorów, przed graniem nale\
y
ogrzać instrument, zostawiając go na kilka minut w światłach. Trzeba równie\
uwa\
ać, aby
zmiany temperatury nie były dla instrumentu zbyt gwałtowne.
Strój instrumentu nale\
y sprawdzać przed ka\
dym u\
yciem; równie\
, jeśli zabieramy się
do ćwiczenia. Stałe pilnowanie precyzji stroju instrumentu ma wpływ nie tylko na jakość
wykonywanej muzyki. Stałe obcowanie z prawidłowym strojem wyrabia w grającym nawyk
rozpoznawania nieczystości intonacyjnych i reagowania na nie.
Kamerton i tunery chromatyczne
Specjalistycznym narzędziem słu\
ącym do strojenia instrumentów jest kamerton. Istnieją
specjalne aparaty, dzięki którym mo\
na nastroić instrument obserwując wskaz
niki reagujÄ…ce
na wysokość dz
więków. Są to bardzo precyzyjne urządzenia umo\
liwiajÄ…ce nastrojenie siÄ™
w warunkach słabej słyszalności. Mogą posiadać szeroki zakres strojenia, funkcję kalibracji,
która pozwala na dostosowanie urządzenia do ró\
nych strojów orkiestrowych, funkcję
generowania tonu odniesienia, a tak\
e wbudowany mikrofon do strojenia instrumentów
akustycznych.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak definiujemy system równomiernie temperowany?
2. Jak definiujemy interwał?
3. W jaki sposób obliczamy częstotliwość tonu podstawowego dowolnego dz
więku?
4. Jak definiujemy temperacjÄ™?
5. Do czego słu\
y tuner chromatyczny?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wyszukaj za pomocą sieci Internet informacje na temat historycznych systemów
temperacji i zanotuj ich cechy charakterystyczne.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) połączyć się z Internetem,
2) u\
yć programów do znajdowania informacji w sieci Internet,
3) wyszukać niezbędne informacje,
4) wybrać najbardziej wiarygodne z
ródła informacji,
5) zanotować cechy charakterystyczne dawnych systemów temperacji,
6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 stanowisko komputerowe z dostępem do sieci Internet,
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Oblicz częstotliwości tonów podstawowych dla dz
więków z zakresu c1-c2, następujących
po sobie chromatycznie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się procedurą obliczania częstotliwości tonu podstawowego,
2) obliczyć częstotliwości tonu podstawowego dla wszystkich dz
więków z podanego
zakresu,
3) zapisać przebieg obliczeń,
4) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 kalkulator naukowy,
 przybory do pisania,
 notatnik,
 literatura z rozdziału 6.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić, na czym polega strój równomiernie temperowany?
1
1

2) zdefiniować pojęcie interwału i wyjaśnić jego zastosowanie
w strojeniu? 1
1

3) wyjaśnić, jaki wpływ na strój instrumentu ma temperatura otoczenia?
1
1

4) określić, pojęcie i zasady zastosowania tunera elektronicznego?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
4.3. Narzędzia korektorskie i materiały stosowane do
wykonywania korekty
4.3.1. Materiał nauczania
Dłuto  narzędzie u\
ywane do korekty instrumentów strunowych. Wykonane zazwyczaj
ze stali narzędziowej, węglowej, chromowej, wanadowej lub molibdenowej. Dawniej kute
ręcznie, obecnie przewa\
nie wykonywane mechanicznie poprzez odkuwanie matrycowe.
Konstrukcja dłuta zakłada hartowanie podłu\
ne materiału. W osi równoległej dłuta
wytrzymałość jego materiału jest większa ni\
w kierunku poprzecznym. Dłuto składa się
z: ostrza skrawającego, wylotu, kołnierza trzonka i sztyftu (lub pióra).
Strug, niekiedy u\
ywana gwarowa nazwa hebel (z niem. Höbel)  narzÄ™dzie ciesielskie
i stolarskie do obróbki skrawaniem, wyrównywania du\
ych płaskich powierzchni drewna lub
do ścinania ostrych krawędzi.
Rozró\
nia się trzy rodzaje strugów, a mianowicie zdzierak (zbiera najwięcej
materiału), Równiak (jak sama nazwa wskazuje wyrównuje powierzchnię przed jej
wygładzeniem) oraz Gładzik (zbiera cienką warstwę materiału z obrabianej powierzchni,
dzięki czemu znikają głębokie bruzdy i wy\
Å‚obienia).
Pilnik  narzędzie słu\
ące do piłowania, czyli skrawania z obrabianej powierzchni cienkiej
warstwy o grubości od 0,01 do 1 mm. Pilniki wykonywane są ze stali. Składają się z części
roboczej i uchwytu. Na uchwycie zwykle osadzona jest rękojeść. Na powierzchniach części
roboczej nacięte są ostrza, nachylone w jedną stronę, ustawione skośnie względem osi pilnika.
Pilniki ró\
nią się miedzy sobą rozmiarem, wielkością ostrzy oraz kształtem. Pilniki mogą
mieć przekrój owalny, trójkątny, okrągły, prostokątny, płaski, soczewkowy, kwadratowy,
mieczowy, półokrągły lub inny. W zale\
ności od liczby nacięć przypadających na centymetr
długości rozró\
nia się następujące pilniki:
- zdzieraki (4,5 12,5),
- równiaki (5,6 16),
- półgładziki (9,5 23,6),
- gładziki (13,2 31,5),
- gładziki podwójne (20 45),
- jedwabniki (35,5 67).
Pilniki słu\
ą do piłowania metalu, drewna, tworzyw sztucznych.
Iglak  mały pilnik z bardzo drobnymi nacięciami, u\
ywany bez rękojeści do drobnych,
precyzyjnych prac.
Tarnik  pilnik o du\
ych nacięciach i przerwach między zębami. U\
ywany do zgrubnego
piłowania miękkich metali, tworzyw sztucznych i drewna.
Do piłowania mechanicznego stosowane są obrabiarki zwane pilnikarkami, w których
narzędziami roboczymi są pilniki podobne do pilników ręcznych, obrotowe pilniki
trzpieniowe, pilniki w kształcie tarczy lub pilniki w postaci taśmy.
Narzędzia do trasowania:
- rysik, ołówek, znacznik,
- cyrkle traserskie,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
- kÄ…towniki,
- płyty traserskie,
- liniały.
Narzędzia pomocnicze:
- siekiery,
- młotki i pobijaki,
- obcęgi i kombinerki,
- ściski stolarskie,
- szpachelki,
- wkrętaki,
- pędzle i wałki do lakierowania.
Powy\
ej wymienione narzędzia stanowią niewielki wycinek narzędzi stosowanych do
prowadzenia korekty instrumentów muzycznych. Ka\
da grupa instrumentów wymaga
osobnego zestawu narzędzi. Więcej informacji na temat narzędzi i materiałów korektorskich
mo\
na znalez
ć w literaturze [3, 8, 9].
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie narzędzie nazywamy dłutem?
2. Jaka jest technika obróbki przy u\
yciu strugów?
3. Jak definiujemy tarnik?
4. JakÄ… ma budowÄ™ i zastosowanie pilnik?
5. Jakie narzędzia słu\
Ä… do trasowania?
6. Jaki jest podział narzędzi korektorskich w zale\
ności od ich zastosowania?
7. Jakie narzędzia stosowane są do korekty instrumentów smyczkowych?
8. Jakie narzędzia stosowane są do korekty instrumentów dętych?
9. Jakie narzędzia stosowane są do korekty instrumentów perkusyjnych?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj narzędzia, które słu\
ą do dokonywania korekty instrumentów muzycznych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przygotować du\
y zestaw narzędzi do obróbki drewna,
2) zapoznać się z zasadami klasyfikacji narzędzi,
3) dokonać podziału na odpowiednie grupy,
4) wybrać właściwe narzędzia słu\
ące do korekty instrumentów,
5) zanotować wyniki w arkuszu,
6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 zestaw narzędzi,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
 karta ćwiczeń,
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Rozpoznaj typy pilników i dokonaj ich klasyfikacji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przygotować zestaw pilników do drewna i do metalu,
2) wyjaśnić, jakie kryteria decydują o tym, jaki pilnik stosowany jest w procesie obróbki
drewna i w procesie obróbki metalu,
3) zapoznać się z zasadami klasyfikacji i charakterystyką narzędzi,
4) dokonać podziału pilników na odpowiednie grupy,
5) zanotować wnioski w arkuszu,
6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 zestaw pilników do drewna i do metalu,
 karta ćwiczeń,
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Przedstaw mo\
liwości zastosowania dłut do ró\
nych zabiegów korekcyjnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przygotować zestaw dłut i próbek drzewnych,
2) zapoznać się z literaturą dotyczącą zastosowania odpowiednich rodzajów dłut do
odpowiednich rodzajów materiału,
3) wymienić zalety i wady stosowania ró\
nego rodzaju dłut, podczas czynności
korektorskich,
4) przedstawić w formie opisowej informacje z polecenia 4,
5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 zestaw próbek drzewnych,
 zestaw dłut,
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić, jakie narzędzia nazwany jest dłutem?
1
1

