Ćwiczenia 1
Wprowadzenie do mikroekonomii
Przedmiot ekonomii
Etymologia nazwy ekonomia
Dziedziny nauki
Nauki ściśle i techniczne Nauki biologiczne Nauki społeczne(ekonomiczne)
rolnicze, medyczne humanistyczne
Ekonomia to dziedzina nauk społecznych zawierająca również elementy nauk ścisłych.
Ekonomia wykorzystuje wiedzę w procesie badawczym ze: statystyki gospodarczej, historii
gospodarczej, psychologii społecznej oraz socjologii
Teorie ekonomii uzupełniają takie dziedziny jak: Statystyka, matematyka, informatyka oraz
cybernetyka.
Słowo Ekonomia-----J
ZYK GRECKI
OIKOS---DOM
NOMOS---PRAWO
OIKONOMOS- nauka o prawach rządzących gospodarstwami domowymi.
Definicja ekonomii
 Ekonomia bada, jak społeczeństwa używają swych rzadkich (będących w niedoborze)
zasobów do wytwarzania wartościowych produktów oraz rozdzielenia ich między
poszczególne jednostki
P. Samuelson, W. Nordhaus
 Ekonomia jest nauką badającą w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące decyduje o tym,
co, jak i dla kogo wytwarzać.
D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch
 Ekonomia zajmuje się problemem, w jaki sposób społeczeństwo rozdziela (dokonuje
alokacji) stosunkowo rzadkie zasoby, mające różnorodne zastosowania, w celu produkowania
dóbr, oraz w jaki sposób dzieli wytworzone dobra między członków tego społeczeństwa
Ekonomia to nauka badająca w jaki sposób ludzie wykorzystują zasoby będące w ich
dyspozycji w celu zaspokojenia potrzeb materialnych i niematerialnych.
(M.Rekowski)
Pojęcia:
Alokacja zasobów  rozmieszczenie, lokowanie zasobów w różnych zastosowaniach
Rzadkość zasobów  występowanie zasobów w niewystarczającej ilości w stosunku do
zapotrzebowania na nie
Efektywność  najbardziej skuteczne zastosowanie zasobów społeczeństwa w procesie
zaspokajania braków i potrzeb ludzi
1
Gdyby zasoby nie byłyby rzadkie (były wolne  nieograniczone) ceny i rynki nie miałyby
znaczenia, ekonomia nie byłaby potrzebna.
Mikro- i makroekonomia
Mikro- od gr. mikrós = mały
Makro- od gr. makrós = wielki, długi
Analiza mikroekonomiczna  bada decyzje alokacyjne podejmowane przed indywidualne
podmioty gospodarcze. Działania indywidualne często są ze sobą sprzeczne i prowadzą do
konfliktów
Analiza makroekonomiczna  oglądamy całość, umykają nam szczegóły
EKONOMIA
MAKROEKONOMIA MIKROEKONOMIA
Gospodarka w makroskali: narodowa Zjawiska i procesy zachodzące
lub światowa (produkt narodowy, w poszczególnych obszarach gospodarki:
inflacja, bezrobocie, analiza podmiotów gospodarczych
wzrost gospodarczy, (gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa,
międzynarodowe stosunki rząd) lub analiza działania rynków
ekonomiczne (towarowego, kapitałowego, pracy)
Prawa ekonomiczne
Procesy ekonomiczne - zjawiska ekonomiczne rozpatrywane w ruchu
Prawidłowości ekonomiczne  konieczne związki i zależności występujące między istotnymi
elementami procesu gospodarowania, powtarzające się regularnie i w określony
sposób (są obiektywne, powszechne i k
Prawa ekonomiczne  wyrażają związki zachodzące w rzeczywistości gospodarczej,
odzwierciedlają zależności charakterystyczne, konieczne i istotne (czyli
sformułowanie słowne prawidłowości ekonomicznych1)
np. prawo popytu---wzrost ceny ---spadek popytu ale nie jest tak zawsze np. rynek
mieszkaniowy w ostatnich latach, ceny rosły a społeczeństwo nadal kuopwało
Mają charakter:
�� obiektywny (działają niezależnie od tego czy zdajemy sobie z nich sprawę)
�� stochastyczny (uwidaczniają się w warunkach wielokrotnego powtarzania się
działań ludzkich, ale nie muszą się ujawniać w każdym zdarzeniu
gospodarczym)
�� przyczynowo-skutkowy (w większości)
�� historyczny
Metoda badań w ekonomii
Etapy budowania teorii ekonomicznych:
2
1. Obserwacja życia gospodarczego (w sposób zorganizowany i celowy celem
wyodrębnienia istotnych cech czy zależności)
2. Konstruowanie teoretycznego modelu ekonomicznego i wyprowadzanie z niego teorii
3. Ustalanie naukowości teorii
4. Dokonywanie syntezy teorii ekonomicznych
Teoretyczny model ekonomiczny  zbiór założeń tworzących schematyczny obraz
fragmentu lub całości gospodarki pomijając zjawiska przypadkowe lub nieistotne,
jest abstrakcyjnym, uproszczonym, a nie dosłownym obrazem rzeczywistości.
Ceteris paribus  założenie, że wszystkie zjawiska i procesy w obrębie modelu, oprócz
badanych, nie zmieniają się
Teoria ekonomiczna  zbiór twierdzeń wyjaśniających zjawiska i procesy ekonomiczne
ujmowane w modelu ekonomicznym
Przykład modelu ekonomicznego: model popytu na dobro , które odczytujemy
następująco popyt jest funkcją ceny.
Ekonomia pozytywna i normatywna
EKONOMIA
POZYTYWNA NORMATYWNA
Jak działa gospodarka Sądy wartościujące o tym jak powinna
Opisanie i wyjaśnienie zachowań gospodarujących funkcjonować gospodarka
ludzi, zjawisk, procesów gospodarczych Twórca: M.Friedman
EKONOMIA POZYTYWNA
�� obiektywne objaśnianie zasad funkcjonowania gospodarki,
�� cel- wyjaśnienie w jaki sposób społeczeństwo podejmuje decyzje dot. konsumpcji,
produkcji oraz wymiany dóbr,
�� ustala stany faktycznej, obecnej, przeszłej lub przewidywalnej rzeczywistości
gospodarczej. Jak było? Jak jest? Jak będzie?
�� Próba odpowiedzi na pytanie dlaczego gospodarka działa tak, a nie inaczej
�� Stworzenie podstaw do przewidywań reakcji gospodarki na zmianę warunków jej
działania
�� EKONOMIA NORMATYWNA
�� zalecenie i rekomendacje oparte na subiektywnych sądach wartościujących
�� opisuje zjawiska gospodarcze jednocześnie oceniając je i wskazując stany pożądane.
�� Jak było? Jak jest? Jak będzie? + ocena + Jak być powinno?
�� Ma na celu ocenę rzeczywistości gospodarczej według różnych skal wartości
�� Ustala słuszne (pożądane) stany gospodarki i formułuje warunki konieczne do ich
uzyskania
�� Stwierdzenia normatywne zawierają ocenę, ustosunkowanie się do tematu
(stwierdzenia sprawiedliwy/niesprawiedliwy, prawidłowy/nieprawidłowy,
słuszny/niesłuszny, za dużo/za mało)
Zadanie
Jaka jest różnica pomiędzy poniższymi stwierdzeniami?
1. Inflacja w poprzednim okresie wyniosła 2. Wzrost ceny benzyny spowoduje spadek
X% w skali roku. ilości nabywanej benzyny.
3
4. Nakłady naukowe w Polsce są zbyt
3. Podział dochodu w gospodarce jest małe.
niesprawiedliwy, bo bogaci otrzymują
za dużo, a biedni mniej niż im się należy.
Funkcje ekonomii
3 funkcje ekonomii:
�� Opisowa (poznawcza): tworzenie obiektywnej wiedzy o stanie rzeczywistości gospodarczej,
pozwala ją wyjaśnić
�� Prognostyczna: wyciąganie wniosków z wykrytych praw i prawidłowości celem
formułowania hipotez dotyczących przyszłości
�� Prakseologiczna (praktyczno-ekonomiczna): praktyczne wykorzystanie wiedzy
ekonomicznej w przekształcaniu rzeczywistości gospodarczej (w skali mikro-) lub też w
polityce gospodarczej rządu (w skali makro-)
Systemy ekonomiczne
System ekonomiczny  układ stosunków i regulacji prawnych rządzących działalnością
gospodarczą
3 systemy ekonomiczne: rynkowy, centralnie planowany, mieszany.
CO PRODUKOWAĆ?
JAK PRODUKOWAĆ?
DLA KOGO PRODUKOWAĆ?
GOSPODARKA
GOSPODARKA GOSPODARKA GOSPODARKA
RYNKOWA
RYNKOWA MIESZANA KIEROWANA
Najważniejsze cechy: Najważniejsze cechy:
�� Własność prywatna �� Własność publiczna
�� Wolność wyboru �� Planowanie
Ma cechy obydwu
produkcji (alokacja
�� Interes własny
gospodarek rynkowej
czynników
�� Mechanizm cen
i kierowanej)
wytwórczych przez
(konkurencja)
dyrektywy rządowe
�� Ograniczona rola
�� Planowanie
rządu
dystrybucji (ceny
ustalane przez rząd)
Co jest wytwarzane i w jakich ilościach? Społeczeństwo musi zdecydować jak dużo będzie wytwarzać
każdego z możliwych dóbr i usług oraz kiedy będą one wytwarzane. Czy będziemy dziś produkować pizze czy koszule?
Niewiele koszul wysokiej jakości czy dużo tanich koszul? Czy będziemy zużywać ograniczone zasoby na wytwarzanie
wielu dóbr konsumpcyjnych, a więcej dóbr inwestycyjnych (takich jak maszyny do wyrobu pizzy), które zwiększą jutro
produkcję i konsumpcję?
Jak dobra są wytwarzane? Społeczeństwo musi zdecydować, kto będzie się zajmował produkcją, jakie
zasoby będą użytkowane i jakie będą stosowne techniki produkcji. Kto będzie uprawiał ziemię, a kto będzie uczyć? Czy
elektryczność będzie wytwarzana z ropy, węgla, czy ze słońca? Przy większym lub mniejszym skażeniu środowiska?
Dla kogo są wytwarzane dobra? Kto dostaje do zjedzenia owoce działalności gospodarczej? Lub formułując to
dokładniej, jak jest dzielony produkt narodowy pomiędzy poszczególne gospodarstwa domowe? Czy jest wiele ludzi
4
biednych i niewiele bogatych? Czy wysokie dochody idą dla menedżerów, do sportowców, czy też do posiadaczy
ziemskich? Czy społeczeństwo zapewnia biednym minimalną konsumpcję, czy też muszą oni pracować, jeśli mają
przeżyć?
P. Samuelson, W. Nordhaus, Ekonomia. Tom 1, s.31
System nakazowy Gospodarka System rynkowy
mieszana
5
Kuba
Korea Północna
Chiny
Albania
Hiszpania
USA
Szwecja
Polska
Wspólnota
Niepodległych
Państw
Japonia
Wielka Brytania
Ćwiczenie 2
Problem wyboru w procesie gospodarowania
1. Potrzeby
Potrzeba (1) stan braku czegoś oraz dążenie do jego zaspokojenia
Potrzeba (2) stan przeżywany przez człowieka, brak spełnienia określonych warunków.
odczuwanie braku, niezaspokojenia, pożądania określonych warunków lub rzeczy
y
ródła potrzeb:
�� Organizm ludzki (potrzeby fizjologiczne)
�� Środowisko przyrodnicze (ochrona przed chłodem, przemieszczanie się..)
�� Środowisko społeczne (dążenie do dobrobytu, stosunki towarzyskie)
�� Duchowe właściwości człowieka (uczenie się, kultura)
�� Życie gospodarcze (wynikające z produkcji podziału i konsumpcji dóbr)
Cechy potrzeb:
�� Obiektywne
�� Nieograniczone pod względem rodzajów (nowy poziom dochodu, postęp cywilizacyjny to
nowe potrzeby)
�� Ograniczone w swej pojemności (w miarę zaspokajania słabnie ich intensywność)
�� Substytucyjne( możliwe do zastąpienia np. masło i margaryna)
�� Komplementarne( uzupełniające się np. auto i paliwo)
�� charakter społeczny i zmienny historycznie( zmieniają się w czasie)
�� Odradzające się( np. potrzeba jedzenia, zjemy śniadanie, potrzeba jest zaspokojona, mija
kilka godzin i potrzeba odradza się, znowu odczuwamy głód)
Podział potrzeb:
�� Pierwotne (podstawowe) np. jedzenia, oddychanie, picie oraz wtórne(wyższe) np. chęć
studiowania, chęć rozwoju osobistego
�� Materialne (np. kupno auta) i niematerialne( np. potrzeba bliskości
�� Indywidualne i społeczne
�� Ujawnione(efektywne) i potencjalne( nieujawnione)
�� Bieżące i przyszłe
�� Jednorazowe i powtarzalne
2. Środki zaspokajania potrzeb
Dobro  każdy środek służący bezpośrednio lub pośrednio do zaspakajana potrzeb ludzkich. Może
występować w formie rzeczy usługi lub stanu.
