ŻYWIENIE CZA
OWIEKA I METABOLIZM, 2012, XXXIX, nr 3
HANNA STOLIC
SKA1, DIANA WOLAC
SKA2
SKA
ADNIKI POKARMOWE ISTOTNE W NIEDOCZYNNOÅšCI
TARCZYCY
NUTRIENTS IMPORTANT IN HYPOTHYROIDISM
1
Z Zakładu Dietetyki i Żywienia Szpitalnego z Kliniką Chorób Metabolicznych
i Gastroenterologii Instytutu Żywności i Żywienia w Warszawie
Kierownik: prof. dr hab. n. med. M. Jarosz
2
Z Zakładu Profilaktyki Chorób Żywieniowozależnych z Poradnią Chorób
Metabolicznych Instytutu Żywności i Żywienia w Warszawie
Kierownik: prof. dr hab. L. KÅ‚osiewicz-Latoszek
Niedoczynność tarczycy jest jednym z częstszych schorzeń endokrynologicznych wystę-
pującym u około 4_10% populacji. Do prawidłowego funkcjonowania tarczycy niezbędna
jest obecność wielu składników mineralnych, w szczególności jodu, żelaza, cynku i selenu.
Składniki te uczestniczą w metabolizmie hormonów tarczycy i ich prawidłowym funkcjo-
nowaniu. Tylko prawidłowo zbilansowana i urozmaicona dieta pozwala na dostarczenie
wszystkich niezbędnych witamin i składników mineralnych, ale również pozwala na za-
chowanie dobrej kondycji zdrowotnej osób z niedoczynnością tarczycy. W tym celu należy
zwrócić szczególną uwagę na edukację pacjentów z niedoczynnością tarczycy przez wykwa-
lifikowanych lekarzy i dietetyków.
SA
OWA KLUCZOWE: niedoczynność tarczycy  jod  żelazo  cynk  selen  dieta
w niedoczynności tarczycy
KEYWORDS: hypothyroidism  iodine  iron  zinc  selenium  diet
hypothyroidism
WST
P
Choroby tarczycy należą do schorzeń, których częstość występowania
jest wysoka w wielu społeczeństwach. Niedoczynność tarczycy występu-
je u około 4_10% populacji na świecie, przy czym odsetek ten jest szcze-
gólnie wysoki (7_26%) u osób w wieku podeszłym (1). Częściej dotyka-
ją one płci żeńskiej, a z badań epidemiologicznych wynika, iż u około
15% kobiet po pięćdziesiątym roku życia występują zaburzenia czynno-
ści tarczycy (2). Do prawidłowego funkcjonowania tarczycy niezbędna
jest obecność niektórych witamin oraz składników mineralnych, które
pełnią rolę kofaktorów umożliwiających proces reakcji enzymatycznych
niezbędnych w produkcji hormonów (3). Nieprawidłowo zbilansowana
dieta o niskiej wartości odżywczej może być jednym z czynników zwięk-
szających ryzyko chorób niezakaz
nych, w tym niedoczynności tarczycy.
Głównymi składnikami diety mającymi bezpośredni wpływ na funkcjo-
221
nowanie tarczycy są jod, żelazo, cynk i selen. Wśród składników, których
niedobór również może sprzyjać upośledzonej funkcji tarczycy wymienia
się witaminę A, witaminę D, witaminy z grupy B (B2 i B3). Stąd też
holistyczne leczenie chorób tarczycy, poza leczeniem farmakologicznym,
powinno dotyczyć prawidłowo zbilansowanej diety i stylu życia.
W pracy skupiono się na analizie wpływu wybranych składników mi-
neralnych na syntezę hormonów tarczycy.
Jo d
Organizm ludzki zawiera 15_20 mg jodu, z czego 70_80% znajduje siÄ™
w tarczycy (5). Pierwiastek ten, pod postacią jodków, wchłaniany jest
z przewodu pokarmowego i dostaje siÄ™ do osocza krwi, skÄ…d wychwyty-
wany jest przez tarczycÄ™, z wykorzystaniem mechanizmu zwanego  pom-
pą jodową . Cząsteczki hormonów tarczycy w swoim składzie zawierają
jod, stÄ…d odpowiednie zaopatrzenie organizmu w ten pierwiastek jest nie-
zmiernie istotne w prawidłowym funkcjonowaniu tego gruczołu. Jod jest
niezbędny do syntezy hormonów tarczycy. Jego niedobór skutkuje niewy-
starczającą ich produkcją, co najpierw powoduje wzrost stężenia hormo-
nu tyreotropowego (TSH), a następne obniżenie poziomu hormonów tar-
czycowych  tyroksyna (T4), trijodotyroninę (T3). Ponadto niedobór jodu
powoduje ograniczenie wzrostu oraz powiększenie gruczołu tarczycy i
powstanie wola. W badaniu kohorotowym przeprowadzonym wśród 4649
osób w Danii zaobserwowano związek między spożyciem jodu a objętością
tarczycy. Nawet łagodny niedobór tego pierwiastka sprzyjał powiększaniu
objętości tarczycy. Spożycie jodu odwrotnie korelowało z stężeniem tyre-
oglobuliny w surowicy, stąd też oznaczenie stężenia tyreoglobuliny wyda-
je się być dobrym markerem zaopatrzenia organizmu w jod (6).