2) określić cel zastosowania strugów?
1
1

3) sklasyfikować pilniki?
1
1

4) wymienić zastosowania pilników?
1
1

5) określić charakterystyczne cechy strugów?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
4.4. Korekta i strojenie instrumentów muzycznych
4.4.1. Materiał nauczania
Strojenie instrumentów
Strojenie polega na takim ustawieniu ich akustyki, \
e po zagraniu określonego dz
więku
będzie on miał wysokość zgodną z wysokością wzorca. Oznacza to, \
e wydobyty dz
więk
będzie miał ten sam ton podstawowy, co wzorzec. Prawidłowo nastrojony instrument wydaje
dz
więki, (a wpływ na to ma tak\
e wykonawca), których tony podstawowe mają ściśle
określone częstotliwości.
Strojenie sprowadza się, więc do regulowania pewnych fizycznych cech budowy
instrumentów celem umo\
liwienia wydobycia z nich dz
więków o ściśle określonej wysokości,
zgodnej z obowiÄ…zujÄ…cym strojem.
Strojenie instrumentów strunowych odbywa się poprzez odpowiednie napinanie strun
nawijanych na kołki (metalowe, podkręcane specjalnym kluczem w fortepianie, pianinie,
klawesynie, cymbałach, cytrze, lub drewniane w instrumentach z gryfem, podkręcane
ręcznie); Strojenie instrumentów z pozostałych grup przebiega w inny sposób na przykład:
- w instrumentach dętych poprzez korektę długości piszczałki,
- w instrumentach ze stroikami przelotowymi, metalowymi  przez korekturę wymiarów
drgającej części stroików,
- w membranofonach  poprzez napinanie membrany.
Dokumentacja techniczna stosowana podczas korekty instrumentów
W technice jedną z podstawowych form przekazywania informacji (np. między
konstruktorem urzÄ…dzenia a jego wykonawcÄ…) jest rysunek. Rysunek techniczny jest
specjalnym rodzajem rysunku, wykonywanego według ustalonych zasad i przepisów. Dzięki
zwięzłemu i przejrzystemu wyra\
eniu kształtów i wymiarów odwzorowywanego przedmiotu
rysunek techniczny dokładnie wskazuje jak ma wyglądać ten przedmiot po wykonaniu.
Rysunek określa równie\
budowę i zasadę działania ró\
nych maszyn i urządzeń lepiej ni\

najdoskonalszy opis słowny. Z tych te\
względów rysunek techniczny stał się powszechnym
i niezbędnym środkiem porozumiewania się wszystkich pracowników zatrudnionych
w procesie produkcyjnym.
Znajomość zasad sporządzania i umiejętność odczytywania rysunku technicznego
umo\
liwia przekazywanie myśli naukowo-technicznej w postaci np. projektu maszyny lub
urzÄ…dzenia.
Rysunek techniczny  wykonany zgodnie z przepisami i obowiązującymi zasadami  stał
się językiem, którym porozumiewają się in\
ynierowie i technicy wszystkich krajów.
Powszechne i międzynarodowe znaczenie rysunku technicznego umo\
liwia korzystanie
z wynalazków.
Rysunek techniczny pozwala zapoznać się z wymiarami elementów instrumentu
muzycznego poddawanych korekcie. Rysunek zło\
eniowy ułatwia zrozumienie zasad
współdziałania mechanizmów w instrumentach muzycznych.
Więcej informacji na temat rysunku technicznego znajdziesz w jednostce modułowej
731[02].O1.02  Posługiwanie się dokumentacją techniczną .
Korekta instrumentów
Korekta polega na wyeliminowaniu błędów i nieprawidłowości w budowie instrumentu
oraz w układzie i budowie jego elementów mechanicznych. Korekta to równie\
czynność
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
polegająca na okresowej zmianie parametrów instrumentu muzycznego. Instrument
korygujemy, dostosowując go w ten sposób, do zmieniających się warunków atmosferycznych
ewentualnie  zapobiegamy zmianie parametrów instrumentu, jaka mo\
e się pojawić na
skutek innych czynników zewnętrznych. Przy pomocy korekty mo\
emy odpowiednio
zareagować na wpływ ró\
norodnych czynników zewnętrznych na parametry instrumentu. np.
korekta zniekształconego gryfu na skutek nadmiernego napięcia strun gitary.
śeby mówić o korekcie instrumentów musi zaistnieć jedna lub szereg przesłanek
dopuszczających zastosowanie czynności określonej tym mianem. Te przesłanki to:
- wady budowy,
- deformacja instrumentu lub jego części,
- zu\
ycie elementów instrumentu,
- zu\
ycie mechanicznych części instrumentu,
- próba uzyskania lepszych walorów brzmieniowych instrumentu.
Osoba podejmująca się dokonania korekty instrumentu muzycznego powinna umieć
rozpoznawać stopień zu\
ycia elementów instrumentu a tak\
e umieć ocenić przydatność tych
elementów do dalszego wykorzystania lub zdecydować o ich zastąpieniu.
Do zapoznania siÄ™ ze stopniem zu\
ycia elementów poddawanych korekcie, niezbędna jest
prezentacja wzorcowego wykonania instrumentu muzycznego. Ka\
da niezgodność
rzeczywistego przedmiotu z obligatoryjnymi wymaganiami technicznymi wymusza
zastosowanie korekty.
Aby określić wady instrumentu i prawidłowo zaplanować działania korekcyjne, nale\
y
dokładnie znać budowę poszczególnych grup instrumentów. Zagadnienia te zostały
przedstawione w jednostce modułowej 731[02].O2.01  Charakteryzowanie instrumentów
muzycznych .
Instrumenty smyczkowe
Do grupy współczesnych instrumentów smyczkowych zaliczamy skrzypce, altówkę,
wiolonczelę i kontrabas. Ogólna budowa wszystkich tych instrumentów (za wyjątkiem
kontrabasu) jest taka sama; ró\
niÄ… siÄ™ od siebie jedynie wymiarami, a konstrukcja oparta jest
na tej samej skali.
Pudło rezonansowe składa się z dwóch lekko wypukłych płyt, wierzchnia często
wykonana z drzewa świerkowego, dolna z drzewa jaworowego. Płyty łączą ze sobą boczki,
równie\
z drzewa jaworowego. Płyty mają boczne wycięcia w kształcie litery C. Na górnej
płycie umieszczone są otwory rezonansowe w kształcie litery f, zwane równie\
efami.
Rys. 1. Skrzypce [13]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Górna płyta wzmocniona jest belką przebiegającą pod struną G w skrzypcach, a pod
skrajną, najgrubszą struną w pozostałych instrumentach tej grupy. Od wewnątrz płytę górną
i dolną rozpiera drewniany kołeczek zwany duszą (przenosi drgania z płyty górnej na dolną).
Do pudła rezonansowego przymocowana jest szyjka, na niej znajduje się gryf (bezprogowa
podstrunnica), a całość kończy komora kołkowa z główką zwykle w charakterystycznym
kształcie ślimaka. Cztery struny, podparte na podstawku (zwanym te\
mostkiem), napinane sÄ…
za pomocą kołków umieszczonych w komorze kołkowej. Skrzypkowie, altowioliści
i wiolonczeliści bardzo często w otwory zaczepienia strun (w strunniku) zakładają jednak
mikrostroiki (mechanizm słu\
ący do dokładnego dostrajania). W kontrabasach strojenie
odbywa się przy pomocy kołków w komorze kołkowej, które są poruszane za pomocą
mechanizmu zębatego. Dzięki temu napinanie strun jest o wiele bardziej precyzyjne. Poza tym
w kontrabasach występują tak wielkie naprę\
enia strun, \
e naciÄ…g taki jak w mniejszych
instrumentach nie sprawdziłby się w ogóle. Poza tym mechanizm zębaty zapewnia tak\
e
zabezpieczenie przed nieoczekiwanym przekręceniem się kołka. Strunnik zaczepiony jest
zazwyczaj plastikowÄ… \
yłką (w wiolonczelach i kontrabasach drutem) do guzika
umieszczonego w dolnej części pudła rezonansowego.
Struny skrzypiec, altówki wiolonczeli i kontrabasu, niegdyś wykonywane
z preparowanych jelit zwierzęcych, dziś niemal wyłącznie wykonywane są z metalu (ró\
ne
stopy, gdy\
ma to wpływ na brzmienie instrumentów). Struny do drgań pobudzane są za
pomocÄ… smyczka.
Smyczek to drewniany, sprÄ™\
ysty pręt, najlepiej z drewna fernambukowego, na który
naciąga się włosie (najlepiej naturalne, przygotowane z końskiego ogona). Z jednej strony
włosie jest umieszczone w główce smyczka (szpic), a u dołu  w \
abce (zwykle drewniana,
ale mo\
e być te\
plastikowa czy z kości słoniowej). Na końcu \
abki znajduje się śrubka
słu\
ąca do odpowiedniego naciągnięcia włosia.
Podstawek
W grupie instrumentów smyczkowych korekcie podlega przede wszystkim ustawienie
podstawka, co za tym idzie wysokość strun nad gryfem oraz wydłu\
anie bÄ…dz
skracanie
menzury instrumentu. Decydują tu głównie względy manualne oraz brzmieniowe. Wysoko
zawieszone struny nad gryfem powodujÄ…, \
e wydobywany dz
więk będzie głośniejszy, ale
potrzeba będzie większej siły do dociśnięcia struny do gryfu. Ni\
ej poło\
one struny ułatwiają
wydobywanie dz
więków, ale mogą spowodować, i\
zaczną się pojawiać brzęczenia, poniewa\

amplituda drgań struny będzie na tyle du\
a, \
e struna będzie uderzała o gryf. A
atwiej jest
obni\
yć struny ni\
je podnieść, a wynika to ze specyfiki podstawka, który jest drewnianym
klockiem. Jeśli po spiłowaniu grzbietu podstawka oka\
e siÄ™, \
e struny sÄ… za nisko, mo\
na
skorygować jego wysokość na dwa sposoby. Albo podklejając cieniutkie plasterki drewna pod
nó\
ki podstawka, a następnie doszlifowanie ich do odpowiedniego poziomu, albo stosując
specjalne owijki na strunÄ™ w miejscu styku z grzbietem podstawka. Obydwie metody skutkujÄ…
jednak minimalnym, ale obni\
eniem jakości dz
więku. Są to jednak na tyle małe zmiany, \
e sÄ…
akceptowane przez muzyków.
Korekcie ustawień podlega tak\
e odległość podstawka od początku gryfu. Odległość ta
nosi miano menzury instrumentu. Ze względu na manualne właściwości grającego mo\
na
podstawek przesunąć do tyłu, zwiększając tę odległość. Idzie za tym tak\
e zmiana barwy
dz
więku instrumentu na jaśniejszy i nieco głośniejszy. Mo\
na te\
przysunąć podstawek do
gryfu, powodując ściemnienie barwy i delikatne ściszenie brzmienia. Efektem takiego zabiegu
jest te\
zmniejszenie odległości między dz
więkami na gryfie. Im większy instrument tym
większe ma to znaczenie. Korektę ustawień podstawka nale\
y dokonywać zawsze przy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
poluzowanych strunach, lecz na tyle napiętych, \
eby nie doprowadzić do zmian poło\
enia
duszy.
Grzbiet podstawka powinien być na tyle wypukły, aby podczas gry na jednej strunie nie
dochodziło do zaczepienia sąsiednich. Grzbiet zbyt wypukły utrudnia zmianę strun w trakcie
gry. Profil grzbietu podstawka musi być starannie dopasowany do profilu gryfu.
Dusza
Ustawienie duszy to wa\
ny etap korekty w instrumentach smyczkowych. Nawet
minimalna zmiana poło\
enia tego drewnianego kołeczka skutkuje zmianą brzmienia
instrumentu. Dusza powinna być ustawiona pionowo, po przeciwnej stronie podstawka ni\

