Rachunek kosztów wykład 1
dr Małgorzata Krysik
Podstawowe pojęcia dotyczące rachunku
kosztów
Koszty i pojęcia bliskoznaczne
Koszt
Koszt jest wyrażonym w pieniądzu lub jego ekwiwalentach zużyciem
czynników związanych z prowadzoną działalnością (zasobów) w celu
osiągnięcia w bieżącym lub przyszłym okresie korzyści dla organizacji.
Wydatek
Wydatek to każde wykorzystanie (wydatkowanie lub angażowanie) środków
pieniężnych bez względu na cel ich poniesienia.
Strata
Strata oznacza bezekwiwalentne zmniejszenie zasobów.
3
Wzajemny stosunek wydatków i kosztów
Stosunek pojęciowy
Koszty przedsiębiorstwa są uwarunkowane ponoszonymi wydatkami, choć
nie wszystkie wydatki mają charakter kosztowy.
Stosunek czasowy
Powstawanie kosztów może być niezależne w czasie od dokonywanych
wydatków.
Stosunek wyceny
Wycenowe parametry kosztów wywodzą się z cen (stawek, taryf) płaconych w
momencie dokonywania wydatków.
4
Wzajemne relacje pomiędzy wydatkami i kosztami
przedsiębiorstwa
A. Stosunek pojęciowy B. Stosunek czasowy C. Stosunek wyceny
koszt
wydatek
5
Definicja rachunku kosztów
Rachunek kosztów
Proces identyfikowania, gromadzenia, przetwarzania, prezentacji i
interpretacji informacji o kosztach dla dokonywania ocen i decyzji przez
użytkowników tych informacji.
Systematyczny rachunek kosztów
W przypadku gdy wymieniony proces rachunku kosztów powtarza się
regularnie, można mówić o systematycznym rachunku kosztów.
6
Miejsce rachunku kosztów w systemie informacyjnym
organizacji
Rachunek kosztów dostarcza informacji zarówno dla potrzeb sporządzenia
sprawozdania finansowego, jak też podejmowania decyzji w
przedsiębiorstwie
Rachunek
kosztów
Rachunek kosztów Rachunek kosztów dla
sprawozdawczy celów zarządzania
" Dostarczenie danych do " Dostarczenie danych do
ustalenia wyniku finansowego ustalenia rentowności produktów i
klientów przedsiębiorstwa
" Wycena produktów
" Dostarczanie danych do oceny
efektywności procesów i zasobów
7
Sprawozdawczy rachunek kosztów
Każda jednostka ponosi różne koszty związane z prowadzoną działalnością i
zgłasza zapotrzebowanie na informacje o kosztach w różnych przekrojach w
zależności od celu wykorzystania informacji jak również od sposobu
zorganizowania przedsiębiorstwa.
Podstawowe przekroje kosztów stosowane w ewidencji :
- według typów działalności,
- w układzie rodzajowym,
- w układzie funkcjonalnym,
- według miejsc ich powstawania (MPK),
- w układzie kalkulacyjnym.
8
Sprawozdawczy rachunek kosztów
Istota sprawozdawczego rachunku kosztów polega na (Skrzywan, Fedak,
1966):
- określeniu jakie koszty i w jakiej wysokości zostały poniesione w okresie
objętym sprawozdaniem,
-powiązaniu tych kosztów z określonym procesem i jego efektem, z
komórkami przedsiębiorstwa, w których one powstały (rozliczanie kosztów),
- ustalenie kosztów przypadających na jednostkę wykorzystanych
materiałów, wytworzonych bądz
sprzedanych wyrobów, wykonanych usług .
9
Model sprawozdawczego rachunku kosztów
Ocena efektów działalności
Jednym z celów stawianym przed sprawozdawczym rachunkiem kosztów jest
dostarczenie informacji o kosztach dla potrzeb oceny efektów działalności jednostki.
Efekty działalności przedsiębiorstwa prezentowane są w rachunku zysków i strat,
obejmującym przychody i zyski oraz koszty i straty związane z działalnością
przedsiębiorstwa w okresie objętym sprawozdaniem.
