MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Joanna Miedzińska
Strojenie instrumentów muzycznych 311[01].Z2.04
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr Ireneusz Winiarski
mgr Emilia Walasek
Opracowanie redakcyjne:
mgr Joanna Miedzińska
Konsultacja:
dr in\
. Jacek Przepiórka
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[01].Z2.04
 Strojenie instrumentów muzycznych , zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu korektor i stroiciel instrumentów muzycznych.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Organizacja stanowiska pracy do wykonywania korekty i strojenia
7
instrumentów muzycznych
4.1.1. Materiał nauczania
7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 9
4.1.3. Ćwiczenia 9
4.1.4. Sprawdzian postępów 10
4.2. Stroje, intonacja i strojenie instrumentów muzycznych 11
4.2.1. Materiał nauczania 11
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 29
4.2.3. Ćwiczenia 29
4.2.4. Sprawdzian postępów 30
4.3. Kabiny stroicielskie i przyrządy do pomiarów wysokości dz
więków
31
4.3.1. Materiał nauczania 31
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 33
4.3.3. Ćwiczenia 33
4.3.4. Sprawdzian postępów 34
4.4. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy stosowane podczas
35
strojenia instrumentów muzycznych
4.4.1. Materiał nauczania 35
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 37
4.4.3. Ćwiczenia 37
4.4.4. Sprawdzian postępów 38
5. Sprawdzian osiągnięć 39
6. Literatura 44
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o strojeniu instrumentów
muzycznych. Umiejętność właściwego strojenia instrumentów muzycznych jest niezbędna
wszystkim instrumentalistom, których instrumenty wymagają strojenia przed grą. Dotyczy to
prawie wszystkich instrumentów za wyjątkiem fortepianu i organów. Strojeniem tych
instrumentów zajmują się wykwalifikowani stroiciele.
W poradniku znajdziesz:
- wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć ju\
ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
- cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
- materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,
- zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy ju\
opanowałeś określone treści,
- ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
- sprawdzian postępów,
- sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
- literaturę uzupełniającą.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
311[01].Z2
Korekta i strojenie instrumentów
muzycznych
311[01].Z2.01
Ocenianie jakości instrumentów
muzycznych
311[01].Z2.02
311[01].Z2.03
Regulacja mechanizmów instrumentów
Wykonywanie napraw, korekty
muzycznych
i konserwacji instrumentów
muzycznych
311[01].Z2.04
Strojenie instrumentów muzycznych
311[01].Z2.05
Posługiwanie się językiem obcym
zawodowym
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- posługiwać się narzędziami korektorskimi do regulacji mechanizmów instrumentów
muzycznych,
- posługiwać się narzędziami pomiarowymi przy strojeniu instrumentu,
- oceniać czystość stroju,
- rozró\
niać i klasyfikować instrumenty muzyczne na podstawie ich wyglądu,
- rozró\
niać części składowe instrumentów muzycznych,
- grać na instrumentach muzycznych,
- dobierać mierniki do pomiarów wielkości elektrycznych,
- organizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami ergonomii, bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz przepisami przeciwpo\
arowymi,
- korzystać z literatury specjalistycznej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,
- określić pojęcie i cel intonacji,
- ocenić intonację instrumentu,
- dobrać odpowiednie metody strojenia,
- posłu\
yć się urządzeniami do strojenia,
- posłu\
yć się specjalistycznymi narzędziami stroicielskimi,
- wykonać strojenie wstępne,
- wykonać strojenie wstępne instrumentów ró\
nymi metodami,
- sprawdzić i skorygować czystość stroju poszczególnych tonów oraz równość stroju
instrumentów,
- wykonać strojenie końcowe,
- zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy podczas strojenia instrumentów
muzycznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Organizacja stanowiska pracy do wykonywania korekty
i strojenia instrumentów muzycznych
4.1.1. Materiał nauczania
Charakterystyka stanowiska pracy
Stanowisko pracy jest najmniejszą, niepodzielną komórką organizacyjną
przedsiębiorstwa, w której odbywa się proces pracy, wyró\
niający się zarówno statystycznym
układem elementów, jak i dynamiką pracy ludzkiej, funkcjonowaniem maszyn i urządzeń oraz
oddziaływaniem czynników otoczenia.
Podstawowymi cechami stanowiska pracy sÄ…:
- wyposa\
enie stanowiska,
- metoda pracy,
- warunki pracy,
- układ zasilania,
- wykonawca,
- wyroby i usługi.
Wyposa\
enie stanowiska pracy
Istotnym elementem dostosowania stanowiska do wykonywanej pracy jest projektowanie
przestrzenne pod kÄ…tem wygody u\
ytkownika i funkcjonalności elementów. Umo\
liwia to
ustalenie wielkości przestrzeni pracy, odpowiednich rozmiarów powierzchni pracy i jej
wysokości, rozmiarów siedzisk i urządzeń oraz optymalne rozmieszczenie elementów,
urządzeń sygnalizacyjnych i sterowniczych.
Projektowanie stanowiska pracy wymaga podjęcia decyzji dotyczącej wyposa\
enia
stanowiska w odpowiednie urządzenia oraz ich odpowiedniego rozmieszczenia. Sposób
lokalizacji powinien zapewnić efektywne funkcjonowanie systemu człowiek  maszyna.
Przy rozmieszczeniu urządzeń stosuje się wiele zasad i kryteriów np. typ populacji
u\
ytkowników, komfort obsługi, bezpieczeństwo, estetykę i modę, bliskość urządzeń dla
ułatwienie obsługi, rozło\
enie pracy na odpowiednie kończyny i wymiary antropometryczne.
Metoda pracy
Ka\
da praca stanowi dla wykonujÄ…cego z
ródło obcią\
enia biologicznego, poniewa\

wpływa na zmiany czynnościowe w poszczególnych układach i w całym organizmie ludzkim.
ObciÄ…\
enia występujące podczas wykonywania pracy mo\
emy podzielić na:
- obciÄ…\
enia fizyczne, spowodowane pracą mięśniową,
- obciÄ…\
enia psychiczne, które są wynikiem zaanga\
owania procesów myślowych,
- nerwowe, wynikające z samej pracy lub psychicznych i materialnych warunków pracy.
WykonywanÄ… pracÄ™ mo\
emy zakwalifikować do:
- pracy fizycznej, gdy występuje przewaga elementów pracy mięśniowej,
- pracy umysłowej, gdy wy\
szy jest stopień zaanga\
owania w pracy kory i ośrodków
mózgowych ni\
mięśni.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Warunki pracy
Warunki pracy to ogół czynników występujących w organizacji, które związane są
z charakterem pracy i otoczeniem, w którym jest ona wykonywana. Swoim zakresem
obejmują one m.in.: lokalizację firmy, treść pracy, materialne środowisko pracy, czas pracy,
urządzenia socjalne. Inny pogląd na tą kwestię przedstawia teoria, na podstawie, której
warunki pracy obejmujÄ…:
a) higienę pracy (środki czystości, urządzenia sanitarne itp.),
b) eliminowanie warunków szkodliwych i ucią\
liwych dla zdrowia i \
ycia,
c) kształtowanie środowiska pracy,
d) zapobieganie wypadkom przy pracy, w tym środki ochrony, szkolenia itp.,
e) działalność bytową lub socjalno-bytową (dopłaty do obiadów, posiłki regeneracyjne itd.).
Układ zasilania
Człowiek, jako osoba obsługująca stanowisko pracy odbiera informacje od urządzeń,
podejmuje decyzje na podstawie odebranych informacji oraz wykonuje czynności sterowania
w celu wywołania zmian w funkcjonowaniu urządzenia.
Urządzenia pozwalają na odbiór informacji za pośrednictwem zmysłów: wzroku, słuchu,
dotyku, powonienia i smaku. Zrozumienie i przyswojenie informacji uzale\
nione jest od
mo\
liwości rozró\
niania dostarczonych sygnałów. Uzyskane informacje po przetworzeniu
w ośrodkowym układzie nerwowym słu\
ą do podjęcia decyzji.
Większość działań człowieka podczas pracy ma charakter zło\
ony i wymaga ciągłych
regulacji i ciągłego podejmowania odpowiednich decyzji:
a) sterowanie przez człowieka maszyną, uruchomieniu, regulowaniu biegu, zatrzymaniu
(dz
wignie, korby, przyciski, itp.),
b) manipulowaniu przedmiotem obróbki (np. przemieszczaniu materiału lub przedmiotu),
c) komunikowaniu się z innymi pracownikami za pomocą słów i gestów.
Wykonawca
RozpatrujÄ…c stanowisko pracy nale\
y brać pod uwagę, \
e mamy do czynienia
z człowiekiem wykonującym daną czynność oraz z jego mo\
liwościami, umiejętnościami,
wykształceniem, wiedzą, cechami fizycznymi oraz osobowością, temperamentem,
doświadczeniem, stosunkiem do pracy i motywacją.
Dla danego środowiska pracy i sytuacji w nim zachodzących, pracownik musi posłu\
yć
się kompetencjami, potrzebuje ściśle określonych umiejętności, cech i wiedzy.
Na ka\
dym stanowisku pracy inne sÄ… warunki pracy, inne priorytety i specyfika danego
stanowiska, sposoby działania oraz okoliczności zdobywania nowych umiejętności, będących
podstawÄ… dalszego doskonalenia.
Wyroby i usługi
Na ka\
dym stanowisku pracy wytwarzane są wyroby i usługi. Ich produkcja uzale\
niona
jest od człowieka wykonującego daną czynność, jak i jego kompetencji, umiejętności
i doświadczenia wymaganego na danym stanowisku pracy. Na proces wytwarzania mają
równie\
wpływ maszyny i urządzenia za pomocą, których pracownik odbiera informacje i na
ich podstawie podejmuje decyzje.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Organizacja stanowiska pracy
Właściwa organizacja stanowiska, pracy powinna być przeprowadzona zgodnie
z zasadami ergonomii oraz obowiązującymi przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy. Ma
zapewnić pracownikowi łatwe i bezpieczne wykonywanie pracy oraz ograniczyć niepotrzebny
wysiłek Stanowi ochronę pracownika przed obra\
eniami i szkodliwymi wpływami
występującymi w przemyśle drzewnym i metalurgicznym.
Miejsca obsługi maszyn oraz same maszyny powinny być dobrze oświetlone.
W miejscach zaciemnionych mo\
na składować materiały, wyroby i odpady.
Na stanowiskach ręcznej obróbki stolarskiej powinny znajdować się stoły warsztatowe
z blatem na wysokości około 85 cm, a w szafkach lub na tablicach ściennych na stanowisku
pracy powinny być odpowiednie miejsca przeznaczone na narzędzia.
Na stanowiskach obróbki maszynowej równie\
powinno być przewidziane miejsce na
szablony, wyposa\
enie pomocnicze i narzędzia obsługowe. Dobrym sposobem na
jednoznaczne oznaczenie narzędzi jest pomalowanie tablicy i narzędzi przypisanych do
ka\
dego ze stanowisk inną barwą. Przy obróbce długich przedmiotów (ponad 1,5 długości
stołu obrabiarki) nale\
y przed i za obrabiarką instalować przedłu\
enia stołu lub podpory
rolkowe. Ich wysokość powinna być taka sama jak stołu.
Miejsca przeznaczone na materiał do obróbki oraz wyroby powinny znajdować się po tej
samej stronie obrabiarki, co obsługujący ją pracownik.
Materiał przeznaczony do obróbki powinien być uło\
ony zgodnie z kierunkiem posuwu,
najlepiej na wysokości zbli\
onej do powierzchni roboczej stołu obrabiarki. Nie wolno układać
materiału na obrabiarce.
Wysokość stosów materiałów lub gotowych wyrobów, mierzona od podłogi na
stanowisku pracy nie powinna przekraczać 170 cm.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie parametry charakteryzujÄ… stanowisko pracy?
2. Jak powinno być wyposa\
one stanowisko pracy?
3. Jakie sÄ… obciÄ…\
enia organizmu wynikajÄ…ce z wykonywania pracy?
4. Jak definiujemy warunki pracy?
5. Jakie działania człowieka rozró\
niamy w trakcie wykonywania pracy?
6. Jakie sÄ… zasady organizacji stanowiska pracy?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zorganizuj stanowisko pracy do wykonania korekty instrumentów strunowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami organizacji stanowiska pracy ręcznej obróbki stolarskiej,
2) wyliczyć pisemnie elementy, z których składają się instrumenty strunowe,
3) wskazać elementy instrumentów strunowych, podlegające korekcie przy zastosowaniu
ręcznej obróbki stolarskiej,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
4) wyjaśnić zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, obowiązujące na stanowisku ręcznej
obróbki stolarskiej,
5) zanotować wyniki w arkuszu,
6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 karta ćwiczeń,
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Wyszukaj w dostępnych Ci z
ródłach i wypisz znaczenia pojęć: wykonawca, wyrób,
usługa.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami organizacji stanowiska pracy i podaną charakterystyką pojęć,
2) wyjaśnić, w jakim stopniu człowiek wpływa na proces wytwarzania wyrobów i usług,
3) określić, jakie warunki (oprócz człowieka) wpływają na proces wytwarzania oraz jakość
wyrobów i usług,
4) zanotować wnioski w arkuszu,
5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- karta ćwiczeń,
- przybory do pisania,
- stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,
- literatura z rozdziału 6.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcia: wyroby i usługi?
1
1