przebiega belka basowa, czyli pod nó\
ką od strony najcieńszej struny.
Do korekty ustawień duszy niezbędny jest specjalny przyrząd. Jest to zakrzywiony szpic,
który wprowadza się poprzez otwór rezonansowy, następnie wbija w drewnianą duszę
i koryguje jej ustawienie. Niewłaściwe ustawienie tego najwa\
niejszego elementu instrumentu
smyczkowego mo\
e powodować niejednakową głośność strun, dz
więków, a w wyjątkowych
przypadkach nawet powstanie tzw. efektu  wilka . Jest to wada powodująca brzęczenie lub
dodatkowe zdudnienie pojawiające się przy wydobyciu określonych dz
więków. Efekt  wilka
występuje tak\
e w innych instrumentach strunowych oraz instrumentach dętych, lecz tam
spowodowany jest innymi przyczynami.
ZmieniajÄ…c ustawienie duszy nale\
y bardzo starannie chwytać drewniany kołek, poniewa\

im większe naruszenie struktury drewna, tym gorzej dusza będzie przenosić drgania górnej
płyty na dolną. Powoduje to pogorszenie brzmienia. Im twardsze jest drewno, z którego
wykonana jest dusza, tym barwa dz
więku instrumentu jest jaśniejsza.
Strój
Instrumenty smyczkowe posiadajÄ… cztery struny strojone w naturalnych kwintach
(w kontrabasie w kwartach) do następujących dz
więków:
Skrzypce  (poczÄ…wszy od najni\
ej strojonej)  g (196 Hz), dÄ… (293,7 Hz), aÄ… (440 Hz),
e² (659,3 Hz) i obejmuje zakres dz
więków od g do e4.
Altówka  (począwszy od najni\
ej strojonej)  c (132,8 Hz), g (198 Hz), d1 (295,7 Hz),
a1 (442 Hz) i obejmuje zakres dz
więków od c do ał. Notacja zazwyczaj w kluczu altowym
nale\
Ä…cym do grupy kluczy C.
Wiolonczela  (poczÄ…wszy od najni\
ej strojonej)  C (65.4 Hz), G (98 Hz), d (146,8 Hz),
a (220 Hz), i obejmuje zakres dz
wiÄ™ków od C do a².
Kontrabas  (poczÄ…wszy od najni\
ej strojonej): E1 (41,2 Hz), A1 (55 Hz), D (73,4 Hz),
G (98 Hz) i obejmuje zakres dz
więków od E1 (w kontrabasach orkiestrowych, 5-strunowych
C1 (32,7 Hz), a w niektórych odmianach niemieckich H2 (30,86 Hz)) do g1 w typowym
wykorzystaniu, jednak w niektórych utworach solowych z wykorzystaniem fla\
oletów przy
podstawku sięga się prawdziwego kresu skalowego kontrabasu uzyskując w ten sposób nawet
dz
wiÄ™ki o wysokoÅ›ciach przekraczajÄ…cych g² (g dwukreÅ›lne w brzmieniu) siÄ™gajÄ…c nawet gÅ‚.
Kontrabas transponuje oktawę w dół.
Strojenie instrumentów smyczkowych odbywa się dwuetapowo.
Strojenie wstępne polega na porównaniu wysokości dz
więku aą (wydobytego
z instrumentu) z wzorcem, granym na fortepianie lub innym instrumencie (w orkiestrze
symfonicznej jest to obój). Wzorzec wysokości dz
więku mo\
e być równie\
generowany za
pomocą kamertonu lub tunera elektronicznego. Celem strojenia wstępnego jest nastrojenie
jednej struny.
Strojenie końcowe. Po dopasowaniu wysokości dz
więku aą nale\
y zestroić ze sobą
pozostałe struny tak \
eby brzmiały kwinty czyste przy jednoczesnym graniu na dwóch
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
strunach. Nie nale\
y stroić ka\
dej struny z osobna, np. porównując dz
więki do tunera lub do
wysokości dz
więków granych na fortepianie, poniewa\
naciÄ…ganie jednej struny zawsze
zmienia wysokość sąsiednich.
Tuner mo\
na wykorzystać w przypadku, kiedy struny są poluzowane i trzeba je
doprowadzić do odpowiedniego napięcia wstępnego. Właściwe strojenie dokonuje się przy
wykorzystaniu słuchu muzycznego.
Strojąc kontrabas, z uwagi na niskie brzmienie poszczególnych strun, wykorzystuje się
fla\
olety przy strojeniu zarówno wstępnym jak i końcowym. Dz
więk aą odpowiada
fla\
oletowi nad dz
więkiem A na strunie D kontrabasu. Strojenie końcowe polega na
porównaniu tego dz
więku z fla\
oletem nad dz
więkiem o kwintę czystą ni\
ej. Brzmi wtedy
pryma czysta, a więc ten sam dz
więk. Strój mo\
na skorygować stosując strojenie kwartami
równie\
u\
ywajÄ…c fla\
oletów nad dz
więkami o kwintę czystą wy\
ej ni\
brzmienie
niedociśniętej struny, lub o oktawę wy\
ej.
Instrumenty strunowe szarpane
Jest to grupa instrumentów muzycznych, do której nale\
Ä… m.in.: gitara, lutnia, cytra,
banjo, w której z
ródłem dz
więku jest szarpnięta struna. Z uwagi na największą popularność
gitary w tej grupie, przedmiot rozwa\
ań zostanie skupiony na tym właśnie instrumencie.
Gitara  instrument muzyczny z grupy strunowych szarpanych z pudłem rezonansowym,
gryfem i progami na podstrunnicy. Gitara ma specyficzną budowę pudła rezonansowego,
które ma płaski spód oraz zaokrąglone wcięcia boczne dzielące korpus instrumentu na część
górną wę\
szÄ… i dolnÄ… szerszÄ…. Na gitarze gra siÄ™ palcami (opuszkami i paznokciami albo
samymi opuszkami) lub kostką (plektronem). Kostka jest przeznaczona głównie do gry na
gitarze z metalowymi strunami (akustycznej, elektrycznej). Istnieją równie\
tzw.  pazurki
zrobione z metalu, które nakłada się na palce. Mo\
liwe jest granie jednocześnie kostką
i palcami, jest to technika hybrydowa.
Gitara transponuje o oktawę w dół, tzn. wszystkie dz
więki zapisane w nutach brzmią na
gitarze oktawÄ™ ni\
ej (np. najni\
sza struna to E wielkie, zapis nutowy  w kluczu wiolinowym
jako e).
Rys. 2. Gitara [14]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Struny
Dawniej struny gitar wykonywane były z preparowanych zwierzęcych jelit, współcześnie
u\
ywane sÄ… struny nylonowe i stalowe.
Podstawowa odmiana gitary posiada sześć strun. Istnieją tak\
e gitary dwunastostrunowe,
w których ka\
da struna jest zdwojona. W takim instrumencie dwie najwy\
sze struny strojone
są unisono, a pozostałe w interwale oktawy.
W rosyjskiej i meksykańskiej muzyce ludowej występują tak\
e gitary siedmiostrunowe.
Spotykana jest równie\
gitara ośmiostrunowa  konstruowane są tak\
e gitary 10-strunowe.
Ró\
nica między taką gitarą a gitarą tradycyjną sześciostrunową polega na dodaniu czterech
strun basowych. Wprowadzenie dodatkowych strun ma na celu miedzy innymi wierniejsze
wykonywanie muzyki renesansu i baroku na gitarze. Wiele utworów lutniowych z tamtego
czasu wymaga większej skali ni\
pozwala na to zwykła gitara. Wykonanie takich utworów na
gitarze 6-strunowej jest mo\
liwe jedynie dzięki transkrypcji.
Same struny gitary wydajÄ… bardzo cichy dz
więk. śeby uzyskać wystarczającą głośność,
wibracje są wzmacniane mechanicznie pudłem rezonansowym lub elektronicznie. Stąd
główny podział gitar na akustyczne i elektryczne:
 w gitarach akustycznych drgania strun są przenoszone przez mostek do płyty wierzchniej.
PÅ‚yta ta, zazwyczaj wykonana ze sprÄ™\
ystego drewna (np. świerk), wprawia w drgania
powietrze produkujÄ…c dz
więk,
 w gitarach elektrycznych przetworniki zamieniają drgania strun na sygnał elektryczny,
który jest póz
niej wzmacniany przez wzmacniacz i emitowany przez głośniki.
Rodzaje gitar: akustyczna, elektroakustyczna, elektryczna, basowa.
Stroje
Najbardziej rozpowszechniony strój gitarowy to tak zwany strój klasyczny  EADGHE.
Gitarzyści często jednak przestrajają instrument w celu uzyskania specyficznego brzmienia,
na przykład muzycy wykonujący folk irlandzki często stosują strój DADGAD. Spotykane są
równie\
inne kombinacje dz
więków, do których nastrojone są struny (na przykład Dropped D,
Dropped C), wykorzystywane głównie w muzyce jazzowej i rozrywkowej.
Strojenie gitar klasycznych odbywa siÄ™ dwuetapowo, podobnie jak w przypadku
instrumentów smyczkowych.
Strojenie wstępne polega na dostrojeniu jednej struny do dz
więku podstawowego (aą).
Strojenie końcowe polega na dostrojeniu pozostałych strun. Do strojenia wykorzystuje się
często fla\
olety. Zmianę wysokości niedociśniętych strun dokonuje się za pomocą kołków
w komorze kołkowej, które zbudowane są w oparciu o mechanizm zębaty.
Strojenie gitar elektrycznych, z uwagi na brak pudła rezonansowego i bardzo małą
głośność dz
więków wydobywanych bez wzmacniacza, odbywa się przy u\
yciu tunera
elektrycznego. Sygnał do tunera dostarczany jest przy u\
yciu kabla sygnałowego typu jack -
jack.
Bardzo dokładny opis strojenia gitary mo\
na znalez
ć w Internecie pod adresem:
http://www.blizinski.pl/gitara/Strojenie_gitary.
Fortepian
Fortepian to klawiszowy, młoteczkowy, strunowy instrument muzyczny.
W fortepianie struny rozpięte na stalowej ramie uderzane są młoteczkami obciągniętymi
filcem. Naciśnięcie klawisza powoduje uderzenie młoteczka w strunę, przenosząc
jednocześnie dynamikę uderzenia w klawisz. Natychmiast po pobudzeniu struny młoteczek
odbija siÄ™ od niej i, w zale\
ności od siły uderzenia, zatrzymuje się wy\
ej lub ni\
ej. Pozwala to
na szybkÄ… repetycjÄ™, czyli powtarzanie kilka razy tego samego dz
więku w szybkim tempie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Po zwolnieniu nacisku na klawisz do struny przyciskany jest na tłumik wyciszający jej
drgania. W ten, dość skomplikowany, sposób mechanizm fortepianu realizuje podstawową
cechę tego instrumentu odró\
niającą go od wcześniejszych instrumentów strunowych,
klawiszowych, które nie miały mo\
liwości kształtowania dynamiki dz
więku oraz czasu jego
trwania.
Rys. 3. Fortepian [15]
Strojenie fortepianu
Strojenie fortepianu rozpoczynamy od zestrojenia tak zwanej temperatury. Temperatura
to zakres dz
więków od a do a1. Strojenie temperatury odbywa się systemem kwartowo-
kwintowym, przedstawionym poni\
ej.
Rys. 4. Narzędzia do strojenia fortepianu: kamerton, klin do tłumienia strun, klucz stroicielski [15]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
a  od kamertonu cis1  gis1  5 c czysta z w górę
a  a1  8 czysta w góre gis1  dis1  4 czysta w dół
a  d1  4 czysta w górę dis1  b  4 czysta w dół
a  e1  5 czysta w górę b  f1  5 czysta w górę
e1  h  4 czysta w dół f1  c1  4 czysta w dół
h  fis1  5 czysta w górę c1  g1  5 czysta w górę.
fis1  cis1  4 czysta w dół
Ka\
da kwinta i kwarta musi posiadać odpowiednią ilość zdudnień; u\
ywajÄ…c systemu
równomiernie temperowanego, nie uzyskuje się przy tym idealnie czystych kwint i kwart.
ResztÄ™ dz
więków stroi się w oktawach od temperatury. U\
ywa się w tym celu narzędzi
przedstawionych na rysunku 4.
Fabrycznie nowy fortepian wymaga, co najmniej czterech strojeń w trakcie pierwszego
roku u\
ytkowania w celu ustabilizowania naciÄ…gu strun.
Typowe czynności korektorskie to: poziomowanie klawiszy, wywa\
anie klawiszy,
korekta mechanizmu młoteczkowego i tłumikowego, eliminacja niepo\
Ä…danych dz
więków
(stuki, szumy, przydz
więki), korekta twardości młoteczków.
Zdarte i twarde młoteczki powodują zrywanie strun, utratę kontroli nad tonem i trudności
w uzyskiwaniu miękkiej gry. W przypadku starych fortepianów, dz
więk mo\
na wyraz
nie
poprawić poprzez wymianę strun. Stare, skorodowane struny są osłabione pod względem
mechanicznym, a dz
więk przez nie wydawany jest ni\
szej jakości.
Właściwie ustawione młoteczki oraz prawidłowo wywa\
one klawisze pozwalajÄ…
pianiście na swobodną grę oraz wykorzystanie pełnego zakresu ekspresji muzycznej,
mo\
liwej do uzyskania na fortepianie.
Fortepiany nale\
y stroić, co najmniej raz w roku. Optymalnie strojenie wykonuje się dwa
razy, jesienią i wiosną, kiedy temperatura i wilgotność przyjmują wartości pośrednie między
swoimi ekstremami.
Strojenie instrumentów dętych drewnianych
Strojenie instrumentów dętych  w przeciwieństwie do wszystkich instrumentów
strunowych  wymaga nie tylko wykształconego muzycznie słuchu, ale równie\
umiejętności
gry na danym instrumencie dętym.
Flet poprzeczny
Flet  instrument dęty drewniany z grupy aerofonów wargowych. Zazwyczaj ma postać
cienkiej, pustej w środku rurki (istnieją równie\
flety o innych kształtach, np. okaryna).
Najpopularniejsze odmiany fletów to flet poprzeczny, popularny instrument muzyki
powa\
nej, oraz flet prosty, powszechnie wykorzystywany jako pomoc dydaktyczna na
zajęciach wychowania muzycznego w szkołach.
Rys. 5. Flet poprzeczny [16]
Flet poprzeczny (wielki)  instrument dęty drewniany, wargowy. Ma skalę: od cą lub
h małego (zale\
y to od posiadanej przez flecistÄ™ stopki fletu) do d4 (mo\
liwe jest zagranie
dz
więków do f4, jednak ze względu na trudność wydobycia, dz
więki te sporadycznie
występują w literaturze fletowej). Flet jest instrumentem nietransponującym. Dz
więk fletu jest
stopliwy  to znaczy łatwo łączy się z większością instrumentów orkiestrowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Najwa\
niejszą odmianą fletu wielkiego jest znacznie mniejszych rozmiarów flet piccolo,
o stroju wy\
szym o oktawę (c2 do c5). Istnieje równie\
flet altowy o stroju f do f3 i basowy.
Współczesne flety wykonuje się głównie ze stopów metali na bazie niklu, srebra, złota,
platyny.
Flet nie posiada stroika. Dz
więki powstają poprzez dmuchanie na krawędz
płytki
ustnikowej. Zadęcie na flecie wymaga mniejszego ciśnienia ni\
na innych instrumentach
dętych drewnianych i blaszanych, ale pochłania znaczniej więcej powietrza, zwłaszcza
w wysokim i niskim rejestrze.
Spośród wielu modeli wyró\
nia siÄ™ zasadniczo:
- flety wykonane w całości z jednego rodzaju metalu,
- flety pokryte częściowo (tylko główka) lub w całości od zewnątrz i wewnątrz warstwą
innego metalu (np. srebrne pozłacane),
- flety z główką z innego metalu ni\
korpus i stopka (np. srebrny ze złotą główką).
IstniejÄ… tak\
e flety drewniane  są to instrumenty wykorzystywane głównie do
wykonywania muzyki dawnej. Czasem do metalowego fletu dodaje siÄ™ tylko drewnianÄ…
główkę, aby uzyskać miękkie, ciepłe brzmienie dz
więku. Inne tworzywa, z których produkuje
się flety, głównie do celów eksperymentalnych lub ozdobnych, to szkło, tworzywa sztuczne
oraz kości zwierzęce.
Flet poprzeczny składa się z trzech części: główki, korpusu i stopy.
Główkę mocuje się do korpusu. Znajduje się na niej płytka ustnikowa (miejsce, do
którego przykłada się usta) z otworem zadęciowym. Dz
więk powstaje poprzez dmuchanie na
krawędz
otworu zadęciowego. Płytka ustnikowa jest połączona z resztą główki tak zwanym
kominkiem. Na końcu główki znajduje się korek, którego przesuwanie zmienia intonację
fletu. Korka tego nie przesuwa siÄ™ podczas normalnej eksploatacji instrumentu. Dostrajanie
fletu podczas zwykłego u\
ytkowania następuje poprzez częściowe wysunięcie główki
z korpusu. Im większe wysunięcie główki  tym dz
więki wydawane przez flet są ni\
sze. Na
wysokość i barwę dz
więków w istotny sposób wpływa równie\
zadęcie. Zbyt du\
e wysuniecie
główki powoduje rozstrojenie instrumentu.
Główka jest częścią fletu mającą największy wpływ na jego brzmienie. Do produkcji
główek wykorzystuje się ró\
norodne materiały, aby nadać instrumentowi zró\
nicowane
odcienie brzmieniowe. W przypadku fletów metalowych, najczęściej dą\
y siÄ™ do tego, aby
główka wykonana była z jak najszlachetniejszego metalu, chocia\
preferencje flecistów w tej
kwestii są ró\
ne. Zdecydowanie korzystniejsze jest brzmienie główki srebrnej w porównaniu
z niklową  flet z główką srebrną nabiera siły i klarowności brzmienia, większe są tak\
e
mo\
liwości dynamiczne. Złoto nadaje barwę bardziej delikatną, miękką. Grubość ścianek
główki tak\
e ma wpływ na brzmienie  im grubsze ścianki tym silniejszy dz
więk, ale tak\
e
nieco trudniejsze zadęcie.
Korpus  na tej części zamieszczone są otwory klapowe i mechanizm z 13 klapkami
zamykajÄ…cymi i otwierajÄ…cymi otwory.
Stopka  część odpowiadająca za najni\
sze dz
więki. Wyró\
nia siÄ™ dwa rodzaje stopek:
stopkę c (do cą) i h (dłu\
sza, posiadająca dodatkową klapkę odpowiadającą za h małe).
Zazwyczaj w stopkÄ™ h wyposa\
one sÄ… flety profesjonalne.
Obój
Obój wraz z ro\
kiem angielskim, fagotem i kontrafagotem nale\
y do grupy instrumentów
dętych drewnianych z grupy aerofonów stroikowych o podwójnym trzcinowym stroiku.
Procedura strojenia i metody dokonywania korekty są podobne dla wszystkich instrumentów
z tej grupy.
Skala oboju zawiera się w granicach od b do bł.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Instrument ma postać lekko sto\
kowej rury, zakończonej lejkowatym rozszerzeniem
zwanym czarÄ…. Otwory w korpusie instrumentu sÄ… otwierane i zamykane za pomocÄ… klap.
Korpus instrumentu tradycyjnie wykonywany jest z drewna, najczęściej afrykańskiego
blackwoodu (Dalbergia melanoxylon), istniejÄ… tak\
e oboje wykonane z drewna rosewood
(Dalbergia nigra). Standardowa długość instrumentu wynosi ok. 60 cm.
Rys. 6. Obój
y
ródłem dz
więku jest stroik, składa się on z dwóch zło\
onych ze sobÄ… trzcinowych
listków. Powietrze przepływając pomiędzy nimi wywołuje wibracje stroika. Do wyrobu
stroików u\
ywa się trzciny o łacińskiej nazwie Arundo donax. W stroik oboju dmie się
powietrze ze stosunkowo du\
ym ciśnieniem i niewielkim wydatkiem. Stroik mocuje się
u wylotu rurki, która jest wykonana ze stopów na bazie miedzi, srebra lub niklu.
Rys. 7. Stroik oboju
Obój ma najmniejsze mo\
liwości dostrojenia spośród wszystkich instrumentów, dlatego
w orkiestrze wszyscy strojÄ… siÄ™ zawsze do oboju. O intonacji instrumentu decyduje budowa
stroika i sposób zadęcia. Dla uzyskania odpowiedniej barwy dz
więku istotna jest jakość
trzciny, z której stroik został wykonany.
Stroik musi mieć odpowiednio dobraną długość i szerokość, która zale\
y od preferencji
grającego. Oboista dysponujący mocniejszym zadęciem powinien u\
ywać krótszego stroika.
Daje on wtedy wy\
szy strój i rekompensuje nadmiar energii dostarczanej przez grającego.
Równie wa\
na jest długość i szerokość zacięcia, poniewa\
ma to wielki wpływ na intonację
instrumentu. Z wy\
ej wymienionych powodów większość oboistów samodzielnie
przygotowuje stroiki z półproduktów, za pomocą specjalnych narzędzi.
Obój mo\
na w bardzo niewielkim zakresie dostrajać poprzez wysuwanie lub wsuwanie
stroika względem korpusu instrumentu. Wysuniecie stroika ju\
o 1 mm powoduje rozstrojenie
dolnej skali instrumentu. Z tego powodu stroik oboju przygotowuje siÄ™ do konkretnego stroju.
Stroik przystosowany do stroju a1 = 442 Hz; jest krótszy ni\
stroik przygotowany do gry
w stroju a1 = 440 Hz. Obni\
enie stroju powoduje równie\
zwiększenie szczeliny pomiędzy
płytkami stroika. Długość owijki, za pomocą, której mocowany jest do rurki stroik równie\

