Humanizm, Odrodzenie, Reformacja

HUMANIZM prąd umysłowy i kulturowy epoki odrodzenia, który spowodował to, iż człowiek był w centrum zainteresowania. Główne hasło: "Homo sum humani hil a me alrenum esse puto" czyli "Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce" [Terencjusz]. Humanizm renesansowy był oparty na przekonaniu, iż spuścizna kulturalna antyku zawiera ideały życia ludzkiego w wymiarze jednostkowym i społecznym, które należało odtworzyć przez badania.

RENESANS (Odrodzenie) po raz pierwszy tym terminem posłużył się Georgio Vasari. Hasło: "Nie ma nic wspanialszego od człowieka" [Pic de la Mirandole - prekursor]. Okres epoki jest naznaczony sporem między władzą świecką i duchowną, walką o dominację między cesarstwem a papiestwem. 1450 - wynalezienie druku przez Jana Gutenberga. 1530 - stworzenie College de France (wcześniej było to Kolegium Królewskie stworzone przez Wilhelma Budé). Polska: Stanisław Orzechowski 1513-66, pisarz polityczny i religijny, ksiądz; słynny polemista i retor, w języku łacińskim i znakomitą prozą polską wyrażał stanowisko szlachty wobec kontrreformacji. Klemens Janicki 1516-43, poeta; najwybitniejszy przedstawiciel humanistycznej poezji łacińskiej w Polsce; uwieńczony laurem poetyckim. Nowe nauki: Mikołaj Kopernik (astronomia) był on człowiekiem renesansu (także inżynier, ekonomista, lekarz); twórca systemu heliocentrycznego; 1543r "O obrotach sfer niebieskich". Leonardo da Vinci (medycyna) w tej dziedzinie sponsorowany był przez Franciszka I. Myśliciele: Erazm z Rotterdamu holenderski filolog i filozof; jeden z czołowych humanistów epoki odrodzenia; domagał się reformy obyczajów i religii. Niccolo Machiavelli: skuteczność działania władcy w imię racji stanu; makiawelizm - każde posunięcie rządzącego jest usprawiedliwione. Tomasz Morus stworzył wizje idealnego społeczeństwa, jego poglądy uważano za początki socjalizmu utopijnego. Jan Bodin uważał, że władca powinien stanowić prawa i jednocześnie stać ponad nimi.

REFORMACJA - religijno-społeczny w XVI wieku dążący do wprowadzenia reform w Kościele katolickim. Przyczyny reformacji: upadek autorytetu papiestwa (nepotyzm - osadzanie stanowisk rodziną, fiskalizm - różne formy podatków, odpusty - odpuszczenie grzechów za opłatą); ogólna dezorganizacja Kościoła; wystąpienie Marcina Lutra w Wittenberdze w 1517 przeciw odpustom. Girolamo Savonarola 1452-98, dominikanin włoski; nawoływał do reformy Kościoła w duchu ascezy; po powstaniu 1494 i obaleniu władzy Medyceuszy, prawodawca i dyktator Florencji; spalony jako heretyk. Luteranizm - Pismo Święte (z możliwością komentowania) jako główny autorytet wiary, która była decydującym czynnikiem o zbawieniu, uznawane: chrzest i komunia, podporządkowanie Kościoła władzy świeckiej. Kalwinizm - Pismo Święte jako główny autorytet wiary (niedopuszczalna własna interpretacja), przeznaczenie decyduje o zbawieniu, podział ludzi na zbawionych i potępionych, uznawane: chrzest i komunia, władza świecka podporządkowana organowi kierującemu życiem gminy. Protestantyzm - pochodzi od protestu luteran na sejmie Rzeszy w 1529 przeciw tym, którzy chcieli zlikwidować ruch reformacyjny. Niemcy po wojnach religijnych ustalono pokój w Augsburgu w 1555 zasadę "czyja władza, tego religia" (ludność danego państwa na terenie Rzeszy przyjmuje religię władcy lub emigruje), podział na państwa katolickie i luterańskie. Tomasz Münzel niemiecki reformator religijny; jeden z przywódców anabaptystów, ideolog i uczestnik wojny chłopskiej 1525. Anglia akt supremacji w 1534 wydany przez króla Henryka VIII, który ogłosił się zwierzchnikiem kościoła anglikańskiego. Francja 23/24 VIII 1572 - Noc Św. Bartłomieja: rzeź wyznawców kalwinizmu (hugenotów) w Paryżu z inspiracji Katarzyny Medycejskiej i Gwizjuszów. 1598 - edykt w Nantes; król Henryk VIII zapewnia protestantom swobody religijne i polityczne.

KONTRREFORMACJA - walka prowadzona przez kościół katolicki z postępami reformacji. Sobór Trydencki (1545 - 1563): tylko duchowieństwo mogło interpretować Biblię; zakaz łączenia wyższych stanowisk kościelnych; utworzono nowe seminaria duchowne; centralizm papieski (wzmocnienie pozycji papieża); liczne modyfikacje w ceremoniale i wystroju wnętrz. Zakon jezuitów (zał. w 1534 przez Ignacego Loyolę): miał być całkowicie podporządkowany i posłuszny papieżowi; dyscyplina; poprzez wysoki poziom intelektualny, docierał do dworów królewskich zdobywając tam wpływy. Głównym celem zakonu była obrona katolicyzmu.

---