2) wymienić obcią\
enia organizmu występujące w trakcie pracy?
1
1

3) zastosować w praktyce zasady organizacji stanowiska pracy?
1
1

4) wymienić warunki pracy?
1
1

5) wyjaśnić, co nazywamy stanowiskiem pracy?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
4.2. Stroje, intonacja i strojenie instrumentów muzycznych
4.2.1. Materiał nauczania
Pojęcia podstawowe, obliczanie częstotliwości tonów i dudnień
Strojenie instrumentów  to zespół czynności mający na celu przygotowanie
instrumentu do gry. Strojenie, czyli uzyskanie właściwej wysokości dz
więku oraz intonacja,
czyli nadanie odpowiedniego brzmienia, to procesy długotrwałe i wymagające doskonałego
i wypoczętego ucha stroiciela.
Strojenie instrumentów polega na takim ustawieniu ich parametrów, \
e po zagraniu
określonego dz
więku będzie on miał wysokość zgodną z wysokością wzorca. Oznacza to,
przy graniu określonej nuty wydobyty dz
więk będzie miał ten sam ton podstawowy, co
wzorzec. Wynika z tego, i\
prawidłowo nastrojony instrument wydaje dz
więki (a wpływ na to
ma tak\
e wykonawca), których tony podstawowe mają ściśle określone częstotliwości.
Podstawową wysokością przy strojeniu wszystkich instrumentów jest dz
więk a1lub b1.
Strojenie odbywa siÄ™ poprzez regulowanie pewnych fizycznych cech budowy celem
umo\
liwienia wydobycia z nich dz
więków o ściśle określonej wysokości, zgodnej
z obowiÄ…zujÄ…cym strojem. I tak:
- w aerofonach strojenie instrumentu odbywa się przez nieznaczne wydłu\
enie lub
skrócenie rury (strój podstawowy ustala producent), mające na celu dostrojenie do
pozostałych instrumentów w zespole,
- w chordofonach klawiszowych (np. pianino, fortepian) strojenie instrumentu
przeprowadza co pewien czas stroiciel, regulując napięcie strun za pomocą specjalnego
klucza,
- pozostałe typy chordofonów stroją wykonawcy, poprzez napinanie strun za pomocą
kołków (np. w skrzypcach, mandolinie itp.) lub klucza (np. w harfie),
- instrumenty z grupy idiofonów (perkusyjnych samobrzmiących)  strojone są na stałe
przez producenta (o ich stroju decyduje wielkość masy elementu drgającego),
- niektóre membranofony (np. bębny, kotły)  stroi się przez napinanie lub zwalnianie
membrany.
Intonacja instrumentów muzycznych
Intonacja, to wydobycie dz
więku właściwe bądz
niewłaściwe pod względem wysokości.
Ze względu na to kryterium, wyró\
niamy:
- intonacjÄ™ czystÄ…,
- intonacjÄ™ chwiejnÄ…,
- intonację fałszywą.
Trzy wy\
ej wymienione rodzaje intonacji, mo\
na rozpoznać, biorąc pod uwagę stopień
precyzji określenia wysokości w intonowanym dz
więku. Precyzja ta zale\
y od:
- sprawności posługiwania się instrumentem,
- czułości słuchu na zmiany wysokości dz
więku,
- od szczególnych strefowych właściwości słuchu muzycznego, tolerującego w pewnych
przypadkach znaczne odchylenia intonacji.
Problem czystości intonacji wyłania się przy grze na instrumentach o intonacji
swobodnej, z których muzyk mo\
e wydobyć dz
więki o dowolnej wysokości, a nie jak
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
w przypadku fortepianu jedynie dz
więki o wysokości ustalonej uprzednio przez stroiciela. Do
grupy tej nale\
ą instrumenty smyczkowe, puzon, a przede wszystkim głos ludzki. Pokrewną
grupę stanowi większość instrumentów dętych, w których wykonawca, drogą odpowiedniego
zadęcia mo\
e regulować w pewnych granicach intonację dz
więków.
Przeciwieństwem czystej (prawidłowej) intonacji jest:
 detonowanie  wydobycie dz
więku poni\
ej wymaganej wysokości,
 dystonowanie  wydobycie dz
więku powy\
ej wymaganej wysokości.
Systemy dz
więkowe
System dz
więkowy, to sposób organizacji materiału dz
więkowego. Z jednej strony jest to
ustalenie, które częstotliwości są u\
ywane jako dz
więki i przyporządkowanie im
odpowiednich nazw, a z drugiej  określenie między innymi zasad tworzenia współbrzmień
oraz przebiegów melodycznych i metrorytmicznych.
Ze względu na kryterium tonalności wyró\
nia dwa typy systemów dz
więkowych:
 tonalne  porządkują materiał dz
więkowy w ten sposób, \
e jedne dz
więki są zale\
ne od
innych na zasadzie swoistej hierarchii. System tonalny zakłada istnienie centrum
tonalnego, czyli dz
więku, do którego dą\
Ä… wszystkie inne. Ka\
dy system tonalny jest
tak\
e systemem funkcyjnym, gdy\
dz
więki spełniają w nim określone funkcje
(np. funkcjÄ™ centrum tonalnego). Najbardziej rozpowszechnionym systemem tonalnym
w muzyce europejskiej jest system dur  moll,
 atonalne  odrzucają konieczność uporządkowania materiału dz
więkowego, co
w konsekwencji przynosi odrzucenie teorii uprzywilejowania pewnych dz
więków jako
mocnych punktów (np. tonika, dominanta).
Temperacja to pojęcie ściśle związane z materiałem dz
więkowym, które mo\
emy
tłumaczyć jako:
 sposób na strojenie dających się nastroić instrumentów (przede wszystkim klawiszowych,
takich jak organy, klawesyn, klawikord, fortepian),
 podział oktawy na mniej czy bardziej równe (równomierne) półtony.
Temperacja nierównomierna
Dawne stroje (np. naturalny, średniotonowy), w odró\
nieniu od stroju równomiernie
temperowanego, charakteryzowały się brakiem mo\
liwości swobodnej transpozycji utworu
bez przestrajania instrumentu. Wielość tych strojów wynika z prawa fizyki. Pierwszy wyjaśnił
je Pitagoras. Przedstawił on następującą tezę: jeśli nastroimy jakiś dz
więk i jego
odpowiedniki od dz
więku wyjściowego w 7 oktawach i dla porównania ten sam dz
więk i jego
odpowiedniki nastroimy w 12 kwintach, to okazuje siÄ™, \
e finalny dz
więk uzyskany z kwint
jest wyraz
nie wy\
szy od tego z oktaw. Powstała w ten sposób ró\
nica musi być skorygowana
( komat pitagorejski ). Temperacja nierównomierna, korygowała tylko część interwałów.
Temperacja równomierna
Temperacja ta została opracowana w XVIII w. i zakładała zmniejszenie wszystkich 12
kwint okręgu kwintowego o tę samą wielkość, wynoszącą 1/12 komatu pitagorejskiego. W ten
sposób okrąg kwint zamykał się w obrębie czystych oktaw i nastąpiło zrównanie wysokości
dz
więków enharmonicznych. Przyjęcie temperacji równomiernej wywarło bardzo pozytywny
wpływ na rozwój praktyki muzycznej, poniewa\
umo\
liwiło łatwe strojenie instrumentów,
modulacje i grÄ™ we wszystkich tonacjach.
W XIX wieku, nowy strój (czyli temperacja równomierna), wyparł wszystkie inne, wcześniej
stosowane.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
 Dla współczesnego  ucha , wychowywanego na braku słuchowej alternatywy, brzmienie
tonacji stroju równomiernego jest czyste, lecz nale\
y pamiętać, i\
przez dawnych muzyków,
znających wiele systemów, było uwa\
ane ono za ostre i brzydkie. Oprócz tego, w nowym
stroju są niedostępne wcześniejsze efekty zastosowania pewnego rodzaju chromatyzmów
i układów harmonijnych, które są o wiele bardziej sugestywne przy zastosowaniu starszych
systemów temperacji.
Równomierna temperacja umo\
liwia komponowanie nawet w tonacjach le\
Ä…cych daleko
na kole kwintowym, które dzięki temperacji nie brzmią - przynajmniej, dla współczesnego
ucha  fałszywie. Niekiedy mo\
na się spotkać z twierdzeniem, i\
stworzenie temperacji
równomiernej wykorzystał Jan Sebastian Bach, tworząc zbiór Das Wohltemperierte Klavier
(Dobrze temperowany klawesyn: dwutomowy zbiór dwóch cykli po 24 preludia i fugi (BWV
846 893) na instrument klawiszowy, z których ka\
da para kompozycji jest w innej tonacji
w pochodzie chromatycznym, od C-dur do h-moll). Lecz słowo  Wohltemperierte naprawdę
tłumaczy się jako właściwie nastrojony (temperowany) i nie zawiera samo w sobie sugestii
o równomierności u\
ytego stroju.
Współczesny stan badań wskazuje na to, i\
Bach rzeczywiście potrzebował
uniwersalnego stroju o szerokich mo\
liwościach, lecz najprawdopodobniej chodziło mu
o jeden z póz
niejszych sposobów nierównomiernej temperacji, określanych zwykle
wg nazwiska osoby, która go rozpracowała, np. Kirnberger III, Neuchardt III, Rameau itd.
W tych strojach mo\
na było grać we wszystkich tonacjach, lecz, poprzez indywidualny
sposób na rozprowadzenia komatu (komat pitagorejski,  wilcza kwinta ), ka\
da tonacja
brzmiała nieco inaczej. Temu prawdopodobnie i miało słu\
yć dzieło, eksponujące wszystkie
24 tonacje i pokazujÄ…ce ka\
dą z tych tonacji w sposób niezwykle indywidualny, niemal\
e
kolorystyczny. Miałoby to mniejsze znaczenie, gdyby ka\
da tonacja z definicji miałaby
brzmieć tak samo, zaś jedyna ró\
nica polegałaby na przeciwstawieniu sobie dur-moll. Muzyk
i teoretyk Johann Philip Kirnberger, jeden z ulubionych uczniów Bacha, oświadczył ju\
po
śmierci mistrza, i\
swój system strojenia (wspomniany trzeci system Kirnbergera) oparł na
praktyce Bacha, który u\
ywał go podczas strojenia sobie klawesynu, co, jak wiadomo, zawsze
czynił własnoręcznie. Ten system jednak nie jest strojem temperowanym równomiernie.
Aktualnie niemal na całym świecie obowiązuje strój równomiernie temperowany.
W stroju tym ustalono, \
e podstawowa częstotliwość tonu, do którego strojone są instrumenty
muzyczne odpowiada dz
więkowi a1 (czytaj  a razkreślne ) i wynosi 440 Hz. Jeszcze
w początkach XX wieku stosowano strój o częstotliwości a1 równej 435 Hz.
Oczywiście ka\
dy instrument ma  swój sposób wydobywania tego dz
więku. Jednak
w ka\
dym przypadku obowiązuje opisana reguła  ton podstawowy wydobywanego dz
więku
musi mieć dokładnie określoną wysokość.
Obliczanie częstotliwości tonu podstawowego dowolnego dz
więku
 podstawową częstotliwością, do której stroi się wszystkie instrumenty jest częstotliwość
dz
więku a1 (a razkreślne) wynosi ona 440 Hz,
 zmiana o jedną oktawę odpowiada przyrostowi (lub zmniejszeniu) częstotliwości drgań
akustycznych o czynnik 2  czyli skoro a1 ma 440 Hz, to a2 ma 880 Hz, a3  1760 Hz itd.,
 częstotliwość drgań akustycznych dla dowolnego dz
więku mo\
na obliczyć znajdując
iloraz częstotliwości dla pojedynczego półtonu. Poniewa\
półtonów w oktawie jest 12, to
dwunastokrotne pomno\
enie przez ów iloraz musi dać 2 (tak jak dla oktawy). Stąd
wynika, \
e półtonowy interwał odpowiada ilorazowi częstotliwości równemu
pierwiastkowi 12-ego stopnia z 2.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
f
póltonu_wy\
ej
12
= 2
f
Wartość ta wynosi ok. 1,059463 (Oczywiście: 1,05946312 = 2> czyli sekunda mała).
Przykład obliczeniowy:
Oblicz częstotliwość tonu podstawowego dla dz
więku c2.
RozwiÄ…zanie:
dz
więk a1 od dz
więku c2 dzielą 3 półtony (a-b, b-h, h-c).
Dlatego:
3 1
3
12 4
fc = fa Å"( 2) = fa Å" 212 = fa Å" 24 = fa Å" 2 H" 440Å"1,8920 H" 523,25
2 1 1 1 1
fc2, fa1  częstotliwość tonu podstawowego dla dz
więków c2 i a1 [Hz]
Odpowiedz
: częstotliwość tonu podstawowego dla dz
więku c2 wynosi 523,25 Hz.
Dudnienia w stroju równomiernie temperowanym
Aby wyjaśnić zjawisko dudnienia w stroju równomiernie temperowanym, nale\
y zacząć
od przedstawienia dz
więku jako fali. Tematyka ta, dokładnie omówiona jest w części
poradnika dotyczącej zjawisk akustycznych, dlatego w tym miejscu, z konieczności,
zagadnienie to zostaje przedstawione w formie skróconej.
Fala to zaburzenie, które się rozprzestrzenia w ośrodku lub przestrzeni. Fale przenoszą
energiÄ™ z jednego miejsca do drugiego bez transportu jakiejkolwiek materii.
Wszystkie fale wykazują następujące własności:
 prostoliniowe rozchodzenie się fali w ośrodkach jednorodnych,
 odbicie  na granicy ośrodków fale zmieniają kierunek bez zmiany ośrodka,
 załamanie  na granicy ośrodków fala przechodząc do ośrodka, w którym porusza się
z inna prędkością, zmienia kierunek swego biegu.
Rozchodzące fale nakładają się na siebie w wyniku czego powstają zjawiska:
 dyfrakcji, czyli zdolności do omijania przeszkód mniejszych ni\
długość fali, oraz
powstawania pasków dyfrakcyjnych w szczelinie albo wąskiej przeszkodzie,
 interferencji, czyli nakładania się fal z ró\
nych z
ródeł, co mo\
e doprowadzić do
wzmocnienia lub wygaszenia fal,
 dudnienia.
Dudnienie  to, okresowe zmiany amplitudy drgania powstałego ze zło\
enia dwóch
drgań o zbli\
onych częstotliwościach. Dudnienia obserwuje się dla wszystkich rodzajów
drgań, w tym tak\
e tych wywołanych falami.
Przykłady dudnień:
 dudniÄ…cy dz
więk powstający ze zło\
enia dwóch dz
więków z
le zestrojonych instrumentów
muzycznych,
 dz
więk (drgania) powstający ze zło\
enia dz
więku odbieranego bezpośrednio i odbitego
od poruszajÄ…cej siÄ™ powierzchni odbijajÄ…cej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Obliczanie dudnień w stroju równomiernie temperowanym
W przypadku zło\
enia dwóch drgań harmonicznych o jednakowych amplitudach efekt
dudnienia mo\
na przedstawić w formie matematycznej.
Dla przypadku dwóch drgaÅ„ o jednakowych amplitudach i czÄ™stoÅ›ciach É1,É2 przebieg drgaÅ„
opisany jest funkcjami:
Przyjmuje siÄ™ oznaczenia:
Powstające w wyniku zło\
enia drganie mo\
na traktować jako drganie częstość równej
średniej arytmetycznej częstości drgań składowych oraz powoli zmiennej amplitudzie,
z częstością równą połowie ró\
nicy częstości drgań składowych. Co mo\
na ująć
matematycznie:
Efektem fizycznym takiego sumowania jest to, \
e drgania zachowują swój
szybkooscylujący charakter (tu: funkcja sinus), zachodzi jednocześnie powolna zmiana
amplitudy (tu: funkcja cosinus) sygnału, co dla dz
więku powoduje słyszalną zmianę głośności
w czasie. [http://pl.wikipedia.org/wiki/Dudnienie]
Efekt dudnień jest wykorzystywany do strojenia instrumentów muzycznych. Dzieje się
tak, dlatego, \
e im dwie częstotliwości są sobie bli\
sze  tym dudnienie jest wyraz
niejsze.
Znika ono, dopiero przy idealnym dobraniu częstotliwości.
Właściwe strojenie instrumentów jest ściśle związane z ich budową. Poni\
ej,
zamieszczone zostały opisy budowy przedstawicieli poszczególnych grup instrumentów
i zasady i sposoby ich strojenia. Dokładne opisy budowy instrumentów zostały przedstawione
w jednostce modułowej  Charakteryzowanie instrumentów muzycznych .
Technika strojenia instrumentów muzycznych
Strojenie a temperatura otoczenia
Instrument, przed przystąpieniem do strojenia, powinien mieć temperaturę