Podział dóbr:
�� Produkty( stają się własnością np. szampon) i usługi( korzystamy z nich tymczasowo np.
usługa fryzjerska)
�� Publiczne( kupowane oraz wytwarzane dla grup) i prywatne( kupowane oraz wytwarzane
przez pojedynczych ludzi lub małe grupy)
�� Wolne i gospodarcze
�� Konsumpcyjne( cel- zaspokojenie potrzeb w sposób bezpośredni) i produkcyjne( cel-
wytworzenie innych dóbr)
�� Wolne i rzadkie
6
produkty
konsumpcyjne
usługi
Dobra
produkcyjne
publiczne
wolne
wolne
prywatne
rzadkie
gospodarcze
�� środki pracy
�� przedmioty pracy
Potrzeby są czynnikiem motywującym gospodarowania (całokształtu działalności człowieka).
Gospodarowanie
Celowa działalność, przebieg zdarzeń, w których czynniki
wytwórcze zostają przekształcone w dobra ekonomiczne
produkcja
(produkty i usługi).
PRACA Wydatkowanie siły roboczej
Określony udział gospodarstw domowych, przedsiębiorstw
i państwa w masie wytworzonych przez społeczeństwo
podział
dóbr i usług.
Całokształt aktów kupna/sprzedaży dóbr i usług.
wymiana
Akt zaspokajania potrzeb.
konsumpcja
produkcyjna  zużywanie środków produkcji w procesie
wytwórczym (zużycie produkcyjne)
właściwa  bezpośrednie zaspokajanie potrzeb w wyniku zużycia
dóbr konsumpcyjnych
3. Zasoby
Zasób  określona ilość dóbr lub pracy, którą mierzymy w danym punkcie czasu, np. jako stan w
danym dniu2
Zasób rzadki  taki zasób, na który popyt, przy jego cenie równej 0, przewyższa dostępna podaż3
7
Zasoby naturalne  dobra dane przez naturę, nie wytworzone przez człowieka, podstawowe to:
ziemia, surowce naturalne, wody, lasy.
Czynniki produkcji  nakłady ponoszone na produkcję: praca, ziemia, kapitał
Technologia  odpowiednio łączy środki produkcji, wyznacza ilość i rodzaj zasobów koniecznych
do wyprodukowania danego produktu oraz proporcje w jakich zasoby te powinny być
ze sobą połączone
Przedsiębiorczość  zdolność do zorganizowania i zarządzania czynnikami wytwórczymi
Zasoby
ludzkie kapitałowe
naturalne
kapitał środki pracy
odnawialne
rzeczowy
przedmioty pracy
kapitał
nieodnawialne
finansowy
gotówka kredyt papiery
wartościowe
4. Problem rzadkości
Rzadkość zasobów  występowanie zasobów w niewystarczającej ilości w stosunku do
zapotrzebowania na nie
5. Wybór ekonomiczny  koszt alternatywny
Istota gospodarowania  wybór celów (potrzeb i dóbr je zaspokajających) oraz środków
potrzebnych do ich osiągnięcia (zasobów i technologii ich przetwarzania)
Koszt alternatywny danego dobra
 ilość innego dobra z której trzeba zrezygnować aby możliwe stało się wytworzenie dodatkowej
jednostki tego pierwszego dobra
-koszt rozwiązania drugi po najlepszym  każda decyzja to konieczność wyboru sposobu
wykorzystania ograniczonych zasobów
-nie musi mieć wymiaru finansowego
Rachunek ekonomiczny  narzędzie wyboru
1) Identyfikacja efektów i nakładów (skala i miejsce występowania)
2) Wycena efektów i nakładów
3) Rozkład w czasie
4) Określenie skali i zakresu efektów niewymiernych
8
Rachunek ekonomiczny
ex post ex ante
przeszłościowy przyszłościowy
Identyfikacja Wycena
Rozkład w czasie
Skala i zakres
6. Krzywa transformacji
Krzywa możliwości produkcyjnych (krzywa transformacji)  graficzne przedstawienie różnych
kombinacji dwóch produktów, które mogą być wytworzone przez poszczególne podmioty
gospodarcze, gdy wszystkie zasoby (pracy, ziemi, kapitału) oraz technologie produkcji są w pełni
wykorzystane.
Jest nachylona w dół co oznacza podstawową zasadę, że większa produkcja jednego dobra może
być uzyskana tylko przy wzrastającym koszcie alternatywnym.
Kombinacje:
�� Osiągalne i nieosiągalne
�� Efektywne i nieefektywn
Wybór dokonywany jest tylko w ramach kombinacji osiągalnych (leżących na lub pod krzywą
transformacji).
Kombinacje na krzywej transformacji  najlepsze z możliwych, pełne wykorzystanie zasobów
przy danej technologii
Kombinacje pod krzywą transformacji (M)  nie wykorzystuje się wszystkich czynników
produkcji, kombinacja gorsza od jakiejkolwiek położonej na krzywej transformacji
(recesja gospodarcza, marnotrawstwo zasobów, zła organizacja pracy)
Kombinacje nad krzywą transformacji (N)  kombinacje nieosiągalne przy danych zasobach i
danej technologii.
Intensywna droga rozwoju gospodarczego  w długim okresie przesunięcie krzywej
transformacji w górę dzięki inwestycjom w postęp technologiczny i techniczno-
organizacyjny (lepsze wykorzystanie zasobów)
Ekstensywna droga rozwoju gospodarczego  poprzez zwiększenie zasobów przy wykorzystaniu
dotychczasowej technologii.
Długookresowy wzrost gospodarczy zależy w dużej mierze od zdolności rezygnacji z
bieżącej konsumpcji celem inwestowania.
9
25
Krzywa możliwości
Qy
produkcyjnych
A
B
20
C
kombinacje
nieosiągalne
D
15
E
N
10 M
F
5
kombinacje
osiągalne
G
Qx
0
0 1 2 3 4 5 6 7
y
ródło: Zakrzewski s.25
Zwiększając produkcję dobra Y, odpowiednio zmniejszamy produkcję dobra X. Różnica
w wielkościach produkcji dobra X jest kosztem alternatywnym poniesionym celem zwiększenia
produkcji dobra Y
Koszt
Kombinacje Qx Qy
alternatywny
A 0 20
>& & 1
B 1 19
>& & 2
C 2 17
>& & 2,2
D 3 14,8
>& & 2,8
E 4 12
>& & 5
F 5 7
>& & 7
G 6 0
y
ródło: Zakrzewski s.26
10
A
B
Dobra inwestycyjne
y
ródło: Moroz s.30
Długookresowy wzrost gospodarczy zależy w dużej mierze od zdolności rezygnacji z bieżącej
konsumpcji celem inwestowania.
Punkt A: produkcja głównie dóbr konsumpcyjnych, inwestycje jedynie na odtwarzanie zużytego
majątku. Możliwości produkcyjne nie wzrosną w następnym okresie
Punkt B: drastyczne ograniczenie dzisiejszej konsumpcji na rzecz inwestycji w  jutro . Niewiele
społeczeństw będzie skłonnych dobrowolnie zaakceptować dzisiejsze wyrzeczenia na rzecz
lepszego  jutro .
Optimum: gdzieś pomiędzy tymi punktami
Społeczeństwa gospodarek wysoko rozwiniętych mogą sobie pozwolić na zwiększoną konsumpcję.
Kraje słabiej rozwinięte, chcąc nadrabiać opóz
nienia, są zmuszone inwestować, odkładając
konsumpcję na póz
niejsze okresy.
7. Korzyści i koszty marginalne  zasada optymalizacji
Kategorie marginalne są częścią analizy ekonomicznej, a zwłaszcza mikroekonomicznej.
Konsekwencją decyzji ekonomicznej jest osiągnięcie korzyści a także poniesienie określonego
kosztu.
Koszt marginalny  zmiana wielkości kosztu towarzyszący zmianie działalności gospodarczej o
jednostkę.
Korzyść marginalna  zmiana korzyści towarzysząca zmianie działalności gospodarczej o
jednostkę.
Zasada optymalizacji:
1. MB>MC - rozwój działalności
2. MB3. MB=MC - optymalny poziom działalności (punkt równowagi  najlepszy z możliwych
poziom działalności gospodarczej
W miarę powiększania się rozmiarów działalności zmniejszają się korzyści marginalne a koszty
marginalne rosną
11
Dobra konsumpcyjne
8. Zasada malejących korzyści marginalnych
Im większy poziom działalności gospodarczej tym mniejsze są korzyści marginalne osiągane z tej
działalności.
Wraz ze wzrostem rozmiarów konsumpcji, maleją korzyści osiągane ze zwiększenia
konsumpcji o dodatkową jednostkę  maleją korzyści marginalne.
Przy bardzo wysokim poziomie konsumpcji korzyści marginalne będą wynosiły 0. To jest punkt w
którym maksymalne korzyści z konsumpcji przestaną wzrastać.
Krzywa korzyści całkowitych (zadowolenia z konsumpcji) rośnie wraz ze wzrostem ilości
konsumowanej żywności. Wzrost korzyści całkowitych jest jednak wolniejszy, a po osiągnięciu
odpowiednio wysokich rozmiarów konsumpcji korzyści całkowite przestają wzrastać.
Malejący wzrost korzyści całkowitych jest wynikiem zjawiska malejących korzyści
marginalnych. Ponieważ każdy dodatkowy kilogram żywności konsumowany w ciągu tygodni
dostarcza konsumentowi coraz mniejszego zadowolenia (coraz mniejszych korzyści), stąd suma
korzyści z konsumpcji coraz większej ilości żywności zmniejsza się.
9. Zasada rosnącego kosztu marginalnego
Wraz ze wzrostem rozmiarów konsumpcji, rosną koszty osiągane ze zwiększenia konsumpcji
o dodatkową jednostkę  rosną koszty marginalne.
12
Ćwiczenie 3
Mikroanaliza rynku
1. Istota i rodzaje rynków
-Podział rynków ze względu na różne kryteria
Gospodarka rynkowa
Gospodarka, w której zasadniczy wpływ na alokację czynników wytwórczych mają indywidualne
decyzje konsumentów i producentów dóbr i usług, a nie decyzje władz administracyjnych różnego
szczebla.
Gospodarka nakazowa
Gospodarka, w której:
�� wszystkie decyzje alokacyjne podejmowane są przez państwo,
�� państwo decyduje o tym, co, jak i dla kogo produkować,
�� szczegółowe nakazy kierowane są do gospodarstw domowych i producentów dóbr i
usług.
Gospodarka mieszana
Gospodarka, w której:
�� państwo i sektor prywatny współdecydują o alokacji czynników wytwórczych,
�� państwo kontroluje proces produkcji za pomocą podatków czy płatności transferowych,
�� państwo dostarcza dobra i usługi publiczne.
2. Funkcje rynku
Mechanizm rynkowy to wszelkie procesy popytowo  podażowe pojawiające się na
rynkach czynników wytwórczych uruchamiające podobne procesy na rynkach dóbr i usług
gotowych i odwrotnie.
Rynek to proces, w którym kupujący i sprzedający decydują o ilościach dóbr
nabytych/sprzedanych oraz o ich cenach.
Kupujący i sprzedający określają przedmiot obrotu i jego warunki:
1. ilość dobra będącego przedmiotem kupna - sprzedaży,
2. cenę,
3. terminy dostaw,
4. sposoby i terminy płatności
5. inne warunki transakcji
Rynek  podstawowy mechanizm ekonomiczny, samoczynny mechanizm regulacji, ogół transakcji
kupna sprzedaży praz warunków im towarzyszących
�� Forma nawiązywania kontaktów między kupującymi i sprzedającymi(ustalanie ilości i ceny)
�� Podział zysków i strat (za pomocą cen relatywnych)
�� Eliminowanie najmniej efektywnych podmiotów gospodarczych (sprzyja to wzrostowi
ogólnej efektywności gospodarczej
�� Dostosowanie struktury produkcji do potrzeb konsumentów i producentów
�� Właściwa, efektywna alokacja zasobów
13
�� Poprawa jakości towarów (rynek konkurencyjny)
�� Oszczędne używanie dóbr
�� Stymulacja postępu technologicznego i postępu
�� Daje bodz
ce do nabywania użytecznych kwalifikacji
3. Popyt
Popyt  relacja między ceną danego dobra lub usług a ich ilością, którą konsumenci chcą i mogą
nabyć w określonym czasie, ceteris paribus
Wielkość popytu - ilość, którą konsumenci chcą i mogą nabyć w określonym czasie po określonej
cenie
Popyt indywidualny - wielkość popytu ze strony konkretnego, pojedynczego podmiotu
gospodarczego na określony towar, przy różnych możliwych jego cenach
Popyt rynkowy  suma popytów indywidualnych
Ilustracją graficzną popytu jest ujemnie nachylona krzywa popytu.
Prawo popytu mówi, że jeżeli cena danego dobra rośnie, to wielkość popytu maleje, a jeżeli cena
spada, to wielkość popytu rośnie, ceteris paribus.
Paradoks Giffena  wzrost ceny na dobro powoduje wzrost popytu (chleb relatywnie wolniej
drożał)
Zmianę ceny danego dobra obrazujemy ruchem po tej samej krzywej popytu  popyt się nie
zmienia!
