Bogdanowicz M. (1991): Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym; Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa

Rozdział 4.1 Upośledzenie umysłowe

Oligos - mały, phren - dusza, umysł, z języka greckiego

„Upośledzenie umysłowe jest to stan charakteryzujący się istotnie niższym od przeciętnego ogólnym poziomem funkcjonowania intelektualnego i zaburzeniami z zakresie przystosowania się. Zaburzenia w przystosowaniu przejawiają się w postaci zaburzeń w zakresie dojrzewania, uczenia się i (lub) przystosowania społecznego”.

Rozpoznajemy, więc upośledzenie umysłowe dziecka w przypadku, gdy:

1. poziom funkcjonowania procesów orientacyjno-poznawczych, intelektualnych i wykonawczych jest istotnie niższy od przeciętnego

2. poziom dojrzałości społecznej, tempo nabywania wiadomości i umiejętności są niższe niż u większości jego rówieśników wychowujących się w tym środowisku. (to ostatnie określenie jest szczególnie użyteczne dla psychologa klinicznego, bo pozwala na odróżnienie niedorozwoju umysłowego od zaniedbania pedagogicznego.)

Upośledzenie umysłowe:

• rozpoznawane od urodzenia, mimo prawidłowych warunków wychowawczych, określane jest terminem „niedorozwój umysłowy”

• powstałe po 3 roku życia, którego istotą jest postępujące obniżanie się zarówno ilorazu, jak i wieku inteligencji, tj. „postępujące obniżanie się poziomu funkcjonowania intelektualnego, regresja w poziomie funkcjonowania” określane jest terminem „otępienie”

J. Kostrzewski i I.Wald, piszą o:

- okresowym zahamowaniu rozwoju intelektualnego (takie przypadki, w których rozwój intelektualny dziecka przebiegał do pewnego okresu prawidłowo, tzn. że jego wiek inteligencji wzrastał systematycznie, lecz wskutek określonego czynnika patogennego nastąpiło zatrzymanie wzrostu wieku inteligencji - w kolejnych latach pozostawał na tym samym poziomie. Potem jednak zanotowano ponowny wzrost wieku inteligencji)

- obniżeniu sprawności intelektualnych (takie przypadki, w których poziom intelektualny jest niższy niż poprzednio (o jedno lub dwa odchylenia standardowe)

- opóźnieniu rozwoju intelektualnego (przypadki, gdy aktualny rozwój umysłowy nie odpowiada wiekowi życia, ale nie można ustalić czy na pewno jest to przypadek upośledzenia czy tez nie, bo: - dziecko wymaga dalszej obserwacji, - jest bardzo zaniedbane środowisko, - jest w złym stanie fizycznym lub przebyło niedawno chorobę uszkadzającą c.u.n.

J. Kostrzewski i I.Wald - „w upośledzeniu umysłowym stwierdza się nie tylko istotnie niższy niż przeciętny poziom funkcjonowania procesów orientacyjno - poznawczych, intelektualnych i wykonawczych, ale również (…) procesów emocjonalno - motywacyjnych. Upośledzenie wszystkich sprawności intelektualnych wywiera wpływ na kształtowanie się całej osobowości dziecka”

Klasyfikacja stopni rozwoju umysłowego

Odchylenie nie standardowe (S)	Ilorazy inteligencji		Stopień rozwoju umysłowego	Pozycja w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób	Nomenklatura psychiatryczna	Klasyfikacja kliniczna
		L.Terman, M.Merrill					D.Wechsler
Powyżej +3S	Powyżej 148	Powyżej 146	Bardzo wysoka inteligencja				- - - -	Norma	Prawidłowy rozwój umysłowy
Od +28 Do +38	132-147	131-145	Wysoka inteligencja
Od +18 Do +28	117-131	116-130	Inteligencja powyżej przeciętnej
Od -18 Do +18	84-116	85-115	Przeciętna inteligencja
Od -28 Do -18	68-83	70-84	Inteligencja niższa niż przeciętna	310	Stupiditasphysiologica	Pogranicze normy
Od -38 Do -28	52-67	55-69	Upośledzenie w stopniu lekkim	311	Debilitiasmentalis	Lżejsze upośledzenie
Od -48 Do -38	36-51	40-54	Upośledzenie w stopniu umiarkowanym	312	Imbecilitas	Głębsze upośledzenie
Od -58 Do -48	20-35	-39	Upośledzenie w stopniu znacznym	313
Poniżej 58	0-19	-	Upośledzenie w stopniu głębokim	314	idiota