pomieszczenia, w jakim będzie u\
ywany. W przeciwnym razie struny przystosowujÄ…c swojÄ…
temperaturę do temperatury powietrza, będą zmieniały siłę naciągu, a co za tym idzie
i intonację. To samo dotyczy metalowych elementów instrumentów dętych drewnianych oraz
całych instrumentów blaszanych. Dzieje się tak, poniewa\
metal ma du\
y współczynnik
rozszerzalności i kurczliwości. Nale\
y pamiętać, \
e metal zimny jest skurczony, a więc
bardziej napięty, a co za tym idzie, daje dz
więk wy\
szy. Metal cieplejszy jest rozszerzony,
mniej naciągnięty, a więc daje dz
więk ni\
szy. Trzeba to wszystko mieć na uwadze
szczególnie w zimie. Strojenie z poprawką na ,,dojście do właściwej temperatury nie zdaje
egzaminu, poniewa\
elementy w ró\
nym stopniu reagujÄ… na zmiany.
Nale\
y uwa\
ać równie\
, aby na instrument podczas gry nie padały promienie słoneczne.
Przy grze w mocnych światłach reflektorów, przed graniem nale\
y ogrzać instrument,
zostawiając go na kilka minut w światłach. Trzeba równie\
uwa\
ać, aby zmiany temperatury
nie były dla instrumentu zbyt gwałtowne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Instrumenty smyczkowe
Do grupy współczesnych instrumentów smyczkowych zaliczamy skrzypce, altówkę,
wiolonczelę i kontrabas. Ogólna budowa wszystkich tych instrumentów (za wyjątkiem
kontrabasu) jest taka sama; ró\
niÄ… siÄ™ od siebie jedynie wymiarami, a konstrukcja oparta jest
na tej samej skali.
Pudło rezonansowe składa się z dwóch lekko wypukłych płyt, wierzchnia często
wykonana z drzewa świerkowego, dolna z drzewa jaworowego. Płyty łączą ze sobą boczki,
równie\
z drzewa jaworowego. Płyty mają boczne wycięcia w kształcie litery C. Na górnej
płycie umieszczone są otwory rezonansowe w kształcie litery f, zwane równie\
efami.
Rys. 1. Skrzypce [13]
Górna płyta wzmocniona jest belką przebiegającą pod struną G w skrzypcach, a pod
skrajną, najgrubszą struną w pozostałych instrumentach tej grupy. Od wewnątrz płytę górną
i dolną rozpiera drewniany kołeczek zwany duszą (przenosi drgania z płyty górnej na dolną).
Do pudła rezonansowego przymocowana jest szyjka, na niej znajduje się gryf (bezprogowa
podstrunnica), a całość kończy komora kołkowa z główką zwykle w charakterystycznym
kształcie ślimaka. Cztery struny, podparte na podstawku (zwanym te\
mostkiem), napinane sÄ…
za pomocą kołków umieszczonych w komorze kołkowej. Skrzypkowie, altowioliści
i wiolonczeliści bardzo często w otwory zaczepienia strun (w strunniku) zakładają jednak
mikrostroiki (mechanizm słu\
ący do dokładnego dostrajania). W kontrabasach strojenie
odbywa się przy pomocy kołków w komorze kołkowej, które są poruszane za pomocą
mechanizmu zębatego. Dzięki temu napinanie strun jest o wiele bardziej precyzyjne. Poza tym
w kontrabasach występują tak wielkie naprę\
enia strun, \
e naciÄ…g taki jak w mniejszych
instrumentach nie sprawdziłby się w ogóle. Poza tym mechanizm zębaty zapewnia tak\
e
zabezpieczenie przed nieoczekiwanym przekręceniem się kołka. Strunnik zaczepiony jest
zazwyczaj plastikowÄ… \
yłką (w wiolonczelach i kontrabasach drutem) do guzika
umieszczonego w dolnej części pudła rezonansowego.
Struny skrzypiec, altówki wiolonczeli i kontrabasu, niegdyś wykonywane
z preparowanych jelit zwierzęcych, dziś niemal wyłącznie wykonywane są z metalu (ró\
ne
stopy, gdy\
ma to wpływ na brzmienie instrumentów). Struny do drgań pobudzane są za
pomocÄ… smyczka.
Smyczek to drewniany, sprÄ™\
ysty pręt, najlepiej z drewna fernambukowego, na który
naciąga się włosie (najlepiej naturalne, przygotowane z końskiego ogona). Z jednej strony
włosie jest umieszczone w główce smyczka (szpic), a u dołu  w \
abce (zwykle drewniana,
ale mo\
e być te\
plastikowa czy z kości słoniowej). Na końcu \
abki znajduje się śrubka
słu\
ąca do odpowiedniego naciągnięcia włosia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Instrumenty smyczkowe posiadajÄ… cztery struny strojone w naturalnych kwintach
(w kontrabasie w kwartach) do następujących dz
więków:
Skrzypce  (poczÄ…wszy od najni\
ej strojonej)  g (196 Hz), dÄ… (293,7 Hz), aÄ… (440 Hz),
e² (659,3Hz) i obejmuje zakres dz
więków od g do e4.
Altówka  (począwszy od najni\
ej strojonej)  c (132,8 Hz), g (198 Hz), d1 (295,7 Hz),
a1 (442 Hz) i obejmuje zakres dz
więków od c do ał. Notacja zazwyczaj w kluczu altowym
nale\
Ä…cym do grupy kluczy C.
Wiolonczela  (poczÄ…wszy od najni\
ej strojonej) - C (65.4Hz), G (98Hz), d (146,8Hz),
a (220Hz), i obejmuje zakres dz
wiÄ™ków od C do a².
Kontrabas  (poczÄ…wszy od najni\
ej strojonej): E1 (41,2 Hz), A1 (55 Hz), D (73,4 Hz),
G (98 Hz) i obejmuje zakres dz
więków od E1 (w kontrabasach orkiestrowych, 5-strunowych
C1 (32,7 Hz), a w niektórych odmianach niemieckich H2 (30,86 Hz)) do g1 w typowym
wykorzystaniu, jednak w niektórych utworach solowych z wykorzystaniem fla\
oletów przy
podstawku sięga się prawdziwego kresu skalowego kontrabasu uzyskując w ten sposób nawet
dz
wiÄ™ki o wysokoÅ›ciach przekraczajÄ…cych g² (g dwukreÅ›lne w brzmieniu) siÄ™gajÄ…c nawet gÅ‚.
Kontrabas transponuje oktawę w dół.
Strojenie instrumentów smyczkowych odbywa się dwuetapowo.
Strojenie wstępne polega na porównaniu wysokości dz
więku aą (wydobytego
z instrumentu) z wzorcem, granym na fortepianie lub innym instrumencie (w orkiestrze
symfonicznej jest to obój). Wzorzec wysokości dz
więku mo\
e być równie\
generowany za
pomocą kamertonu lub tunera elektronicznego. Celem strojenia wstępnego jest nastrojenie
jednej struny.
Strojenie końcowe. Po dopasowaniu wysokości dz
więku aą nale\
y zestroić ze sobą
pozostałe struny tak \
eby brzmiały kwinty czyste przy jednoczesnym graniu na dwóch
strunach. Nie nale\
y stroić ka\
dej struny z osobna, np. porównując dz
więki do tunera lub do
wysokości dz
więków granych na fortepianie, poniewa\
naciÄ…ganie jednej struny zawsze
zmienia wysokość sąsiednich.
Tuner mo\
na wykorzystać w przypadku, kiedy struny są poluzowane i trzeba je
doprowadzić do odpowiedniego napięcia wstępnego. Właściwe strojenie dokonuje się przy
wykorzystaniu słuchu muzycznego.
Strojąc kontrabas, z uwagi na niskie brzmienie poszczególnych strun, wykorzystuje się
fla\
olety przy strojeniu zarówno wstępnym jak i końcowym. Dz
więk aą odpowiada
fla\
oletowi nad dz
więkiem A na strunie D kontrabasu. Strojenie końcowe polega na
porównaniu tego dz
więku z fla\
oletem nad dz
więkiem o kwintę czystą ni\
ej. Brzmi wtedy
pryma czysta, a więc ten sam dz
więk. Strój mo\
na skorygować stosując strojenie kwartami
równie\
u\
ywajÄ…c fla\
oletów nad dz
więkami o kwintę czystą wy\
ej ni\
brzmienie
niedociśniętej struny, lub o oktawę wy\
ej.
Instrumenty strunowe szarpane
Jest to grupa instrumentów muzycznych, do której nale\
Ä… m.in.: gitara, lutnia, cytra,
banjo, w której z
ródłem dz
więku jest szarpnięta struna. Z uwagi na największą popularność
gitary w tej grupie, przedmiot rozwa\
ań zostanie skupiony na tym właśnie instrumencie.
Gitara  instrument muzyczny z grupy strunowych szarpanych z pudłem rezonansowym,
gryfem i progami na podstrunnicy. Gitara ma specyficzną budowę pudła rezonansowego,
które ma płaski spód oraz zaokrąglone wcięcia boczne dzielące korpus instrumentu na część
górną wę\
szÄ… i dolnÄ… szerszÄ…. Na gitarze gra siÄ™ palcami (opuszkami i paznokciami albo
samymi opuszkami) lub kostką (plektronem). Kostka jest przeznaczona głównie do gry na
gitarze z metalowymi strunami (akustycznej, elektrycznej). Istnieją równie\
tzw.  pazurki
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
zrobione z metalu, które nakłada się na palce. Mo\
liwe jest granie jednocześnie kostką
i palcami, jest to technika hybrydowa.
Gitara transponuje o oktawę w dół, tzn. wszystkie dz
więki zapisane w nutach brzmią na
gitarze oktawÄ™ ni\
ej (np. najni\
sza struna to E wielkie, zapis nutowy  w kluczu wiolinowym
jako e).
Rys. 2 Gitara [14]
Dawniej struny gitar wykonywane były z preparowanych zwierzęcych jelit, współcześnie
u\
ywane sÄ… struny nylonowe i stalowe.
Podstawowa odmiana gitary posiada sześć strun. Istnieją tak\
e gitary dwunastostrunowe,
w których ka\
da struna jest zdwojona. W takim instrumencie dwie najwy\
sze struny strojone
są unisono, a pozostałe w interwale oktawy.
W rosyjskiej i meksykańskiej muzyce ludowej występują tak\
e gitary siedmiostrunowe.
Spotykana jest równie\
gitara ośmiostrunowa  konstruowane są tak\
e gitary 10-strunowe.
Ró\
nica między taką gitarą a gitarą tradycyjną sześciostrunową polega na dodaniu czterech
strun basowych. Wprowadzenie dodatkowych strun ma na celu miedzy innymi wierniejsze
wykonywanie muzyki renesansu i baroku na gitarze. Wiele utworów lutniowych z tamtego
czasu wymaga większej skali ni\
pozwala na to zwykła gitara. Wykonanie takich utworów na
gitarze 6-strunowej jest mo\
liwe jedynie dzięki transkrypcji.
Same struny gitary wydajÄ… bardzo cichy dz
więk. śeby uzyskać wystarczającą głośność,
wibracje są wzmacniane mechanicznie pudłem rezonansowym lub elektronicznie. Stąd
główny podział gitar na akustyczne i elektryczne:
 w gitarach akustycznych drgania strun są przenoszone przez mostek do płyty wierzchniej.
PÅ‚yta ta, zazwyczaj wykonana ze sprÄ™\
ystego drewna (np. świerk), wprawia w drgania
powietrze produkujÄ…c dz
więk,
 w gitarach elektrycznych przetworniki zamieniają drgania strun na sygnał elektryczny,
który jest póz
niej wzmacniany przez wzmacniacz i emitowany przez głośniki.
Rodzaje gitar: akustyczna, elektroakustyczna, elektryczna, basowa.
Najbardziej rozpowszechniony strój gitarowy to tak zwany strój klasyczny  EADGHE.
Gitarzyści często jednak przestrajają instrument w celu uzyskania specyficznego brzmienia,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
na przykład muzycy wykonujący folk irlandzki często stosują strój DADGAD. Spotykane są
równie\
inne kombinacje dz
więków, do których nastrojone są struny (na przykład Dropped D,
Dropped C), wykorzystywane głównie w muzyce jazzowej i rozrywkowej.
Strojenie gitar klasycznych odbywa siÄ™ dwuetapowo, podobnie jak w przypadku
instrumentów smyczkowych.
Strojenie wstępne polega na dostrojeniu jednej struny do dz
więku podstawowego (aą).
Strojenie końcowe polega na dostrojeniu pozostałych strun. Do strojenia wykorzystuje się
często fla\
olety. Zmianę wysokości niedociśniętych strun dokonuje się za pomocą kołków
w komorze kołkowej, które zbudowane są w oparciu o mechanizm zębaty.
Strojenie gitar elektrycznych, z uwagi na brak pudła rezonansowego i bardzo małą
głośność dz
więków wydobywanych bez wzmacniacza, odbywa się przy u\
yciu tunera
elektrycznego. Sygnał do tunera dostarczany jest przy u\
yciu kabla sygnałowego typu jack 
jack.
Bardzo dokładny opis strojenia gitary mo\
na znalez
ć w Internecie pod adresem:
http://www.blizinski.pl/gitara/Strojenie_gitary
Fortepian
Fortepian to klawiszowy, młoteczkowy, strunowy instrument muzyczny.
W fortepianie struny rozpięte na stalowej ramie uderzane są młoteczkami obciągniętymi
filcem. Naciśnięcie klawisza powoduje uderzenie młoteczka w strunę, przenosząc
jednocześnie dynamikę uderzenia w klawisz. Natychmiast po pobudzeniu struny młoteczek
odbija siÄ™ od niej i, w zale\
ności od siły uderzenia, zatrzymuje się wy\
ej lub ni\
ej. Pozwala to
na szybkÄ… repetycjÄ™, czyli powtarzanie kilka razy tego samego dz
więku w szybkim tempie.
Po zwolnieniu nacisku na klawisz do struny przyciskany jest na tłumik wyciszający jej
drgania. W ten, dość skomplikowany, sposób mechanizm fortepianu realizuje podstawową
cechę tego instrumentu odró\
niającą go od wcześniejszych instrumentów strunowych,
klawiszowych, które nie miały mo\
liwości kształtowania dynamiki dz
więku oraz czasu jego
trwania.
Rys. 3 Fortepian [15]
Strojenie fortepianu rozpoczynamy od zestrojenia tak zwanej temperatury. Temperatura
to zakres dz
więków od a do a1. Strojenie temperatury odbywa się systemem kwartowo-
kwintowym, przedstawionym poni\
ej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Rys. 4. Narzędzia do strojenia fortepianu: kamerton, klin do tłumienia strun, klucz stroicielski [15]
a  od kamertonu cis1  gis1  5 c czysta z w górę
a  a1  8 czysta w górę gis1  dis1  4 czysta w dół
a  d1  4 czysta w górę dis1  b  4 czysta w dół
a  e1  5 czysta w górę b  f1  5 czysta w górę
e1  h  4 czysta w dół f1  c1  4 czysta w dół
h  fis1  5 czysta w górę c1  g1  5 czysta w górę
fis1  cis1  4 czysta w dół
Ka\
da kwinta i kwarta musi posiadać odpowiednią ilość zdudnień; u\
ywajÄ…c systemu
równomiernie temperowanego, nie uzyskuje się przy tym idealnie czystych kwint i kwart.
ResztÄ™ dz
więków stroi się w oktawach od temperatury. U\
ywa się w tym celu narzędzi
przedstawionych na rysunku 4.
Fabrycznie nowy fortepian wymaga, co najmniej czterech strojeń w trakcie pierwszego
roku u\
ytkowania w celu ustabilizowania naciÄ…gu strun.
Typowe czynności korektorskie to: poziomowanie klawiszy, wywa\
anie klawiszy,
korekta mechanizmu młoteczkowego i tłumikowego, eliminacja niepo\
Ä…danych dz
więków
(stuki, szumy, przydz
więki), korekta twardości młoteczków.
Zdarte i twarde młoteczki powodują zrywanie strun, utratę kontroli nad tonem i trudności
w uzyskiwaniu miękkiej gry. W przypadku starych fortepianów, dz
więk mo\
na wyraz
nie
poprawić poprzez wymianę strun. Stare, skorodowane struny są osłabione pod względem
mechanicznym, a dz
więk przez nie wydawany jest ni\
szej jakości.
Właściwie ustawione młoteczki oraz prawidłowo wywa\
one klawisze pozwalajÄ…
pianiście na swobodną grę oraz wykorzystanie pełnego zakresu ekspresji muzycznej,
mo\
liwej do uzyskania na fortepianie.
Fortepiany nale\
y stroić, co najmniej raz w roku. Optymalnie strojenie wykonuje się dwa
razy, jesienią i wiosną, kiedy temperatura i wilgotność przyjmują wartości pośrednie między
swoimi ekstremami.
Strojenie instrumentów dętych drewnianych
Strojenie instrumentów dętych  w przeciwieństwie do strojenia wszystkich
instrumentów strunowych  wymaga nie tylko wykształconego muzycznie słuchu, ale równie\