Należy dążyć zarówno do zapewnienia zalecanej podaży jak i nieprze-
kraczania górnego tolerowanego spożycia. Według Komitetu Naukowego
ds. Żywności Unii Europejskiej (SCF  Scientific Committee on Food),
górny tolerowany poziom spożycia (UL) jodu wynosi 600 µg, natomiast
według Ekspertów ds. Witamin i Składników Mineralnych (ERNA 
European Responsible Nutrition Alliance)  940 µg, w tym wiÄ™cej niż
500 µg nie powinno pochodzić z suplementów (5, 7). Zbyt wysokie dawki
jodu są niewskazane, zwłaszcza dla kobiet ciężarnych. Tarczyca płodu
nie ma bowiem w pełni wykształconego mechanizmu adaptacji do nad-
miaru jodu zwanego mechanizmem Wolfa_Chaicoffa i w tej sytuacji jego
nadmiar może prowadzić do niedoczynności tarczycy i wola u płodu.
Według Międzynarodowej Komisji ds. Kontroli Zaburzeń z Niedoboru
Jodu (ICC IDD  The Interantional Council for Control of Iodine Deficien-
cy Disorders) oraz Åšwiatowej Organizacji Zdrowia (WHO  World Health
Organization) dobowa podaż jodu powinna wynosić 150źg dla młodzieży
i dorosłych oraz 175_200 źg dla kobiet ciężarnych i karmiących (8). Nor-
my rekomendowane przez Instytut Żywności i Żywienia są podobne. Za-
lecane spożycie (RDA  Recommended Dietary Allowances) to 150 źg dla
osób dorosłych, dla kobiet ciężarnych i karmiących  220 źg (9).
W ogólnopolskich badaniach epidemiologicznych przeprowadzonych w
latach 90. wykazano, iż Polska jest krajem endemii wola (4). Obligato-
ryjne jodowanie soli obowiÄ…zujÄ…ce w Polsce od 1997 roku zapewnia przy
222
zwykłej diecie, bez dodatkowego dosalania, podaż około 150 źg jodu/d (4).
Wprowadzenie profilaktyki jodowej za pomocą jodowania soli przyniosło
efekty, co wykazał w badaniach Szybiński i wsp. (10). Wśród badanych
dzieci w wieku szkolnym w latach 1994 1999 zaobserwowano zmniejsze-
nie rozpowszechnienia wola z 38,4% do 7% oraz wzrost wydalania jodków
w moczu z 60,4 do 96,2 źg na litr. W badaniach przeprowadzonych przez
Szymandera_Buszka i wsp. (11) oszacowano spożycie jodu wśród 450 ko-
biet, które było na poziomie 140 źg na dobę, co stanowi 93% pokrycia
dziennego zapotrzebowania na ten pierwiastek. Średni udział jodu z soli
dodanej pokrywał zapotrzebowanie na jod na poziomie 55 mcg, tj. 37%
zalecanego spożycia (11). Niedobór jodu głównie występuje w rejonach,
gdzie jest niskie stężenie tego pierwiastka w glebie i powietrzu.
Jod w stałych ilościach występuje w wodzie morskiej (około 50 źg/l),
dlatego też najlepszym z
ródłem jodu są ryby i skorupiaki morskie, które
zawierają od 10 do 200 źg/100 g. Największą jego koncentracją charak-
teryzuje się makrela, małże, dorsz, ostrygi (tabela 1). Ryby słodkowod-
ne nie są już zaliczane do dobrego z
ródła tego pierwiastka (zawartość
od 1,5 do 25 źg/100 g). W pozostałych produktach, takich jak warzywa,
owoce oraz produkty zbożowe i mleczne zawartość jodu jest zmienna
i w dużym stopniu zależy od czynników środowiskowych, jak koncen-
tracja jodu w glebie czy stosowanie nawozów oraz od ilości jodu w paszy
podawanej zwierzętom hodowlanym. Gdy gleba jest uboga w jod, rośliny
na niej rosnące również będą zawierały go niewiele. Z kolei zawartość
jodu w mleku i produktach mlecznych zależy od jego obecności w pa-
szy karmionych zwierzÄ…t. W badaniu Rasnussen i wsp. (6) wykazano,
Tabel a 1
Tabl e 1
Zawartość jadu w wybranych produktach (13)
Content of iodine in selected products (13)
Produkt Zawartość µg jodu/100 g
Food product Content µg of iodine/100 g
dorsz/cod 110
mintaj/pollock 103
halibut/halibut 52
płastuga/plaice 52
tuńczyk/tuna 50
makrela/mackerel 45
Å‚osoÅ›/salmon 44
sardynka/sardine 32
sola/sole 25
śledz
/herring 24
otręby pszenne/wheat bran 31
brokuły/broccoli 15
groch/pea 14
orzechy laskowe/hazelnuts 17
orzechy arachidowe/peanuts 13
223
iż grupa osób spożywających małe ilości mleka i jego przetworów, jest
szczególnie narażona na rozwój chorób tarczycy. W tabeli przedstawiono
zawartość jodu w produktach, opracowaną na podstawie Tabel składu
i wartości odżywczej żywności (12).