Rachunek zysków i strat:
" jako z
ródło informacji o łącznej kwocie wyniku finansowego,
" jako z
ródło informacji o efektywności jednostki w sposób umożliwiający zrozumienie
różnych aspektów jej działalności,
" jako z
ródło informacji o strukturze wypracowanego wyniku finansowego, a zatem o
przychodach, zyskach, kosztach, stratach i z
ródłach ich powstawania,
" jako z
ródło informacji o elementach składających się na wyniki działalności jednostki.
11
Ocena efektów działalności przedsiębiorstwa
Wynik finansowy jako różnica dwóch strumieni :
- zwiększających korzyści ekonomiczne  przychody,
- zmniejszających korzyści ekonomiczne  koszty.
Celem stawianym przed sprawozdawczym rachunkiem kosztów jest
dostarczenie informacji o kosztach w przekrojach niezbędnych dla ustalenia
wyniku finansowego.
12
Sprawozdawczy rachunek kosztów obejmuje koszty
podstawowej działalności operacyjnej a także &
Koszty podstawowej
Koszty
działalności operacyjnej
Pozostałe koszty
operacyjne
Koszty finansowe
&
& pozostałe koszty prezentowane w układzie sprawozdania finansowego
pozostałe koszty prezentowane w układzie sprawozdania finansowego
13
Sprawozdawczy rachunek kosztów
Rachunek zysków i strat zgodnie z polskimi regulacjami zgłasza
zapotrzebowanie na informację o następujących kosztach i stratach:
" koszty podstawowej działalności operacyjnej,
" pozostałe koszty operacyjne,
" koszty finansowe,
" straty nadzwyczajne.
14
Sprawozdawczy rachunek kosztów
Prezentację składników pozycji wyniku na działalności operacyjnej
można dokonać dwoma metodami:
" wariant kalkulacyjny,
" wariant porównawczy.
Wybór prezentacji kosztów w układzie kalkulacyjnym lub porównawczym
uzależnia się:
" od czynników historycznych,
" uwarunkowań danego sektora,
" rodzaju działalności jednostki.
Kierownictwo jednostki dokonuje wyboru takiego wariantu prezentacji kosztów, który zapewni
najbardziej przydatną i wiarygodną prezentację.
15
Sprawozdawczy rachunek kosztów
Cele stawiane przed sprawozdawczym rachunkiem kosztów i wymogi
sprawozdawczości finansowej stawiają przed jednostką konieczność
dostosowania ewidencji kosztów do potrzeb informacyjnych.
Pełną informację o kosztach zapewnia ewidencja kosztów w układzie
zarówno rodzajowym jak i kalkulacyjnym.
Układ rodzajowo-kalkulacyjny kosztów obejmuje koszty podstawowej
działalności operacyjnej.
16
Etapy i cele sprawozdawczego rachunku kosztów
1. Pomiar i rejestracja:
Ustalenie, jakie koszty według rodzaju i w jakiej wysokości zostały poniesione
w okresie objętym sprawozdaniem. Ewidencja kosztów w układzie rodzajowym.
2. Rozliczenie:
Przypisanie kosztów według rodzaju na 3 podstawowe procesy: wytwarzanie
wyrobów lub świadczenie usług, sprzedaż i ogólny zarząd. Wydzielenie i
rozliczenie w czasie kosztów dotyczących kilku okresów sprawozdawczych.
3. Kalkulacja:
Skalkulowanie kosztów wytworzenia produktów (wyrobów gotowych i/lub
usług) oraz produkcji w toku.
4. Dostarczenie danych do sporządzenia sprawozdania finansowego:
Ustalenie, które koszty powinny być aktywowane (wykazane w bilansie), a które
potraktowane jako koszt okresu (wykazane w odpowiednich pozycjach RZiS).
17
Pomiar i rejestracja kosztów w układzie rodzajowym (I)
W układzie rodzajowym ujmowane są koszty proste, poniesione w okresie
objętym sprawozdaniem.