Przesunięcia na krzywej popytu  czynnik ceny
Przesunięcia krzywej popytu  czynniki pozacenowe:
�� dochody konsumentów
�� gusty i preferencje (upodobania, przyzwyczajenia, moda)
�� ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych
dobra substytucyjne  zmiana ceny na jeden z produktów przy niezmienionej cenie
drugiego, przesuwa popyt konsumentów w kierunku dobra tańszego
dobra komplementarne - wzrost (spadek) ceny na dane dobro powoduje spadek (wzrost)
popytu na drugie dobro
�� przewidywanie cen relatywnych (przewidywany wzrost cen  zwiększenie popytu)
�� liczba ludności (wzrost -k�, spadek -m�)
�� efekty naśladownictwa i demonstracji
efekt Veblena (prestiżowy)  większy popyt na dane dobro im jest ono droższe
(demonstrowanie możliwości konsumpcyjnych
efekt snobizmu  konsumenci mniej cenią dobra używane przez innych  nabywają ich mniej
lub w ogóle eliminują
owczego pędu  gosp. dom. tym bardziej cenią i więcej nabywają danego dobro im bardziej je
cenią i nabywają inne gospodarstwa domowe.
�� sezonowość
�� warunki klimatyczne
�� reklama, marketing
�� stabilizacja polityczna
4. Podaż
Podaż  relacja między ilością dobra, jaką producenci są skłonni zaoferować do sprzedaży w
określonym czasie, a ceną ceteris paribus
14
Wielkość podaży  ilość dobra (lub usługi), jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować za daną cenę w
danym okresie. Inaczej ilość oferowana
Podaż indywidualna  podaż określonego towaru/usługi ze strony jednego producenta
Podaż rynkowa  podaż danego dobra ze strony wszystkich producentów
Ilustracją graficzną podaży jest krzywa podaży o dodatnim nachyleniu.
Prawo podaży mówi, że jeżeli cena danego dobra rośnie, to wielkość podaży rośnie, a jeżeli cena
spada to wielkość podaży maleje, ceteris paribus.
Zmianę ceny danego dobra obrazujemy ruchem po tej samej krzywej podaży!
Przesunięcia na krzywej podaży  czynnik ceny
Przesunięcia krzywej podaży  czynniki pozacenowe:
�� czynniki produkcji (wzrost płac, czynszówk�, spadek -m�bo produkcja bardziej zyskowna)
�� dostępność zasobów produkcji
�� technologia (produkcja bardziej efektywna, mniejsze koszty jednostkowe  większa ilość
podaży przy danej cenie rynkowej
�� opłacalność produkcji innych dóbr
�� podatki i subsydia (podatek  dodatkowy koszt, subsydia  zmniejszenie kosztu
wytworzenia) nie wpływają podatki nie związane z kosztami produkcji np. podatek od
zysków
�� przewidywania cen (przewidywany wzrost cen  ograniczenie podaży żeby zostawić na
przyszłość)
�� ilość przedsiębiorstw w gałęzi (wzrost  zwiększenie podaży, mniej przedsiębiorstw 
spadek ilości podaży) i bariery wejścia (koncesje, patenty, zakaz handlu danym towarem)
�� interwencja państwa (np. zaostrzenie przepisów BHP)
5. Równowaga rynkowa
Z prawa popytu i z prawa podaży wynika, że ilości danego dobra nabywane i oferowane na
sprzedaż zmieniają się w przeciwnych kierunkach pod wpływem zmiany ceny.
Cena, przy której wielkość popytu równa się wielkości podaży nazywa się ceną równowagi
rynkowej.
6. Cena
Cena  ilość pieniędzy, którą w określonym miejscu i czasie należy zapłacić za nabycie jednostki
określonego dobra lub usług. Jest instrumentem równoważącym podaż i popyt.
Funkcje cen:
�� informacyjna
�� motywacyjna (bodz
cowa)
Cena równowagi - cena, przy której rozmiary podaży (ilości oferowane produktu) zrównają się z
rozmiarami popytu (ilości produktu, które konsumenci chcą kupić)
Cena równowagi oczyszcza rynek.
Krzywe popytu i podaży jako funkcje liniowe
Krzywa popytu jest najczęściej ilustrowana
funkcją liniową opisaną równaniem:
XD = a  bP
a krzywa podaży funkcją :
XS = a + bP
15
gdzie: XD, XS, to odpowiednio wielkość popytu i wielkość podaży,
a  wielkość popytu lub podaży przy cenie dobra równej zero,
b  nachylenie krzywych (mierzone stosunkiem "X/"P ),
P  cena dobra
Przykład
Rynkowy popyt opisany jest równaniem:
XD = 60  2P, a rynkowa podaż równaniem:
XS = - 40 + 2P.
Oblicz cenę i ilość równowagi rynkowej.
Nadwyżka rynkowa
Jeżeli przy danej cenie rynkowej producenci oferują większą ilość dobra niż konsumenci chcą i
mogą kupić, na rynku powstaje tzw. nadwyżka rynkowa, czyli nadwyżka wielkości podaży nad
wielkością popytu.
Niedobór rynkowy
Jeżeli przy danej cenie rynkowej producenci oferują mniejszą ilość dobra niż konsumenci chcą i
mogą kupić, na rynku powstaje tzw. niedobór rynkowy czyli nadwyżka wielkości popytu nad
wielkością podaży.
Cena minimalna
1. Cena wyższa od ceny równowagi.
2. Wyznacza dolny próg, do którego cena może spadać.
3. Chroni krajowych producentów.
4. Przyczynia się do powstania nadwyżki rynkowej, bo wielkość podaży jest większa od
wielkości popytu (nadwyżkę skupuje rząd).
Cena maksymalna
1. Cena niższa od ceny równowagi.
2. Wyznacza górny próg, do którego cena może rosnąć.
3. Chroni konsumentów.
4. Przyczynia się do powstania niedoboru na rynku, bo wielkość podaży jest mniejsza od
wielkości popytu.
7. Procesy dostosowawcze na rynku w czasie
W upływie czasu zmienia się popyt jak i podaż. W zależności od szybkości reakcji mamy do
czynienia z większym bądz
mniejszym wzrostem cen
a) podaż jest stała a popyt rośnie z D do D  chwilowa równowaga (E )na rynku tylko dzięki
drastycznemu wzrostowi ceny
b) popyt rośnie z D do D a przedsiębiorstwa mogą zwiększyć podaż (wykorzystując wolne
moce produkcyjne, Równowaga na krótki okres E  osiągnięta przy mniejszym wzroście
ceny niż poprzednio
c) popyt rośnie z D do D a podaż może być zwiększona w wyniku nowych inwestycji czy
rozbudowy przedsiębiorstwa lub w wyniku pojawienia się nowych firm. Równowaga na
dłuższy okres E   przy minimalnym wzroście ceny
16
Ćwiczenie 4
Elastyczność popytu i podaży
1. Elastyczność popytu
Popyt  konsumenci, elastyczność  zdolność do adaptacji do zmieniających się warunków
Popyt elastyczny Popyt nieelastyczny
Silna (podwyżka nieopłacalna, Słaba (zmiana ceny nie
Reakcja na zmianę ceny
obniżka opłacalna) bardzo wpływa na przychód)
Rodzaj rynku Konkurencja doskonała Bliski monopolowi
Elastyczność popytu  miara procentowej zmiany popytu w stosunku do procentowej zmiany
czynnika wpływającego na popyt
Znajomość elastyczności pozwala określić czy opłaca się zmienić cenę czy nie (z punktu widzenia
dochodów sprzedawcy)
2 sytuacje skrajne
P P
D
Pw
D
P0
Doskonale
elastyczny Pn
Q Q
3 rodzaje elastyczności popytu:
�� cenowa
�� mieszana popytu
�� dochodowa
Zmiana wielkości popytu w %
Ed =
Zmiana czynnika wpływającego na popyt w %
Znajomość współczynników elastyczności pozwala:
�� Zrozumieć, dlaczego niektóre rynki charakteryzują się dużymi fluktuacjami wolumenu
transakcji a inne nie
�� Obliczyć o ile należy podnieść cenę, aby zlikwidować nadwyżkę popytu lub obniżyć cenę
aby zlikwidować nadwyżkę podaży
�� Określić wpływ ceny na sumę wydatków konsumentów i przychód producentów
Determinanty elastyczności popytu:
17
nieelastyczny
Doskonale
�� łatwość substytucji( im więcej tym większa elastyczność)
�� udział w dochodzie wydatków na dane dobro ( im więcej tym większa elastyczność)
�� ważność produktu dla konsumenta-uzależnienie (niezbędne  nieelastyczny, luksusowe 
może być wysoce elastyczny)im większy stopień konieczności tym popyt mniej elastyczny
�� czas potrzebny na szukanie substytutów i przyzwyczajanie się( im dłuższy czas tym popyt
bardziej elastyczny)
�� wielkość zmian cen (ceny wysokie  popyt bardziej elastyczny dobra luksusowe)
�� dobra trwałe są bardziej elastyczne
Znajomość współczynników elastyczności pozwala:
�� zrozumieć duże fluktuacje transakcji i cen na niektórych rynkach (i odwrotnie)
�� obliczyć o ile podnieść cenę, by zlikwidować nadwyżkę popytu (niedobór podaży)
�� określić wpływ ceny na sumę wydatków konsumentów i przychód producentów
2. Elastyczność cenowa popytu
Elastyczność cenowa popytu  miara wrażliwości wielkości popytu na dane dobro na zmianę ceny
tego dobra
Nachylenie krzywej popytu jest stałe, natomiast elastyczność popytu zmienia się od 
nieskończoności do 0.
Formuła elastyczności cenowej popytu:
Zmiana wielkości popytu w %
Ep =
Zmiana ceny w %
r�QDx
Px
%r�QDx QDx r�QDx
=
Ep = =
QDx
r�Px
%r�Px r�Px
Px
r�QDx  przyrost(zmiana absolutna) popytu na dobro X
QDx  wielkość popytu na dobro X
r�Px  przyrost ceny na dobro X
Px  cena dobra X
Czynniki wpływające na elastyczność cenową popytu
POPYT ELASTYCZNY POPYT NIEELASTYCZNY
Dobra luksusowe Dobra podstawowe
Cena wysoka Cena niska
Duża ilość substytutów Mała ilość (lub brak) substytutów
Długi okres czasu Krótki okres czasu
Wysokie wydatki na dane dobro Niskie wydatki na dane dobro
18
2.1 A
ukowa elastyczność cenowa popytu
Elastyczność łukowa dotyczy odcinka (segmentu krzywej popytu).
r�QDx
Q1  początkowa zmiana popytu
Q2  nowa wielkość popytu
� (Q1+Q2)
P1  początkowa wielkość ceny
Ep =
P2  nowa wielkość ceny
r�Px
r�Q  zmiana wielkości popytu
r�P  zmiana ceny
� (P1+P2)
2.2 Punktowa elastyczność cenowa popytu
�� Odnosi się do minimalnych przyrostów ceny i rozmiarów popytu
�� Mierzy relacje popytu w konkretnym punkcie na krzywej popytu
�� Osiąga wartości od 0 do nieskończoności
Elastyczność cenowa popytu
I Ep I Popyt doskonale elastyczny
= nieskończoność
I Ep I 1 Popyt stosunkowo elastyczny
>
I Ep I 1 Popyt jednostkowy= neutralny= wprost proporcjonalny
=
I Ep I 1 Popyt stosunkowo nieelastyczny
<
I Ep I 0 Popyt doskonale nieelastyczny
=
3. Elastyczność mieszana
Elastyczność mieszana popytu  stosunek względnej zmiany rozmiarów popytu na określone
dobro do względnej zmiany ceny innego dobra.
Jak popyt na dobro X reaguje na zmiany ceny dobra Y.
Zmiana wielkości popytu na dobro X w %
Em =
Zmiana ceny dobra Y w %
r�QDx
Py
%r�QDx QDx r�QDx
=
Em = =
QDx
r�Py
%r�Py r�Py
Py
Elastyczność mieszana popytu
Em < 0 Dobra komplementarne
Em = 0 Dobra niezależne
Em > 0 Dobra substytucyjne
Rys. opracowanie własne
3 Kategorie dóbr:
19
Dobra komplementarne Em < 0 (wzrost ceny benzyny powoduje spadek popytu na auta;
 + i  - daje  - )
Dobra niezależne od siebie Em = 0
Dobra substytucyjne Em > 0 (spadek ceny masłą powoduje spadek popytu na margarynę;  + i  +
daje  + ; oraz  - i  - daje  + )
Jak interpretować?
�� Dla substytutów: gdy Em = 2, wzrost ceny dobra Y o 1% spowoduje wzrost popytu
na dobro X o 2%.
�� Dla dóbr komplementarnych: gdy Em = -1,5 wzrost ceny dobra Y o 1%
spowoduje spadek popytu na dobro B o 1,5%.
4. Elastyczność dochodowa
Elastyczność dochodowa popytu  stosunek względnej zmiany rozmiarów popytu na określone
dobro do względnej zmiany dochodu
Wraz ze wzrostem dochodu o 1 % zakupy tych dóbr wzrastają o więcej niż 1 %
Zmiana wielkości popytu w %
Ed =
Zmiana dochodu w %
r�QDx
DP
%r�QDx QDx r�QDx
=
Ed = =
QDx
r�DP
%r�DP r�DP
DP
DP- dochód pieniężny
Wraz ze zmianami dochodów będziemy kupowali więcej pewnych dóbr (Ed dodatnia) a innych
postanowimy kupować mniej (Ed ujemna).
