Rachunek kosztów
wykład 6
Dr Małgorzata Krysik
Rachunek kosztów działań - Activity Based Costing 
narzędzie zarządzania operacyjnego i strategicznego
To metoda pomiaru kosztów i efektywności działań, zasobów, produktów,
klientów i innych obiektów kosztów, bazująca na stwierdzeniu, że
bezpośrednią przyczyną powstawania kosztów w przedsiębiorstwie jest
wykonywanie różnych działań.
Rachunek kosztów działań należy do grupy nowoczesnych rozwiązań
rachunku kosztów. Jego twórcami są R. Kaplan i R. Cooper.
2
Model rachunku kosztów działań a tradycyjny rachunek
kosztów
Koszty według rodzaju
Zasoby
Jednostka Jednostka
Działanie 1
Działanie 2 Działanie n
funkcjonalna funkcjonalna
...
...
...
Produkty, klienci
Produkty, klienci
3
 Minimalny model rachunku kosztów działań
Etap piÄ…ty
kalkulacja kosztów
obiektów finalnych
Etap czwarty 
Zasoby proste
kalkulacja kosztów
(pozycje
działań
analityczne
kosztów
Etap trzeci 
rodzajowych)
identyfikacja
zasobów prostych
Etap drugi 
identyfikacja
...
Działanie 1
Działanie 2 Działanie n
działań
Etap pierwszy
określenie
ostatecznych obiektów
kosztów
Produkty, klienci, dostawcy, &
4
Pożądany model rachunku kosztów działań uwzględniający
zasoby proste i złożone
Etap szósty  kalkulacja
kosztów obiektów finalnych
Etap piÄ…ty  kalkulacja
Zasoby proste
kosztów działań
Etap czwarty  kalkulacja
kosztów zasobów złożonych
Materiały Praco- Urzą-
Pomie-
Usługi wnicy dzenia
szcze-nia
Etap trzeci  identyfikacja
zasobów złożonych
...
Działanie 1
Działanie 2 Działanie n
Etap drugi  identyfikacja
działań
Etap pierwszy określenie
Produkty, klienci, dostawcy, & ostatecznych obiektów
kosztów
5
Co to są działania?
Zorganizowana i celowa praca wykonywana w przedsiębiorstwie np.
" przyjmowanie zamówienia
" wystawianie faktury
" magazynowanie
" pakowanie
" załadunek na samochody
Wykonywanie działań jest podstawową przyczyną powstawania
kosztów w przedsiębiorstwie. Działania można pogrupować w
procesy.
6
Co to sÄ… zasoby?
Zasób złożony  ekonomiczny zasób
wykorzystywany (zużywany)
w przedsiębiorstwie w celu wykonywania działań
( pracownicy, pomieszczenia, urzÄ…dzenia,
materiały).
Na koszty zasobu złożonego składają się zasoby
proste.
Produkty, klienci
7
Koncepcja zasobów prostych i złożonych
Zasoby złożone
Materiał Pracownik Urządzenie Pomieszczenie
- cena - wynagrodze - amortyzacja, - amortyzacja,
zakupu, nia, - energia - wyposażenie
- podatki i - ubezpieczen technologiczna, i instalacje,
opłaty, ia społeczne, - materiały - media,
- transport, - wyposażenie eksploatacyjne, - utrzymanie
- ubezpieczen stanowiska - konserwacja czystości,
ie, pracy, i remonty, - ochrona,
- załadunek, - narzędzia, - programy - podatki i opłaty,
- wyładunek, - szkolenia, komputerowe, - remonty
- kontrola - odzież - ubezpieczenie i konserwacje,
jakości, ochronna, - ubezpieczenie
- składowanie - posiłki
, - środki bhp,
- opieka
medyczna
8
Zasoby proste
Jak określić koszty działań?
Aby obliczyć koszty działania należy ustalić:
jakie zasoby są zużywane ?
jaki jest koszt tych zasobów ?
Przyczynowo-skutkową relację pomiędzy zużywaniem zasobów a wykonywaniem działań
odzwierciedlają nośniki kosztów zasobów np. roboczogodziny dla pracy pracownika,
maszynogodziny, % zaangażowania dla pracy urządzenia, powierzchnia dla hali fabrycznej, szt., kg i
inne jednostki dla materiałów.
9
Jak określić koszty finalnych obiektów?
Nośniki kosztów działań odzwierciedlają przyczynowo-
skutkową relację pomiędzy wykonywaniem działań a
obiektami finalnymi.
Wyróżniamy trzy główne typy nośników kosztów działań:
" nośniki ilości np. liczba kontroli jakości, liczba serii
produkcyjnych,
" nośniki czasu np. czas magazynowania,
" nośniki intensywności np. sposób magazynowania: w
chłodni drożej.
10
Zakres zastosowań ABC na świecie:
" jako metoda kalkulacji, oraz narzędzie do:
" redukcji kosztów,
" oceny rentowności produktów,
" budżetowania,
" oceny rentowności klientów,
" przeprojektowywania procesów (reengineeringu),
" oceny projektów inwestycyjnych,
" planowania strategicznego.