Osoby umysłowo upośledzone stanowią ok. 3% całej populacji. W grupie tych osób 89% to przypadki upośledzenia w stopniu lekkim, 6% w stopniu umiarkowanym, 3,5% w stopniu znacznym i 1,5% w stopniu głębokim.

Etiologia

Upośledzenie umysłowe nie jest traktowane jako choroba, lecz jako skutek działania różnych czynników patogennych. Jest to stan nieodwracalny, który ma charakter kalectwa trwającego całe życie. Uwarunkowany jest polietiologiczne - różne mogą być przyczyny zaburzeń i odmienna ich patogeneza (zmiany morfologiczne, biochemiczne i patofizjologiczne powstałe na wskutek działania czynników patogennych).

Diagnostyka upośledzenia umysłowego

W badaniu diagnostycznym należy ustalić, od jak dawna obserwuje się wolne tempo rozwoju. czy dziecko przejawia postęp w rozwoju czy stwierdza się cofane w rozwoju? czy dotyczy tio wybiórczo niektórych funkcji (opóźnienie parcjalne), czy wszystkich funkcji intelektualnych (opóźnienie globalne)? Istotne jest określenie rozmiarów tego opóźnienia: czy dotyczy tylko procesów intelektualnych czy także dojrzałości społecznej i zdolności uczenia się.

Dlatego tez do 3 r.ż. raczej nie formułuje się rozpoznania upośledzenia w stopniu lekkim, lecz mówi się o opóźnieniu rozwoju umysłowego i zachowuje wielka ostrożność przy stawianiu diagnozy.

Diagnoza upośledzenia umysłowego powinna być rezultatem wszechstronnego badania prowadzonego przez zespół specjalistów: psychologa, pedagoga, logopedę i lekarzy innych specjalności.

J. Kostrzewski i I.Wald wymieniają kryteria stosowane w diagnozowaniu upośledzeni umysłowego:

1. kryterium psychologiczne - ocena całej osobowości badanego i odróżnienia ogólnego upośledzenia umysłowego od parcjalnych deficytów

2. kryterium ewolucyjne - to porównywanie poziomu rozwoju powyższych procesów, określenie ich wieku rozwoju, ilorazu, np. percepcji wzrokowej, słuchowej, pamięci świeżej, rozumienia mowy itd.

3. kryterium społeczne - to stopień zaradności ogólnej, samodzielności uspołecznia, czyli zdolności do radzenia sobie w sytuacjach życiowych i społecznych stosownie do wieku życia i środowiska społecznego

4. kryterium pedagogiczne - to ocena tempa nabywania wiadomości i umiejętności w toku nauczania, ich zasobów, pomiar tempa uczenia się

5. kryterium lekarskie - to całokształt badań lekarskich i laboratoryjnych np. cytologicznych, biochemicznych

Wśród metod psychologicznych, które służą diagnozowaniu upośledzenia umysłowego, należy wymienić szczegółowy wywiad kliniczny z rodzicami na temat dotychczasowego rozwoju psychomotorycznego dziecka (tempa, rytmu i dynamiki) oraz warunków, w jakich się odbywał. Dane z wywiadu mogą być wskaźnikami stopnia upośledzenia i jego etiologii.