Niedobór jodu w organizmie pogłębia również deficyt innych istot-
nych dla prawidłowej pracy tarczycy składników, jak selen, żelazo, cynk
czy witamina A (13).
Że l az o
Żelazo jest istotnym pierwiastkiem dla osób z chorobami tarczycy.
Jeden z kluczowych enzymów, zwany tarczycową peroksydazą jodują-
cą zawiera w swojej cząsteczce żelazo, stąd jest to mikroskładnik nie-
zbędny w prawidłowym funkcjonowaniu tarczycy. Dzięki prawidłowemu
działaniu wymienionego enzymu dochodzi do aktywowania przemian
tyreoglobuliny w tyroksynÄ™ (T4) oraz trijodotyroninÄ™ (T3).
Deficyt żelaza w ustroju prowadzi do zmniejszenia syntezy hormo-
nów tarczycy w osoczu, zwiększenia wydzielania TSH i powiększenia
tego narządu oraz rozwoju jego niedoczynności. Niedobór żelaza w or-
ganizmie najczęściej wiąże się z niską zawartością przyswajalnych
form tego pierwiastka w pożywieniu lub zaburzeniami w procesie jego
wchłaniania. Typowym objawem niedoboru żelaza jest niedokrwistość
(IDA  Iron Deficiency Anemia). Według WHO rozpowszechnienie nie-
dokrwistości na świecie szacuje się na 25%, przy czym najczęściej wy-
stępuje wśród 47% dzieci w wieku przedszkolnym oraz u 40% kobiet
w ciąży (16). Przyczyną około połowy przypadków niedokrwistości jest
niedobór żelaza (17). W badaniach przeprowadzonych w północnej i za-
chodniej Afryce wykazano, iż przewlekły niedobór żelaza objawiający
się anemią oraz niedobór jodu powodujący występowanie wola dotyczy
23_25% dzieci w wieku szkolnym (18, 19). Liczne badania na zwierzÄ™-
tach wykazały, iż IDA wpływa niekorzystnie na metabolizm tarczycy.
IDA przyczynia się zmniejszenia w osoczu całkowitego stężenia T4 i T3,
zmniejszenia obwodowej konwersji T4 do T3 i może zwiększyć krążące
TSH (13, 20). W badaniu interwencyjnym przeprowadzonym przez Zim-
mermann i wsp. (17), dzieciom w wieku szkolnym z wolem endemicz-
nym, podzielonym na dwie grupy (z IDA (n = 53) oraz bez IDA (n = 51))
podano 200 mg jodu w postaci jodowanego oleju. Grupa dzieci z niedo-
krwistością z niedoboru żelaza charakteryzowała się niższym wzrostem,
masą ciała i wyższym stężeniem TSH. Po 15 i 30 tygodniach obserwa-
cji odnotowano znaczne zmniejszenie objętości tarczycy oraz poprawę w
stężeniach T4 i TSH w grupie pacjentów bez IDA. Były to różnice istot-
ne statystyczne (p < 0,001) w porównaniu do grupy kontrolnej z IDA.
Powyższe badania wskazują, jak niekorzystnie wpływa niedobór żela-
za, przy jednoczesnym występowaniu wola, na funkcjonowanie tarczy-
cy. Grupa dzieci bez niedokrwistości lepiej zareagowała na podawane
dawki jodu, co wyrażało się bardziej istotnym zmniejszeniem objętości
tarczycy i stężenia TSH (21). W badaniach Hess i wsp. (22) wykazano,
iż w grupie dzieci z wolem endemicznym po suplementacji żelazem, wy-
stępowanie wola zmniejszyło się o 43% w porównaniu do grupy placebo,
a wielkość tarczycy zmniejszyła się dwukrotnie. Suplementacja żelazem
224
poprawia skuteczność jodowania soli, jako działania profilaktycznego
występowania wola endemicznego. Należy jednak zaznaczyć, że wyniki
prac innych autorów nie wykazują wpływu suplementacji żelaza na me-
tabolizm tarczycy (23, 24).
Codzienna dieta osób z niedoczynnością tarczycy powinna zawierać
odpowiednie ilości żelaza. Według norm żywieniowych rekomendowa-
nych przez Instytut Żywności i Żywienia codzienna dieta mężczyzn
i kobiet po menopauzie powinna dostarczać 10 mg żelaza, natomiast
u kobiet do okresu menopauzalnego 18 mg (9). Średnie spożycie żelaza
w Polsce wynosi 12,4 mg/d (14).
Głównym z
ródłem tego mikroskładnika w diecie Polaków są produkty
zbożowe i mięso oraz jego przetwory (po 30% całkowitej zawartości że-
laza w diecie) (15). W tabeli 2 została przedstawiona zawartość żelaza
w wybranych produktach, będących dobrym z
ródłem tego pierwiastka.
