Dr.Piotr Marchlewski
PODSTAWY PSYCHOLOGII
PODMIOT I ZAKRES PSYCHOLOGI
Nauka o duszy
Problemy życia codziennego i wynikające z nich pytania
dlaczego dziecku nie widzi się w szkole?
Dlaczego rozwiązanie zadania dla jednych jest bardziej trudne, a dla innych zaś bardzo łatwe?
Czemu tak szybko zapominamy o czymś, co chcielibyśmy dłużej przechowywać w pamięci?
Dlaczego z jednymi łatwo jest nam się pokłócić, do innych zaś żywimy ciepłe uczucia?
Dlaczego w określonych sytuacjach niektórzy ludzie wymagający pomocy zostają pozostawieni sobie? Itp.
Definicja psychologii
Nauka zajmująca się badaniem zachowania i doznawania oraz okoliczności w jakich one zachodzą.
Psychologia a inne działy nauki o człowieku:
Biologia i socjologia- nauki deskryptyczne badające funkcjonowanie biologiczne społeczne człowieka
Filozofia i teologia- nauki badające naturę i cele człowieka
Pedagogika- nauka stosowana zajmująca się metodami oddziaływania wspierającym rozwój wychowanej ku pełni dojrzałości ludzkiej
Zadania psychologii jako nauki psychologicznej w pedagogice:
poznanie procesów psychicznych znaczących dla procesu wychowawczego
poznanie procesu rozwoju i jego rytmów
opis dynamiki interakcji wychowawczej i czynników mających wpływ na jej skuteczność
obiektywne poznania cech psychologicznych wychowanka
poznanie zaburzeń psychicznych mogących występować u wychowanka oraz odpowiednich czynników zapobiegających i leczniczych
DZIAŁY PSYCHOLOGII
Ważniejsze terminy psychologii teoretycznej.
Psychologia ogólna:
Psychologia różnic indywidualnych. Psychologia osobowości. Psychologia rozwojowa. Psychologia społeczna. Psychologia religijna. Psychologia komunikacji. Psychologia uczenia się. Psychometria ( teoria testów). Psychopatologia.
Ważniejsze dyscypliny psychologii stosowanej.
Psychologia kliniczna. Pracy i organizacji wychowania, zdrowia, środowiska, sądownictwa, reklamy i marketingu.
Profilaktyka psychologiczna. Psychologia medycyny, sportu, pastoralna i in.
Psychologia kliniczna:
uchwycenie cech psychicznych przez diagnozę psychiczną
poradnictwo psychiczne
psychoterapia
Psychoterapia pracy i organizacji:
tworzenie i stosowanie metod doboru personelu
dostosowanie miejsca pracy do człowieka ( psychologia inżynieryjna)
zwiększenie zadowolenia poprzez zmianę warunków pracy ( warunki fizyczne w miejscu pracy i stosunki międzyludzkie itd. )
Psychologia wychowawcza:
badanie procesów uczenia się i zapamiętywania
udoskonalenie metod nauczania
badania warunków relacji nauczyciel- uczeń, wychowawca- wychowanek
GŁÓWNE KIERUNKI PSYCHOLOGII
Psychologia jako dział filozofii tzw. Psychologia regionalna, psychologia empiryczna, autonomiczna dyscyplina naukowa 2 poł. XIX w.
Psychologia klasyczna.
opis i klasyfikacja zjawisk świadomości ( psychologia introspekcyjna, psychologia automistyczna, psychologia dysocjacyjna)
wyjaśnienie zjawisk świadomości ( dlaczego takie a nie inne zjawisko pojawia się w świadomości człowieka w danej chwili
Psychologia fizjologiczna.
Zmiany w organizmie pociągają za sobą odpowiednie stany w doznawaniu i zachowaniu i na odwrót.
Niektóre dziedziny badań (p.w. na zwierzętach)
lokalizacja funkcji psychologicznej w mózgu
relacje chemiczne zachodzące w mózgu np. podczas uczenia się, zachowania agresywnego, stanów depresyjnych, psychozy itd.
Zależności między cechami, dziedzinami, a zachowaniem
Behawioryzm.
manifest J. Watsona 1913 r.
krytyka metody introspekcji jako nienaukowej
przedmiot psychologii: obserwowanie zachowania i jego uwarunkowania
zjawiska świadomości: prywatna sprawa danej jednostki
charakterystyka podejścia behawiorystycznego ( zachowywać się )
opisywanie, przewidywanie i kontrolowanie zachowań
zachowanie człowieka jest reakcja na jakiś bodziec ( model StR )
rozwój psychiczny człowieka determinują czynniki zwierzęce i procesy uczenia się
Psychologia poznawcza.