Elastyczność dochodowa popytu
Ed < 0 Dobra niższego rzędu
Ed > 0 Dobra normalne
0 Ed > 1 Dobra wyższego rzędu( luksusowe)
4 Kategorie dóbr:
1. normalne, Ed > 0 (kupujemy więcej wraz ze wzrostem dochodu, większość dóbr)
2. niższego rzędu, Ed < 0 (kupujemy mniej ze wzrostem dochodu)
3. pierwszej potrzeby, 0 mniejszym niż 1% na 1% dochodu)
4. wyższego rzędu, Ed > 1 (z tych dóbr rezygnujemy najszybciej przy zmniejszeniu
dochodów)
20
Dobra pierwszej potrzeby Dobra wyższego rzędu
Dobra normalne
Dobra niższego rzędu
Ed = 0 Ed = 1
Wzrost dochodów wpływa nie tylko na wielkość wydatków konsumentów, lecz także na ich
strukturę. Maleje procentowy udział wydatków na żywność i inne dobra niższego rzędu i zwiększa
się udział wydatków na dobra wyższego rzędu (PRAWO ENGLA)
Przykład:
Jeśli prognozy gospodarcze przewidują w nadchodzącym roku wzrost przeciętnego realnego
wynagrodzenia o 3% to:
1. dla producenta dobra C (wyższego rzędu) o Ed = 2 oznacza to wzrost wydatków
konsumentów w nadchodzącym roku o 6%, producent musi się przygotować na zwiększenie
produkcji o 6% (inaczej wzrośnie udział konkurencyjnych producentów, a jego pozycja
ulegnie osłabieniu)
2. producent dobra D (niższego rzędu) o Ed = -1,5 oznacza zmniejszenie rynku o 4,5% ,
można poczynić kroki mające na celu utrzymanie pozycji produktu w koszyku dóbr
kupowanych przez konsumentów (kampania reklamowa podkreślająca zalety produktu,
strategia  awansu produktu do dóbr normalnych)
5. Elastyczność cenowa podaży
Elastyczność cenowa podaży  procentowa zmiana wielkości dostarczanych na rynek ilości (QSx),
będąca reakcją na zmianę ceny o 1%
Zmiana wielkości podaży w %
Es =
Zmiana ceny w %
r�QSx
Px
%r�QSx QSx r�QSx
=
Es = =
QSx
r�Px
%r�Px r�Px
Px
Krzywa podaży ma nachylenie dodatnie, dlatego elastyczność cenowa podaży będzie dodatnia.
Elastyczność cenowa podaży
Es > 1 Krzywa podaży elastyczna ( przechodzi przez oś OY , oś rzędnych)
Es = 1 Elastyczność jednostkowa (przechodzi przez początek układu współrzędnych)
Es< 1 Krzywa podaży nieelastyczna (przechodzi przez oś OX, oś odciętych)
Podaż jest bardziej elastyczna gdy firmy mogą łatwo i szybko zmieniać wielkość podaży w
odpowiedzi na zmianę ceny. Czas dostosowania zależy od:
�� istnienia rezerw mocy wytwórczych (bezczynne maszyny, zatrudnianie pracowników)
�� poziomu zapasów
21
�� długości okresu produkcyjnego (w rolnictwie roczny cykl lub dłuższy)
Podaż w długim okresie jest bardziej elastyczna niż w krótkim
3 fazy elastyczności podaży Marchla:
�� okres infrakrótki (podaż stała E = 0)
�� okres krótki (elastyczność względnie mała  nie można zmieniać wielkości przedsiębiorstwa
i jego wyposażenia, wzrost możliwości produkcyjnych tylko poprzez uruchomienie
niewykorzystywanych mocy produkcyjnych)
�� okres długi (duża elastyczność  wzrost możliwości produkcyjnych poprze inwestycje)
Sm
P P P
D D D
Ss SL SL
D D D
D D D
SL
Ss
SL
D D D
Q Q Q
Podaż w okresie Podaż w okresie Podaż w okresie
infrakrótkim krótkim długim
6. Elastyczność a przychody przedsiębiorstw
Wydatki konsumentów na rynku to przychody przedsiębiorstw.
Dla elastyczności cenowej popytu %Ep%> 1
a) Spadek ceny zwiększa globalne wydatki konsumentów  wzrost globalnych przychodów
przedsiębiorstw
b) Wzrost ceny zmniejsza globalne wydatki konsumentów oraz globalne przychody
przedsiębiorstw
Dla elastyczności cenowej popytu %Ep%< 1
a) Spadek ceny zmniejsza globalne wydatki konsumentów oraz zmniejsza globalne przychody
przedsiębiorstw
b) Wzrost ceny zwiększa całkowite wydatki konsumentów i globalne przychody przedsiębiorstw
Dla elastyczności cenowej popytu %Ep%= 1
Spadek czy wzrost ceny nie wpływa na wydatki konsumentów i globalne przychody
przedsiębiorstw
Elastyczność popytu i zmiany przychodów przedsiębiorstw
Elastyczność popytu
Cena ę! Cena �!
%Ep%> 1
Przychód całkowity �! Przychód całkowity ę!
%Ep%< 1
Przychód całkowity ę! Przychód całkowity �!
%Ep%= 1 Przychód całkowity = const Przychód całkowity= const
7. Przychód całkowity, przeciętny i marginalny
Przychód całkowity Total Revenue TR = P * QD
Przychód przeciętny Average Revenue AR = TR/QD = P*Q/QD = P
Przychód marginalny Marginal Revenue MR=r�TR/r�QD lub: MR = P (1+ 1/Ep ) P >MR
22
Elastyczność popytu a przychód marginalny
Elastyczność cenowa popytu Przychód marginalny
%Ep%> 1 MR=0
Ep%< 1 MR>0
%Ep%= 1 MR<0
23
Ćwiczenie 5
Podstawy decyzji ekonomicznych konsumenta
Gospodarstwo domowe jako podmiot gospodarczy
Gospodarstwo domowe- wieloosobowa lub jednoosobowa jednostka gospodarcza działająca
głównie w sferze konsumpcji
-główny cel: zaspokajanie potrzeb swoich członków
Konsument Gospodarstwo domowe
Odbiorca dóbr i usług Odbiorca dóbr i usług
Aktywny uczestnik procesów gospodarczych
Cechy gospodarstw domowych:
-Zdolność do podejmowania określonych decyzji( gł. ekonomicznych)
-Dążenie do maksymalizacji satysfakcji( najwyższej użyteczności)
Racjonalność postępowania:
-mają pewne preferencje
-potrafią uporządkować swoje dążenia w sposób spójny
- w wyborze decydują się kryterium maksymalizacji zadowolenia
Funkcje gospodarstwa domowych:
-konsumpcyjna( odbiory- nabywcy dóbr i usług)
- dochodowa( dostarczyciele czynników wytwórczych)
Aktywa majątkowe gospodarstw domowych-ogół środków, którymi gospodarstwo domowe
rozporządza
Fundusz swobodnej decyzji
Występuje, gdy przeciętne dochody gosp. Dom. Są wyższe od poziomu wydatków dotyczących
potrzeb podstawowych
Budżet konsumenta
Dochody Wydatki
płacowe Pozapłacowe konsumpcyjne oszczędności
Efekt rygla-konsumpcja na tym samym poziomie ale przy niższych dochodach kosztem
oszczędności, kredytów, pożyczek
24
8. Użyteczność całkowita i marginalna (prawa Gossena)
Konsumpcja- jednorazowe zużycie dóbr w celu zaspokojenia potrzeb lub używanie danego dobra
przez dłuższy czas
Konsument  podmiot racjonalny, opierający proces podejmowania decyzji na zasadzie
optymalizacji w celu osiągnięcia maksymalnych korzyści z konsumpcji dóbr
Główne elementy teorii konsumenta:
1. wybory konsumenta są zgodne z jego własnym interesem
2. wybory między alternatywami konsumpcji w oparciu o dostępne informacje
3. substytucyjność między dobrami w procesach wyboru konsumenta
Użyteczność  suma zadowolenia jaką osiąga indywidualny konsument z konsumowania
lub posiadania danego dobra (ten sam towar dla jednego konsumenta może mieć bardzo
wysoką użyteczność, dla innego niską)
W swoich wyborach konsument dąży do maksymalizacji użyteczności (takiej kombinacji
określonych dóbr , która daje mu największe zadowolenie)
Użyteczność całkowita  suma użyteczności
TU
konsumowanej ilości dóbr
Użyteczność marginalna  zadowolenie konsumenta na
zwiększanie (zmniejszanie) konsumpcji danego dobra
o kolejną, dodatkową jednostkę
n D�TU
Q
TU =� Qi i = 0, & , n MU =�
��
i=�0
0
D�Qi
MU
Ilość konsumowanego dobra a użyteczność 
�� użyteczność całkowita konsumpcji danego dobra
rośnie (spada) wraz ze wzrostem (spadkiem)
ilości konsumowanego dobra)
�� użyteczność marginalna zmniejsza się (rośnie)
wraz ze wzrostem (spadkiem) ilości
Q
0
konsumowanego dobra
Użyteczność całkowita wzrasta wraz z konsumpcją
każdej następnej jednostki. Po przekroczeniu pewnej wielkości konsumpcji, dalsze konsumowanie
danego dobra zacznie przynosić niezadowolenie, wtedy użyteczność marginalna będzie ujemna.
Prawo malejącej użyteczności krańcowej (I prawo Gossena):
zadowolenie z pierwszej konsumowanej jednostki dobra jest znacznie większe aniżeli w kolejnej,
drugiej jednostki. Przyrosty zadowolenia mierzone jako użyteczność marginalna, zmniejszają się
wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra.
Równowaga konsumenta (II prawo Gossena)  zasada wyrównania użyteczności krańcowych
maksymalne zadowolenie z konsumpcji dóbr X i Y konsument osiąga wówczas, kiedy stosunek
użyteczności tych dóbr zrówna się z relacją ich cen
MU(x) Px MU(x) MU(y)
=� =�
MU(y) Py Px Py
25
9. Paradoks wartości
Paradoks wartości polega na tym, że bardziej użyteczna dla człowieka woda osiąga na rynku niższą
cenę, niż na przykład diamenty. Oznacza to, że popyt i podaż wody przecinają się przy cenie
niskiej, a popyt i podaż diamentów przy cenie wysokiej. Wynika to z faktu, że użyteczność
marginalna ostatniej kupowanej jednostki wody jest znacznie stosunkowo niska, a użyteczność
marginalna ostatniej kupowanej jednostki diamentów jest stosunkowo duża. Wiąże się to z większą
rzadkością diamentów.
10. Renta (nadwyżka) konsumenta
11. Krzywa obojętności konsumenta
Teoria wyboru konsumenta:
�� Założenie kompletności preferencji (konsument potrafi uporządkować preferencje i określić
które kombinacje woli)
�� Założenie przechodniości preferencji (konsument woli A od B, ale i B od C, czyli woli też A
od C)
�� Założenie nienasycalności zadowolenia konsumenta (konsument woli taką kombinację,
która daje mu więcej satysfakcji)
Budowanie krzywej obojętności na podstawie tabelki
Krzywa obojętności( IC)
�� wszystkie możliwe kombinacje konsumpcji dwóch dóbr, które są dla konsumenta obojętne.
�� każda z tych kombinacji daje konsumentowi takie samo zadowolenie.
�� stały poziom zadowolenia
�� wszystkie kombinacje na danej krzywej obojętności A, B, C, D oznaczają taki sam poziom
zadowolenia
�� poziom zadowolenia ę! --- przesuwanie się z krzywej niżej położonej na wyżej położoną
Cechy krzywych obojętności:
�� Jest ich nieskończenie wiele
�� Nie mogą się przecinać
�� Mają negatywne nachylenie
�� Są wypukłe w stosunku do początku układu
Mapa preferencji  wiele krzywych obojętności o różnych poziomach zadowolenia
Q pomidorów/tydzień w kg
Budowanie krzywej obojętności
A
5
Kilogramy Kilogramy
jabłek w pomidorów Kombinacje
4
tygodniu w tygodniu
B
1 5 A
3
2 3 B
C
3 2 C
2
D
4 1,5 D
IC
1
0
1 2 5
3 4
Q jabłek/tydzień w kg
26
Marginalna stopa substytucji (MSS)i prawo malejącej MSS
Negatywne nachylenie krzywej obojętności oznacza, że między dwoma dobrami istnieje stosunek
substytucyjności (ę!konsumpcji jednego dobra powoduje �! konsumpcji drugiego dobra)
Marginalna stopa substytucji(MSS)-miernik efektu substytucyjnego
Określa jaką ilość dobra y należy poświęcić aby zwiększyć konsumpcje dobra x o jednostkę, przy
założeniu, że konsument pozostaje na tej samej krzywej obojętności)
Prawo malejącej MSS
Zwiększając konsumpcje dobra x konsument jest skłonny zrezygnować z coraz mniejszej ilości
dobra y w zamian za powiększenie konsumpcji dobra x o jednostkę.