ma wpływ na wysokość dz
więku. Ka\
dy oboista długość owijki dobiera indywidualnie.
Do zeskrobania końcówki stroika słu\
y specjalna heblarka, która wykonuje do 70%
procesu. Do ostatecznego wykończenia stroika u\
ywa siÄ™ specjalnych no\
y. Sposób
wykonania tej obróbki jest na tyle indywidualny i unikatowy, \
e muzycy rzadko zdradzajÄ… ten
sekret, wypracowywany w drodze eksperymentu przez lata.
Aby przygotować instrument do gry na le\
y zacząć od prawidłowego zło\
enia. Dotyczy to
wszystkich instrumentów dętych drewnianych. Obój składa się z trzech części, które łączą się
ze sobą poprzez nasunięcie na tuleje pokryte korkiem. śeby zapobiegać lub wyeliminować
tzw. chybotanie w miejscach połączenia części oboju, co pewien czas nale\
y korek
wymieniać.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Klarnet
Klarnet (wł. clarinetto)  instrument dęty drewniany z grupy aerofonów stroikowych
z pojedynczym stroikiem. Stroiki wykonywane są z tego samego materiału jak w przypadku
oboju.
Skala klarnetu wynosi od d do g3 (b4), a klarnetu basowego od D do b1 (f1). Istnieje te\