Psychologia postaci- prekursor- zjawisko świadomości mające swoją naturę, organizację niezależną od poprzedniego doświadczenia
termin „poznawczy” psychologiczna forma aktywności związana z nabyciem, przetwarzaniem, organizowaniem i używaniem informacji o otaczającym świecie i o sobie ( spostrzeganie, pamięć, myślenie, rozwiązanie problemów, używanie języka i in.)
zasadniczo procesy świadome
zmniejszające się w zależności od procesów wewnętrznych ( np. dojrzewania)
Człowiek NIE: bierny odbiorca informacji, ALE: szuka nowych bodźców, interpretuje je i przetwarza.) Metafora komputerowa.
Psychoanaliza.
Twórca Z.Freund wiedeński lekarz psychiatra i psychoterapeuta
źródło: biologia ( medycyna) i humanistyka
psychoanaliza jako psychologia nieświadomości
struktura osobowości id. Ego i superego
podstawowe znaczenie popędów dla życia psychicznego człowieka
początek lat 60-tych ruch potencjału, ludzkiego w USA
krytyka psychoanalizy i behawioryzmu
Struktura osobowości według S. Freuda
Korzenie:
klimat społeczny i polityczny lat 60-tych XX w. ( idealizm oraz wiara w rozwój i realizację ludzkich zdolności)
dostrzeganie ograniczeń popędowej wizji człowieka jako istoty dążącej jedynie do redukowania napięcia
Przedstawiciele:
A. Maslow
C.Rogers
Główne założenia:
optymistyczna wizja osoby ludzkiej
zasadniczy motyw ludzkich działań: dążenie do rozwoju i samorealizacji
METODY BADAWCZE W PSYCHOLOGII
Metoda kliniczna.
Intensywne poznawanie jednostki przez obserwację jej rzeczywistych zachowań w warunkach naturalnych ( np. psychoterapia, zabawa) i analizowanie jej relacji werbalnych dotyczących jej przeszłości, sytuacji aktualnej ( w tym relacji z psychoterapeutą ) i zamierzeń dotyczących przyszłości. Pojęcie holistyczne i idiograficzne.
Zalety: dogłębne poznanie jednostki i jej życia psychicznego, możliwość uchwycenia całościowego funkcjonowania człowieka, możliwość stawiania hipotez, naturalność warunków.
Wady: zniekształcenia spowodowane samopisemem i subiektywną interpretacją danych przez badania, brak możliwości empirycznych weryfikacji formalnych hipotez.
Metoda korelacyjna.
Koncentruje się na uchwyceniu różnic indywidualnych ( np. w zakresie cech osobowości) i wykazaniu zachodzących między nimi relacji przy zachowaniu analizy statystycznej.
Zalety: szeroki zakres zmiennych, możliwość określania natężenia danej zmiennej, możliwości uchwycenia statystycznych relacji między zmiennymi.
Wady: wątpliwa rzetelność, trafność samoopisów, ograniczenia związane z określoną liczbą pytań w stosunkowych kwestionariuszach, możliwość wykrycia tych związków o charakterze współwystępowania ( korelacji) , a nie związków przyczynowych.
Metoda eksperymentalna.
Zmienna niezależność- zmienna zależność- zmienna uboczna
Badania tą metodą nie zmierzają do uchwycenia różnic indywidualnych, ale do wykrycia ogólnego praw funkcjonowania psychiki ludzkiej przy zastosowaniu kontrol zmiennych
Zalety: możliwość manipulowania zmiennymi, obiektywna rejestracja danych, możliwość ustalenia związków przyczynowo- skutkowych, powtarzalność
Wady: możliwość badania zjawisk jedynie bardzo prostych, utrata z pola widzenia właściwego funkcjonowania człowieka, sztuczność warunków laboratoryjnych mogąca prowadzić do zniekształcenia zachowania osób badanych, nastawienie uczestnika i oczekiwania eksperymentalne, błąd próby
Eksperyment laboratoryjny- przeprowadzony w dobie kontrolnych warunków.
Eksperyment polowy- przeprowadzany przez laboratorium w rzeczywistych warunkach.
Eksperyment naturalny- warunki są naturalne do badanego, a zmiany zmiennej niezależności poprawiają się raczej w sposób spontaniczny niż za sprawą planowanej manipulacji kspermentalnej.
Metoda obserwacyjna.
Obserwacja kontrolowana- prowadzona w laboratorium i ścisle kontrolowanych warunkach
Obserwacja naturalna- prowadzona w naturalnym otoczeniu
Obserwacja uczestnicząca- badacz jest uczestnikiem grupy, która stanowi podmiot obserwacji
Zalety: badanie bardziej holistyczne, całościowość sytuacji i zachowania, źródło hipotez do kolejnych badań, mniejsza dokumentacja i mniejsze zniekształcenie zachowania ( szczególnie przy obserwacji natury)
Wady: zniekształcenie zachowania ( szczególnie obserwacja laboratoryjna), subiektywność, obserwacja ( szczególna obserwacja uczestniczącego) błąd próby, ryzykowność wnioskowania o związkach przyczynowych.