umiejętności gry na danym instrumencie dętym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Flet poprzeczny
Flet  instrument dęty drewniany z grupy aerofonów wargowych. Zazwyczaj ma postać
cienkiej, pustej w środku rurki (istnieją równie\
flety o innych kształtach, np. okaryna).
Najpopularniejsze odmiany fletów to flet poprzeczny, popularny instrument muzyki
powa\
nej, oraz flet prosty, powszechnie wykorzystywany jako pomoc dydaktyczna na
zajęciach wychowania muzycznego w szkołach.
Rys. 5 Flet poprzeczny [16]
Rys. 5. Flet poprzeczny [15]
Flet poprzeczny (wielki)  instrument dęty drewniany, wargowy. Ma skalę: od cą lub
h małego (zale\
y to od posiadanej przez flecistÄ™ stopki fletu) do d4 (mo\
liwe jest zagranie
dz
więków do f4, jednak ze względu na trudność wydobycia, dz
więki te sporadycznie
występują w literaturze fletowej). Flet jest instrumentem nietransponującym. Dz
więk fletu jest
stopliwy  to znaczy łatwo łączy się z większością instrumentów orkiestrowych.
Najwa\
niejszą odmianą fletu wielkiego jest znacznie mniejszych rozmiarów flet piccolo,
o stroju wy\
szym o oktawę (c2 do c5). Istnieje równie\
flet altowy o stroju f do f3 i basowy.
Współczesne flety wykonuje się głównie ze stopów metali na bazie niklu, srebra, złota,
platyny.
Flet nie posiada stroika. Dz
więki powstają poprzez dmuchanie na krawędz
płytki
ustnikowej. Zadęcie na flecie wymaga mniejszego ciśnienia ni\
na innych instrumentach
dętych drewnianych i blaszanych, ale pochłania znaczniej więcej powietrza, zwłaszcza
w wysokim i niskim rejestrze.
Spośród wielu modeli wyró\
nia siÄ™ zasadniczo:
- flety wykonane w całości z jednego rodzaju metalu,
- flety pokryte częściowo (tylko główka) lub w całości od zewnątrz i wewnątrz warstwą
innego metalu (np. srebrne pozłacane),
- flety z główką z innego metalu ni\
korpus i stopka (np. srebrny ze złotą główką).
IstniejÄ… tak\
e flety drewniane  są to instrumenty wykorzystywane głównie do
wykonywania muzyki dawnej. Czasem do metalowego fletu dodaje siÄ™ tylko drewnianÄ…
główkę, aby uzyskać miękkie, ciepłe brzmienie dz
więku. Inne tworzywa, z których produkuje
się flety, głównie do celów eksperymentalnych lub ozdobnych, to szkło, tworzywa sztuczne
oraz kości zwierzęce.
Flet poprzeczny składa się z trzech części: główki, korpusu i stopy.
Główkę mocuje się do korpusu. Znajduje się na niej płytka ustnikowa (miejsce, do którego
przykłada się usta) z otworem zadęciowym. Dz
więk powstaje poprzez dmuchanie na krawędz