kilka innych rzadziej stosowanych odmian klarnetów takich jak: klarnet Es (piccolo), klarnet
altowy, klarnet kontrabasowy, basethorn.
Klarnet składa się z prostej, cylindrycznej drewnianej rury, rozszerzonej na końcu,
z otworami zamykanymi klapami. Klarnet podzielony jest na 5 części: ustnik, baryłkę, korpus
górny i dolny oraz czarę głosową. Części te w futerale przechowuje się osobno, a do grania
montuje się je składając je wkładając odpowiednio toczone końcówki, (zaopatrzone
w korkowe opaski) jednych części w drugie.
Rys. 8. Klarnet
Rejestry klarnetu:
 najni\
szy e-e1, o ciemnej barwie i dramatycznym charakterze,
 niski f1-b1, dz
więki najmniej wyraziste, przytłumione (obydwa najni\
sze rejestry tworzÄ…
Å‚Ä…cznie tzw. rejestr chalumeau),
 środkowy, clarino, h1-cis3, jasny, wyrazisty, o barwie ciepłej,
 wysoki d3-g3, ostry, przenikliwy,
 najwy\
szy gis3-c4, dz
więki bardzo ostre.
Strojenie klarnetu przebiega jednoetapowo, występuje tu jedynie strojenie wstępne, które
jest od razu strojeniem końcowym. Klarnecista odbiera wzorcowy dz
więk a1 lub b1, a po tej
czynności instrument powinien ju\
być gotowy do gry. Strojenie klarnetu odbywa się poprzez
wysuwanie lub wsuwanie baryłki z ustnikiem z górnego korpusu. Zbyt du\
e wysunięcie
baryłki z korpusu powoduje rozstrojenie instrumentu.
Saksofon
Saksofon  instrument dęty drewniany z grupy aerofonów stroikowych. Klasyfikację tę
zawdzięcza swojej budowie i trzcinowemu stroikowi.
Rys. 9. Saksofon
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Występuje w siedmiu odmianach ró\
niących się wielkością i zakresem skali. Najczęściej
stosowanymi odmianami saksofonów są:
- saksofon sopranowy  zazwyczaj w kształcie prostej rury. Strój B lub C. Brzmienie
delikatne i słodkie,
- saksofon altowy  w kształcie odwróconej litery S. Stosunkowo mały i lekki. Strój Es lub
F. Bogate i ciepłe brzmienie,
- saksofon tenorowy  w kształcie odwróconej litery S. Średniej wielkości, lecz ciągle dość
Å‚atwy w u\
yciu. Strój B lub C (znany tak\
e jako C-Melody). Czyste, wyraziste i nieco
rzewne brzmienie,
- saksofon barytonowy  w kształcie odwróconej litery S z zawinięciem w górnej części.
Du\
ych rozmiarów. Strój Es. Głębokie, nieco chropowate brzmienie.
Do rzadziej u\
ywanych odmian saksofonu nale\
Ä…:
- saksofon sopraninowy  w kształcie prostej rury. Brzmienie wysokie i piskliwe,
- saksofon basowy  w kształcie odwróconej litery S z dodatkowymi zawinięciami. Bardzo
du\
ych rozmiarów. Bardzo głębokie i chropowate brzmienie,
- saksofon kontrabasowy  w kształcie odwróconej litery S z dodatkowymi zawinięciami.
Bardzo du\
ych rozmiarów. Cię\
ki do tego stopnia, \
e w czasie gry ustawiany na stojaku.
Bardzo niskie, głębokie i chropowate brzmienie.
Strojenie saksofonów odbywa się dokładnie w taki sam sposób jak ma to miejsce
w klarnecie, a więc jednoetapowo, przez wysuwanie lub wsuwanie ustnika z przykręconym
stroikiem.
Korek w zakończeniu szyjki powinien być regularnie oliwiony smarem korkowym lub
wazeliną. To samo dotyczy klarnetu, fagotu i oboju. Jednym z typowych powodów
uszkodzenia korka instrumentu jest pozostawienie ustnika na szyjce podczas przechowywania
instrumentu. Powietrze wdmuchiwane do saksofonu przedostaje się między korkiem
a ustnikiem, wywierając szczególnie niszczący wpływ na alikwoty saksofonowe. Uszkodzone
korki nale\
y natychmiast wymieniać.
Najlepszym sposobem pielęgnacji poduszek saksofonowych jest wycieranie i staranne
suszenie instrumentu po ka\
dorazowej grze. Na skutek wilgoci, skórzane poduszki, po
pewnym czasie twardnieją i nie zatykają właściwie otworów dz
więkowych. Wówczas
brzmienie staje się przytłumione i trudno wydobyć dz
więk o odpowiedniej wysokości.
Najni\
sze dz
więki są wtedy niemo\
liwe do wydobycia.
Korekta instrumentów dętych drewnianych
W instrumentach z tej grupy korekcie podlega przede wszystkim mechanizm klap. Od
prawidłowej regulacji i stanu tego mechanizmu zale\
Ä… walory intonacyjne, brzmieniowe
i techniczne instrumentów. Przed rozpoczęciem korekty nale\
y ka\
dorazowo rozpoznać stan
techniczny instrumentu, aby ustalić listę niezbędnych zabiegów korektorskich.
Czynności wykonywane podczas korekty instrumentów dętych drewnianych:
- czyszczenie otworów dz
więkowych i elementów ruchomych mechanizmów,
- likwidacja luzów w mechanizmie (za pomocą śrub regulacyjnych, podklejenia korków),
- smarowanie i konserwacja mechanizmu,
- eliminacja stuków poprzez podklejenie materiałów tłumiących pomiędzy stykającymi się
ruchomymi elementami mechanizmów (korek, filc),
- regulacja napięcia sprę\
yn,
- regulacja współpracy mechanizmów,
- wymiana poduszek,
- usuwanie zacięć,
- prostowanie skrzywionych klap i słupków,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
- lutowanie oderwanych słupków (dotyczy saksofonów),
- prostowanie wgnieceń korpusu (dotyczy saksofonów i fletów wykonanych z metalu),
- korekta wysokości ustawienia klap nad otworami (wysokość ta wpływa na intonację oraz
barwÄ™ dz
więku),
- zabezpieczenie śrub przed samoczynnym wykręcaniem się, na skutek wibracji
powstajÄ…cych podczas gry,
- polerowanie krawędzi otworów dz
więkowych, w miejscu styku z poduszkami lub
opuszkÄ… palca.
Instrumenty dęte drewniane (o korpusach wykonanych z drewna) nale\
y utrzymywać
w takim stanie, \
eby zapewnić korpusom nale\
ytą wilgotność. Optymalna jest wartość ok.45
50%. Nadmierna wilgotność w długim okresie spowoduje napęcznienie drewna i wtedy
instrument nie nadaje siÄ™ do u\
ytku. Natomiast zbyt niski poziom wilgotności mo\
e
doprowadzić do popękania drewnianej rury. Wadę taką mo\
na usunąć u\
ywajÄ…c do tego celu
proszku lub płynu do  zszywania drewna. Po uprzednim wydłubaniu drobnej ilości drewna
z pękniętego miejsca i przygotowaniu szczeliny, nale\
y wprowadzić do niej odpowiednią
ilość proszku. Ilość i czas operacji ściśle określone są w zaleceniach producenta a rodzaj
proszku jest zawsze tajemnicą handlową. Większe pęknięcia likwiduje się poprzez
mechaniczne zszycie uszkodzenia za pomocą metalowych elementów trwale wprowadzonych
w ściankę korpusu, po uprzednim wysuszenia drewna za pomocą środków chemicznych.
Zewnętrzną powierzchnię korpusu saksofonu nale\
y regularnie czyścić i polerować
kremem, który chroni metal przed szkodliwymi działaniami kwasu i soli zawartych w ludzkim
pocie. Stan, w jakim utrzymuje się zewnętrzną część saksofonu, ma na początku niewielki
wpływ na jakość gry, natomiast w przeciągu kilku lat brak dbałości mo\
e spowodować
niekorzystne zmiany w wyglądzie i mechanicznej sprawności instrumentu.
Strojenie instrumentów dętych blaszanych
TrÄ…bka
Trąbka  Instrument dęty blaszany. Najpopularniejszy z tej grupy instrumentów, do
których nale\
Ä… tak\
e: róg (waltornia), puzon, tuba i wiele innych. Typowym strojem trąbki jest
B, lecz znane sÄ… tak\
e trÄ…bki w C, Es, D lub A. Skala instrumentu: (zakres dz
więków
muzycznych)  od fis oktawy basowej do c3 i wy\
ej  zale\
y to od umiejętności trębacza).
Oprócz zwykłej trąbki znane są i u\
ywane takie odmiany jak:
- trÄ…bka basowa  grajÄ…ca o oktawÄ™ ni\
ej.
- trÄ…bka piccolo  grajÄ…ca o oktawÄ™ wy\
ej.
- kornet  alternatywna odmiana trąbki o bardziej miękkiej barwie dz
więku.
Rys. 10. TrÄ…bka [19]
Współczesna trąbka składa się z metalowej rury, najczęściej wykonanej z mosiądzu,
rzadziej z metali szlachetnych. Rura skręcona jest w pętlę. Z jednej strony zakończona
kielichowym lub sto\
kowym ustnikiem, a z drugiej rozszerzeniem w kształcie dzwonu.
Zespół trzech zaworów otwiera lub zamyka alternatywne drogi przepływu powietrza,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
umo\
liwiając zmianę wysokości dz
więku. W ten sposób, otwierając lub zamykając
poszczególne drogi przepływu powietrza, grający wydłu\
a lub skraca długość rury, co
umo\
liwia wydobycie dz
więków pełnej skali chromatycznej.
Strojenie trąbki polega na drobnej regulacji długości głównej pętli (między innymi
dz
więku g), ale tak\
e za pomocą pozostałych krąglików. Brzmienie trąbki w du\
ej mierze
zale\
ne jest od techniki gry i mo\
e być łagodne i melodyjne bądz
ostre i wibrujÄ…ce.
TrÄ…bka wyposa\
ona jest tak\
e w jeden lub więcej zaworów pozwalających usuwanie
gromadzącej się wilgoci (skroplonej pary wodnej). Do korekty ustawień trąbki zalicza się
dopasowanie ustnika do instrumentu, poniewa\
często jeden ustnik nie współgra z resztą,
brzmienie nie jest satysfakcjonujÄ…ce, bÄ…dz
istnieją trudności w wydobyciu niektórych
dz
więków.
Korekcie podlega tak\
e skok tłoków. Korekty ustawień wysokości tłoków dokonuje się
poprzez podło\
enie cienkich podkładek filcowych pod przykręcaną kopułkę tłoka.
Rys. 11. Ustnik trÄ…bki
Dobór ustnika zale\
y tak\
e od barwy dz
więku, jaką chce osiągnąć grający. Płytki ustnik
daje dz
więk jaśniejszy, zaś ustnik głębszy pozwala na uzyskanie ciemniejszego, bardziej
stonowanego brzmienia.
Bardzo wa\
ne jest utrzymanie tłoków w nienagannej czystości. Przygotowując instrument
do gry nale\
y je naoliwić, zapobiegając w ten sposób zacieraniu tłoków i doprowadzeniu
w konsekwencji do zniszczenia tego mechanizmu.
Na strój instrumentu wpływ ma tak\
e ka\
de zagniecenie blachy, co prowadzi do
pogorszenia intonacji konkretnego dz
więku. Takie odkształcenia edukuje się przy
zastosowaniu specjalistycznego narzędzia, jakim są metalowe kulki wprowadzane do trąbki
od najmniejszej do największej i w miejscu wgniecenia przywracają blachę do pierwotnego
stanu. Kulki są wprowadzane albo na specjalnej nici i przeciągane ręcznie lub pod ciśnieniem
za pomocÄ… specjalistycznej maszyny kompresujÄ…cej. Nowoczesna technologia pozwala tak\
e
na odnowienie połączeń atomów w uszkodzonych miejscach poprzez umieszczenie
instrumentu w kriokomorze w temperaturze ok. -200°C. Te zabiegi dotyczÄ… tak samo puzonu,
waltorni oraz pozostałych instrumentów blaszanych
Waltornia
Róg, tak\
e znany jako waltornia  muzyczny instrument dęty blaszany. Strój rogu jest
nieco ni\
szy ni\
puzonu i obejmuje zakres dz
więków muzycznych od B1 (B1 brzmiącego 
oktawy kontra dla rogu podwójnego, współcześnie u\