27
Ćwiczenie 6
Teoria produkcji i koszty produkcji
1. Pojęcia z zakresu produkcji
Cel producenta: maksymalizacja zysku
Zysk brutto = przychody ze sprzedaży  koszty produkcji
Produkcja  przetwarzanie zasobów w celu wytworzenia produktów i usług, polega na łączeniu
określonych nakładów (czynników produkcji) w celu osiągnięcia efektu w postaci
wyprodukowanych produktów lub usług
Technologia produkcji  określona metoda łączenia czynników produkcji
�� technologia kapitałochłonna = pracooszczędna
�� technologia pracochłonna = kapitałooszczędna
Technika  zbór wszystkich znanych technologii wytwarzania
Nakłady  wszystkie wydatki producenta
Nakłady a koszty  koszty tylko w ujęciu finansowym, nakłady też w jednostkach naturalnych
Funkcja produkcji  zależność między wielkością produkcji a rozmiarem nakładu czynników
produkcji
Q =� f (QA,QL ,QK )
Q  wielkość produkcji QL  nakład pracy
QA  nakład ziemi QK - nakład kapitału
Założenia funkcji produkcji krótkim czasie:
�� istnieje tylko jeden czynnik stały
�� istnieje jeden czynnik zmienny
�� technologia produkcji jest dana
�� czynniki produkcji mogą łączyć się ze sobą w różnych proporcjach
�� produkt jest jednorodny
2. Produkt całkowity, przeciętny i marginalny. Prawo malejących
przychodów
Produkt całkowity (produkcja całkowita)  całkowita ilość dóbr lub usług wyprodukowana w
danym okresie czasu, mierzona w jednostkach naturalnych
Produkt marginalny (wydajność krańcowa pracy)  przyrost produktu całkowitego wynikający
ze zwiększenia liczby zatrudnionych o jednego pracownika (produkcja wytworzona przez
kolejnego zatrudnionego pracownika
MPL  produkt marginalny pracy
D�TP
TP  produkt całkowity
MPL =�
L  ilość pracowników
D�L
Prawo malejących przychodów  zwiększając nakład czynnika zmiennego (np. pracy) ceteris
paribus osiągamy punkt, po przekroczeniu którego każda dodatkowa jednostka czynnika zmiennego
daje coraz mniejsze przyrosty produkcji. Produktywność kolejnego pracownika zmniejsza się
Nie jest możliwe ciągłe dodawanie czynników zmiennych do jednego
lub kilku stałych i osiąganie nieustannie coraz większej produkcyjności.
28
Tabela 1. Rekowski, s. 147
L TP MPL (r�TP/r�L) APL (TP/L) �� TPk�wraz z L (najpierw wolno potem
0 0 - - szybko i znów wolno. Po przekroczeniu max
1 10 10 10 (L=6) spada
2 24 12 14
�� Za niski poziom zatrudnienia  niepełne
3 39 13 15
wykorzystanie ziemi i kapitału
4 52 13 13
�� Za wysoki poziom zatrudnienia 
5 60 12 8
niewystarczająca ziemia i kapitał, żeby
6 66 11 6
pracować z max wydajnością.
7 63 9 -3
A  przegięcie funkcji produkcji , MPL MAX
70
TP
0 - A:r�TP>r�L
A - B:r�TP60
C
0 - A : APLk�, MPLr�k�; r�MPL>r�APL
A - B : MPLm�
50
B
A
40
B  APL MAX => maksymalne wykorzystanie
czynnika zmiennego (L)
30
B - C:r�TP jest coraz mniejszy,
B - C : APLm�; MPLm�bardziej niż APL
20
C: TP ; MPL = 0 => maksymalne
MAX
10
L
wykorzystanie czynnika stałego (K,Z)
0 po C: APLm�, MPL < 0
0 1 2 3 4 5 6 7 8
Czynnik zmienny:
I
II III
�� zwiększać do A
16
�� po C nie zwiększać
MPL,
A
14 APL
B
ETAPY:
12
1. Nakład czynnika zmiennego (L) rośnie od
10
0 do takiej wielkości (4) dla której APL jest
APL
max
8
2. Taki nakład czynnika zmiennego (L), w
6
MPL
ramach którego APL spada, MPL też, lecz
4 jest ciągle dodatni
3. APL ciągle spada, MPL przybiera wartości
2
L
ujemne, TP
0
0 1 2 3 4 5 6 7 8
-2
-4
Folia: Wykres: TP, APL, MPL Rekowski/ 153
3. Izokwanta  linia jednakowej produkcji
Marginalna stopa technicznej substytucji
Izokwanta  geometryczne przedstawienie wszystkich możliwych kombinacji kapitału i pracy,
dających taką samą wielkość produkcji
Wzdłuż izokwanty zmieniają się nakłady czynników i proporcje między nimi. Izokwant może by
bardzo wiele
Izokwanta: nachylenie negatywne (przy wzroście kapitału spadek nakładu pracy)
29
Marginalna Stopa Techniczna Substytucji - stosunek, zgodnie z którym można zastąpić jeden
czynnik produkcji drugim tak, aby wielkość produkcji nie uległa zmianie
MSTS jest malejąca, tj w miarę zastępowania czynnika kapitały przez coraz większą ilość czynnika
pracy zmniejsza się ilość kapitału, którą można zastąpić każdą dodatkową jednostkę pracy
Folia: wykres 9.4 : MSTS Zakrzewski /156
4. Izokoszta  linia jednakowego kosztu
Izokoszta  geometryczne przedstawienie wszystkich możliwych kombinacji kapitału i pracy, które
przy danych cenach tych czynników produkcji mogą być nabyte przy określonym zasobie
środków finansowych przedsiębiorstwa
TC w
K =� -� ( )L
TC =� w�� L +� r �� K
r r
TC  koszt całkowity
w  cena pracy (płaca) r  cena usługi kapitału (np. odsetki)
L  liczba zatrudnionych K  liczba jednostek zakupionego kapitału
folia: wykres 9.5 zakrzewski/ 157
5. Optimum produkcji  równowaga producenta. Ścieżka ekspansji
produkcji.
Optymalna kombinacja czynników znajduje się w punkcie styczności izokoszty z możliwie
najwyżej położoną izokwantą. Punkt w którym przedsiębiorstwo osiąga maksymalną
produkcję przy danym koszcie całkowitym.
W punkcie równowagi:
MPL w
MSTS =� =�
��
MPK r
�� Z punktu widzenia zasady najmniejszego kosztu po przekształceniu MPL/MPK=w/r
MPL MPK
=�
otrzymujemy:
w r
Zmiana relacji cen czynników produkcji
Racjonalnie działający przedsiębiorca zastępuje czynnik droższy czynnikiem relatywnie
tańszym (efekt substytucji czynników produkcji). W efekcie tego pojawia się nowa linia o innym
nachyleniu => innym punkcie styczności z izokwantą.
Filia 9.7 wzrost ceny czynnika pracy /158
Ścieżka ekspansji produkcji  linia łącząca te punkty na izokwantach produkcji, w których firma
osiąga minimum kosztów całkowitych dla danej wielkości produkcji. Zbiór punktów dla
których MSTS jest równa stosunkowi cen czynników produkcji.
6. Koszty produkcji w krótkim okresie
Funkcja produkcji  relacja między kosztami produkcji i odpowiednią wielkością produkcji.
TC =� f (Q)
30
Koszty w krótkim okresie:
�� koszty stałe całkowite (FC) (Fixed Cost)
�� koszty zmienne całkowite (VC) (Variable Cost)
�� koszty całkowite (TC) (Total Cost)
�� koszty przeciętne stałe zmienne całkowite (AFC, AVC, AC) (Average Cost, )
�� koszty marginalne (MC) (Marginam Cost)
Koszt stały całkowity (FC)  ponoszony zawsze bez względu na wielkość produkcji (koszt
dzierżawy, odsetki, konserwacja urządzeń). W krótkim okresie jest niezmienny.
Koszt stały przeciętny (stały jednostkowy) (AFC): nieustannie się zmniejsza wraz ze wzrostem
produkcji, ale nigdy nie osiąga 0. Na początku spada szybko, potem coraz wolniej. Podstawa
korzyści skali
FC AFC
FC
AFC =�
Q
Q Q
Koszt zmienny całkowity (VC)  wzrasta wraz ze wzrostem wielkości produkcji, ale tempo
wzrostu jest nierównomierne.
�� produkcyjność czynniko wysoka  TP rośnie najszybciej: VC rośnie względnie wolno
�� po przekroczeniu pewnego poziomu przyrosty kosztu są rosnące.
Koszt zmienny przeciętny (AVC)  zmniejsza się wraz ze wzrostem TP, po przekroczeniu pewnej
wielkości zaczyna rosnąć.
AVC
VC
VC
AVC =�
Q
Q
Q
Koszt całkowity produkcji (TC)  suma kosztów stałych całkowitych i zmiennych całkowitych.
Krzywa rozpoczyna się zawsze w punkcie krzywej kosztu całkowitego gdzie Q=0, potem
rośnie analogicznie do kosztu zmiennego
Koszt całkowity przeciętny (AC)  czyli koszt jednostkowy produktu, koszt całkowity
przypadający na jednostkę produktu. Krzywa podobna do kosztu przeciętnego zmiennego, ale
jest położona wyżej
31
AC
TC
TC =� FC +�VC
TC VC FC
AC =� =� +�
Q Q Q
Q
Q
Koszt marginalny (krańcowy) (MC)  przyrost kosztów całkowitych spowodowany
zwiększeniem produkcji o jednostkę. FC nie zmienia się w miarę przyrostu produkcji więc
MC można traktować jako zmianę kosztu zmiennego wynikającą z jednostkowej zmiany
produkcji. MC jest
�� wysoki gdy produkcja jest mała lub bardzo duża
�� spada a potem zaczyna wzrastać
�� kształt krzywej jest niejako odwrotnością krzywej MP (dla MPMAX =. MCMIN
MC
D�VC
D�TC
MC =�
MC =�
D�Q
D�Q
Q
Optimum technologiczne produkcji  taka wielkość produkcji gdzie MP=MC (wytwarzanie po
najmniejszym koszcie jednostkowym.
Folia: Wykres 9.17
Ale wielkość produkcji zależy też od:
�� ceny rynkowej produkowanego dobra (może przy danej cenie opłaci się więcej produkować)
�� chłonności rynku (możemy nie sprzedać wszystkiego co jesteśmy w stanie wyprodukować)
7. Zależności między kosztami w krótkim okresie
Folia: wykres 9.18, Zakrzewski / 170
Wszystkie krzywe na jednym wykresie:
�� AC=AVC+AFC (suma pionowa krzywych) dla każdego Q
�� AFC nieustannie spada (zmniejsza się wraz ze wzrostem produkcji)
�� AVC osiąga minimum wcześniej niż AC
�� MC przecina AVC i AC w punktach gdzie te osiągają minimum
�� Gdy MC jest mniejszy od AVC i AC to te ostatnie maleją,
�� Gdy MC jest większy od AVC i AC to te ostatnie rosną
�� MC i AFC nie są powiązane
8. Koszty produkcji w długim okresie  korzyści skali
Długi okres to czas niezbędny do dostosowania do nowych warunków wszystkich rodzajów
czynników produkcji w przedsiębiorstwie
W krótkim okresie przedsiębiorstwo jest w stanie tylko częściowo dostosować czynniki
produkcji do nowych warunków.
W długim okresie wszystkie koszty są zmienne.
32
Długookresowy koszt całkowity (LTC)  minimalny koszt wytwarzania różnych wielkości
produkcji wówczas, gdy przedsiębiorstwo jest w stanie dostosować wszystkie czynniki
produkcji
Długookresowy koszt krańcowy (LMC)  przyrost długookresowego kosztu całkowitego w
sytuacji gdy wielkość produkcji na trwałe zwiększa się o jednostkę
Długookresowe koszty przeciętne (LAC)  długookresowe koszty całkowite dzielone przez
wolumen produkcji
Korzyści skali  korzyści płynące z produkcji masowej
+� Wewnętrzne: większe zatrudnienie  pogłębienie wewnętrznego podziału pracy (wzrost
specjalizacji robotników zwiększa ich wydajność)
+� Lepsza specjalizacja w zarządzaniu
+� Lepsza opłacalność technologii przy większej skali produkcji (drogie maszyny tylkow
dużych jednostkach
+� Nowoczesne metody produkcji
+� Integracja pozioma i pionowa przedsiębiorstwa (znaczne oszczędności , korzyści natury
technicznej i ekonomicznej)
+� Większa siła przetargowa przy zakupie surowców i usług, zdobywaniu zagranicznych
rynków zbytu, akcjach reklamowych
+� Prace badawcze i postęp techniczny
Po przekroczeniu optymalnej wielkości firmy są malejące korzyści skali:
- Ograniczenie efektywności systemu zarządzania
- Wydłużenie czasu przepływu informacji
- Wzrost kosztów kontroli
- Nieelastyczność reakcji na zmiany warunków rynkowych
- Wzrost kosztów ochrony środowiska naturalnego
- Wzrost kosztów socjalnych
9. Koszty produkcji a czynniki zewnętrzne
W krótkim okresie koszty zależą od prawa malejącego produktu marginalnego
W długim okresie  od rodzaju korzyści skali.