otworu zadęciowego. Płytka ustnikowa jest połączona z resztą główki tak zwanym
kominkiem. Na końcu główki znajduje się korek, którego przesuwanie zmienia intonację
fletu. Korka tego nie przesuwa siÄ™ podczas normalnej eksploatacji instrumentu. Dostrajanie
fletu podczas zwykłego u\
ytkowania następuje poprzez częściowe wysunięcie główki
z korpusu. Im większe wysunięcie główki  tym dz
więki wydawane przez flet są ni\
sze. Na
wysokość i barwę dz
więków w istotny sposób wpływa równie\
zadęcie. Zbyt du\
e wysuniecie
główki powoduje rozstrojenie instrumentu.
Główka jest częścią fletu mającą największy wpływ na jego brzmienie. Do produkcji
główek wykorzystuje się ró\
norodne materiały, aby nadać instrumentowi zró\
nicowane
odcienie brzmieniowe. W przypadku fletów metalowych, najczęściej dą\
y siÄ™ do tego, aby
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
główka wykonana była z jak najszlachetniejszego metalu, chocia\
preferencje flecistów w tej
kwestii są ró\
ne. Zdecydowanie korzystniejsze jest brzmienie główki srebrnej w porównaniu
z niklową  flet z główką srebrną nabiera siły i klarowności brzmienia, większe są tak\
e
mo\
liwości dynamiczne. Złoto nadaje barwę bardziej delikatną, miękką. Grubość ścianek
główki tak\
e ma wpływ na brzmienie - im grubsze ścianki tym silniejszy dz
więk, ale tak\
e
nieco trudniejsze zadęcie.
Korpus  na tej części zamieszczone są otwory klapowe i mechanizm z 13 klapkami
zamykajÄ…cymi i otwierajÄ…cymi otwory.
Stopka  część odpowiadająca za najni\
sze dz
więki. Wyró\
nia siÄ™ dwa rodzaje stopek:
stopkę c (do c1) i h (dłu\
sza, posiadająca dodatkową klapkę odpowiadającą za h małe).
Zazwyczaj w stopkÄ™ h wyposa\
one sÄ… flety profesjonalne.
Obój
Obój wraz z ro\
kiem angielskim, fagotem i kontrafagotem nale\
y do grupy instrumentów
dętych drewnianych z grupy aerofonów stroikowych o podwójnym trzcinowym stroiku.
Procedura strojenia i metody dokonywania korekty są podobne dla wszystkich instrumentów
z tej grupy.
Skala oboju zawiera siÄ™ w granicach od b do b3.
Instrument ma postać lekko sto\
kowej rury, zakończonej lejkowatym rozszerzeniem
zwanym czarÄ…. Otwory w korpusie instrumentu sÄ… otwierane i zamykane za pomocÄ… klap.
Korpus instrumentu tradycyjnie wykonywany jest z drewna, najczęściej afrykańskiego
blackwoodu (Dalbergia melanoxylon), istniejÄ… tak\
e oboje wykonane z drewna rosewood
(Dalbergia nigra). Standardowa długość instrumentu wynosi ok. 60 cm.
Rys. 6. Obój
y
ródłem dz
więku jest stroik, składa się on z dwóch zło\
onych ze sobÄ… trzcinowych
listków. Powietrze przepływając pomiędzy nimi wywołuje wibracje stroika. Do wyrobu
stroików u\
ywa się trzciny o łacińskiej nazwie Arundo donax. W stroik oboju dmie się
powietrze ze stosunkowo du\
ym ciśnieniem i niewielkim wydatkiem. Stroik mocuje się
u wylotu rurki, która jest wykonana ze stopów na bazie miedzi, srebra lub niklu.
Rys. 7. Stroik oboju
Obój ma najmniejsze mo\
liwości dostrojenia spośród wszystkich instrumentów, dlatego
w orkiestrze wszyscy strojÄ… siÄ™ zawsze do oboju. O intonacji instrumentu decyduje budowa
stroika i sposób zadęcia. Dla uzyskania odpowiedniej barwy dz
więku istotna jest jakość
trzciny, z której stroik został wykonany.
Stroik musi mieć odpowiednio dobraną długość i szerokość, która zale\
y od preferencji
grającego. Oboista dysponujący mocniejszym zadęciem powinien u\
ywać krótszego stroika.
Daje on wtedy wy\
szy strój i rekompensuje nadmiar energii dostarczanej przez grającego.
Równie wa\
na jest długość i szerokość zacięcia, poniewa\
ma to wielki wpływ na intonację
instrumentu. Z wy\
ej wymienionych powodów większość oboistów samodzielnie
przygotowuje stroiki z półproduktów, za pomocą specjalnych narzędzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Obój mo\
na w bardzo niewielkim zakresie dostrajać poprzez wysuwanie lub wsuwanie
stroika względem korpusu instrumentu. Wysuniecie stroika ju\
o 1 mm powoduje rozstrojenie
dolnej skali instrumentu. Z tego powodu stroik oboju przygotowuje siÄ™ do konkretnego stroju.
Stroik przystosowany do stroju a1 = 442 Hz; jest krótszy ni\
stroik przygotowany do gry
w stroju a1 = 440 Hz. Obni\
enie stroju powoduje równie\
zwiększenie szczeliny pomiędzy
płytkami stroika. Długość owijki, za pomocą, której mocowany jest do rurki stroik równie\

ma wpływ na wysokość dz
więku. Ka\
dy oboista długość owijki dobiera indywidualnie.
Do zeskrobania końcówki stroika słu\
y specjalna heblarka, która wykonuje do 70%
procesu. Do ostatecznego wykończenia stroika u\
ywa siÄ™ specjalnych no\
y. Sposób
wykonania tej obróbki jest na tyle indywidualny i unikatowy, \
e muzycy rzadko zdradzajÄ… ten
sekret, wypracowywany w drodze eksperymentu przez lata.
Aby przygotować instrument do gry na le\
y zacząć od prawidłowego zło\
enia. Dotyczy to
wszystkich instrumentów dętych drewnianych. Obój składa się z trzech części, które łączą się
ze sobą poprzez nasunięcie na tuleje pokryte korkiem. śeby zapobiegać lub wyeliminować
tzw. chybotanie w miejscach połączenia części oboju, co pewien czas nale\
y korek
wymieniać.
Klarnet
Klarnet (wł. clarinetto)  instrument dęty drewniany z grupy aerofonów stroikowych
z pojedynczym stroikiem. Stroiki wykonywane są z tego samego materiału jak w przypadku
oboju.
Skala klarnetu wynosi od d do g3 (b4), a klarnetu basowego od D do b1 (f1). Istnieje te\

kilka innych rzadziej stosowanych odmian klarnetów takich jak: klarnet Es (piccolo), klarnet
altowy, klarnet kontrabasowy, basethorn.
Klarnet składa się z prostej, cylindrycznej drewnianej rury, rozszerzonej na końcu,
z otworami zamykanymi klapami. Klarnet podzielony jest na 5 części: ustnik, baryłkę, korpus
górny i dolny oraz czarę głosową. Części te w futerale przechowuje się osobno, a do grania
montuje się je składając je wkładając odpowiednio toczone końcówki, (zaopatrzone
w korkowe opaski) jednych części w drugie.
Rys. 8. Klarnet
Rejestry klarnetu:
 najni\
szy e-e1, o ciemnej barwie i dramatycznym charakterze,
 niski f1-b1, dz
więki najmniej wyraziste, przytłumione (obydwa najni\
sze rejestry tworzÄ…
Å‚Ä…cznie tzw. rejestr chalumeau),
 środkowy, clarino, h1-cis3, jasny, wyrazisty, o barwie ciepłej,
 wysoki d3-g3, ostry, przenikliwy,
 najwy\
szy gis3-c4, dz
więki bardzo ostre.
Strojenie klarnetu przebiega jednoetapowo, występuje tu jedynie strojenie wstępne, które
jest od razu strojeniem końcowym. Klarnecista odbiera wzorcowy dz
więk a1 lub b1, a po tej
czynności instrument powinien ju\
być gotowy do gry. Strojenie klarnetu odbywa się poprzez
wysuwanie lub wsuwanie baryłki z ustnikiem z górnego korpusu. Zbyt du\
e wysunięcie
baryłki z korpusu powoduje rozstrojenie instrumentu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Saksofon
Saksofon  instrument dęty drewniany z grupy aerofonów stroikowych. Klasyfikację tę
zawdzięcza swojej budowie i trzcinowemu stroikowi.
Rys. 9. Saksofon
Występuje w siedmiu odmianach ró\
niących się wielkością i zakresem skali. Najczęściej
stosowanymi odmianami saksofonów są:
a) saksofon sopranowy  zazwyczaj w kształcie prostej rury. Strój B lub C. Brzmienie
delikatne i słodkie,
b) saksofon altowy  w kształcie odwróconej litery S. Stosunkowo mały i lekki. Strój Es lub
F. Bogate i ciepłe brzmienie,
c) saksofon tenorowy  w kształcie odwróconej litery S. Średniej wielkości, lecz ciągle dość
Å‚atwy w u\
yciu. Strój B lub C (znany tak\
e jako C-Melody). Czyste, wyraziste i nieco
rzewne brzmienie,
d) saksofon barytonowy  w kształcie odwróconej litery S z zawinięciem w górnej części.
Du\
ych rozmiarów. Strój Es. Głębokie, nieco chropowate brzmienie.
Do rzadziej u\
ywanych odmian saksofonu nale\
Ä…:
a) saksofon sopraninowy  w kształcie prostej rury. Brzmienie wysokie i piskliwe,
b) saksofon basowy  w kształcie odwróconej litery S z dodatkowymi zawinięciami. Bardzo
du\
ych rozmiarów. Bardzo głębokie i chropowate brzmienie,
c) saksofon kontrabasowy  w kształcie odwróconej litery S z dodatkowymi zawinięciami.
Bardzo du\
ych rozmiarów. Cię\
ki do tego stopnia, \
e w czasie gry ustawiany na stojaku.
Bardzo niskie, głębokie i chropowate brzmienie.
Strojenie saksofonów odbywa się dokładnie w taki sam sposób jak ma to miejsce
w klarnecie, a więc jednoetapowo, przez wysuwanie lub wsuwanie ustnika z przykręconym
stroikiem.
Strojenie instrumentów dętych blaszanych
TrÄ…bka
Trąbka  Instrument dęty blaszany. Najpopularniejszy z tej grupy instrumentów, do
których nale\
Ä… tak\
e: róg (waltornia), puzon, tuba i wiele innych. Typowym strojem trąbki jest
B, lecz znane sÄ… tak\
e trÄ…bki w C, Es, D lub A. Skala instrumentu: (zakres dz
więków
muzycznych)  od fis oktawy basowej do c3 i wy\
ej  zale\
y to od umiejętności trębacza.
Oprócz zwykłej trąbki znane są i u\
ywane takie odmiany jak:
1) trÄ…bka basowa  grajÄ…ca o oktawÄ™ ni\
ej,
2) trÄ…bka piccolo  grajÄ…ca o oktawÄ™ wy\
ej,
3) kornet  alternatywna odmiana trąbki o miękkiej barwie dz
więku.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Rys. 10. TrÄ…bka [19]
Współczesna trąbka składa się z metalowej rury, najczęściej wykonanej z mosiądzu,
rzadziej z metali szlachetnych. Rura skręcona jest w pętlę. Z jednej strony zakończona
kielichowym lub sto\
kowym ustnikiem, a z drugiej rozszerzeniem w kształcie dzwonu.
Zespół trzech zaworów otwiera lub zamyka alternatywne drogi przepływu powietrza,
umo\
liwiając zmianę wysokości dz
więku. W ten sposób, otwierając lub zamykając
poszczególne drogi przepływu powietrza, grający wydłu\
a lub skraca długość rury, co
umo\
liwia wydobycie dz
więków pełnej skali chromatycznej.
Strojenie trąbki polega na drobnej regulacji długości głównej pętli (między innymi
dz
więku g), ale tak\
e za pomocą pozostałych krąglików. Brzmienie trąbki w du\
ej mierze
zale\
ne jest od techniki gry i mo\
e być łagodne i melodyjne bądz
ostre i wibrujÄ…ce.
TrÄ…bka wyposa\
ona jest tak\
e w jeden lub więcej zaworów pozwalających usuwanie
gromadzÄ…cej siÄ™ wilgoci (skroplonej pary wodnej).
Rys. 11. Ustnik trÄ…bki
Dobór ustnika zale\
y tak\
e od barwy dz
więku, jaką chce osiągnąć grający. Płytki ustnik
daje dz
więk jaśniejszy, zaś ustnik głębszy pozwala na uzyskanie ciemniejszego, bardziej
stonowanego brzmienia.
Na strój instrumentu wpływ ma tak\
e ka\
de zagniecenie blachy, co prowadzi do
pogorszenia intonacji konkretnego dz
więku. Takie odkształcenia edukuje się przy
zastosowaniu specjalistycznego narzędzia, jakim są metalowe kulki wprowadzane do trąbki
od najmniejszej do największej i w miejscu wgniecenia przywracają blachę do pierwotnego
stanu. Kulki są wprowadzane albo na specjalnej nici i przeciągane ręcznie lub pod ciśnieniem
za pomocÄ… specjalistycznej maszyny kompresujÄ…cej. Nowoczesna technologia pozwala tak\
e
na odnowienie połączeń atomów w uszkodzonych miejscach poprzez umieszczenie
instrumentu w kriokomorze w temperaturze ok. -200°C. Te zabiegi dotyczÄ… tak samo puzonu,
waltorni oraz pozostałych instrumentów blaszanych.
Waltornia
Róg, tak\
e znany jako waltornia  muzyczny instrument dęty blaszany. Strój rogu jest
nieco wy\
szy ni\
puzonu i obejmuje zakres dz
więków muzycznych od B (B brzmiącego 
oktawy kontra dla rogu podwójnego, współcześnie u\
ywanego F/B) do f2 (f dwukreślnej
oktawy brzmiące dla rogu F/B). Istnieją równie\
inne odmiany rogu/waltorni o wy\
szej skali
i/lub nieco odmiennej barwie dz
więku.
WaltorniÄ™ stroi siÄ™ rozpoczynajÄ…c od dz
więku B, a dokonuje się tego przez wysuwanie
lub wsuwanie pierwszego krąglika, znajdującego się na końcu rurki ustnikowej. Jeśli ten
dz
więk stroi, nale\
y dostroić ten sam dz
więk z naciśniętym kwartwentylem. Kolejnym etapem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
jest dostrojenie poszczególnych dz
więków, kolejno, co pół tonu. W systemie przedęć
alikwotowych waltornia nie stroi dokładnie, więc aby te błędy skorygować nale\
y stosować
chwyty zastępcze lub pomagać sobie uło\
eniem prawej ręki. Wszystkie krągliki dostraja się
tylko raz, natomiast instrument przed ka\
dym rozpoczęciem gry stroi się pierwszym
krąglikiem na końcu rurki ustnikowej.
Rys. 12. Waltornia
Zasady dotyczÄ…ce ustnika sÄ… takie same jak w przypadku trÄ…bki, puzonu i innych
instrumentów blaszanych.
Puzon
Puzon  instrument dęty blaszany z grupy aerofonów ustnikowych.
Rys. 13. Puzon suwakowy
Najbardziej rozpowszechnionÄ… odmianÄ… puzonu jest puzon suwakowy. W puzonie tym
zmiana długości akustycznej instrumentu odbywa się za pośrednictwem teleskopowego
elementu  rury w kształcie litery U połączonej przesuwnie z główną częścią instrumentu. Luz
pomiędzy dwiema rurami tworzącymi teleskop jest na tyle mały, by utrzymać odpowiednie
ciśnienie wewnątrz instrumentu, lecz zarazem na tyle du\
y, by umo\
liwić swobodne
przesuwanie się rur względem siebie. Materiał, z jakiego wykonywane są trące elementy, jest
tak dobrany, by zminimalizować siły tarcia. Zwykle są to stopy niklu.
W nowoczesnych instrumentach trące elementy mogą być pokryte tworzywem
sztucznym, np. teflonem. Dla ka\
dego poło\
enia instrumentalista mo\
e grać dz
więki
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
z szeregu harmonicznego. Całkowity suw suwaka dobierany jest tak, by zapewnić interwał
pomiędzy drugą a trzecią składową harmoniczną pomiędzy skrajnymi poło\
eniami.
W przypadku puzonu tenorowego jest to B do f, czyli siedem interwałów półtonowych.
W zwiÄ…zku z tym suwak przyjmuje siedem standardowych pozycji, wliczajÄ…c w to dwie
skrajne. Są one rozło\
one nieliniowo na długości suwaka. I tak odległość pomiędzy pierwszą
a drugą pozycją wynosi ok. 8 cm, a pomiędzy szóstą a siódmą około 12 cm.
Nowoczesne puzony posiadają dodatkowy zawór rotacyjny sterowany kciukiem lewej
ręki (kwartwentyl) dołączający dodatkowy kanał o długości około 91,4 cm obni\
ajÄ…cy
zarazem strój instrumentu do f. Taki właśnie puzon oznaczany symbolem 12'B/F (długość
w stopach i dwa stroje) stał się współczesnym standardem puzonu suwakowego wypierając
inne wymienione powy\
ej.
Strojenie puzonu przebiega jednoetapowo, poprzez regulację poło\
enia krÄ…glika nale\
y
dopasować dz
więk B do podanego wzorca lub kamertonu. Korekcie podlega mechanizm
kwartwentyla oraz mechanizm suwaka.
Strojenie instrumentów perkusyjnych
Perkusja  ogólna nazwa wszystkich instrumentów perkusyjnych, posiadająca ró\
ne
znaczenie w zale\
ności rodzaju muzyki. W szkolnictwie muzycznym oraz muzyce powa\
nej
jest to grupa instrumentów, na których muzyk mo\
e grać u\
ywajÄ…c jednego instrumentu, lub
dowolnie skompletowanego zestawu, natomiast w muzyce rockowej i często jazzowej tą
nazwą określany jest dość typowy podstawowy zestaw instrumentów, który w miarę potrzeby
mo\
e być uzupełniany o mniej reprezentatywne składniki. W tym drugim znaczeniu (rock,
jazz) polskie określenie perkusja jest odpowiednikiem angielskiego drums lub drum kit,
natomiast muzyk (najczęściej towarzyszący), grający na ró\
nego rodzaju  przeszkadzajkach ,
określany jest w języku angielskim jako osoba grająca na percussion.
Werbel
Bęben mały (werbel, bębenek, tamburo militare)  instrument perkusyjny z grupy
membranofonów, który wraz z wielkim bębnem stanowi podstawową część zestawu
perkusyjnego.
Rys. 14. Werbel [20]
Standardowe werble mają zazwyczaj średnicę 14" i głębokość 5,5". Są tak\
e werble
głębokie (o głębokości 6") i werble piccolo dające znacznie wy\
sze dz
więki przy uderzaniu,
ni\
werble głębsze (głębokość 4"). Istnieją równie\
werble marszowe, zazwyczaj głębsze od
tych z zestawu perkusyjnego, stosowane np. w orkiestrach dętych.
Strojenie werbla  uderzając leciutko pałką w naciąg przy śrubie mo\
na usłyszeć cichy
dz
więk. Przy niektórych śrubach jest on wy\
szy, przy innych ni\
szy. Tam, gdzie jest wy\
szy,
trzeba leciutko popuścić śrubę, a gdzie jest ni\
szy podkręcić. Nale\
y przechodzić w ten
sposób od jednej śruby do drugiej, uderzając jednocześnie pałką w naciąg przy śrubie
i powtarzać tę operację do momentu, a\
dz
więki wydobyte z całego obwodu werbla będą takie
same.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Kotły orkiestrowe
Kocioł jest instrumentem perkusyjnym z rodziny membranofonów. Składa się korpusu
w kształcie głębokiej misy, wykonanego ze stopu na bazie miedzi. Spotyka się równie\
kotły
z korpusem wykonanym z tworzyw sztucznych. Na korpusie rozpięta jest membrana. Muzyk
grający na kotłach wydobywa dz
więk uderzając w naciąg instrumentu odpowiednią pałką
zakończoną filcową główką. Inaczej ni\
w większości membranofonów, kotły wydają dz
więk
o określonej wysokości.
Strojenie kotłów
Ka\
dy z kotłów mo\
na stroić w zakresie od kwinty do oktawy. Wysokość dz
więku zale\
y
od stopnia napięcia membrany. Im membrana napięta jest mocniej tym dz
więk wydawany
przez instrument jest wy\
szy. Zmiana wysokości wydawanego przez kocioł dz
więku przez
pokręcanie ka\
dej śruby z osobna jest procesem \
mudnym. Kotły takie nie mogą być
przestrajanie podczas trwania koncertu. Pod koniec wieku XIX opracowane zostały systemy
pozwalające na zmianę napięcia wszystkich śrub jednocześnie.
Najpopularniejszy typ kotła wykorzystywany współcześnie wyposa\
ony jest w pedał,
pozwalający na regulację napięcia membrany. Pedał ten jest połączony ze śrubami
napinajÄ…cymi poprzez podobny do pajÄ…ka system metalowych drÄ…\
ków. W wykorzystaniu są
trzy typy mechanizmów pedałowych:
- system zapadkowo-sprzęgłowy, w którym występuje mechanizm zapadkowy,
przytrzymujący pedał w jednej pozycji. Przed strojeniem kotła, muzyk musi zwolnić
sprzęgło mechanizmu. Po osiągnięciu po\
ądanej wysokości dz
więku, sprzęgło mo\
na
zacisnąć ponownie,
- w systemie zrównowa\
onego działania wyrównaniem napięcia membrany kotła zajmuje
siÄ™ sprÄ™\
yna, lub cylinder hydrauliczny. Pedał utrzymuje się w jednej pozycji, trzymając
jednocześnie wysokość dz
więku. System określa się równie\
jako system z luz
nym
pedałem, gdy\
nie ma w nim sprzęgła,
- system sprzęgła ciernego lub pręta ze sprzęgłem wykorzystuje sprzęgło poruszające się
wzdłu\
metalowego pręta. Zwolnienie sprzęgła uwalnia mechanizm z pręta, pozwalając
mu na swobodne poruszanie siÄ™.
Większość orkiestr szkolnych i uczelnianych (poni\
ej poziomu uniwersyteckiego)
korzysta z tańszych, lecz bardziej wytrzymałych konstrukcji, których mechanizmy są prawie
w całości zintegrowane z ramą i korpusem instrumentu. W takich kotłach mo\
na spotkać
dowolny mechanizm, choć najpopularniejsze są rozwiązania ze zrównowa\
onym działaniem,
a na drugim miejscu spotyka się sprzęgła cierne. Wielu profesjonalistów równie\