ywanego F/B) do f2 (f dwukreślnej
oktawy brzmiące dla rogu F/B). Istnieją równie\
inne odmiany rogu/waltorni o wy\
szej skali
i/lub nieco odmiennej barwie dz
więku.
WaltorniÄ™ stroi siÄ™ rozpoczynajÄ…c od dz
więku B, a dokonuje się tego przez wysuwanie
lub wsuwanie pierwszego krąglika, znajdującego się na końcu rurki ustnikowej. Jeśli ten
dz
więk stroi, nale\
y dostroić ten sam dz
więk z naciśniętym kwartwentylem. Kolejnym etapem
jest dostrojenie poszczególnych dz
więków, kolejno, co pół tonu. W systemie przedęć
alikwotowych waltornia nie stroi dokładnie, więc aby te błędy skorygować nale\
y stosować
chwyty zastępcze lub pomagać sobie uło\
eniem prawej ręki. Wszystkie krągliki dostraja się
tylko raz, natomiast instrument przed ka\
dym rozpoczęciem gry stroi się pierwszym
krąglikiem na końcu rurki ustnikowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Rys. 12. Waltornia
Korekta waltorni polega na utrzymaniu w nale\
ytym stanie mechanizmu dz
wigni
sterujących wentylami, dokręcaniu śrub w mechanizmach oraz oliwieniu. Eliminuje się
równie\
stuki i uderzenia w mechanizmie wentylowym. Wentyle sÄ… dopasowane do tulei
z bardzo du\
ą precyzją pod względem kształtu i rozmiaru. Jakakolwiek ingerencja narzędziem
niespecjalistycznym powoduje uszkodzenie mechanizmu. W konsekwencji powstajÄ…
mikroszczeliny, które przepuszczając powietrze niekorzystnie wpływają na intonację oraz
wydobywanie dz
więku. Wentyle nale\
y płukać i wpuszczać do tulei specjalną oliwkę.
Końcówki rurek krąglików nale\
y smarować odpowiednim kremem.
Do czyszczenia instrumentu wewnÄ…trz u\
ywa siÄ™ wyciora na specjalnej sprÄ™\
ynie, lub
okresowo umieszcza siÄ™ jÄ… w specjalnym roztworze na bazie kwasu, w celu odrdzewienia
i odkamienienia. Istnieje tak\
e technika tzw. Blow-Ball polegająca na umieszczeniu małej
gąbeczki w rurce ustnikowej, a następnie silnym zadęciem wdmuchuje się ją do wnętrza.
Kulka ta pokonuje długość całej rury instrumentu, przy wciśniętych wszystkich wentylach,
i wypada przez czarÄ™ brudna.
Zasady dotyczÄ…ce ustnika sÄ… takie same jak w przypadku trÄ…bki, puzonu i innych
instrumentów blaszanych.
Puzon
Puzon  instrument dęty blaszany z grupy aerofonów ustnikowych.
Rys. 13. Puzon suwakowy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Najbardziej rozpowszechnionÄ… odmianÄ… puzonu jest puzon suwakowy. W puzonie tym
zmiana długości akustycznej instrumentu odbywa się za pośrednictwem teleskopowego
elementu - rury w kształcie litery U połączonej przesuwnie z główną częścią instrumentu. Luz
pomiędzy dwiema rurami tworzącymi teleskop jest na tyle mały, by utrzymać odpowiednie
ciśnienie wewnątrz instrumentu, lecz zarazem na tyle du\
y, by umo\
liwić swobodne
przesuwanie się rur względem siebie. Materiał, z jakiego wykonywane są trące elementy, jest
tak dobrany, by zminimalizować siły tarcia. Zwykle są to stopy niklu.
W nowoczesnych instrumentach trące elementy mogą być pokryte tworzywem
sztucznym, np. teflonem. Dla ka\
dego poło\
enia instrumentalista mo\
e grać dz
więki
z szeregu harmonicznego. Całkowity suw suwaka dobierany jest tak, by zapewnić interwał
pomiędzy drugą a trzecią składową harmoniczną pomiędzy skrajnymi poło\
eniami.
W przypadku puzonu tenorowego jest to B do f, czyli siedem interwałów półtonowych.
W zwiÄ…zku z tym suwak przyjmuje siedem standardowych pozycji, wliczajÄ…c w to dwie
skrajne. Są one rozło\
one nieliniowo na długości suwaka. I tak odległość pomiędzy pierwszą
a drugą pozycją wynosi ok. 8 cm, a pomiędzy szóstą a siódmą około 12 cm.
Nowoczesne puzony posiadają dodatkowy zawór rotacyjny sterowany kciukiem lewej
ręki (kwartwentyl) dołączający dodatkowy kanał o długości około 91,4 cm obni\
ajÄ…cy
zarazem strój instrumentu do f. Taki właśnie puzon oznaczany symbolem 12'B/F (długość
w stopach i dwa stroje) stał się współczesnym standardem puzonu suwakowego wypierając
inne wymienione powy\
ej.
Strojenie puzonu przebiega jednoetapowo, poprzez regulację poło\
enia krÄ…glika nale\
y
dopasować dz
więk B do podanego wzorca lub kamertonu. Korekcie podlega mechanizm
kwartwentyla oraz mechanizm suwaka.
Perkusja
Perkusja  ogólna nazwa wszystkich instrumentów perkusyjnych, posiadająca ró\
ne
znaczenie w zale\
ności rodzaju muzyki. W szkolnictwie muzycznym oraz muzyce powa\
nej
jest to grupa instrumentów, na których muzyk mo\
e grać u\
ywajÄ…c jednego instrumentu, lub
dowolnie skompletowanego zestawu, natomiast w muzyce rockowej i często jazzowej tą
nazwą określany jest dość typowy podstawowy zestaw instrumentów, który w miarę potrzeby
mo\
e być uzupełniany o mniej reprezentatywne składniki. W tym drugim znaczeniu (rock,
jazz) polskie określenie perkusja jest odpowiednikiem angielskiego drums lub drum kit,
natomiast muzyk (najczęściej towarzyszący), grający na ró\
nego rodzaju  przeszkadzajkach ,
określany jest w języku angielskim jako osoba grająca na percussion.
Werbel
Bęben mały (werbel, bębenek, tamburo militare)  instrument perkusyjny z grupy
membranofonów, który wraz z wielkim bębnem stanowi podstawową część zestawu
perkusyjnego.
Rys. 14. Werbel [20]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Standardowe werble mają zazwyczaj średnicę 14" i głębokość 5,5". Są tak\
e werble
głębokie (o głębokości 6") i werble piccolo dające znacznie wy\
sze dz
więki przy uderzaniu,
ni\
werble głębsze (głębokość 4"). Istnieją równie\
werble marszowe, zazwyczaj głębsze od
tych z zestawu perkusyjnego, stosowane np. w orkiestrach dętych.
Na budowę werbla składa się:
- drewniany lub metalowy korpus,
- naciągi (dolny i górny),
- obręcze przyciskające membrany,
- zestaw śrub napinających naciągi,
- sprÄ™\
yny rezonujÄ…ce (przylegajÄ…ce do dolnego naciÄ…gu, dajÄ…ce charakterystyczny efekt
szumu),
- mechanizm naciÄ…gajÄ…cy i zwalniajÄ…cy sprÄ™\
yny,
- tłumik górnego naciągu (obecnie nieu\
ywany),
- lug  metalowy (rzadziej plastikowy) element przymocowany do korpusu werbla pozwala
na przymocowanie śrub napinających naciągi.
Wszystkie te elementy podlegajÄ… korekcie za wyjÄ…tkiem korpusu. NaciÄ…ganie sprÄ™\
yn
werbla lub ich zwalnianie decyduje o selektywności bądz
jej braku w odgrywaniu dz
więków
w szybkich tempach.
Strojenie werbla
Uderzając leciutko pałką w naciąg przy śrubie mo\
na usłyszeć cichy dz
więk. Przy
niektórych śrubach jest on wy\
szy, przy innych ni\
szy. Tam, gdzie jest wy\
szy, trzeba
leciutko popuścić śrubę, a gdzie jest ni\
szy podkręcić. Nale\
y przechodzić w ten sposób od
jednej śruby do drugiej, uderzając jednocześnie pałką w naciąg przy śrubie i powtarzać tę
operacjÄ™ do momentu, a\
dz
więki wydobyte z całego obwodu werbla będą takie same.
Kotły orkiestrowe
Kocioł jest instrumentem perkusyjnym z rodziny membranofonów. Składa się korpusu
w kształcie głębokiej misy, wykonanego ze stopu na bazie miedzi. Spotyka się równie\
kotły
z korpusem wykonanym z tworzyw sztucznych. Na korpusie rozpięta jest membrana. Muzyk
grający na kotłach wydobywa dz
więk uderzając w naciąg instrumentu odpowiednią pałką
zakończoną filcową główką. Inaczej ni\
w większości membranofonów, kotły wydają dz
więk
o określonej wysokości.
Budowa i korekta kotła
Naciąg przymocowany jest do obręczy, zaś ta przymocowana jest do korpusu kotła
kontrobręczą. Kontrobręcz wyposa\
ona jest w rozmieszczone równomiernie na jej skraju
śruby strojeniowe, których najczęściej jest sześć lub osiem. Odpowiednio luzując i zaciskając
śruby wpłynąć mo\
na na wysokość dz
więku wydawanego przez kocioł. Do jakości dz
więku
kotła przyczynia się kształt jego korpusu. Półkuliste korpusy dają jaśniejszy dz
więk, zaś
korpusy o przekroju parabolicznym  ciemniejszy. Kolejnym czynnikiem wpływającym na
barwÄ™ dz
więku jest faktura korpusu bębna  instrumenty miedziane mogą być gładkie, lub
o powierzchni, na której wybito wgniecenia.
Kotły produkowane są w ró\
nych rozmiarach, od ok. 84 centymetrów średnicy (33 cali)
do rozmiaru bębna piccolo  30 centymetrów (12 cali) i mniej. 33-calowy kocioł wydaje
dz
więk C (C wielkie), a kocioł piccolo sięga oktawy razkreślnej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Strojenie kotłów
Ka\
dy z kotłów mo\
na stroić w zakresie od kwinty do oktawy. Wysokość dz
więku zale\
y
od stopnia napięcia membrany. Im membrana napięta jest mocniej tym dz
więk wydawany
przez instrument jest wy\
szy. Zmiana wysokości wydawanego przez kocioł dz
więku przez
pokręcanie ka\
dej śruby z osobna jest procesem \
mudnym. Kotły takie nie mogą być
przestrajanie podczas trwania koncertu. Pod koniec wieku XIX opracowane zostały systemy
pozwalające na zmianę napięcia wszystkich śrub jednocześnie.
Najpopularniejszy typ kotła wykorzystywany współcześnie wyposa\
ony jest w pedał,
pozwalający na regulację napięcia membrany. Pedał ten jest połączony ze śrubami
napinajÄ…cymi poprzez podobny do pajÄ…ka system metalowych drÄ…\
ków. W wykorzystaniu są
trzy typy mechanizmów pedałowych:
- system zapadkowo  sprzęgłowy, w którym występuje mechanizm zapadkowy,
przytrzymujący pedał w jednej pozycji. Przed strojeniem kotła, muzyk musi zwolnić
sprzęgło mechanizmu. Po osiągnięciu po\
ądanej wysokości dz
więku, sprzęgło mo\
na
zacisnąć ponownie,
- w systemie zrównowa\
onego działania wyrównaniem napięcia membrany kotła zajmuje
siÄ™ sprÄ™\
yna, lub cylinder hydrauliczny. Pedał utrzymuje się w jednej pozycji, trzymając
jednocześnie wysokość dz
więku. System określa się równie\
jako system z luz
nym
pedałem, gdy\
nie ma w nim sprzęgła,
- system sprzęgła ciernego lub pręta ze sprzęgłem wykorzystuje sprzęgło poruszające się
wzdłu\
metalowego pręta. Zwolnienie sprzęgła uwalnia mechanizm z pręta, pozwalając
mu na swobodne poruszanie siÄ™.
Większość orkiestr szkolnych i uczelnianych (poni\
ej poziomu uniwersyteckiego)
korzysta z tańszych, lecz bardziej wytrzymałych konstrukcji, których mechanizmy są prawie
w całości zintegrowane z ramą i korpusem instrumentu. W takich kotłach mo\
na spotkać
dowolny mechanizm, choć najpopularniejsze są rozwiązania ze zrównowa\
onym działaniem,
a na drugim miejscu spotyka się sprzęgła cierne. Wielu profesjonalistów równie\