Położenie krzywych zależy od:
�� Cen czynników produkcji
�� Rozliczenia z budżetem państwa (podatki, cła, dotacje)
Rys 9.24, 9.25 zakrzewski/ 176
33
I
12. Linia budżetu( linia dochodu, linia ceny)
Qy
A
Py
Ograniczenia budżetu konsumenta:
�� Zasoby pieniężne (dochody) w chwili wyboru
Linia budżetowa
�� Ceny produktów i usług na rynku
I
Px
I =� Qx �� Px +� Qy �� Py
B
I  stały dochód konsumenta( ang. Income)
Qx
Px i Py  ceny nominalne dóbr
Qx i Qy  ilość dobra X (jabłek) oraz ilość dobra Y (pomidorów)
Linia budżetu:
�� Pokazuje wszystkie możliwie kombinacje dóbr, które mogą być zrealizowane przy danym
dochodzie pieniężnym i danych cenach
�� Oddziela kombinacje osiągalne od nieosiągalnych
�� Każdy punkt na linii budżetu wykorzystuje cały dochód konsumenta.
Nachylenie linii budżetowej - stosunek cen dwóch dóbr - Px/Py
Przesunięcia linii budżetowej:
�� Przy zmianie wielkości dochodu (wzrost dochodu ceteris paribus  linia w górę)
�� Przy zmianie cen dóbr X i Y
13. Optimum konsumenta(równowaga konsumenta)
Konsument:
Qy
�� Chciałby znajdować się na jak najwyższej krzywej
obojętności (zasada nienasycalności)
Linia budżetowa
�� Napotyka ograniczenia w postaci dochodu i cen
rynkowych napotykanych dóbr
E
Optimum konsumenta jest na najwyższej krzywej obojętności
IC3
możliwej do osiągnięcia przy danych graniczeniach. Jest to punkt
IC2
styczności linii budżetowej z krzywą obojętności.
IC1
Qx
14. Krzywa dochód-konsumpcja
(krzywa Engla)
Zmiany dochodów wpływają na przesuwanie się linii budżetowej
�� ę! dochodu nominalnego konsumenta-linia budżetowa w górę
�� �! dochodu nominalnego konsumenta-linia budżetowa w dół
Założenie:
Dochód konsumenta w całości wydatkowany na zakup dóbr( czyli brak oszczędności)
Krzywa dochód-konsumpcja( krzywa Engela)  geometryczny zbiór punktów równowagi
konsumenta odpowiadający wszystkim poziomom dochodu konsumenta ceteris paribus
(niezmienność cen, preferencji konsumenta)
Zależność zmiany wielkości zakupów od rozmiarów dochodów
34
Rodzaje dóbr w zależności od reakcji popytu na nie przy wzroście dochodu i niezmiennych
cenach:
�� normalne  ę! dochodu to wielkość popytu na te dobro ę!
�� podrzędne  ę! dochodu wielkość popytu na te dobro �!
�� dobra wyższego rzędu  przyrost I są takie same, a przyrosty X są rosnące
15. Krzywa cena-konsumpcja
Krzywa cena-konsumpcja  geometryczny zbiór punktów równowagi konsumenta, gdy cena
danego dobra zmienia się w sposób ciągły ceteris paribus (niezmienność dochodu, cen innych
dóbr i preferencji)
Folia Zakrzewski str.138,139
16. Efekt substytucyjny i dochodowy przy zmianach cen
Założenie:
Niezmienność ceny dobra y i dochodu konsumenta
Wzrost ceny dobra X uruchamia działanie dwóch sił wpływających na decyzje konsumenta:
�� Efekt substytucyjny
�� Efekt dochodowy
Efekt substytucyjny
- dobro relatywnie droższe jest zastępowane dobre relatywnie tańszym
- wzrost ceny dobra x skłania konsumenta do zastąpienia go dobrem y, skutkiem tej decyzji jest
zmniejszenie konsumpcji dobra x oraz wzrost konsumpcji dobra y
Efekt dochodowy
- spadek siły nabywczej dochodu konsumenta(spadek dochodu realnego)
Dobro Giffena
- dobra o znacznym stopniu podrzędności
- cena ę! to popyt ę!( cena �! to popyt �!)
Paradoks Giffena
Jeżeli jakieś dobro stanowi przeważającą cześć konsumpcji konsumenta oraz nie ma substytutów to
wzrost ceny dobra zmniejsza siłę nabywczą dochodu konsumenta
Zwiększa się konsumpcja tego dobra ( zwiększone wydatki na jego zakup)
35
Ćwiczenie 6
Teoria produkcji i koszty produkcji
1. Pojęcia z zakresu produkcji
Cel producenta: maksymalizacja zysku
Zysk brutto = przychody ze sprzedaży  koszty produkcji
Produkcja  przetwarzanie zasobów w celu wytworzenia produktów i usług, polega na łączeniu
określonych nakładów (czynników produkcji) w celu osiągnięcia efektu w postaci
wyprodukowanych produktów lub usług
Technologia produkcji  określona metoda łączenia czynników produkcji
�� technologia kapitałochłonna = pracooszczędna
�� technologia pracochłonna = kapitałooszczędna
Technika  zbór wszystkich znanych technologii wytwarzania
Nakłady  wszystkie wydatki producenta
Nakłady a koszty  koszty tylko w ujęciu finansowym, nakłady też w jednostkach naturalnych
Funkcja produkcji  zależność między wielkością produkcji a rozmiarem nakładu czynników
produkcji
Q =� f (QA,QL ,QK )
Q  wielkość produkcji QL  nakład pracy
QA  nakład ziemi QK - nakład kapitału
Założenia funkcji produkcji krótkim czasie:
�� istnieje tylko jeden czynnik stały
�� istnieje jeden czynnik zmienny
�� technologia produkcji jest dana
�� czynniki produkcji mogą łączyć się ze sobą w różnych proporcjach
�� produkt jest jednorodny
2. Produkt całkowity, przeciętny i marginalny. Prawo malejących
przychodów
Produkt całkowity (produkcja całkowita)  całkowita ilość dóbr lub usług wyprodukowana w
danym okresie czasu, mierzona w jednostkach naturalnych
Produkt marginalny (wydajność krańcowa pracy)  przyrost produktu całkowitego wynikający
ze zwiększenia liczby zatrudnionych o jednego pracownika (produkcja wytworzona przez
kolejnego zatrudnionego pracownika
MPL  produkt marginalny pracy
D�TP
TP  produkt całkowity
MPL =�
L  ilość pracowników
D�L
Prawo malejących przychodów  zwiększając nakład czynnika zmiennego (np. pracy) ceteris
paribus osiągamy punkt, po przekroczeniu którego każda dodatkowa jednostka czynnika zmiennego
daje coraz mniejsze przyrosty produkcji. Produktywność kolejnego pracownika zmniejsza się
Nie jest możliwe ciągłe dodawanie czynników zmiennych do jednego
lub kilku stałych i osiąganie nieustannie coraz większej produkcyjności.
36
Tabela 2. Rekowski, s. 147
L TP MPL (r�TP/r�L) APL (TP/L) �� TPk�wraz z L (najpierw wolno potem
0 0 - - szybko i znów wolno. Po przekroczeniu max
1 10 10 10 (L=6) spada
2 24 12 14
�� Za niski poziom zatrudnienia  niepełne
3 39 13 15
wykorzystanie ziemi i kapitału
4 52 13 13
�� Za wysoki poziom zatrudnienia 
5 60 12 8
niewystarczająca ziemia i kapitał, żeby
6 66 11 6
pracować z max wydajnością.
7 63 9 -3
A  przegięcie funkcji produkcji , MPL MAX
70
TP
0 - A:r�TP>r�L
A - B:r�TP60
C
0 - A : APLk�, MPLr�k�; r�MPL>r�APL
A - B : MPLm�
50
B
A
40
B  APL MAX => maksymalne wykorzystanie
czynnika zmiennego (L)
30
B - C:r�TP jest coraz mniejszy,
B - C : APLm�; MPLm�bardziej niż APL
20
C: TP ; MPL = 0 => maksymalne
MAX
10
L
wykorzystanie czynnika stałego (K,Z)
0 po C: APLm�, MPL < 0
0 1 2 3 4 5 6 7 8
Czynnik zmienny:
I
II III
�� zwiększać do A
16
�� po C nie zwiększać
MPL,
A
14 APL
B
ETAPY:
12
1. Nakład czynnika
10
zmiennego (L) rośnie od 0 do takiej
APL
wielkości (4) dla której APL jest max
8
2. Taki nakład czynnika
6
MPL
zmiennego (L), w ramach którego APL
4 spada, MPL też, lecz jest ciągle dodatni
3. APL ciągle spada, MPL
2
L
przybiera wartości ujemne, TP
0
0 1 2 3 4 5 6 7 8
-2
-4
Folia: Wykres: TP, APL, MPL Rekowski/ 153
3. Izokwanta  linia jednakowej produkcji
Marginalna stopa technicznej substytucji
Izokwanta  geometryczne przedstawienie wszystkich możliwych kombinacji kapitału i pracy,
dających taką samą wielkość produkcji
Wzdłuż izokwanty zmieniają się nakłady czynników i proporcje między nimi. Izokwant może by
bardzo wiele
Izokwanta: nachylenie negatywne (przy wzroście kapitału spadek nakładu pracy)
37
Marginalna Stopa Techniczna Substytucji - stosunek, zgodnie z którym można zastąpić jeden
czynnik produkcji drugim tak, aby wielkość produkcji nie uległa zmianie
MSTS jest malejąca, tj w miarę zastępowania czynnika kapitały przez coraz większą ilość czynnika
pracy zmniejsza się ilość kapitału, którą można zastąpić każdą dodatkową jednostkę pracy
4. Izokoszta  linia jednakowego kosztu
Izokoszta  geometryczne przedstawienie wszystkich możliwych kombinacji kapitału i pracy, które
przy danych cenach tych czynników produkcji mogą być nabyte przy określonym zasobie
środków finansowych przedsiębiorstwa
TC w
TC =� w�� L +� r �� K K =� -� ( )L
r r
TC  koszt całkowity
w  cena pracy (płaca) r  cena usługi kapitału (np. odsetki)
L  liczba zatrudnionych K  liczba jednostek zakupionego kapitału
5. Optimum produkcji  równowaga producenta. Ścieżka
ekspansji produkcji.
Optymalna kombinacja czynników znajduje się w punkcie styczności izokoszty z możliwie
najwyżej położoną izokwantą. Punkt w którym przedsiębiorstwo osiąga maksymalną
produkcję przy danym koszcie całkowitym.
W punkcie równowagi:
MPL w
MSTS =� =�
��
MPK r
�� Z punktu widzenia zasady najmniejszego kosztu po
MPL MPK
=�
przekształceniu MPL/MPK=w/r otrzymujemy:
w r
Zmiana relacji cen czynników produkcji
Racjonalnie działający przedsiębiorca zastępuje czynnik droższy czynnikiem
relatywnie tańszym (efekt substytucji czynników produkcji). W efekcie tego pojawia się nowa
linia o innym nachyleniu => innym punkcie styczności z izokwantą.
Ścieżka ekspansji produkcji  linia łącząca te punkty na izokwantach produkcji, w których
firma osiąga minimum kosztów całkowitych dla danej wielkości produkcji. Zbiór
punktów dla których MSTS jest równa stosunkowi cen czynników produkcji.
6. Koszty produkcji w krótkim okresie
Funkcja produkcji  relacja między kosztami produkcji i odpowiednią wielkością produkcji.
TC =� f (Q)
Koszty w krótkim okresie:
�� koszty stałe całkowite (FC) (Fixed Cost)
�� koszty zmienne całkowite (VC) (Variable Cost)
�� koszty całkowite (TC) (Total Cost)
�� koszty przeciętne stałe zmienne całkowite (AFC, AVC, AC) (Average Cost, )
�� koszty marginalne (MC) (Marginam Cost)
38
Koszt stały całkowity (FC)  ponoszony zawsze bez względu na wielkość produkcji (koszt
dzierżawy, odsetki, konserwacja urządzeń). W krótkim okresie jest niezmienny.
Koszt stały przeciętny (stały jednostkowy) (AFC): nieustannie się zmniejsza wraz ze
wzrostem produkcji, ale nigdy nie osiąga 0. Na początku spada szybko, potem coraz
wolniej. Podstawa korzyści skali
FC AFC
FC
AFC =�
Q
Q Q
Koszt zmienny całkowity (VC)  wzrasta wraz ze wzrostem wielkości produkcji, ale tempo
wzrostu jest nierównomierne.
�� produkcyjność czynniko wysoka  TP rośnie najszybciej: VC rośnie względnie wolno
�� po przekroczeniu pewnego poziomu przyrosty kosztu są rosnące.
Koszt zmienny przeciętny (AVC)  zmniejsza się wraz ze wzrostem TP, po przekroczeniu
pewnej wielkości zaczyna rosnąć.