wykorzystuje tańsze kotły podczas koncertów i występów na wolnym powietrzu, ze względu
na ich wytrzymałość i odporność na zmienne warunki atmosferyczne.
Rzadko stosowane mechanizmy strojeniowe pozwalają na zmianę wysokości dz
więku
generowanego przez kocioł za pomocą obrotu instrumentu. Przykładem są instrumenty firmy
Jenco, znanej bardziej z produkcji pałek.
Membrany kotłów mogą być wykonane ze skóry zwierzęcej (zwykle jest to skóra cielęca
lub kozia), lub plastiku (zazwyczaj są to błony PET). Membrany plastikowe są wytrzymałe,
niepoddajÄ…ce siÄ™ warunkom atmosferycznym i relatywnie niedrogie, co sprawia, \
e są częściej
stosowane, ni\
membrany skórzane. Profesjonalni muzycy wypowiadają się jednak lepiej
o naciągach ze skóry zwierzęcej, uzasadniając swoją decyzję przyjemniejszym, cieplejszym
brzmieniem tak pokrytego instrumentu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co nazywamy strojem instrumentu?
2. Jak oblicza się częstotliwość tonu podstawowego dowolnego dz
więku?
3. Jak oblicza się dudnienia nakładających się dz
więków?
4. Jaki cel ma prowadzenie korekty instrumentu muzycznego?
5. W jaki sposób koryguje się podstawek instrumentu smyczkowego?
6. Jakie znasz rodzaje gitar i stosowane stroje?
7. Jaka jest ogólna procedura strojenia fortepianu?
8. Jakie są konsekwencje ró\
nych gabarytów stroika oboju?
9. Jak regulować mechanizm klapowy klarnetu oboju?
10. W jaki sposób strojone są instrumenty dęte?
11. Jakie znasz sposoby korekty saksofonów?
12. W jaki sposób prostowane są zagniecenia korpusu trąbki?
13. W jaki sposób stroi się werbel?
14. Jakie znasz rodzaje mechanizmów słu\
ących do strojenia kotłów?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oblicz częstotliwości tonów podstawowych dla dz
więków z zakresu c1-c2, następujących
po sobie chromatycznie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się procedurą obliczania częstotliwości tonu podstawowego,
2) obliczyć częstotliwości tonu podstawowego dla wszystkich dz
więków z podanego
zakresu,
3) zapisać przebieg obliczeń,
4) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 kalkulator naukowy,
 przybory do pisania,
 notatnik,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Wykonaj strojenie dowolnego instrumentu smyczkowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić wysokości poszczególnych strun instrumentu,
2) zastosować tuner elektroniczny,
3) dokonać strojenia strun w kolejności np.: a, d, g, e,
4) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 instrument smyczkowy,
 smyczek i kalafonia,
 tuner elektroniczny,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Dokonaj strojenia temperatury fortepianu w systemie kwartowo-kwintowym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyjaśnić pojęcie temperatura fortepianu,
2) wyjaśnić pojęcia odległości muzycznych: kwarta, kwinta, oktawa,
3) scharakteryzować kolejne czynności, które nale\
y podjąć aby nastroić temperaturę
fortepianu w systemie kwartowo-kwintowym,
4) dokonać doboru narzędzi niezbędnych do prawidłowego wykonania ćwiczenia,
5) wykonać strojenie instrumentu, dopasowując dz
więki w odpowiedniej kolejności,
6) umiejętnie posłu\
yć się kamertonem lub tunerem elektronicznym, chromatycznym,
7) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- narzędzia do strojenia fortepianu,
- kamerton lub tuner chromatyczny,
- literatura z rozdziału 6.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić, jaki strój ma saksofon altowy?
1
1