Wywiad, obserwacja, rozmowa z dzieckiem, analiza jego wytworów są podstawa do sformułowania hipotez odnośnie upośledzenia umysłowego, stopnia i przyczyn. Dalsze badania psychologiczne za pomocą testów psychologicznych i eksperymentów klinicznych pozwalają je potwierdzić. W toku badań należy tez ustalić, jakie możliwości uczenia się i dalszego rozwoju ma dziecko (próba prognozy) oraz określić program wszechstronnej rehabilitacji (terapia).

Do oceny rozwoju umysłowego dzieci w wieku przedszkolnym w Polsce najczęściej używa się:

• Skali Stanford Binet, znanej pod nazwą Testu Inteligencji L.Termana - M.Merrill - do badania dzieci podejrzanych o głębsze upośledzenie umysłowe

• Skali Inteligencji dla Dzieci D.Wechslera - do badania dzieci podejrzanych o upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim

Pierwszy jest kolejną wersją pierwszego na świecie testu inteligencji. Jego autorzy A.Binet i T.ASimon wprowadzili pojęcie „wiek umysłowy”, czyli wiek inteligencji. Określano go jako poziom rozwoju umysłowego charakterystycznego dla osób w tym wieku życia. Autorzy ci ustalili, jakie zadania potrafi wykonać np. 5 latek. W ten sposób można było określić wiek inteligencji dziecka bez względu na rzeczywisty wiek życia. Porównywanie wieku inteligencji i wieku życia daje informacje o opóźnieniu lub przyspieszeniu tempa rozwoju umysłowego. Jednak jest to wartość względna np. opóźnienie o 2 lata u dziecka 3-letniego będzie inne niż w przypadku dziecka 8-letniego. Dlatego bardziej precyzyjne jest obliczanie (lub odczytywanie z tablic) ilorazu inteligencji, który jest wskaźnikiem sprawności intelektualnej. Dziecko, które osiąga wiek inteligencji równy wiekowi życia, uzyskuje iloraz inteligencji 100. Iloraz powyżej tej wartości to przyspieszenie tempa rozwoju umysłowego, poniżej - na opóźnienie.

Rozpoznanie upośledzenia umysłowego nie może się opierać wyłącznie na wyniku testu inteligencji, lecz musi mieć charakter diagnozy klinicznej. Iloraz inteligencji określa aktualny stan sprawności intelektualne, a ważna jest także potencjalna możliwość rozwoju dziecka.

L.S. Wygotski wskazał na konieczność oceny dwóch poziomów rozwoju umysłowego: aktualnego stanu i sfery najbliższego rozwoju. Poznanie możliwości dziecka, gdy pracuje ono pod kierunkiem pokazuje, co niebawem będzie samo potrafiło robić, a więc jego potencjalne możliwości.

J. Kostrzewski uważa za celowe, powracanie (po zakończeniu badania testowego) do zadań, których dziecko samo nie rozwiązało. Jeśli dzięki pomocy psychologa np. naprowadzanie, wiek inteligencji dziecka wzrośnie do poziomu wieku życia, należy wykluczyć upośledzenie umysłowe.

J. Kostrzewski namawia by stosować wielokrotnie badania kontrolne w celu śledzenia dynamiki rozwoju intelektualnego, uwzględniać ocenę rozwoju funkcji psychomotorycznych warunkujących powodzenie szkolne, ocenę poziomu zachowania przystosowawczego (np. skalą dojrzałości społecznej E.Dolla) oraz ocenę tempa uczenia się i stopnia wyuczalności (np. za pomocą eksperymentu klinicznego),a także niektórych cech osobowości (np. dojrzałości emocjonalnej).

Tylko wszechstronna diagnoza może zapewnić trafne rozpoznanie upośledzenia umysłowego i być podstawą do opracowania programu oddziaływania korekcyjno - wychowawczego.