AVC
VC
VC
AVC =�
Q
Q
Q
Koszt całkowity produkcji (TC)  suma kosztów stałych całkowitych i zmiennych
całkowitych. Krzywa rozpoczyna się zawsze w punkcie krzywej kosztu całkowitego
gdzie Q=0, potem rośnie analogicznie do kosztu zmiennego
Koszt całkowity przeciętny (AC)  czyli koszt jednostkowy produktu, koszt całkowity
przypadający na jednostkę produktu. Krzywa podobna do kosztu przeciętnego
zmiennego, ale jest położona wyżej
AC
TC
TC =� FC +�VC
TC VC FC
AC =� =� +�
Q Q Q
Q
Q
Koszt marginalny (krańcowy) (MC)  przyrost kosztów całkowitych spowodowany
zwiększeniem produkcji o jednostkę. FC nie zmienia się w miarę przyrostu produkcji
więc MC można traktować jako zmianę kosztu zmiennego wynikającą z jednostkowej
zmiany produkcji. MC jest
�� wysoki gdy produkcja jest mała lub bardzo duża
39
�� spada a potem zaczyna wzrastać
�� kształt krzywej jest niejako odwrotnością krzywej MP (dla MPMAX =. MCMIN
MC
D�VC
D�TC
MC =�
MC =�
D�Q
D�Q
Q
Optimum technologiczne produkcji  taka wielkość produkcji gdzie MP=MC (wytwarzanie
po najmniejszym koszcie jednostkowym.
Ale wielkość produkcji zależy też od:
�� ceny rynkowej produkowanego dobra (może przy danej cenie opłaci się więcej
produkować)
�� chłonności rynku (możemy nie sprzedać wszystkiego co jesteśmy w stanie
wyprodukować)
7. Zależności między kosztami w krótkim okresie
Wszystkie krzywe na jednym wykresie:
�� AC=AVC+AFC (suma pionowa krzywych) dla każdego Q
�� AFC nieustannie spada (zmniejsza się wraz ze wzrostem produkcji)
�� AVC osiąga minimum wcześniej niż AC
�� MC przecina AVC i AC w punktach gdzie te osiągają minimum
�� Gdy MC jest mniejszy od AVC i AC to te ostatnie maleją,
�� Gdy MC jest większy od AVC i AC to te ostatnie rosną
�� MC i AFC nie są powiązane
8. Koszty produkcji w długim okresie  korzyści skali
Długi okres to czas niezbędny do dostosowania do nowych warunków wszystkich
rodzajów czynników produkcji w przedsiębiorstwie
W krótkim okresie przedsiębiorstwo jest w stanie tylko częściowo dostosować
czynniki produkcji do nowych warunków.
W długim okresie wszystkie koszty są zmienne.
Długookresowy koszt całkowity (LTC)  minimalny koszt wytwarzania różnych wielkości
produkcji wówczas, gdy przedsiębiorstwo jest w stanie dostosować wszystkie czynniki
produkcji
Długookresowy koszt krańcowy (LMC)  przyrost długookresowego kosztu całkowitego w
sytuacji gdy wielkość produkcji na trwałe zwiększa się o jednostkę
Długookresowe koszty przeciętne (LAC)  długookresowe koszty całkowite dzielone przez
wolumen produkcji
Doczytać w Begg, Fisher o kosztach
Korzyści skali  korzyści płynące z produkcji masowej
+� Wewnętrzne: większe zatrudnienie  pogłębienie wewnętrznego podziału pracy
(wzrost specjalizacji robotników zwiększa ich wydajność)
+� Lepsza specjalizacja w zarządzaniu
40
+� Lepsza opłacalność technologii przy większej skali produkcji (drogie maszyny tylkow
dużych jednostkach
+� Nowoczesne metody produkcji
+� Integracja pozioma i pionowa przedsiębiorstwa (znaczne oszczędności , korzyści
natury technicznej i ekonomicznej)
+� Większa siła przetargowa przy zakupie surowców i usług, zdobywaniu zagranicznych
rynków zbytu, akcjach reklamowych
+� Prace badawcze i postęp techniczny
Po przekroczeniu optymalnej wielkości firmy są malejące korzyści skali:
- Ograniczenie efektywności systemu zarządzania
- Wydłużenie czasu przepływu informacji
- Wzrost kosztów kontroli
- Nieelastyczność reakcji na zmiany warunków rynkowych
- Wzrost kosztów ochrony środowiska naturalnego
- Wzrost kosztów socjalnych
9. Koszty produkcji a czynniki zewnętrzne
W krótkim okresie koszty zależą od prawa malejącego produktu marginalnego
W długim okresie  od rodzaju korzyści skali.
Położenie krzywych zależy od:
�� Cen czynników produkcji
�� Rozliczenia z budżetem państwa (podatki, cła, dotacje)
41
Ćwiczenie 8
Optimum przedsiębiorstwa
w warunkach konkurencji doskonałej
1. Rodzaje konkurencji
4 rodzaje rynków:
�� konkurencja doskonała
�� monopol pełny
�� konkurencja monopolistyczna
�� oligopol
Rodzaj Liczba producentów Stopień Metody konkurencji
Przykłady rynków
konkurencji i zróżnicowania produktu kontroli cen handlowej
Konkurencja niektóre rynki płodów żaden sprzedaż
�� liczni producenci
doskonała rolnych (ziemniaki, na zorganizowanym
�� identyczne produkty
pszenica, buraki), rynku lub na giełdach
rynki finansowe
Konkurencja
niedoskonała
1. Konkurencja pasta do zębów, pewien reklamacja
�� liczni producenci lub
monopolistyczna handel detaliczny, i rywalizacja
sprzedawcy
pizza piwo za pomocą jakości,
�� produkty zróżnicowane
ceny kierowane
będące bliskimi
administrowane)
substytutami
2. Oligopol stal, chemikalia pewien
�� niewielkie zróżnicowanie
produktów lub jego brak
�� nieliczni producenci
samochody,
�� produkty zróżnicowane
produkty zbożowe
Monopol lokalny zakład znaczny, lecz reklama,
�� jeden producent,
energetyczny ceny zwykle promocja obsługi
�� produkt nie ma bliskich
lub wodociągowy regulowane
substytutów
2. Założenia modelu doskonałej konkurencji
1. Założenie jednorodności produktu.
�� producenci sprzedają identyczne produkty,
�� również kupujący postrzegają je jakie takie same
�� kupujący nie odnosi korzyści z wyboru sprzedającego
2. Założenie pełnej mobilności czynników produkcji.
�� nie ma przeszkód dla wychodzenia i wchodzenia przedsiębiorstw do i z danej gałęzi
produkcji (nie potrzeba wielkich inwestycji by wejść na rynek)
�� czynniki produkcji mogą być swobodnie przesuwane między innymi ich
zastosowaniami
3. Duża liczba kupujących i sprzedających
�� Niewielki udział każdego kupującego w globalnym popycie i każdego sprzedającego w
globalnej podaży jest stosunkowo niewielki
�� ą�zmiana wielkości popytu czy podaży ze strony pojedynczego podmiotu jest
stosunkowo niewielka by spowodować zmianę ceny rynkowej
�� ą�kupujący i sprzedający są cenobiorcami.
4. Założenie pełnej informacji o rynku
42
�� sprzedający i kupujący posiadają pełną informację o produkcie i jego cenie w danym
momencie i w przyszłości
�� ą�sprzedawca może zawsze określić wielkość produkcji maksymalizującej zysk, a
kupujący wielkość maksymalizującą jego użyteczność
�� Zał. mało rzeczywiste bo to oznaczałoby że informacja ta jest darmowa
5. Założenie biernej roli rządu
�� nie zakłóca on samoczynnych procesów rynkowych (nie nakłada podatków, nie udziela
dotacji, nie stosuje żadnych zakazów
Na rynku doskonale
P
P
S
konkurencyjnym każda firma
musi troszczyć się jedynie o to,
E
d
PE
ile wyprodukować.
D
Q
Q
Cokolwiek wytwarza będzie
Doskonale elastyczna
Równowaga producenta
sprzedawane tylko po jednej
krzywa popytu
cenie  aktualnej cenie
rynkowej.
3. Produkcyjne decyzje firmy w krótkim okresie
Przychód całkowity TR = P * QD
Przychód przeciętny AR = TR/QD
Przychód marginalny MR=r�TR/r�QD lub: MR = P (1+ 1/Ep ) = P (1-1/(-")) = P ( 1 - 0)
= P
MR = P bo z każdej dodatkowej sprzedanej jednostki otrzymamy zawsze tyle samo
pieniążków.
Na rynku doskonale konkurencyjnym:
Cena = Przychód przeciętny = przychód marginalny
Tabela 11.1 Zakrzewski/215
Maksymalizacja zysku przy:
TR  TC = max
Folia: rys 11.2 Koszty przychody i zyski przedsiębiorstwa, Zakrzewski/217
Do rysunku:
1. cel: maksymalizacja zysku dodatniego, minimalizacja zysku ujemnego
2. Próg rentowności - TR = TC
3. opłacalna produkcja między punktami B1 i B2
Optymalna produkcja wyznaczana na podstawie wielkości marginalnych.
Rys.11.5Punkty graniczne rentowności przedsiębiorstwa
Zysk osiąga minimum gdy MR = MC i MC jest rosnący
43
Zysk osiąga minimum miejscowe gdy MR = MC i MC jest malejący
Punkt niwelacji przedsiębiorstwa  graniczny punkt opłacalności (E) MC = AC = P, jak
również TR = TC  zysk wynosi 0
Punkt zamknięcia przedsiębiorstwa (próg przerwania produkcji)  produkcja jest
całkowicie nie opłacalna, bo cena nie pokrywa nawet kosztów zmiennych produkcji.
Spostrzeżenia:
�� firma przynosi zysk, gdy linia popytu (cena) położona jest ponad krzywą kosztu
przeciętnego
�� przy wzroście ceny ceteris paribus rośnie też zysk firmy
�� przy spadku ceny ceteris paribus zysk firmy się zmniejsza
�� zysk całkowity jest równy 0 gdy linia popytu jest styczna do krzywej kosztu
przeciętnego, co występuje w minimum kosztu przeciętnego
�� jeśli cena jest poniżej P = MC = AC min to firma przynosi stratę
4. Krótkookresowa krzywa podaży firmy i przemysłu
Rys 11.6 Zakrzewski/221 Krzywa podaży przedsiębiorstwa w krótkim okresie
Krzywa podaży  ile firma jest skłonna sprzedawać po danej cenie
Firma nie będzie sprzedawać poniżej minimum kosztu przeciętnego zmiennego
Krótkookresowa krzywa podaży przedsiębiorstwa - w K.D. pokrywa się z rosnącym
odcinkiem MC, znajdującym się powyżej minimum AVC
Krótkookresowa krzywa podaży przemysłu  pozioma suma krótkookresowych krzywych
podaży firm
5. Równowaga rynkowa w krótkim okresie
Rys. 11.8 zakrzewski/222
Punkt równowagi  przecięcie się krzywej popytu z krzywą podaży.
Ilość zgłaszanego popytu = wielkości oferowanej przez przedsiębiorstwa
Następuje maksymalizacja zadowolenia wszystkich konsumentów oraz zysków wszystkich
przedsiębiorstw.
6. Długookresowe decyzje produkcyjne firmy
44
Ćwiczenie 9
Monopol pełny
1. Właściwości monopolu pełnego
Monopol pełny  przeciwieństwo konkurencji doskonałej
Monopol  rynek na którym znajduje się tylko jeden potencjalny i faktyczny sprzedawca.
Przedsiębiorstwo i gałąz
pokrywają się.
Cechy monopolu:
1. brak konkurencji o stronie sprzedających- tylko jeden sprzedawca który jest
cenotwórcą
konsument ma 2 możliwości: kupić po narzuconej cenie , lub obejść się bez produktu
2. istnieją bariery uniemożliwiające innym firmom wejście na rynek
�� bariery techniczne (patenty, prawa autorskie)
�� ekonomiczne (wysoki koszt wejścia na rynek możliwy do odzyskania w
bardzo długim okresie) (monopole naturalne jak energia, gaz, woda)
�� bariery administracyjno-prawne (koncesje, polityka państwa chroniąca
monopoliste)( monopol spirytusowy, zbrojeniowy)
�� własność unikalnych czynników produkcji (np. rzadkich surowców
naturalnych
3. brak jest bliskich substytutów produktu  konsumenci konkurują o rzadki produkt
4. uczestnicy rynku dysponują doskonałą informacją
2. Krzywa popytu w warunkach monopolu
P, AR, MR Nie ma konkurentów na rynku: krzywa popytu na produkty
monopolisty jest krzywą popytu rynkowego.
Monopolista zna elastyczność cenową na swój produkt,
pojemność rynku.
IE I = 1
P
Monopolista decyduje rozmiarach produkcji gałęzi.
MR
P=AR
Q
Założenie: nie ma dyskryminacji cenowej
Wielkość produkcji w monopolu: na poziomie zapewniającym
Q1 Q2
maksymalny przychód (MR = 0)
TR
Monopol nie będzie dostarczał więcej niż Q1, bo wtedy MR<0
Przychód marginalny w monopolu
D�TR 1
MR =� lub MC =� P(1+� )
D�Q EP
Q
Rys 12.2/236 zakrzewski
Q1 Q2
3. Krótkookresowa równowaga monopolu
Monopol poszukuje optymalnej kombinacji (maksymalizującej zysk w krótkim okresie)
między ceną a wielkością produkcji w oparciu o koszty produkcji i kształtowanie się
przychodów.