Se l e n
Kolejnym pierwiastkiem istotnym w żywieniu osób z niedoczynno-
ścią tarczycy jest selen (Se). Zawartość selenu w organizmie ludzkim
waha się w przedziale 10_15 mg. Pierwiastek ten wchodząc w skład en-
zymu zwanego dejodynazÄ…, uczestniczy w przemianach tyroksyny (T4)
w formÄ™ aktywnÄ… hormonu trijodotyroninÄ™ (T3). W sytuacjach niedo-
boru selenu w organizmie dochodzi do zmniejszonego wytwarzania T3
w tkankach (głównie wątroba i nerki) i jego stężenia w krążeniu. Defi-
Tabel a 2
Tabl e 2
Zawartość żelaza w wybranych produktach (13)
Iron content in selected products (13)
Produkt Zawartość żelaza mg/100 g produktu
Food product Iron content mg/100 g product
len, nasiona/flax seeds 17,1
dynia, pestki/pumpkin 15
otręby pszenne/wheat bran 14,9
wątróbka kurczaka/chicken liver 9,5
zarodki pszenne/wheat germ 9,0
soja, nasiona suche/soybean seeds, dry 8,9
mak/poppy seed 8,1
żółtko jajka/egg yolk 7,2
orzechy pistacjowe/pistachio nuts 6,9
fasola biała, sucha/wchite beans, dry 6,9
soczewica nasiona, suche/lentil seeds, dry 5,8
pietruszka, liście/parsley, leaves 5,0
kasza jaglana/millet 4,8
groch, suchy/peas, dry 4,7
płatki owsiane/oatmeal 3,9
mąka żytnia, typ 2000/rye flour, type 2000 3,4
wołowina, polędwica/beef, tenderlion 3,1
225
cyt selenu powoduje również zmniejszenie stężenia glutationu, peroksy-
dazy (GPx) oraz reduktazy tioredoksyny (TxnRd), co prowadzi do obni-
żenia aktywności tarczycy (25). Selenoproteiny uczestniczą dodatkowo
w ochronie tarczycy przed nadmiarem wodorotlenku wodoru i reaktyw-
nych form tlenu (26). Deficyt selenu, będącego silnym przeciwutlenia-
czem, skutkuje również oksydatywnym uszkodzeniom tkanki tarczycy
oraz zmniejszonym wpływem T3 na metabolizm organizmu (25). Długo-
trwały niedobór selenu może być przyczyną złej przyswajalności jodu, co
nasila rozwój objawów niedoczynności tarczycy (27). Korzystny wpływ
selenu na czynność tarczycy zależny jest jednak od prawidłowej podaży
jodu. Dla przykładu, wykazano, iż suplementacja jedynie selenu u osób
starszych, u których niedoczynność tarczycy występuje najczęściej, nie
wpływa na wzrost stężenia T4 i stosunku T3 do T4 (28, 29).
Pierwsze dowody na wpływ niedoboru selenu w połączeniu z innymi
czynnikami na rozwój kretynizmu z hipotyrozemią wykazano w środko-
wej Afryce, gdzie suplementacja jedynie jodu była nieefektywna w popra-
wie funkcji tarczycy wśród dzieci na obszarach z endemicznym niedobo-
rem jodu i/lub selenu (30). Z badań przeprowadzonych u dzieci w wieku
7_16 lat wynika, że niedobór selenu powoduje obniżenie poziomu wolnej
tyroksyny u dziewcząt, co sugeruje, iż odpowiedz
hormonalna na nie-
dobór jodu i selenu jest zależna od płci (31). Ocena stosunku selenu do
jodu w tarczycy u dzieci z wolem endemicznym z północno_wschodniej
Polski w porównaniu z dziećmi z innych obszarów wykazała, że dzieci
z niskim poziomem selenu miały niższe stężenie GPx. Natomiast różni-
ce w poziomie T3 i TSH były widoczne jedynie u dziewcząt z niskim i
wysokim stężeniem selenu, a z tym samym stężeniem jodu (3).
Niedobór selenu i zaburzenia wytwarzania hormonów tarczycy mogą
rozwinąć się również na skutek długotrwałego żywienia pozajelitowego,
w fenyloketonurii lub być skutkiem nieodpowiednio zbilansowanej diety
w dzieciństwie, u osób starszych i schorowanych (32).
Poprzez modulację przemian T3 selen pochodzący z produktów spo-
żywczych zmienia metabolizm energetyczny organizmu, a w konse-
kwencji wpływa na masę i skład ciała. Badania sugerują, iż jest to jed-
na z przyczyn problemów z utrzymaniem należnej masy ciała pacjentów
z niedoczynnością tarczycy (13).
Niedostateczne wytwarzanie hormonów tarczycy wraz z niedoborem
selenu może wpływać na nastrój, zachowanie i funkcje poznawcze. Ba-
dania duńskie przeprowadzone wśród 165 307 osób w okresie 22 lat
wykazały, że chorzy wypisywani ze szpitali z rozpoznaniem hipotyreozy
mieli wyższy wskaz
nik póz
niejszych hospitalizacji z powodu depresji
lub choroby dwubiegunowej niż badani z grupy kontrolnej (33).