Klasyfikacja stopni upośledzenie umysłowego

• opóźnione w rozwoju i zaburzone w największym stopniu są czynności o najwyższej organizacji, czyli przede wszystkim myślenie i mowa. Dlatego zdaniem H. Natowskiej zdarza się, że w przypadkach upośledzenia lżejszego stopnia opóźnienia rozwoju mowy są pierwszym sygnałem nieprawidłowości rozwoju. W miarę wzrastania powiększa się różnica między tymi dziećmi i ich prawidłowo rozwiniętymi rówieśnikami. Przypadki głębszego upośledzenia ujawniane są wcześniej, już w wieku niemowlęcym i poniemowlęcym, ponieważ zwykle powiązane są z opóźnieniem rozwoju ruchowego i słabym kontaktem emocjonalnym.

• ogólna symptomologia niedorozwoju umysłowego:

• w rozwoju intelektualnym nie dochodzi do wytworzenia wyższych form myślenia pojęciowego i abstrakcyjnego. Rozwój osiąga najwyżej poziom myślenia konkretnego

• mowa rozwija się ze znacznym opóźnieniem, słownik jest ubogi, długo utrzymują się agramatyzmy, występują różne rodzaje wad wymowy

• opóźnienia rozwoju innych funkcji poznawczych: spostrzegania, pamięci, uwagi, mają różny stopień głębokości. Zdarzają się dzieci o wybitnie dobrej pamięci maskującej niedobory myślenia. Dzięki temu przyswajają sobie słownictwo, prawidłowości gramatyczne, lecz są zdolne jedynie do reprodukcji przyswojonych treści. Zapamiętany materiał nie służy bowiem operacjom myślowym, nie prowadzi do zrozumienia związków przyczynowo - skutkowych, do uogólniania. Dobra sprawność motoryczna i pamięć wzrokowa pozwalają opanować przez naśladownictwo i ćwiczenia nawet złożone ciągi czynności. Dzieci te nie są jednak zdolne do samodzielnego modyfikowania wyuczonych czynności

• dojrzałość społeczna w przypadku upośledzenia w stopniu lekkim i stymulującego oddziaływania środowiska może osiągnąć stosunkowo wysoki poziom, dzięki czemu osoby te w wieku dojrzałym uzyskują względną samodzielność i prawidłowo przystosowują się społecznie

• dzieci upośledzone umysłowo są bardzo zróżnicowane ze względu na rozwój sfery emocjonalno-motywacyjnej. Cechuje je mała zdolność do kontrolowania emocji, impulsywność, nieadekwatność siły i rodzaju reakcji do działającego bodźca. W rozwoju emocjonalnym dochodzi do wykształcenia także uczuć o charakterze społecznym. Emocje i uczucia przejawiane są głównie w związku z aktualnie przezywana sytuacją, lecz u dzieci upośledzonych w stopniu lekkim może wytworzyć się uogólniony stan lękliwości i reakcje nerwicowe

• właściwości neurodynamiczne wpływają na zachowanie dziecka: impulsywność i zmienność ich reakcji emocjonalnych (np. dzieci pobudzone ruchowo i emocjonalne, skłonne do złości i agresji oraz dzieci apatyczne, spowolniałe, bierne), na sztywność działania (np. trudność zmiany kierunku i rodzaju czynności), stereotypy, ruchowe i perseweracje (np. dziecko kołysze się całym ciałem, uderza głową w ścianę).

+ tabela „symptomatologia stopni upośledzenia umysłowego” J. Kostrzewskiego

Trzeba pamiętać, że:

1. u dzieci o tym samym ilorazie inteligencji opóźnienie w rozwoju może mieć inny ciężar gatunkowy

2. przedziały ilorazów inteligencji są tak duże, że różnice między dziećmi z górnej i dolnej granicy przedziałów są znaczne ze względu na dynamikę rozwoju i maksymalne możliwości (pułap rozwoju)

3. zaburzenia dynamiki procesów nerwowych o różnorodnym charakterze i nasileniu modyfikują obraz funkcjonowania dziecka.