Koszty proste to takie elementy kosztów, które w ramach prowadzonej
ewidencji księgowej nie podlegają rozłożeniu na części składowe. Dany koszt
prosty, wynikający z dokumentu z
ródłowego, może zostać przypisany tylko do
jednego rodzaju kosztów. Kosztu tego nie można rozłożyć w ewidencji
księgowej na elementy prostsze.
18
Pomiar i rejestracja kosztów w układzie rodzajowym (I)
Rejestracja kosztów w układzie rodzajowym odbywa się w oparciu o
dokumenty z
ródłowe i funkcjonujące w firmie systemy operacyjne.
Koszty według rodzaju
Tabele amortyzacyjne
I. Amortyzacja
II. Zużycie materiałów i energii
Dokumenty magazynowe
III. Usługi obce
IV. Podatki i opłaty,
V. Wynagrodzenia
Listy płac
VI. Ubezpieczenia społeczne i
inne świadczenia
VII. Pozostałe koszty rodzajowe
Faktury, rachunki, inne
19
Rozliczenie kosztów na układ kalkulacyjny (podmiotowy) (II)
W układzie kalkulacyjnym powinny być wydzielone co najmniej koszty
wytworzenia, koszty sprzedaży i koszty ogólnego zarządu.
Układ kalkulacyjny
Koszty według rodzaju
kosztów
I. Amortyzacja
Koszty wytworzenia
II. Zużycie materiałów i energii
III. Usługi obce
IV. Podatki i opłaty
Koszty sprzedaży
V. Wynagrodzenia
VI. Ubezpieczenia społeczne i
Koszty ogólnego
inne świadczenia
zarządu
VII. Pozostałe koszty rodzajowe
20
Podstawy do rozliczenia kosztów z układu rodzajowego
na układ kalkulacyjny (II)
Rozliczenie układu rodzajowego na układ kalkulacyjny odbywa się w oparciu o
dokumenty z
ródłowe lub klucze podziałowe.
Układ kalkulacyjny
Koszty według rodzaju
kosztów
I. Amortyzacja
Dokumenty
z
ródłowe
Koszty wytworzenia
II. Zużycie materiałów i energii
III. Usługi obce
IV. Podatki i opłaty
Koszty sprzedaży
V. Wynagrodzenia
VI. Ubezpieczenia społeczne i
Klucze
Koszty ogólnego
inne świadczenia
podziałowe
zarządu
VII. Pozostałe koszty rodzajowe
21
Rozliczenie kosztów z układu rodzajowego na układ
kalkulacyjny z uwzględnieniem struktury funkcjonalnej (II)
Rozliczenie układu rodzajowego na układ podmiotowy odbywa się w oparciu
o dokumenty z
ródłowe lub klucze podziałowe.
Układ funkcjonalny
Koszty według rodzaju
kosztów
I. Amortyzacja
Dokumenty
Produkcja podstawowa
z
ródłowe
II. Zużycie materiałów i energii
Produkcja pomocnicza
III. Usługi obce
IV. Podatki i opłaty
Zaopatrzenie
V. Wynagrodzenia
Komórki
ogólnoprodukcyjne
VI. Ubezpieczenia społeczne i
Klucze
inne świadczenia Działy sprzedaży i
podziałowe
marketingu
VII. Pozostałe koszty rodzajowe
Administracja,
finanse, kadry
22
Kalkulacja kosztów (III)
Rozliczenie kosztów z układu podmiotowego do układu przedmiotowego ma
zapewnić wycenę produkcji.
Finalny obiekt kosztów wytworzenia
Produkcja
Produkty
niezakończona
Półfabrykaty
Produkty
A B N
...
23
Kalkulacja kosztów (III)
Ustalenie kosztu określonego przedmiotu kalkulacji, np. produktu.
Koszty wytworzenia
Koszty
Koszty
pośrednie
bezpośrednie
Wydział I Wydział II
Klucze podziałowe
Produkty
A B N
...
24
Kalkulacja kosztów  rozliczanie kosztów pośrednich
Przy rozliczaniu kosztów pośrednich na finalne obiekty kalkulacji przyjmuje
się różne klucze rozliczeniowe. W zależności od przyjętych kluczy
rozliczeniowych dokładność ustalenia kosztu jednostkowego może być
różna.