11
Rozwój systemów pomiaru kosztów według Kaplana
Faza I Faza II Faza III Faza IV
Brak Tradycyjny Nowoczesny Zintegrowany
Autonomiczne
systemy
Niesatysfakcjo- Dostosowany
rachunkowości
nująca zarówno głównie do
zarzÄ…dczej
Jakość dla celów wymogów
i finansowej
danych sprawozdaw- sprawozdaw-
System
czości, jak i czości
integrujÄ…cy
zarządzania zewnętrznej
sprawozdaw-
Wspólne bazy
danych czość,
zarzÄ…dzanie
Koszty Prawidłowe dla
operacyjne
Krzyżowe
produktów Nieprawidłowe celów
i strategiczne
subsydiowanie
i klientów zarządzania
Kontrola Odchylenia Mierniki
Brak
kosztów ex post niefinansowe
12
y
ródło: R.Cooper, R.S.Kaplan,  The design of cost mgt. systems , 1999
Kalkulacja kosztów wyrobów według rachunku
kosztów działań  przykład 1
Przykład 1
Przedsiębiorstwo stosuje rachunek kosztów działań. Proces produkcji składa się z 6 działań:
przygotowanie produkcji, obróbka mechaniczna, montaż komponentów, kontrola jakości
produktów, gospodarka materiałowa, nadzór technologiczny. Przygotowanie produkcji polega
na planowaniu produkcji i przezbrojeniu urządzeń. Obróbka mechaniczna i montaż
komponentów to podstawowe działania produkcyjne. Kontrola jakości odbywa się na
specjalnym stanowisku po zakończeniu produkcji. Gospodarka materiałowa obejmuje
magazynowanie i transport wewnątrzzakładowy komponentów. Do wykonania działań zużywane
są następujące zasoby złożone:
Pracownicy produkcji ( 50 etatów) 220.000
Magazynierzy ( 8 etatów) 20.000
Technolodzy ( 5 etatów) 30.000
Obrabiarki (10 stanowisk) 140.000
Urządzenia do montażu komponentów (5 stanowisk) 6.000
Urządzenia do pomiaru jakości ( 1 stanowisko) 12.000
Wózki transportowe 2.000
Hala fabryczna (2.000m²) 20.000
14
Przykład 1 cd.
Pracownicy produkcyjni poświęcają w ciągu miesiąca 600 godzin na
przezbrojenie urządzeń, 6.000 godz. na obróbkę mechaniczną i 2.200 godz.
na montaż komponentów. Technolodzy poświęcają 30% czasu na
planowanie produkcji, 30% na kontrolę jakości produktów i 40% na nadzór
technologiczny. Hala fabryczna wykorzystywana jest nastÄ™pujÄ…co ( w m²):
Stanowiska obrabiarek 1000
Stanowiska montażu 500
Magazyny 200
Drogi transportowe 100
Stanowisko kontroli jakości........... 100
Biuro nadzoru technologicznego 100
2.000
Polecenie:
Skalkulować koszty działań wykonywanych w przedsiębiorstwie.
15
Przykład 2
Przedsiębiorstwo produkcyjne stosuje rachunek kosztów działań. Kosztem bezpośrednim produkcji
jest zużycie materiałów bezpośrednich  surowców i komponentów nabywanych od dostawców.
Proces produkcji składa się z 6 działań:
działanie Miesięczne koszty Opis działania
1.przygotowanie 24.000 Planowanie produkcji i przezbrojenie urządzeń dla
produkcji każdej serii produkcyjnej
2.obróbka mechaniczna 300.000 Podstawowe działania produkcyjne  produkcja
komponentów składowych produktów
3.montaż 66.000 Podstawowe działanie produkcyjne  składanie i
komponentów wykańczanie wyrobu finalnego
4. kontrola jakości 22.000 Kontrola jakości każdego produktu finalnego.
produktów Liczba kontroli zależy od liczby parametrów
kontrolnych w danym produkcie
5.gospodarka 25.000 Magazynowanie i transport wewnątrzzakładowy
materiałowa komponentów. Rozmiary pracy uzależnione
głównie od ilości komponentów.
6.nadzór 13.000 Nadzór technologii produkcji każdego typu
technologiczny komponentu wytwarzanego w przedsiębiorstwie
Przedsiębiorstwo wytwarza 3 rodzaje produktów, charakteryzujące się następującymi cechami:
16
Przykład 2 cd.
Produkt A Produkt B Produkt C
Miesięczna produkcja (szt.) 10.000 10.000 1.000
Zużycie materiałów bezpośrednich (zł/szt.) 10,00 10,00 20,00
Czas obróbki maszynowej (godz./szt.) 0,4 0,15 0,5
Czas montażu (godz./szt.) 0,1 0,1 0,2
Przeciętna wielkość serii produkcyjnej (szt./seria) 1.000 500 100
Liczba komponentów w jednej sztuce produktu, w tym*: 2 2 10
- obce - - 1
- własne 2 2 9
Liczba parametrów kontrolnych dla 1 szt. produktu 4 4 8
*Każdy produkt ma unikalne typy komponentów. Przedsiębiorstwo produkuje we własnych
zakresie 13 typów komponentów, a 1 typ komponentu kupuje od zewnętrznego dostawcy.
Polecenia:
1. Na podstawie dostępnych informacji określić nośniki kosztów działań i skalkulować
jednostkowe koszty działań.
2. Za pomocą rachunku kosztów działań skalkulować pełny jednostkowy koszt
wytworzenia dla produktów A, B i C.
17