Wykazano, iż ten pierwiastek śladowy jest również niezbędny do pra-
widłowej pracy układu odpornościowego, tak więc jego niedobór może
przyczyniać się do rozwoju zapalenia tarczycy  choroby Haschimoto
i osłabiania jej z powodu autoagresji (34).
Zalecane Å›rednie spożycie selenu zostaÅ‚o okreÅ›lone na poziomie 45 µg.
Dawki selenu rzÄ™du 900 µg mogÄ… dawać objawy zatrucia, stÄ…d z ostroż-
nością należy stosować suplementy z dużą zawartością selenu (35).
226
Selen występuje naturalnie w żywności niemal wyłącznie w postaci
związków organicznych, głównie selenometioniny i selenocysteiny. Trzy
nieorganiczne formy selenu mogą zawierać selenin i selenian. Obecnie
w wielu krajach obserwuje siÄ™ niewystarczajÄ…cÄ… koncentracjÄ™ selenu
w pożywieniu ze względu na niedostateczne zapasy w glebie wynikające
z długotrwałych erozji i lodowców (3). Spośród produktów dostarczają-
cych znacznych ilości tego pierwiastka wymienia się skorupiaki i ryby,
w których zawartość selenu waha siÄ™ od 20 µg do 60 µg/100 g, w za-
leżności od gatunku (12). W produktach mlecznych ilość selenu ściśle
zależy od jego zawartości w paszy. Spośród produktów pochodzenia ro-
ślinnego jedynie rośliny nasion strączkowych, czosnek oraz grzyby za-
wierajÄ… wiÄ™ksze iloÅ›ci selenu (6_14 µg/100 g). W pozostaÅ‚ych warzywach
oraz owocach ilość selenu nie przekracza 2 µg/100 g. NajwiÄ™ksze iloÅ›ci
selenu zawierajÄ… orzechy brazylijskie (1917 µg/100 g) (36). Produkty
mniej przetworzone zawierają większą ilość selenu, dotyczy to między
innymi produktów zbożowych (13). Mąka pełnoziarnista dostarcza 70
µg/100 g produktu, a mÄ…ka pszenna oczyszczona okoÅ‚o 40 µg/100 g pro-
duktu (tabela 3) (36). W niskoprzetworzonych produktach zbożowych
występuje najlepiej przyswajalna forma selenu  selenometioniny i se-
lenocysteiny (13).
Przeciętna zawartość selenu w dziennej polskiej diecie, oszacowana
na podstawie budżetów gospodarstw domowych, waha siÄ™ od 30,2 µg do
52,4 µg (37). W codziennej diecie Polaków najwiÄ™ksze iloÅ›ci selenu do-
starczają mięso i jego przetwory (37% selenu) oraz produkty zbożowe 
Tabel a 3
Tabl e 3
Zawartość selenu w wybranych produktach (38)
Selenium content in selected products (38)
Nazwa produktu Zawartość selenu µg/100 g produktu
Food product Selenium content µg/100 g
kawior/caviar 33,1
dorsz/cod 65,5
halibut/halibut 45,6
makrela/mackerel 44,1
Å‚osoÅ›/salmon 36,5
mintaj/pollock 36,5
śledz
/herring 36,5
tuńczyk/tuna 36,5
krewetki/shrimp 29,6
karp/carp 12,6
orzech brazylijski/brazilian nut 1917
sezam/sesame 34,4
orzechy włoskie/walnuts 17,0
mąka pełnoziarnista/wholewheat flour 70,6
mÄ…ka pszenna/wheat flour 39,8
płatki owsiane/oatmeal 45,2
227
21%. Znaczący jest również udział mleka i produktów mlecznych  11%
oraz ryb  9% (15).
Cy nk
Cynk jest głównym pierwiastkiem w przestrzeni wewnątrzkomórko-
wej występującym we wszystkich komórkach żywego organizmu. Pier-
wiastek ten jest niezbędny do syntezy i prawidłowego funkcjonowania
tyroksyny. Stanowi składnik białek receptorowych trójjodotyroniny,
a jego niedobór wpływa na upośledzenie wiązania tego hormonu (13).
Konsekwencją niedoboru cynku w organizmie jest obniżenie stężenia T4
i T3, a co za tym idzie, rozwoju objawów niedoczynności tarczycy (38).
Niedobory cynku mogą wynikać z nieprawidłowej, mało urozmaiconej
diety. Jednakże na stężenie cynku w osoczu może wpływać również dłu-
gotrwały stres, infekcje oraz doustne przyjmowanie hormonów żeńskich
(7). Wchłanianie tego pierwiastka może być utrudnione podczas długo-
trwałej suplementacji dużych dawek miedzi (3).