Ciągły wzrost udziału kosztów wspólnych rozliczanych pośrednio w
kosztach produkcyjnych powoduje, że tradycyjne metody rozliczania tych
kosztów są podważane i poszukiwane są nowe modele rachunku kosztów.
25
Minimalne wymogi w zakresie kalkulacji w sprawozdawczym
rachunku kosztów (III)
Sprawozdawczy rachunek kosztów powinien umożliwić kalkulację kosztów
produktów, produkcji w toku oraz nieuzasadnionej części kosztów pośrednich.
Koszty
wytworzenia
Koszty wytworzenia
Nieuzasadniona część
Koszt wytworzenia
poszczególnych
produkcji w toku kosztów pośrednich
produktów
26
Przepływy kosztów z działalności produkcyjnej
Rachunek
Bilans
Koszty
zysków i strat
Koszt
Koszty
Produkcja Wyroby
wytworzenia
wytworzenia
w toku gotowe
sprzedanych
produktów
Koszty
Koszty
sprzedaży
sprzedaży
Koszty
Koszty
ogólnego
ogólnego zarządu
zarządu
27
Przepływy kosztów z działalności usługowej
Rachunek
Bilans
Koszty
zysków i strat
Koszt
Rozliczenia międzyokresowe
Koszty
z tytułu usług realizowanych wytworzenia
wytworzenia
na przełomie okresu
sprzedanych
sprawozdawczego
produktów
Koszty
Koszty
sprzedaży
sprzedaży
Koszty
Koszty
ogólnego
ogólnego zarządu
zarządu
28
Przepływy kosztów z działalności handlowej
Rachunek
Bilans
Koszty
zysków i strat
Wartość nabytych
Wartość
Towary
towarów
sprzedanych
towarów
Koszty
Koszty
sprzedaży
sprzedaży
Koszty
Koszty
ogólnego
ogólnego zarządu
zarządu
29
Dostarczenie danych do sporządzenia sprawozdania
finansowego (IV)
RACHUNEK ZYSKÓW I STRAT (fragment)
Wersja kalkulacyjna Wersja porównawcza
A. Przychody netto ze sprzedaży produktów A. Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi
B. Koszty sprzedanych produktów I. Przychody netto ze sprzedaży produktów
C. Zysk brutto ze sprzedaży (A-B) II. Zmiana stanu produktów
D. Koszty sprzedaży III. Koszt wytworzenia świadczeń na własne potrzeby
E. Koszty ogólnego zarządu B. Koszty działalności operacyjnej
F. Zysk ze sprzedaży (C-D-E) 1. Amortyzacja
2. Materiały
3. Usługi obce
4. Wynagrodzenia
5. Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia
6. Pozostałe
C. Zysk ze sprzedaży (A-B)
BILANS (fragment)
Aktywa Pasywa
. .
B. Aktywa obrotowe B. Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania
I. Zapasy 2. Rezerwa na świadczenia emerytalne i podobne
2. Półprodukty i produkty w toku - długoterminowa
3. Produkty gotowe - krótkoterminowa
. .
IV. Rozliczenia międzyokresowe (czynne) IV. Rozliczenia międzyokresowe (bierne)
30
Dostarczenie danych do sporządzenia sprawozdania
finansowego (IV)
Rachunek zysków i strat w wariancie kalkulacyjnym przewiduje prezentację
kosztów podstawowej działalności operacyjnej w układzie:
" koszty produktów sprzedanych,
" koszty sprzedaży,
" koszty ogólnego zarządu.
Rachunek zysków i strat w wariancie kalkulacyjnym dostarcza nam informacji
o kosztach wytworzenia produktów i realizowanej marży brutto na sprzedaży.
31
Dostarczenie danych do sporządzenia sprawozdania
finansowego (IV)
Na koszt wytworzenia produktów sprzedanych składają się :
" koszty uwzględnione uprzednio przy kalkulacji kosztu wytworzenia
sprzedanych produktów,
" nieprzypisane pośrednie koszty produkcji wynikające między innymi z
niewykorzystanych zdolności produkcyjnych, jak również straty produkcyjne.