SYMPTOMATOLOGIA STOPNI UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO

Stopnie	Upośledzenie w stopniu lekkim	Upośledzenie w stopniu umiarkowanym	Upośledzenie w stopniu znacznym	Upośledzenie w stopniu głębokim
Procesy instrumentalne
Procesy orientacyjne: spostrzeganie	Sprawność spostrzegania zasadniczo w normie. Wolny tok spostrzegania. Spostrzeżenia nieprecyzyjne, trudności z wyróżnieniem istotnych szczegółów. Zdarzają się przypadki szczególnych uzdolnień do muzyki i plastyki.	Obniżona sprawność spostrzegania. Spostrzega cechy konkretne, nie odróżnia cech ważnych.	Znacznie obniżona sprawności i szybkość spostrzegania. Spostrzeżenia niedokładne. Trudności rozpoznawania przedmiotów, wyodrębnienia elementów całości.	Głęboko zubożona sprawność spostrzegania. W niektórych przypadkach nie udaje się wywołać koncentracji wzroku na przedmiocie. Reakcje głównie na bodźce sygnalizujące pokarm.
Uwaga	Uwaga dowolna, dobrze skoncentrowana na materiale konkretnym. Krótko i słabo koncentruje się na treściach abstrakcyjnych, trudnych do zrozumienia. Ograniczony zakres uwagi.	Trudności z koncentrowaniem uwagi dowolnej. Dobrze koncentruje uwagę przy wykonywaniu czynności prostych, mechanicznych i na interesujących przedmiotach. Dominuje uwaga mimowolna.	Poważne trudności z koncentracja uwagi. Koncentruje się na przedmiotach służących zaspokajaniu potrzeb lub wyróżniających się, np. zdecydowaną barwą. Uwaga mimowolna, brak uwagi dowolnej.	W niektórych przypadkach brak objawów koncentracji uwagi mimowolnej.
Pamięć	Dobra pamięć mechaniczna, zdarzają się przypadki wybitne dobrej „pamięci fotograficznej”		Zapamiętywanie wybitnie utrudnione. Zakres pamięci znikomy, mała trwałość pamięci. Potrafi zapamiętać najprostsze układy ruchowe na rytmice. Osoby dorosłe potrafią powtórzyć zdanie (12 sylab), 4 cyfry, 3 proste polecenia zapamiętać i wykonać.	Zapamiętywanie i uczenie się zniesione lub widoczne jedynie w opanowywaniu prostych reakcji ruchowych, odszukiwaniu schowanego przedmiotu.
		Słaba pamięć logiczna i dowolna. Uczenie się bez zrozumienia. Wolne tempo uczenia. Zapamiętuje piosenki, wiersze.			Ograniczony zakres pamięci. Bardzo wolne tempo uczenia się. Potrafi zapamiętać proste piosenki i wiersze. Osoby dorosłe potrafią powtórzyć zdanie (16-18 sylab), 5 cyfr.
Mowa	Opóźniony rozwój mowy, pojedyncze wyrazy do 3 r.ż. zdania w 5-6 r.ż. Trudności z wypowiadaniem myśli, formułowaniem wypowiedzi. Agramatyzmy. Częste wady wymowy. Mały zasób słownictwa.	Znacznie opóźniony rozwój mowy: pojedyncze wyrazy ok. 5 r.ż. Zdania ok. 7 r.ż. Używa prostych zdań, liczne agramatyzmy. Wymowa wadliwa, niewyraźna. Ograniczony zasób słownictwa, brak pojęć abstrakcyjnych.	Głębokie opóźnienie rozwoju mowy: pojedyncze wyrazy w wieku szkolnym. Często nie buduje zdań, wypowiedzi monosylabami lub jednym wyrazem. Niekiedy używa zdań prostych. Nie odmienia przez przypadki. Wymowa bełkotliwa. Zasób słownictwa minimalny.	Mowa niewykształcona, opanowuje 2-3 wyrazy i rozumie kilka prostych poleceń.