wykorzystuje tańsze kotły podczas koncertów i występów na wolnym powietrzu, ze względu
na ich wytrzymałość i odporność na zmienne warunki atmosferyczne.
Rzadko stosowane mechanizmy strojeniowe pozwalają na zmianę wysokości dz
więku
generowanego przez kocioł za pomocą obrotu instrumentu. Przykładem są instrumenty firmy
Jenco, znanej bardziej z produkcji pałek.
Membrany kotłów mogą być wykonane ze skóry zwierzęcej (zwykle jest to skóra cielęca
lub kozia), lub plastiku (zazwyczaj są to błony PET). Membrany plastikowe są wytrzymałe,
niepoddajÄ…ce siÄ™ warunkom atmosferycznym i relatywnie niedrogie, co sprawia, \
e są częściej
stosowane, ni\
membrany skórzane. Profesjonalni muzycy wypowiadają się jednak lepiej
o naciągach ze skóry zwierzęcej, uzasadniając swoją decyzję przyjemniejszym, cieplejszym
brzmieniem tak pokrytego instrumentu
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak definiujemy strojenie instrumentu?
2. Jaki cel ma prowadzenie korekty instrumentu muzycznego?
3. W jaki sposób koryguje się podstawek instrumentu smyczkowego?
4. Jakie znasz rodzaje gitar i stosowane stroje?
5. Jaka jest ogólna procedura strojenia fortepianu?
6. Jakie są konsekwencje ró\
nych gabarytów stroika oboju?
7. Jak regulować mechanizm klapowy klarnetu oboju?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
8. W jaki sposób strojone są instrumenty dęte?
9. Jakie znasz sposoby korekty saksofonów?
10. W jaki sposób prostowane są zagniecenia korpusu trąbki?
11. W jaki sposób stroi się werbel?
12. Jakie znasz rodzaje mechanizmów słu\
ących do strojenia kotłów?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Narysuj element instrumentu muzycznego w rzutach prostokÄ…tnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z kształtem i wymiarami elementu instrumentu muzycznego,
2) zapoznać się z literatura tego rozdziału,
3) przygotować zestaw narzędzi pomiarowych i kreślarskich,
4) wybrać metodę rzutowania i wymiarowania,
5) dobrać odpowiednie grubości linii do elementu instrumentu,
6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- elementy z których zbudowany jest klarnet lub ich modele,
- plansze, na których przedstawiona jest budowa klarnetu w przekroju,
- plansze, na których przedstawione są: budowa stroika i ustnika w przekroju,
- przybory kreślarskie i pomiarowe,
- arkusz techniczny,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Wykonaj strojenie dowolnego instrumentu smyczkowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić wysokości poszczególnych strun instrumentu,
2) zastosować tuner elektroniczny,
3) dokonać strojenia strun w kolejności np.: a, d, g, e,
4) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- instrument smyczkowy,
- smyczek i kalafonia,
- tuner elektroniczny.
- literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Ćwiczenie 3
Wykonaj korektÄ™ ustawienia podstawka i duszy w skrzypcach.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przygotować instrument smyczkowy  skrzypce,
2) zapoznać się z zasadami obowiązującymi przy ustawieniu podstawka oraz duszy,
3) dokonać wyboru narzędzi niezbędnych do korekty,
4) scharakteryzować zalety i wady poszczególnych ustawień,
5) dokonać rejestracji dz
więkowej poszczególnych ustawień,
6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- instrument smyczkowy  skrzypce,
- narzędzia lutnicze,
- aparatura do rejestracji audio,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 4
Dokonaj korekty mechanizmu młoteczkowego w fortepianie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z literaturą dotyczącą budowy mechanizmu młoteczkowego,
2) scharakteryzować wymagania, jakie muszą spełniać materiały u\
yte do budowy
młoteczków,
3) dokonać doboru narzędzi niezbędnych do dokonania korekty mechanizmu
młoteczkowego,
4) przeanalizować dokumentację techniczną, dotyczącą budowy fortepianu,
5) zastosować odpowiednią kolejność demonta\
u pojedynczych młoteczków,
6) dokonać renowacji lub wymienić zu\
yte elementy,
7) zmontować mechanizm młoteczkowy,
8) wyregulować mechanizm młoteczkowy,
9) przedstawić powy\
sze w formie opisowej,
10) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian z uszkodzonym mechanizmem młoteczkowym,
- narzędzia lutnicze i ciesielskie,
- materiały słu\
ące do korekty mechanizmu młoteczkowego w fortepianie,
- dokumentacja techniczna fortepianu,
- literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić stroje poszczególnych odmian saksofonów?
1
1