Nieprzypisane do jednostek produkcji stałe pośrednie koszty produkcji, będące
konsekwencją niewykorzystania zdolności produkcyjnych, wpływają na wynik
finansowy okresu sprawozdawczego, w którym zostały poniesione. Koszty te:
" a) zwiększają  Koszt wytworzenia sprzedanych produktów  w razie stosowania
przez jednostkę wariantu kalkulacyjnego rachunku zysków i strat, albo
" b) wpływają na  Zmianę stanu produktów  w przypadku stosowania wariantu
porównawczego rachunku zysków i strat,
chyba że zgodnie z treścią ekonomiczną zdarzeń właściwsze jest ich ujęcie jako
pozostałych kosztów operacyjnych.
32
Dostarczenie danych do sporządzenia sprawozdania
finansowego (IV)
Rachunek zysków i strat w wariancie porównawczym przewiduje prezentację
kosztów w przekroju rodzajowym. Koszty rodzajowe prezentowane w
rachunku zysków i strat obejmują wszystkie koszty, jakie zostały poniesione
w danym okresie sprawozdawczym.
Ujęcie wszystkich kosztów rodzajowych poniesionych w rachunku zysków i
strat może powodować zniekształcenie wyniku finansowego. W wariancie
porównawczym rachunku zysków i strat istnieje konieczność ustalenia:
" zmiany stanu produktów,
" kosztu wytworzenia produktów na własne potrzeby jednostki.
Prezentacja rachunku zysków i strat w wariancie porównawczym nie
dostarcza nam informacji o kosztach wytworzenia produktów oraz
realizowanej marży brutto na sprzedaży produktów.
33
Przykład - przedsiębiorstwo usługowe
Przedsiębiorstwo budowlane SIGMA II w 2010 roku realizuje trzy projekty inwestycyjne
budowy domków jednorodzinnych. Umowy z odbiorcami przewidują stopniowe rozliczanie
robót w oparciu o protokoły odbioru.
Na początek roku 2010 r. przedsiębiorstwo wykazywało roboty w toku związane z
rozpoczęciem projektu A w 2009 r. Wysokość aktywowanych kosztów związanych z realizacją
projektu w 2009 roku wynosi 25 tys. zł.
W 2010 roku poniesiono następujące koszty budowlanej produkcji podstawowej:
1. materiały zużyte do produkcji budowlanej 550.000 zł
2. koszty zakupu (transport) przypadające na materiały zużyte do produkcji budowlanej
50.000 zł
3. Płace pracowników zatrudnionych bezpośrednio przy wykonywaniu robót budowlanych i
montażowych 250.000 zł
34
Przykład - przedsiębiorstwo usługowe cd.
4. Świadczenia na rzecz pracowników bezpośrednio produkcyjnych 120.000 zł
5. Koszty podwykonawców robót instalacji sanitarnej 200.000 zł
6. Koszty amortyzacji maszyn budowlanych 75.000 zł
Poza tym jednostka poniosła w 2010 roku następujące koszty:
- wynagrodzenia zarządu 20.000 zł
- amortyzacja urządzeń biurowych 5.000 zł
- reklama w prasie 10.000 zł
- zużycie materiałów biurowych 5.000 zł
- czynsz za biuro 12.000 zł.
35
Przykład - przedsiębiorstwo usługowe cd.
Na koniec 2010 roku stopień wykonania prac przedstawiał się następująco:
- zakończono i sprzedano zlecenie A, rozpoczęte w 2009 r.  przychód zrealizowany
500.000 zł.
- zlecenie B rozpoczęto i zakończono w całości w 2010 roku  przychód zrealizowany
700.000 zł.
- zlecenie C - rozpoczęto w 2010 roku i do końca roku niezakończone, częściowe
rozliczenie robót przyniosło przychód w wysokości 300.000 zł. Na koniec roku w
oparciu o protokół robót w toku ustalono stopień zaawansowania robót i ustalono
wartość robót w toku w wysokości 100.000 zł
Polecenia:
Sporządzić rachunek zysków i strat dla 2010 roku w wersji kalkulacyjnej i
porównawczej do poziomu wyniku na sprzedaży.
36