Procesy intelektualne: myślenie	Dominuje myślenie konkretno-obrazowe nad abstrakcyjnym myśleniem pojęciowo-słownym. Upośledzone abstrahowanie, uogólnianie, porównywanie oraz rozumowanie przyczynowo-skutkowe, wnioskowanie i tworzenie pojęć. Mała samodzielność myślenia, zwolnione tempo, mała płynność i giętkość. Słaby krytycyzm, ograniczona zdolność do samokontroli. Dobrze definiuje pojęcia konkretne, nie potrafi podać definicji pojęć abstrakcyjnych.	Słabo rozwinięte myślenie pojęciowo-słowne. Myślenie ma charakter konkretno-obrazowy. Upośledzone rozumowanie przyczynowo-skutkowe. Bardzo wolne tempo i sztywność myślenia. Brak samodzielności, krytycyzmu, zdolności do samokontroli. Pojęcia definiuje poprzez opis przedmiotu i materiału, z którego jest zrobiony lub „przez użytek”.	Dominuje myślenie sensoryczno-motoryczne w działaniu głęboko upośledzone myślenie pojęciowo-słowne. Pojęcia definiuje „przez użytek”.	Nie wykształcone.
Maksymalny poziom rozwoju umysłowego	W wieku 15-21 lat osiąga wiek inteligencji 8-12 lat	W wieku 15 lat osiąga wiek inteligencji 7-8 lat	W wieku 8-10 lat osiąga wiek inteligencji do 3 lat. Osoby dorosłe nie przekraczają poziomu intelektualnego dziecka w wieku 5-6 lat.
Procesy wykonawcze: motoryka	Opóźniony rozwój ruchowy: siadanie w końcu 1 r.ż. Chodzenie pod koniec 2 r.ż. Brak precyzji ruchów ruchy słabo skoordynowane. Pełny zakres samoobsługi. Może opanować czynności zawodowe i bardzo dobrze je wykonywać.	Poważnie opóźniony rozwój ruchowy: siadanie w 2 r.ż., chodzenie w 3 r.ż. Dość dobrze radzi sobie z samoobsługą. Wyuczalne w wykonywaniu prostych czynności zawodowych, pod nadzorem, obsługuje proste urządzenia i maszyny. Ruchy mało precyzyjne, niezgrabne. Wolne tempo czynności ruchowych.	Głęboko opóźniony rozwój ruchowy: siadanie i chodzenie opanowuje w wieku przedszkolnym. Może przyswoić sobie ruchy niezbędne do wykonywania prostych czynności związanych z samoobsługą, wymaga to dłuższego ćwiczenia. Poważnie upośledzona motoryka rąk.	Zdolne do opanowania chodzenia. Ruchy automatyczne, stereotypowe, które nie służą wykonywaniu czynności.
Procesy ustosunkowań
Procesy emocjonalno-motywacyjne i dojrzałość społeczna	Osłabiona kontrola emocji, popędów, dążeń. Zdolne do uczuć wyższych. Utrudnione przystosowanie społeczne. Niektóre dzieci osiągają znaczny stopień uspołecznienia.	Ujawnia wrażliwość emocjonalną, głębokie przywiązanie do wychowawców. Słabo kontrolują emocje, popędy i dążenia.	Zdolne do okazywania uczuć, przywiązania, choć wyraża je w sposób prymitywny. Nie kontroluje emocji i popędów. Mało samodzielne, wymaga stałej pomocy i kontroli. Realizuje proste potrzeby nauczone, dba o higienę osobistą.	Zdolne do wyrażania prostych emocji. Najczęściej brak objawów życia uczuciowego i przejawów samodzielności. W wyniku długotrwałego ćwiczenia można nauczyć je sygnalizowania potrzeb fizjologicznych.
Maksymalny poziom dojrzałości społecznej	17 lat	10 lat	7-8 lat	4 lata
Terapia. Nauka. Praca
Nauka	Przedszkole normalne. Szkoła podstawowa specjalna (od 2 roku nauki), której program obejmuje materiał pięciu klas szkoły normalnej. Szkoła zawodowa specjalna.	Przedszkole specjalne		Dzieci zwolnione od obowiązku szkolnego. Przebywają często w zakładach specjalnych. Wymagają stałej opieki i pielęgnacji. Organizuje się dla nich zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze(3)
					Szkoła życia (elementy nauki czytania, pisania, liczenia). Przyuczanie do wykonywania prostych czynności zawodowych.	Szkoła życia (może nauczyć się podpisywać oraz rozpoznawać i pisać łatwe wyrazy). Uczą się samoobsługi.
Praca	Pracują w wyuczonym zawodzie w zwykłych zakładach pracy lub w zakładach pracy chronionej	Pracują pod nadzorem w zakładach pracy chronionej	Wykonują proste czynności życia codziennego i zawodowe pod stałym nadzorem i z pomocą. Organizuje się warsztaty terapii zajęciowej WTZ (1i2)

1. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 25 marca 2004 r. w sprawie warsztatów terapii zajęciowej (Dz. U. z 2004 r. Nr 63, poz. 587)

2.Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 1997 r. Nr 123, poz. 776)

3.Ministerstwo Edukacji Narodowej określiło zasady organizowania zajęć rewalidacyjno - wychowawczych dla dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim. Zgodnie z zapisami rozporządzenia zajęcia te organizuje się dla dzieci i młodzieży w wieku od 3 do 25 lat, zajęcia te mogą być organizowane w zespołach lub indywidualnie. Celem zajęć jest wspomaganie rozwoju dzieci i młodzieży, rozwijanie zainteresowania otoczeniem, oraz uzyskanie niezależności od innych osób w funkcjonowaniu w codziennym życiu. Rozporządzenie mówi o tym, że zajęcia organizuje się w szczególności w szkołach i placówkach, w tym specjalnych, publicznych niepublicznych, położonych najbliżej miejsca zamieszkania lub pobytu dziecka - w tym w domach rodzinnych dla osób zakwalifikowanych do udziału w indywidualnych zajęciach.

Zajęcia rewalidacyjno - wychowawcze obejmują przede wszystkim:

• naukę nawiązywania kontaktów w sposób odpowiedni do potrzeb i możliwości uczestnika;

• kształtowanie sposobu komunikowania się z otoczeniem na poziomie odpowiadającym indywidualnym możliwościom uczestnika;

• usprawnianie ruchowe i psychoruchowe w zakresie dużej i małej motoryki, wyrabianie orientacji w schemacie własnego ciała i orientacji przestrzennej;

• wdrażanie do osiągania optymalnego poziomu samodzielności w podstawowych sferach życia;

• rozwijanie zainteresowań otoczeniem, wielozmysłowe poznawanie tego otoczenia, naukę rozumienia zachodzących w nim zjawisk, kształtowanie umiejętności funkcjonowania w otoczeniu;

• kształtowanie umiejętności współżycia w grupie;

• naukę celowego działania dostosowanego do wieku, możliwości i zainteresowań uczestnika, oraz jego udział w ekspresyjnej aktywności.

Korzystnym faktem dla warunków zajęć rewalidacyjno - wychowawczych jest liczba osób w zespole, która wynosi od 2 do 4. Pozwala to na zindywidualizowaną pracę w zespole, oraz możliwość stworzenia atmosfery rodzinnej i bezpiecznej dla uczestników zajęć. Natomiast wymiar zajęć, zależny jest od możliwości psychofizycznych, oraz specyficznych potrzeb rewalidacyjnych uczestników zajęć i wynosi:

• 4 godziny dziennie na zajęciach zespołowych;

• 2 godziny dziennie na zajęciach indywidualnych.

Upośledznie umysłowe (pod red. K. Kirejczyka)

---