2) wymienić stroje w jakich budowane są trąbki i waltorni?
1
1

3) sklasyfikować instrumenty dęte drewniane?
1
1

4) określić elementy składowe werbla?
1
1

5) wyjaśnić, co to jest krąglik?
1
1

6) opisać sposób ustawienia podstawka skrzypiec?
1
1

7) rozró\
nić rodzaje kotłów?
1
1

8) nastroić instrumenty strunowe?
1
1

9) nastroić instrumenty dęte?
1
1

10) nastroić instrumenty perkusyjne?
1
1

11) wykonać korektę instrumentów smyczkowych?
1
1

12) wykonać korektę instrumentów dętych?
1
1

13) wykonać korektę instrumentów perkusyjnych?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcjÄ™.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 24 zadania o ró\
nym stopniu trudności. Ka\
de zadanie zawiera cztery
alternatywy, tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki nale\
y błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, odłó\
jego rozwiÄ…zanie na
póz
niej i wróć, gdy zostanie czas wolny.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 minut.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. PodstawowÄ… cechÄ… stanowiska pracy nie jest
a) metoda pracy.
b) wykonawca.
c) producent.
d) wyroby i usługi.
2. Warunki pracy obejmujÄ…
a) eliminowanie warunków szkodliwych dla zdrowia i \
ycia.
b) działalność specjalną.
c) dobór kadr.
d) środki ostro\
ności.
3. Struny skrzypiec strojone sÄ… w interwale
a) kwarty.
b) tercji.
c) kwinty.
d) tercji wielkiej.
4. Struny kontrabasu noszÄ… nazwy
a) E A B C.
b) E A D G.
c) A D G C.
d) E A C H.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
5. Obój posiada
a) stroik pojedynczy.
b) stroik podwójny.
c) ustnik kielichowy.
d) płytkę wargową.
6. Instrument występujący w odmianach: klasyczna, akustyczna, basowa, nazywamy
a) mandolinÄ….
b) gitarÄ….
c) harfÄ….
d) fletniÄ….
7. Kontrklawiatura, listwa pedałowa, przekaz
nik pedału to elementy mechanizmów
a) fortepianu.
b) harfy.
c) akordeonu
d) organów.
8. Do pokrycia metalowych elementów suwaka puzonu u\
ywany jest
a) teflon.
b) kalafonia.
c) \
ywica.
d) 35% roztwór wody z solą.
9. Temperacja, to zakres dz
więków od a do
a) c1.
b) b1.
c) a1.
d) e1.
10. Flet, to instrument dęty drewniany z grupy aerofonów
a) stroikowych.
b) podwójnostroikowych.
c) ustnikowych.
d) wargowych.
11. Klarnet stroi siÄ™ poprzez
a) wysuwanie baryłki z korpusu górnego.
b) korektę średnic otworów dz
więkowych.
c) zmianę ciśnienia wdmuchiwanego powietrza.
d) częściowe zatkanie otworu w czarze głosowej.
12. Częścią klarnetu nie jest
a) baryłka.
b) czara głosowa.
c) ustnik.
d) roztrÄ…b.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
13. Typowym strojem trąbki jest strój
a) H.
b) Cis.
c) B.
d) Ges.
14. W puzonie suwakowym zmiana długości instrumentu odbywa się za pośrednictwem
a) krÄ…glika.
b) ustnika.
c) suwaka.
d) stroika.
15. Arundo, Dalbergia Nigra to trzcina do budowy elementów
a) akordeonu.
b) cymbałów.
c) oboju.
d) skrzypiec.
16. Podklejając filcowe lub korkowe podkładki do elementów mechanizmu
a) zapobiega siÄ™ stukom.
b) wzmacnia siÄ™ brzmienie instrumentu.
c) ułatwia wydobycie dz
więku.
d) tłumi  syk powietrza.
17. Standartowe werble mają średnicę i głębokość
a) 12 , 3 .
b) 13 , 4,3 .
c) 14 , 5,5 .
d) 15 , 5,8 .
18. Na budowę werbla nie składa się
a) Å‚ug.
b) naciąg górny i dolny.
c) mechanizm naciÄ…gajÄ…cy sprÄ™\
yny.
d) wentyl.
19. Technika Blow-Ball dotyczy instrumentów
a) skrzypiec, altówki.
b) gitary, harfy.
c) puzonu, klarnetu.
d) waltorni, trÄ…bki.
20. Frake, Bodo, Padouk to
a) producenci gÄ…bek Blow-Ball.
b) twórcy mechanizmu strojenia kotłów.
c) rodzaje podstawka wiolonczeli.
d) rodzaje egzotycznego drewna.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
21. Kąt fazy dłuta rzez
biarskiego wynosi
a) 36°.
b) 38°.
c) 40°.
d) 45°.
22. Częstotliwość tonu podstawowego b1 wynosi
a) 447,57 Hz.
b) 448,20 Hz.
c) 466,16 Hz.
d) 469,20 Hz.
23. KwintÄ™ zmniejszonÄ… mo\
na podzielić na
a) 6 najmniejszych interwałów.
b) 5 najmniejszych interwałów.
c) 7 najmniejszych interwałów.
d) 4 najmniejsze interwały.
24. Tunera chromatycznego u\
ywa siÄ™
a) zawsze.
b) w trudnych warunkach akustycznych.
c) nigdy.
d) tylko po nastrojeniu alikwotowym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Wykonywanie korekty i strojenie instrumentów muzycznych
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
21 a b c d
22 a b c d
23 a b c d
24 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
6. LITERATURA
1. Buchanan J.: A dorling Kindersley Book, Dorlihg Kindersley Limited, Great Britain 1991
2. Buchner A.: Encyklopedia Instrumentów Muzycznych. R.A.F. Scriba, Racibórz 1995
3. Drobner M.: Instrumentoznawstwo i Akustyka. Podręcznik dla średnich szkół
muzycznych, PWM
4. Habela J. SÅ‚owniczek Muzyczny. PWM 1977
5. Flesh C.: Sztuka gry skrzypcowej. PWM, Kraków 1964
6. Marcuse S.: Comprehensive Dictionary. Library of Congress 1964
7. Panufnik T.: Sztuka Lutnicza. Warszawa 1926
8. Panufnik T.: Technologia Lutnicza. Warszawa 1934
9. Prószyński S.: Świat mechanizmów grających. Wiedza Powszechna, Warszawa
10. Sachs C.: Real Lexikon der Musikinstrumente. Hildeshei 1962
11. Sikorski K.: Instrumentoznawstwo. PWM, A
ódz
1952
12. Wielka Encyklopedia Muzyczna PWM
13. http://pl.wikipedia.org/wiki/skrzypce; pobranie: 20.XI 07
14. http://pl.wikipedia.org/wiki/gitara; pobranie: 20.XI 07
15. http://pl.wikipedia.org/wiki/fortepian; pobranie: 20.XI 07
16. http://pl.wikipedia.org/wiki/flet poprzeczny; pobranie: 20.XI 07
17. http://pl.wikipedia.org/wiki/klarnet; pobranie: 20.XI 07
18. http://pl.wikipedia.org/wiki/saksofon; pobranie: 20.XI 07
19. http://pl.wikipedia.org/wiki/trÄ…bka; pobranie: 20.XI 07
20. http://pl.wikipedia.org/wiki/werbel; pobranie: 20.XI 07
21. http://www.blizinski.pl/gitara/Strojenie_gitary; pobranie: 20.XI 07
22. Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, 1998
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44