2) wymienić rodzaje i stroje trąbki i waltorni?
1
1

3) sklasyfikować instrumenty dęte drewniane i blaszane?
1
1

4) wymienić elementy składowe werbla?
1
1

5) nastroić instrumenty strunowe?
1
1

6) nastroić fortepian?
1
1

7) nastroić instrumenty perkusyjne?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
4.3. Kabiny stroicielskie i przyrządy do pomiarów wysokości
dz
więków
4.3.1. Materiał nauczania
Kabiny stroicielskie
Zaliczamy do nich miejsca przygotowane specjalnie pod względem akustycznym.
Powinny znajdować się w ka\
dym zakładzie wytwarzającym instrumenty  niezale\
nie od
jego wielkości. Są to dwa pomieszczenia o powierzchni 15 m2, odpowiednio usytuowane
i wytłumione materiałami dz
więkochłonnymi. Wykonuje się w nich strojenie instrumentów,
(w przypadku fortepianów: dwa z nich wykonywane są bez klawiatury a kolejne trzy 
z klawiaturą) próby odsłuchowe, analizuje się jakość i barwę dz
więku instrumentu
muzycznego. Na wyposa\
enie kabin stroicielskich składają się maszyny, urządzenia, aparaty
i narzędzia konieczne do właściwego wykonywania zawodu korektora i stroiciela
instrumentów muzycznych: klucze stroicielskie, kamerton 440 Hz, kliny: drewniany
i gumowy oraz aparatura akustyczna przeznaczona do strojenia wstępnego i końcowego.
Etapy strojenia instrumentów
Ka\
dy instrument powinien zostać nastrojony przynajmniej w dwóch etapach: wstępnym
i końcowym. Najłatwiej wytłumaczyć to na przykładzie strojenia organów, poniewa\
ich
piszczałki naśladują brzmienia instrumentów całej orkiestry. Rozpoczynając strojenie
organów, stroiciel najpierw zajmuje się ich intonacją. Nadaje odpowiednie brzmienie
kolejnym piszczałkom (jedne mają naśladować trąbkę, inne puzon a jeszcze inne instrumenty
smyczkowe). Potem ma miejsce strojenie  czyli proces uzyskania właściwej wysokości
dz
więku piszczałek. Przedstawione działania zajmują du\
ą ilość czasu i wymagają od
stroiciela świetnego  (najlepiej wypoczętego) ucha. Ten pierwszy etap zakończony zostaje
w momencie uzyskania takich brzmień piszczałek, które wiernie i czysto naśladują brzmienia
poszczególnych  pojedynczych instrumentów, są zrównowa\
one pod względem barwy
i natÄ™\
enia a jednocześnie ró\
nią się od siebie w poszczególnych głosach.
Końcowy etap strojenia instrumentów, wymaga od stroiciela wielkiej precyzji. Jego zadaniem
jest sprawić, by instrument brzmiał czysto i poprawnie w partiach solowych, ale tak\
e
w partiach granych wspólnie z innymi instrumentami (np. wszystkie głosy organowe razem
albo wspólne wykonanie utworu przez instrumenty w orkiestrze).
Kamerton i tunery chromatyczne
Specjalistycznym narzędziem słu\
ącym do strojenia instrumentów jest kamerton. Istnieją
specjalne aparaty, dzięki którym mo\
na nastroić instrument obserwując wskaz
niki reagujÄ…ce
na wysokość dz
więków. Są to bardzo precyzyjne urządzenia umo\
liwiajÄ…ce nastrojenie siÄ™
w warunkach słabej słyszalności. Mogą posiadać szeroki zakres strojenia, funkcję kalibracji,
która pozwala na dostosowanie urządzenia do ró\
nych strojów orkiestrowych, funkcję
generowania tonu odniesienia, a tak\
e wbudowany mikrofon do strojenia instrumentów
akustycznych.
Kamerton, diapazon, przyrząd sporządzony z niehartowanej stali, słu\
Ä…cy do ustalenia
stroju, wynaleziony przez J. Store'a (zm. 1753), lutnistÄ™ dworu angielskiego. Najwa\
niejsze
typy kamertonów:
- kamerton widełkowy  stalowe widełki, które po uderzeniu wydają dz
więk,
- kamerton stroikowy  metalowa rurka, wewnątrz której umieszczony jest metalowy
języczek jak w harmonijce ustnej,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
- kamerton chromatyczny  szereg połączonych k. języczkowych, strojonych w skali
chromatycznej w obrębie c1 c2. Istnieją tak\
e wersje dla instrumentów basowych,
tenorowych, generujÄ…cy ni\
sze częstotliwości.
PodstawÄ… stroju jest dz
więk a1. Dz
więk ten nazwano kamertonowym (obecnie normalny
ton odniesienia); nazwa pochodzi stÄ…d, \
e słu\
ył on za podstawę w muzyce kameralnej w jej
wcześniejszym znaczeniu, czyli muzyce instrumentalnej, w przeciwieństwie do dz
więku,
według którego ustalano strój chóru.
We Włoszech rozró\
niano jeszcze w XVII w. strój lombardzki, czyli wenecki, tj. strój
wysoki dla klawesynu i organów, oraz strój rzymski, znacznie ni\
szy, dla chórów. Nazwa
diapazon pochodzi stÄ…d, \
e do podstawowego tonu kamertonowego dostosowuje się wysokość
pozostałych stopni w oktawie. Wahania stroju były swego czasu bardzo du\
e; w ka\
dym kraju
obowiązywał inny strój. W połowie XIX w. najni\
szy był strój wiedeński, wynoszący 434 Hz;
strój paryski był nieco wy\
szy i dochodził do 450 Hz (jak w stroju londyńskim); najwy\
szy
był strój rosyjski (460 Hz). Komisja Akademii Paryskiej w 1859 ustaliła częstotliwość a1 na
435 Hz Strój ten został zatwierdzony na międzynarodowej konferencji w Wiedniu (1885). Od
tego czasu bywał przez wykonawców podwy\
szany (głównie przez skrzypków). Od 1953
obowiązuje normalny ton odniesienia a1 o częstotliwości 440 Hz, ustalony przez
Międzynarodową Organizację Normalizacyjną ISO.
Elektryczny (elektroniczny) tuner chromatyczny
Tuner ten posiada następujące funkcje:
- tuner chromatyczny wykrywajÄ…cy dz
więki w zasięgu 8 oktaw, czyli wszystkie
instrumenty akustyczne,
- podwójne wskaz
niki (miernik igłowy oraz wyświetlacz LCD) zapewniają doskonała
przejrzystość podczas odczytywania wskazań,
- tryb SOUND BACK odtwarza właściwy dz
więk najbli\
szy dz
więkowi strojonemu.
Wskaz
nik pokazuje nam ró\
nicę pomiędzy jednym dz
więkiem a drugim,
- posiada mo\
liwość strojenia skal historycznych,
- tryb transpozycji dla instrumentów dętych drewnianych,
- 3 tryby pracy wskaz
nika igłowego (wolny, średni, szybki),
- 2 tryby pracy (automatyczny i manualny),
- odtwarzanie tonów odniesienia w zakresie 5 oktaw,
- szeroki zakres kalibracji (349 Hz 499 Hz),
- wbudowany mikrofon,
- przystosowany do pracy z opcjonalnym mikrofonem kontaktowym, który zapewnia
dokładne strojenie w głośnym otoczeniu.
Zebra Tuner to programowy (software'owy) tuner muzyczny, zaprojektowany
z myślą o gitarzystach. Program porównuje częstotliwości dz
więku przechwyconego
z mikrofonu, bÄ…dz
wzmocnionego sygnału instrumentu elektrycznego, z wcześniej
zdefiniowanymi wzorcami częstotliwości. Rezultat pomiaru jest dynamicznie wyświetlany
w postaci graficznej i tekstowej. Narzędzie wyró\
nia siÄ™ mo\
liwością ustawienia określonej
liczby niezale\
nych od siebie wskaz
ników, które mogą przedstawiać, na przykład, ka\
dÄ… ze
strun gitary. Takie rozwiązanie znacznie pomaga w szybkim rozpoznaniu nieprawidłowych
dz
więków. Wszystko to połączone jest z niezwykle prostym w obsłudze interfejsem.
Zebra Tuner, chocia\
niezwykle funkcjonalny, nie jest wystarczajÄ…co zoptymalizowany,
aby pracować na słabszych komputerach. W przypadku wykorzystania więcej ni\
sześciu
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
wskaz
ników wymagany jest procesor z zegarem o częstotliwości przynajmniej 1 GHz.
Aplikacja jest w całości napisana w języku Java.
Alternatywą dla Zebra Tuner jest Guitar Tuner  w tym przypadku działanie aplikacji
jest jeszcze prostsze. Program wyświetla jedynie wybraną notę wraz z odpowiadającą jej
częstotliwością oraz częstotliwość przechwyconego dz
więku. Niestety, takie rozwiązanie
oznacza więcej czynności, które nale\
y wykonać w czasie strojenia instrumentu. Mimo to
Guitar Tuner bez wątpienia dobrze spełnia powierzone mu zadanie.
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie narzędzie nazywamy kamertonem?
2. Jaka jest technika stosowania kamertonu w procesie strojenia instrumentów?
3. Jak definiujemy tuner?
4. Jakie programy komputerowe słu\
ą do strojenia instrumentów?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj strojenie gitary, u\
ywając do tego celu kamertonu widełkowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przygotować instrument  gitarę,
2) przygotować kamerton widełkowy,
3) zapoznać się z zasadami u\
ycia kamertonu jako narzędzia stroicielskiego,
4) wykonać strojenie gitary z u\
yciem kamertonu,
5) opisać wykonane działania w karcie ćwiczeń,
6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- instrument  gitara,
- kamerton widełkowy,
- karta ćwiczeń,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Nastrój gitarę basową, u\
ywajÄ…c do tego celu elektronicznego tunera chromatycznego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przygotować instrument  gitarę basową,
2) przygotować elektroniczny tuner chromatyczny,
3) zapoznać się z zasadami strojenia przy u\
yciu tunera,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
4) wykonać strojenie instrumentu, wykorzystując elektroniczny tuner chromatyczny,
5) opisać przebieg działań w karcie ćwiczeń,
6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- instrument  gitara basowa,
- elektroniczny tuner chromatyczny,
- karta ćwiczeń,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić, jaki przyrząd nazwany jest kamertonem?
1
1