Badania na temat wpływu cynku na stężenie hormonów tarczycy są
niejednoznaczne (39). W badaniu Ganapathy i wsp. (40) stwierdzono,
iż stężenie hormonów tarczycy było takie same u mężczyzn z niskim
i prawidłowym poziomem cynku. Suplementacja cynku miała istot-
ny wpływ na wzrost stężenia T4 jedynie u mężczyzn z wcześniejszym
niskim poziomem tego pierwiastka. Podobne wyniki uzyskał Kandhro
i wsp. (41) podczas analizy wpływu 6. miesięcznej suplementacji cynku
wśród kobiet i mężczyzn w wieku 16_30 lat z wolem endemicznym. Po-
prawa stężenia hormonów tarczycy widoczna była jedynie w grupie osób
z niedoborem cynku, natomiast w grupie kontrolnej poprawa stężeń
hormonów była niezauważalna. We włoskim badaniu SENIEUR wyka-
zano, iż udział poszczególnych składników mineralnych, w tym cynku,
ma wpływ na stężenie hormonów tarczycy jedynie u ludzi powyżej 65.
roku życia (42). Z kolei Dabbaghmanesh i wsp. (43) wykazali, iż 11%
irańskich dzieci w wieku 8_13 lat z wolem endemicznym miało niskie
stężenie cynku w osoczu krwi, przy jednocześnie prawidłowym stężeniu
jodu. Również w badaniu Maxwell i wsp. (44) przedstawiono wzrost po-
ziomu hormonów tarczycy po 4-miesięcznej suplementacji 26,4 mg cyn-
ku na dobÄ™.
Niedobór cynku prowadzi do spadku tempa metabolizmu oraz osła-
bienia funkcjonowania układu odpornościowego (3). W badaniu Hedley
i wsp. przeprowadzonym na szczurach wykazano, że zwierzęta z niskim
stężeniem cynku i hormonów tarczycy charakteryzują się zmniejszonym
Å‚aknieniem oraz zaburzeniem wzrostu i rozwoju (45).
Średnia zawartość cynku w polskiej diecie wynosi 10,52 mg. Dieta
mężczyzn dostarcza średnio 12,7 mg, natomiast kobiet  8,6 mg cynku
na dzień. Zalecane spożycie cynku zostało ustalone na poziomie 11 mg/d
dla mężczyzn oraz 8 mg/d dla kobiet (14). Głównym z
ródłem cynku
w diecie Polaków są produkty zbożowe, dostarczające 30_40% ogólnej
ilości tego mikroskładnika oraz mięso i jego przetwory  28-34%. Spo-
śród produktów o największej zawartości cynku wymienia się zarodki
pszenne, nasiona lnu, pestki dyni oraz produkty zbożowe (pieczywo peł-
noziarniste, kasza gryczana i jaglana) (tabela 4).
228
Tabel a 4
Tabl e 4
Wybrane produkty bogate w cynk (13)
Some foods rich in zinc
Nazwa produkty Zawartość cynku mg/100 g produktu
Food product Zinc content mg/100 g product
zarodki pszenne/wheat germ 14,9
otręby pszenne/wheat bran 8,8
len, nasiona/flax seeds 7,8
dynia, pestki/pumpkin 7,5
groch, nasiona suche/peas, dry seeds 4,2
mąka żytnia, typ 2000/rye fluor, type 2000 3,8
wołowina, pieczeń/beef, roast 3,7
fasola biała, sucha/white beans, dry 3,7
żółtko jaja/egg yolk 3,5
kasza gryczana/buckwheat 3,5
kasza jaglana/millet 3,4
soja, nasiona suche/soybeans, dry 3,4
mak/poppy send 3,3
migdały/almonds 3,2
orzechy arachidowe/peanuts 3,1
płatki owsiane/oatmeal 3,1
mÄ…ka pszenna/wheat flour 3,0
orzechy włoskie/walnuts 2,7
chleb żytni razowy/wholemeal rye bread 2,5
Pojedyncze badania wskazują również na zależność między niedobo-
rem witaminy A i cynku w diecie, a zmniejszona koncentracjÄ… T3 i T4
w serum krwi. Do innych składników mających wpływ na prawidłową
lub zaburzoną pracę gruczołu tarczycy zaliczyć można witaminę D,
B2, B3, fluor, kadm, rtęć, ołów oraz karnitynę (41). Jednakże rola ich
w funkcjonowaniu tarczycy nie jest jeszcze dokładnie poznana i wyma-
ga dalszych badań i obserwacji.
PODSUMOWANIE
Niezależnie od rodzaju występowania choroby przewlekłej, również
osoby z niedoczynnością tarczycy powinny szczególnie pamiętać o od-
powiednim żywieniu, aktywności fizycznej oraz prawidłowej kondycji
psychicznej. Prawidłowo zbilansowana, urozmaicona dieta pozwala na
dostarczenie wszystkich witamin i składników mineralnych, w tym że-
laza, jodu, selenu i cynku, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowa-
nia gruczołu tarczycy. W tym celu należy zwrócić szczególną uwagę na
edukację pacjentów z niedoczynnością tarczycy przez wykwalifikowa-
nych lekarzy i dietetyków.
229
H. St ol i ńska, D. Wol ańska
NUTRIENTS IMPORTANT IN HYPOTHYROIDISM
Hypothyroidism is one of the most common endocrine disorders occurring in approxi-
mately 4-10% of the population. For the proper functioning of the thyroid gland the ad-
equate intake of many essential minerals, especially iodine, iron, zinc and selenium is
necessary. These components are involved in the metabolism and proper functioning of
thyroid hormones. Only a properly balanced and varied diet can provide for organism all
the necessary vitamins and minerals, but also allows to maintain good health of people
with hypothyroidism. To do this, pay special attention to educating patients with hypo-
thyroidism by qualified physicians and dieticians should be payed.