45
Monopolista może podnosić cenę, lub wielkość produkcji by TR  TC = max
Warunek maksymalizacji zysku monopolu pełnego w krótkim okresie:
1. konieczny: MR = MC
2. wystarczające: MC rosnący lub malejący, lecz wolniej niż MR
W ten sposób wyznacza się ilość równowagi
Rys 12.3/137 i 12.5/138 zakrzewski
4. Cena w monopolu
Koszty przychody, cena
Cenę monopolu wyznacza punkt przecięcia się krzywej
popytu z wielkością produkcji maksymalizującą zysk
MC
monopolu  punkt Cournota.
C
Pm
DD=P=AR
Przy każdej cenie firma sprzeda tylko tyle ile rynek
będzie w stanie wchłonąć. Popytowe zachowania
MR
konsumentów ograniczają swobodę monopolu w
wyborze ceny i ilości
Q
Qe
5. Zysk i strata monopolu w krótkim okresie
Zysk  krzywa AC położona poniżej krzywej popytu
Strata  krzywa AC położona powyżej krzywej popytu
Rys 12.7/240 zakrzewski
W przypadku krótkookresowej straty firma monopolistyczna zachowuje się w konkurencji
doskonałej  może wytwarzać, o ile cena jest mniejsza od kosztu zmiennego przeciętnego.
Jeśli cena jest niższa od AVC należy zaprzestać produkcji.
Najbliższa rzeczywistości jest sytuacja gdy punkt MC=MR leży poniżej krzywej ACą�
monopol nie wykorzystuje efektów skali, bo działa w przedziale malejących kosztów
przeciętnych.
6. Krzywa podaży w krótkim okresie
W monopolu nie ma jedynego związku między ceną a oferowaną ilością produktów.
Krótkookresowa krzywa podaży nie istnieje.
W ramach danych kosztów produkcji może istnieć nieskończenie wiele optymalnych
wielkości produkcji monopolu, oferowanych po takiej samej cenie
7. Dyskryminacja cenowa
Warunki różnicowania cen:
�� Oddzielenie poszczególnych rynków od siebie (brak możliwości odsprzedaży)
�� Możliwość wyodrębnienia poszczególnych grup nabywców
�� Zróżnicowanie cenowej elastyczności popytu na dane dobro
46
Dyskryminacja I stopnia (doskonałe):
�� Monopolista zna maksymalną sumę, którą nabywca zapłaci za każdą ilość dobra
Każdy nabywca płaci swoją maksymalną cenę
�� Krzywa popytu staje się krzywą MR
�� Monopolista sprzedaje do momentu zrównania się MR (bez dyskryminacji) z MC
(optymalna wielkość produkcji)
�� Np. lekarz w wiosce
Dyskryminacja II stopnia
�� Różne ceny od nabywców w zależności od spełnienia przez nich pewnych kryteriów
(np. obniżanie ceny za ilości przekraczające pewne przedziały lub zużycie w różnym
czasie (dzień/noc)
�� Monopolista zwiększa utarg i zysk o zacieniony obszar
�� Np. elektryczność
Dyskryminacja III stopnia
�� Wyodrębnianie pewnych grup nabywców (dorośli, dzieci, podróżujący w interesach,
turyści)
�� Dla każdej grupy odrębna cena, inna krzywa popytu, inne elastyczności
�� Np. osobowy transport lotniczy
47
Ćwiczenie 10
Konkurencja monopolistyczna
1. Właściwości konkurencji monopolistycznej
Konkurencja monopolistyczna  występuje, gdy na rynku działalność gospodarczą
prowadzi względnie duża liczba firm oferujących podobne, ale nie identyczne produkty.
Każda z firm ma możliwość wpływania w ograniczonym zakresie na ceny własnych
produktów
Konkurencja monopolistyczna  konkurencja niedoskonałaą�przedsiębiorstwo które chce
sprzedać więcej niż w konkurencji doskonałej musi obniżyć cenę.
Cechy charakterystyczne 
�� duża liczba sprzedających i kupujących
o ograniczony wpływ producentów na cenę produktów,
o zmiana ceny przez jedną firmę nie musi wywoływać reakcji dostosowawczych
innych firm
o porozumienia ograniczające konkurencję są nieopłacalne
�� zróżnicowanie produktów pod względem cech użytkowych
�� występowanie bliskich substytutów produktów
�� konkurencja niecenowa
o lokalizacja (sklep osiedlowy  jeśli jest bliżej kupimy w nim bułki, nawet jeśli
inny, który jest dalej będzie sprzedawał je drożej)
o marka (pozwala producentowi ustalać cenę na dużo wyższym poziomie, bo
klienci postrzegają jego produkty jako różne od innych  Nike, Reebok,
Adidas)
Często to marketing ma za zadanie wykreowanie różnicy między produktami
(flakon w pudełku w firmowym salonie jest  lepszy niż ten sam flakon
sprzedany na osiedlowym bazarze bez pudełka.
�� łatwe wejście nowych podmiotów na rynek (bez kosztów jak w konk. dosk.)
�� pełna informacja o rynku (dla konsumentów i producentów)
�� opadająca krzywa popytu na wyroby producenta (w konkurencji doskonałej jest
równoległa do OX)
o przedsiębiorstwo jest zmuszone określić ilość jaką zdecyduje się zaoferować
na rynku oraz cenę właściwą dla tej ilości
2. Krzywe popytu w konkurencji monopolistycznej
W warunkach konkurencji monopolistycznej:
�� każdy producent ma wydzielony segment rynku o utrzymanie którego musi się starać
(brak barier wejścia na rynek)
�� popyt na produkty przedsiębiorstwa jest wysoce elastyczny
�� występowanie 2 krzywych popytu (1. gdy przy zmianie ceny p. przedsiębiorstwo,
konkurencja nie reaguje; 2. gdy konkurencja reaguje również obniżką cen  popyt
bardziej sztywny)
�� przedsiębiorstwo może wpływać na położenie krzywej popytu (reklama, różnicowanie
produktów)
48
3. Przedsiębiorstwo w krótkim okresie
Założenia:
�� każde przedsiębiorstwo napotyka na taki sam popyt na swoje produkty
�� koszty wytwarzania we wszystkich przedsiębiorstwach są jednakowe
Cena w krótkim okresie kształtuje się jak w monopolu:
MC=MR rzutowane na popyt
W krótkim okresie możliwe jest osiągnięcie zysków ekonomicznych
4. Przedsiębiorstwo w długim okresie
Brak barier wejścia i pełna informacja o rynku powoduje że możliwość zysków
nadzwyczajnych zachęca konkurentów na ten rynek.
Zwiększenie liczby producentów w długim okresie (poszerzenie oferty o substytuty)
spowoduje,
�� popyt na wyroby pojedynczego przedsiębiorstwa się zmniejszy (krzywa popytu
przesuwa się w lewo)
�� przesuwa się krzywa przychodu krańcowego  zmienia się optymalna ilość produkcji
�� cena niższa niż w krótkim okresie
Przedsiębiorstwo w długim okresie nie osiąga zysków ekonomicznych.
Brak zysków nadzwyczajnych powstrzymuje wejścia na rynek.
Dwie krzywe popytu w konkurencji monopolistycznej
Krzywa postrzegana przez przedsiębiorstwo
Krzywa
P
(dd)  przedsiębiorca ma nadzieję, że
D
obiektywna
konkurencja nie zareaguje na zmiany Krzywa
d
wprowadzone przez niego. postrzegana przez
Klienci będą bardziej wrażliwi na zmianę ceny, J
przedsiębiorstwo
K
I
jeśli rynek nie zareaguje. Popyt będzie zatem
L
H
bardziej elastyczny (krzywa bardziej pozioma)
M N
G
Krzywa obiektywna (DD)  konkurencja reaguję
d
na zmianę ceny wprowadzoną przez
przedsiębiorcę. Klienci będą mniej wrażliwi na
zmianę ceny, ponieważ będzie ona podobna na D
Q
całym rynku. Popyt będzie zatem mniej
elastyczny (krzywa bardziej sztywna).
O
A B C E F
L  równowaga rynkowa, istniejąca przy cenie H sprzedanej wielkości OC
I  cena większa od ceny równowagi, spadnie wielkość sprzedaży
�� jeśli rynek nie zareaguje (J), klienci wykażą sporą wrażliwość na zwyżkę cenyą�
kupią mniej towaru (OA), przechodząc do konkurencji
�� jeśli rynek zareaguje (K) i wszyscy podniosą ceny, klienci nie mają większego
wyboruą�popyt bardziej sztywny, kupią ilość OB.
G  cena mniejsza od ceny równowagi, wzrośnie sprzedaż
�� jeśli rynek nie zareaguje (N), cena u tego przedsiębiorcy będzie bardziej
korzystna niż gdzie indziej, klienci będą wrażliwsi na zmianę cenyą�kupią więcej
u tego przedsiębiorcy (OF), przechodząc od innych sprzedających
�� jeśli rynek zareaguje (M), wszyscy na rynku obniżą cenę, klientom będzie w
miarę obojętne u kogo kupią, sprzeda się wielkość OF
49
Ćwiczenie 11
Oligopol
1. Właściwości oligopolu
Główna cecha oligopolu  podmioty na rynku są współzależne
Cena  zależy od ilości produktów na rynku, ich ceny, ale i działań konkurentów
Cechy oligopolu:
�� wielu kupujących niewielu sprzedających
�� brak pełnej swobody wejścia na rynek (bariery ekonomiczne - korzyści skali, lub
bariery technologiczne
�� produkty są zazwyczaj bliskimi substytutami, nie muszą być jednorodne
�� pełna informacja o rynku
�� cena jest względnie stabilna
Przykłady rynku: rynek telefonii komórkowej, stacjonarnej, przemysł wyrobów
tytoniowych, przewozy lotnicze
Model oligopolu P. Sweezy ego załamanej krzywej popytu
�� złamanie krzywej popytu jest w punkcie gdzie cena jest ukształtowana przez rynek
�� krzywa popytu traci ciągłość i załamuje się
�� Jeśli przedsiębiorstwo podwyższa cenę  konkurenci tego nie robią (by przyciągnąć
klientów)
�� Jeśli przedsiębiorstwo obniża cenę  konkurencja zrobi to samo (bojąc się utraty
klientów)
�� Nie opłaca się obniżać ceny  bo to  psuje rynek  jest to nieopłacalne.
Cena istniejąca na rynku jest powszechnie akceptowalna przez wszystkie firmy i żaden z
podmiotów nie jest zainteresowany jej zmianą (sztywność ceny pojedynczej firmy).
Krzywa popytu załamuje się prze cenie P0 w związku z czym
�� przychód krańcowy jest nie ciągły
�� podniesienie ceny zmniejszy przychód producenta (popyt elastyczny)
�� obniżenie ceny zmniejszy przychód producenta (popyt mało elastyczny)
Cena optymalna nie ulegnie zmianie nawet przy wzroście kosztów wytwarzania pod
warunkiem że MC nie spowoduje zmian optymalnych rozmiarów produkcji
Względna stałość ceny powoduje iż przedsiębiorstwa konkurują niecenowo poprzez jakość
markę, efektywność dystrybucji, reklamę.
Czynniki określające poziom cen
�� przywództwo cenowe najsilniejszego (udział w rynku, najniższe koszty wytwarzania)
�� zmowa oligopolistów (wtedy cena jest monopolowa)
2. Zmowa oligopolistów
Zmowa  jawne lub tajne porozumienie między przedsiębiorcami, mające na celu uniknięcie
wzajemnej konkurencji (działają jak wielozakładowy monopolista)
50
Warunki sprzyjające zmowie oligopolistów (im więcej spełnionych tym bardziej
prawdopodobna):
1. na rynku działa tylko kilka firm i znają się wzajemnie
2. istnieją wyraz
ne bariery wejścia do gałęzi
3. produkty wszystkich firm są zbliżone (jednorodne)
4. nie występują znaczne wahanie popytu ani kosztów wytwarzania (stabilny rynek)
5. technologie wytwarzania i poziom kosztów nie są tajemnicą
6. technologia wytwarzania i poziom kosztów są na tyle zbliżone, że wszystkie firmy są
zainteresowane zmianą ceny w takim samym stopniu i czasie
7. zmowy nie są zakazane
3. Przywództwo cenowe
1. przedsiębiorstwa dominującego (znaczący udział w rynku pozwala kontrolować ceny)
2. przedsiębiorstwa o niskich kosztach (przedsięb może funkcjonować na rynku o ile
narzucona cena > od kosztów przeciętnych
3. przywództwo barometryczne
Qc Q
0 Qd Qm
DD  popyt rynkowy
Sm  krzywa podaży małych przedsiębiorstw
P1ą�popyt równy podaży małych przedsiębiorstw, pozostająca część (przedsięb. domin) = 0
P2ą�popyt rynkowy wynosi P2C, oferta małych przedsiębiorstw: P2B;
BC  nadwyżka popytu , którą zaspokaja przedsięb. domin.
Przyjmując że P2A=BC, krzywa przedsięb. domin. przechodzi przez punkt A; dla każdej ceny
niższej od P1 można wyznaczyć wielkość popytu przedsięb. domin.
P1d  krzywa popytu przedsięb. domin.
Max zysk ą� MR=MC
P3  cena wyznaczona przez oligopolistę& sprzedając ilość Qd, pozostałą część zaspokają
inne przedsiębiorstwa (Qm)
Qc=Qm+Qd wielkość globalna produkcji
51