2) wyjaśnić, celowość stosowania kamertonu?
1
1

3) dokonać klasyfikacji kamertonów?
1
1

4) wymienić mo\
liwości stosowania elektronicznych tunerów
1
1

chromatycznych?
5) wyjaśnić, jak stroiciel rozumie pojęcie  temperatura fortepianu ?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
4.4. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy stosowane podczas
strojenia instrumentów muzycznych
4.4.1. Materiał nauczania
Obiekty budowlane, w których znajdują się pomieszczenia pracy, (tak\
e pracownie,
w których dokonujemy korekty brzmienia i wykonujemy strojenie instrumentów)  powinny
spełniać wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, bezpieczeństwa u\
ytkowania,
bezpieczeństwa po\
arowego oraz ochrony środowiska. Układ funkcjonalny powinien być
dostosowany do rodzaju prowadzonej działalności i liczby zatrudnionych pracowników.
Budowę nowych, modernizację lub rozbudowę dotychczasowych obiektów powinno się
prowadzić na podstawie projektu pozytywnie zaopiniowanego pod względem zgodności
z wymaganiami:
- bezpieczeństwa i higieny pracy (przez rzeczoznawcę do spraw bezpieczeństwa i higieny
pracy  uprawnionego przez Głównego Inspektora Pracy),
- ochrony przeciwpo\
arowej (przez właściwą ze względu na lokalizację komendę
Wojewódzkiej Państwowej Stra\
y Po\
arnej lub rzeczoznawcę do spraw zabezpieczeń
przeciwpo\
arowych),
- higieniczno-sanitarnymi (przez rzeczoznawcÄ™ do spraw higieniczno-sanitarnych 
uprawnionego przez Głównego Inspektora Sanitarnego).
O zamiarze przystÄ…pienia do u\
ytkowania obiektu budowlanego nale\
y powiadomić:
- Państwową Inspekcję Pracy,
- Państwową Inspekcję Sanitarną,
- InspekcjÄ™ Ochrony Åšrodowiska,
- Państwową Stra\
Po\
arnÄ….
Urzędy te, powinny wydać oświadczenie o braku sprzeciwu lub uwag, co do przyszłego
u\
ytkowania obiektu. Do u\
ytkowania obiektu budowlanego mo\
na przystąpić po
zawiadomieniu ww. organów, je\
eli w terminie 14 dni od doręczenia zawiadomienia
o zakończeniu budowy i zamiarze u\
ytkowania obiektu nie zgłosiły sprzeciwu lub uwag.
pomieszczenia pracy i ich wyposa\
enie powinny zapewniać pracownikom bezpieczne
i higieniczne warunki pracy. W szczególności powierzchnia i wysokość pomieszczeń pracy
powinny być dostosowane do rodzaju wykonywanej pracy, stosowanych technologii oraz
czasu przebywania pracowników w tych pomieszczeniach. Minimalna wysokość
pomieszczeń, je\
eli mogą występować w nich czynniki szkodliwe dla zdrowia  powinna
wynosić 3,3 m w świetle. W pomieszczeniach pracy czasowej, tj. takich, w których
pracownicy przebywają od 2 do 4 godzin w ciągu jednej doby, dopuszcza się wysokość
pomieszczenia wynoszącą, co najmniej 2,5 m w świetle.
Kubatura i powierzchnia pomieszczeń: na ka\
dego pracownika jednocześnie
zatrudnionego w pomieszczeniach stałej pracy powinno przypadać, co najmniej 13 m3 wolnej
objętości pomieszczenia oraz co najmniej 2 m2 wolnej powierzchni podłogi, nie zajętej przez
urządzenia techniczne, sprzęt itp.
Wymiary otworów drzwiowych (bram) powinny umo\
liwiać swobodny przejazd środków
transportu wewnętrznego wraz z ładunkami oraz przejście ludzi. Dojścia do bram i drzwi
powinny być stale wolne, a pomiędzy pomieszczeniami nie powinno być progów.
Podłogi w pomieszczeniach pracy powinny być: równe i z materiału niewytwarzającego
pyłu, niepalnego i będącego złym przewodnikiem ciepła. Podłogi powinny być systematycznie
zraszane (w celu zmniejszenia stÄ™\
enia pyłu w powietrzu i zwiększenia wilgotności pyłu,
trocin, wiórów). Wentylacja: we wszystkich pomieszczeniach produkcyjnych zakładów
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
przetwórstwa drewna nale\
y zapewnić wentylację naturalną i mechaniczną. Wentylację
naturalną mogą stanowić odpowiednio usytuowane otwory okienne, dachowe oraz kanały
wentylacyjne. W pomieszczeniu pracy oprócz wentylacji naturalnej nale\
y stosować
wentylację mechaniczną nawiewno-wywiewną (ogólną i miejscową). W pomieszczeniach
zagro\
onych wybuchem urządzenia wentylacyjne powinny być wykonane w sposób
przeciwwybuchowy.
W pomieszczeniach stolarni, gdzie występuje du\
o pyłu drzewnego wentylacja ogólna
mo\
e okazać się niewystarczająca i powinno się zastosować wentylację miejscową (odciągi
wiórów). Szacuje się, \
e na ka\
dy m2 powierzchni pomieszczenia pracy powinno siÄ™
doprowadzić, co najmniej 18 m3 powietrza na godzinę.
Ze względu na mo\
liwość znacznego obni\
enia skuteczności pracy całej instalacji nale\
y
unikać nieprzemyślanych zmian, np. dowolnego dołączania do niej nowo instalowanych
obrabiarek. Wskazane jest wyposa\
enie pomieszczeń pracy w odkurzacze przemysłowe 
usuwanie nagromadzonego pyłu szczotką lub sprę\
onym powietrzem nie powinno być
stosowane.
Oświetlenie: w pomieszczeniach stałej pracy, tj. takich, w których pracownik przebywa,
co najmniej 4 godziny dziennie, powinno być zapewnione oświetlenie naturalne. Oznacza to,
\
e w takim pomieszczeniu powinny być otwory (okna, świetliki), które umo\
liwiajÄ…
bezpośredni dopływ światła dziennego. Wielkość tych otworów powinna być adekwatna do
powierzchni pomieszczenia (stosunek powierzchni otworów okiennych lub dachowych do
powierzchni podłogi powinien wynosić, co najmniej 1:8  oznacza to, \
e na l m2 otworu
powinno przypadać nie więcej ni\
8 m2 powierzchni podłogi). W innych pomieszczeniach,
gdzie nie ma stałych stanowisk pracy, ten stosunek mo\
e wynosić 1:12.
W przypadku oświetlenia naturalnego powinna być zapewniona mo\
liwość otwierania
okien i świetlików z poziomu podłogi oraz bezpiecznego mycia lub czyszczenia szyb zarówno
od wewnątrz, jak i od zewnątrz. Niekorzystnym zjawiskiem związanym z oświetleniem
naturalnym jest olśnienie przez promienie słoneczne. Aby temu zapobiec mo\
na stosować
szyby ze szkła rozpraszającego, \
aluzje lub zasłony.
Pomieszczenia pracy powinny mieć równie\
oświetlenie elektryczne ogólne,
a w przypadku du\
ego obciÄ…\
enia pracą wzrokową, dodatkowe oświetlenie miejscowe.
Minimalne natÄ™\
enie oświetlenia elektrycznego zale\
y od rodzaju pomieszczenia
i wykonywanych czynności.
Właściwe oświetlenie ogólne i miejscowe ma znaczący wpływ na bezpieczne
wykonywanie prac stolarskich. Zmniejsza zagro\
enie wypadkowe, zmęczenie wzroku
i napięcie nerwowe, a tak\
e poprawia samopoczucie pracowników oraz wydajność i jakość
ich pracy.
Przy oświetleniu elektrycznym nale\
y zapewnić równomierność i odpowiednie natę\
enie
oświetlenia. Natę\
enie oświetlenia w stolarniach powinno wynosić, co najmniej:
- 200 lx  przy  zgrubnych pracach ręcznych i przecinaniu piłą,
- 300 lx  przy dokładniejszych pracach ręcznych, jak klejenie, równanie, wygładzanie,
okleinowanie, obsłudze obrabiarek, w modelarniach itp.,
- 500 lx  przy pracach wykończeniowych, jak np. polerowanie.
Nale\
y tak dobrać z
ródła światła i ich poło\
enie, aby zapobiec olśnieniu oraz efektowi
stroboskopowemu, powodującemu złudzenie, \
e narzędzie (frez, wał no\
owy) jest
nieruchome, chocia\
w rzeczywistości wiruje.
Oświetlenie mieszane nie jest korzystne, chyba, \
e występuje znaczna ró\
nica natÄ™\
enia
pomiędzy oświetleniem sztucznym a światłem naturalnym.
W pomieszczeniach pracy powinny być zainstalowane urządzenia grzewcze.
W pomieszczeniach produkcyjnych nale\
y utrzymywać temperaturę dostosowaną do rodzaju
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
wykonywanej pracy, lecz nie ni\
szÄ… ni\
14°C. Wybór urzÄ…dzeÅ„ grzewczych nie mo\
e być
przypadkowy, np. w pomieszczeniach warsztatowych, gdzie sÄ… stosowane substancje
i materiały palne, nie wolno stosować urządzeń grzewczych z otwartym paleniskiem,
np. piecyków.
Prace w przedsiębiorstwach przemysłu drzewnego najczęściej wykonywane są w:
- stolarniach,
- lakierniach/malarniach,
- magazynach.
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie wymagania powinny spełniać obiekty, w których znajdują się pomieszczenia pracy
korektora i stroiciela instrumentów?
2. Jakie instytucje nale\
y powiadomić o zamiarze przystąpienia do u\
ytkowania obiektu
budowlanego?
3. Jakie wymiary powinny mieć pomieszczenia, w których wykonywana jest praca?
4. Jaka powinna być kubatura i powierzchnia pomieszczeń przypadająca na jednego
pracownika?
5. Jakie zasady obowiązują przy rozmieszczeniu oświetlenia w miejscu pracy?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przedstaw w formie projektu graficznego, jakie instytucje muszą wydać pozytywną
opinię, w sprawie akceptacji projektu modernizacji obiektów budowlanych, które będą słu\
yć
jako pracownie strojenia instrumentów muzycznych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z nazwami i rolą instytucji odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i higienę
pracy, ochronÄ™ przeciwpo\
arową i ochronę środowiska,
2) wykonać projekt w formie graficznej, z wyjaśnieniem: która z wymienionych instytucji
powinna pozytywnie zaopiniować, projekt modernizacji budynku,
3) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- karta ćwiczeń,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Ćwiczenie 2
Zaprojektuj rozmieszczenie i wielkość otworów, które powinny zostać wykonane
w obiekcie budowlanym, słu\
ącym jako pracownia stroiciela, by zapewnić mu odpowiednią
ilość naturalnego oświetlenia wnętrza.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z przepisami dotyczącymi zapewnienia właściwego oświetlenia naturalnego
w pomieszczeniach stałej pracy,
2) wymienić rodzaje otworów, które w pomieszczeniu zapewniają odpowiednia ilość światła
naturalnego,
3) przedstawić wnioski w karcie ćwiczeń,
4) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- zbiór przepisów, obowiązujących przy projektowaniu oświetlenia obiektu budowlanego,
- karta ćwiczeń,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić, jakie wymagania powinny spełniać obiekty budowlane?
1
1

2) wymienić, kogo nale\
y powiadomić o zamiarze przystąpienia do
1
1

u\
ytkowania obiektu budowlanego?
3) wyjaśnić, co powinny umo\
liwiać wymiary otworów drzwiowych
1
1

w pracowniach strojenia instrumentów?
4) scharakteryzować rodzaje wentylacji stosowane w pomieszczeniach,
1
1

w których dokonuje się korekty i strojenia instrumentów?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcjÄ™.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 24 zadania o ró\
nym stopniu trudności. Ka\
de zadanie zawiera cztery
alternatywy, tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki nale\
y błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Zadania z poziomu ponadpodstawowego oznaczone sÄ… numerami 17 24.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, odłó\
jego rozwiÄ…zanie na
póz
niej i wróć, gdy zostanie czas wolny.
9. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 minut.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. PodstawowÄ… cechÄ… stanowiska pracy nie jest
a) metoda pracy.
b) wykonawca.
c) producent.
d) wyroby i usługi.
2. Struny kontrabasu strojone sÄ… w interwale
a) kwarty.
b) tercji.
c) kwinty.
d) tercji wielkiej.
3. Struny wiolonczeli strojone sÄ… w interwale
a) kwarty.
b) tercji.
c) tercji wielkiej.
d) kwinty.
4. Struny kontrabasu noszÄ… nazwy
a) E A B C.
b) E A D G.
c) A D G C.
d) E A C H.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
5. Obój posiada
a) stroik pojedynczy.
b) płytkę wargową.
c) ustnik kielichowy.
d) stroik podwójny.
6. Instrument występujący w odmianach: klasyczna, akustyczna, basowa, nazywamy
a) mandolinÄ….
b) gitarÄ….
c) harfÄ….
d) fletniÄ….
7. Kontrklawiatura, listwa pedałowa, przekaz
nik pedału to elementy mechanizmów
a) fortepianu.
b) harfy.
c) akordeonu
d) organów.
8. Puzon strojony jest poprzez
a) wsuwanie lub wysuwanie krÄ…glika.
b) przesuwanie suwaka.
c) częściowe zasłanianie wylotu roztrąbu dłonią.
d) wsuwanie lub wysuwanie ustnika.
9. Temperatura, to zakres dz
więków od a do
a) c1.
b) b1.
c) a1.
d) e1.
10. Flet, to instrument dęty drewniany z grupy aerofonów
a) stroikowych.
b) podwójnostroikowych.
c) ustnikowych.
d) wargowych.
11. Klarnet stroi siÄ™ poprzez
a) wysuwanie baryłki z korpusu górnego.
b) korektę średnic otworów dz
więkowych.
c) zmianę ciśnienia wdmuchiwanego powietrza.
d) częściowe zatkanie otworu w czarze głosowej.
12. Częścią klarnetu nie jest
a) baryłka.
b) czara głosowa.
c) ustnik.
d) roztrÄ…b.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
13. Typowym strojem trÄ…bki jest
a) strój H.
b) strój Cis.
c) strój B.
d) strój Ges.
14. W puzonie suwakowym zmiana wysokości dz
więku, podczas gry odbywa się za
pośrednictwem
a) krÄ…glika.
b) ustnika.
c) suwaka.
d) stroika.
15. Arundo, Dalbergia Nigra to trzcina do budowy elementów
a) akordeonu.
b) cymbałów.
c) oboju.
d) skrzypiec.
16. Podklejając filcowe lub korkowe podkładki do elementów mechanizmu
a) zapobiega siÄ™ stukom.
b) wzmacnia siÄ™ brzmienie instrumentu.
c) ułatwia wydobycie dz
więku.
d) tłumi  syk powietrza.
17. Standardowe werble mają średnicę i głębokość
a) 12 , 3 .
b) 13 , 4,3 .
c) 14 , 5,5 .
d) 15 , 5,8 .
18. Na budowę werbla nie składa się
a) Å‚ug.
b) naciąg górny i dolny.
c) mechanizm naciÄ…gajÄ…cy sprÄ™\
yny.
d) wentyl.
19. Technika Blow-Ball dotyczy instrumentów
a) skrzypiec, altówki.
b) gitary, harfy.
c) puzonu, klarnetu.
d) waltorni, trÄ…bki.
20. Z u\
yciem alikwotów nie mo\
na stroić
a) gitary.
b) skrzypiec.
c) ksylofonu.
d) saksofonu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
21. Optymalnie fortepian nale\
y stroić
a) przed ka\
dym koncertem.
b) dwa razu do roku.
c) co dwa  trzy lata.
d) co dwa tygodnie.
22. Częstotliwość tonu podstawowego b1 wynosi
a) 447.57 Hz.
b) 448.20 Hz.
c) 466.16 Hz.
d) 469.20 Hz.
23. KwintÄ™ zmniejszonÄ… mo\
na podzielić na
a) 6 najmniejszych interwałów.
b) 5 najmniejszych interwałów.
c) 7 najmniejszych interwałów.
d) 4 najmniejszych interwałów.
24. Tunera chromatycznego u\
ywa siÄ™
a) zawsze.
b) w trudnych warunkach akustycznych.
c) nigdy.
d) tylko po nastrojeniu alikwotowym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko........................................................................................................................
Strojenie instrumentów muzycznych
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
21 a b c d
22 a b c d
23 a b c d
24 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
6. LITERATURA
1. Buchanan J.: A Dorling Kindersley Book, Dorlihg Kindersley Limited. Great Britain
1991
2. Buchner A.: Encyklopedia Instrumentów Muzycznych. R.A.F. Scriba, Racibórz 1995
3. Drobner M.: Instrumentoznawstwo i Akustyka. Podręcznik dla średnich szkół
muzycznych. PWM, 2004
4. Habela J. SÅ‚owniczek Muzyczny. PWM, 1977
5. Flesh C.: Sztuka gry skrzypcowej. PWM, Kraków 1964
6. Marcuse S.: Comprehensive Dictionary. Library of Congress, 1964
7. Panufnik T.: Sztuka Lutnicza. Warszawa 1926
8. Panufnik T.: Technologia Lutnicza. Warszawa 1934
9. Prószyński S.: Świat mechanizmów grających. Wiedza Powszechna, Warszawa 1994
10. Sachs C.: Real Lexikon der Musikinstrumente. Hildeshei 1962
11. Sikorski K.: Instrumentoznawstwo. PWM, A
ódz
1952
12. Wielka Encyklopedia Muzyczna PWM
13. Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, 1998
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44