PIÅšMIENNICTWO
1. McDermott M.T., Ridgway E.C.: Subclinical hypothyroidism is mild thyroid
failure and should be treated. J. Clin. Endocrinol. Metab., 2001, 86, 4585-4590.
2. Devdhar Y.H., Ousman K.D., Burman M.D.: Hypothyroidism. Endocrinol. Metab.
Clin. N. Am., 2007, 36, 595-561. 3. Cabot S.: Leczenie chorób tarczycy holistyczne
metody poprawy pracy tarczycy. Warszawa, MADA, 2009. 4. Szybiński Z.: Preva-
lence of goiter, iodine deficiency and iodine prophylaxis in Poland. The results of na-
tion-wide study., Endokrynol. Pol., 1993, 44, 3, 373-388. 5. Opinion of the Scientific
Committee on Food on the Tolerable Upper Level of Iodine. SCF/CS/NUTUPPLE-
V/26 Final, October 2002. 6. Rasmussen L., Ovesen L., Bülow I., et.al.: Relations
between various measures of iodine intake and thyroid volume, thyroid nodularity,
and serum thyroglobulin. Am. J. Clin. Nutr., 2002, 76, 1069-1076. 7. Safe Upper Le-
vels for Vitamins and Minerlas. UK Expert Group for Vitamins and Minerlals. May
2003. 8. Delange F., de Benoist B., Burgi H.: ICCIDD Working Group. Internatio-
nal Council for Control of Iodine Deficiency Disorders Determining median urinary
iodine concentration that indicates adequate iodine intake at population level. Bull.
World Health Organization, 2002, 80, 8, 633-636. 9. Jarosz M., Bułhak-Jachymczyk
B.: Normy Żywienia Człowieka. Podstawy prewencji otyłości i chorób niezakaz
nych.
Warszawa, PZWL, IŻŻ, 2008. 10. Szybiński Z., Delange F., Lewinski A., et al.:
A programme of iodine supplementation using only iodised household salt is effi-
cient--the case of Poland. Eur. J. Endokrinol., 2001, 144, 4, 331-337.
11. Szymandera-Buszka K., Waszkowiak K., Woz
niak P.: Szacunkowa charaktery-
styka spożycia produktów będących z
ródłem jodu wśród kobiet w województwie wiel-
kopolskim. Probl. Hig. Epidemiol., 2011, 92, 1, 73-76. 12. Kunachowicz H., Nadol-
na I., Przygoda B., i wsp.: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Warszawa,
PZWL, 2005. 13. Hess S.Y., Zimmermann M.B.: The effect of micronutrient deficien-
cies on iodine nutrition and thyroid metabolism. Int. J. Vitam. Nutr. Res., 2004, 74
2, 103-115. 14. Szponar L., Sekuła W., Rychlik W., i wsp.: Badania indywidualnego
spożycia I stanu odżywienia w gospodarstwach domowych. Prace IŻŻ 101, Warszawa
2003. 15. Rutkowska U., Wojtasik A.: Składniki mineralne w żywności I racjach
pokarmowych. W: Składniki mineralne w żywieniu człowieka red. A. Brzozowska.
Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Poznaniu, Poznań 2002. 16. World Health Or-
ganization. Worldwide prevalence of anemia 1993-2005: WHO global database on
anemia. In Benoist Bruno de, McLean Erin, Egli Ines & Cogswell Mary. Geneva:
World Health Organization, 2008. 17. World Health Organization. United Nations
Children s Fund, United Nations University. Iron deficiency anemia: assessment,
prevention, and control. Geneva: WHO, 2001. WHO/NHD/01.3. 18. Zimmermann
MB., Zeder C., Chaouki N., et al.: Dual fortification of salt with iodine and microen-
capsulated iron: a randomized, double-blind, controlled trial in Moroccan schoolchil-
dren. Am. J. Clin. Nutr., 2003, 77, 2, 425-432. 19. Zimmermann M., Adou P., Torre-
sani T., et al.: Persistence of goiter despite oral iodine supplementation in goitrous
children with iron deficiency anemia in Cote d Ivoire. Am. J. Clin. Nutr., 2000, 71, 1,
88-93. 20. Zimmermann M.B.: The influence of iron status on iodine utilization and
thyroid function. Annu. Rev. Nutr., 2006, 26, 367-389.
230
21. Zimmermann M., Adou P., Torresani T., et al.: Iron supplementation in go-
itrous, iron-deficient children improves their response to oral iodized oil. Eur. J. En-
docrinol., 2000, 142, 3, 217-223. 22. Hess S.Y., Zimmermann M.B., Adou P., et al.:
Treatment of iron deficiency in goitrous children improves the efficacy of iodized
salt in CoĆte d Ivoire. Am. J. Clin. Nutr., 2002, 75, 4, 743-748. 23. Eftekhari M.H.,
Simondon K.B., Jalali M., et al.:. Effects of administration of iron, iodine and si-
multaneous iron-plus-iodine on the thyroid hormone profile in iron-deficient adole-
scent Iranian girls. Eur. J. Clin. Nutr., 2006, 60, 4, 545-552. 24. Eftekhari M.H.,
Keshavarz S.A., Jalali M., et al.: The relationship between iron status and thyroid
hormone concentration in iron-deficient adolescent Iranian girls. Asia Pac. J. Clin.
Nutr., 2006, 15, 1, 50-55. 25. Arthur J., Nicol F., Beckeit G.: Selenium deficiency,
thyroid hormone metabolism,and thyroid hormone deiodinases. Am. J. Clin. Nutr.,
1993, 57, 236-239. 26. Corvilain B., Bernard Contempr B., Longomb A., et al.: Se-
lenium and the thyriod: how to relationship was establisched. Am. J. Clin. Nutr.,
1993, 57, 244-248. 27. Kohrle J.: On the importance of selenium and iodine meta-
bolism for thyroid hormone biosynthesis and human health. Mol. Nutr. Food Res.,
2008, 52, 11, 1235-1246. 28. Rayman K.M., Thompson A., Bekaert B., et al.: Rando-
mized controlled trial of the effect of selenium supplementation on thyroid function
in the elderly in the United. Am. J. Clin. Nutr., 2008, 87, 2, 370-378. 29. Derume-
aux H., Valeix P., Castetbon K. at al.: Association of selenium with thyroid volume
and echostructure in 35- to 60-year-old French adults. Eur. J. Endocrinol., 2003, 148
309-315. 30. Kohrle J., Gartner R.: Selenium and thyroid. Best Pract. Res. Clin.
Endocrinol. Metab., 2009, 23, 815-827.
31. Hess S.Y.: The impact of common micronutrient deficiencies on iodine and
thyroid metabolism: the evidence from human studies. Best Pract. Res. Clin. En-
docrinol. Metab., 2010, 24, 117-132. 32. Michael B., Zimmermann M.B., Köhrle J.:
The Impact of Iron and Selenium Deficiencies on Iodine and Thyroid Metabolism:
Biochemistry and Relevance to Public Health. Thyroid 2002, 12, 10, 867- 879.
33. Thomsen A.F., Kvist T.K., Andersen P.K., et al.: Increasing risk of developing
affective disorder in patients with hypothyroidism: a register based study. Thyroid
2005, 15, 700-707. 34. Gartner R.: Selenium in the treatment of autoimmune thyro-
iditis. Biofactors 2003, 19, 165-170. 35. Combs G.F., Midthune D.N., Patterson K.Y.,
et al.: Effects of selenomethionine supplementation on selenium status and thyroid
hormone concentrations in healthy adults. Am. J. Clin. Nutr., 2009, 89, 1808 1814.-
36. USDA National Nutrient Database for Standard Reference, http://ndb.nal.usda.
gov/ 37. Wojtasik A., i wsp.: Ocena spożycia selenu z dietą w świetle aktualnych da-
nych o zawartości tego składnika w produktach żywnościowych. Żyw. Człow. Metab.,
2001, 28, Supl., 438-447. 38. Morley J. E., Gordon J., Hershman J.M.: Zinc defi-
ciency, chronic starvation, and hypothalamic-pituitary-thyroid function. Am. J. Clin.
Nutr., 1980, 33, 1767-1770. 39. Hess S.Y.: The impact of common micronutrient
deficiencies on iodine and thyroid metabolism: the evidence from human studies.
Clin. Endocrinol. Metab., 2010, 24, 117-132. 40. Ganapathy S.: Zinc, exercise, and
thyroid hormone function. Crit. Rev. Food Sci. Nutr., 1999, 39, 4, 369-390.
41. Kandhro G.A., Kazi T.G., Afridi H.I., et al.: Effect of zinc supplementation on
the zinc level in serum and urine and their relation to thyroid hormone profile in
male and female goitrous patients. Clin Nutr., 2009, 28, 2, 162-168. 42. Ravaglia G.,
Forti P., Maioli F., et al.: Blood Micronutrient and Thyroid Hormone Concentrations
in the Oldest-Old. J. Clin. Endocrinol. Metab., 2000, 85, 6, 2260-2265. 43. Dab-
baghmanesh M. H., Sadegholvaad A., Zarei F., et al.: Zinc Status and Relation to
Thyroid Hormone Profile in Iranian Schoolchildren. J. Trop. Pediatr., 2008, 54, 1,
58-61. 44. Maxwell C., Volpe S.L.: Effect of zinc supplementation on thyroid hor-
mone function. A case study of two college females. Ann. Nutr. Metab., 2007, 51, 2,
188-194. 45. Freake H.C., Govoni K.E., Guda K., et al.: Actions and Interactions of
Thyroid Hormone and Zinc Statusin Growing Rats J. Nutr., 2001, 131, 1135-1141.
Diana Wolańska
Instytut Żywności i Żywienia
ul. Powsińska 61/63, 02-903 Warszawa
e-mail: [e-mail]
231