Ortwin „O liryce i wartościach lirycznych”
POEMAT LIRYCZNY to wykwit wzruszeń najosobistszych i najskrajniej subiektywnych, staje się dziełem literackim gdy przyjmuje postać ogólnoludzkiego wątku, uzewnętrznionym w materialnym kształcie językowym i upowszechnionym.
Cecha charakterystyczna liryki:
- chwiejna równowaga między subiektywnym przeżyciem osobistym a obiektywizacją stanów duchowych
KRYSTALIZACJA to nadanie liryce formy materiały językowego, nadania jej kształtu artystycznego
Poeta, poprzez opis własnych przeżyć, czyni wszystkich odbiorców współwyznawcami, wszczepia odbiorcom i przyswaja swoje subiektywne stany. - Utwór liryczny jest więc UPRZEDMIOTOWIENIEM PODMIOTOWYCH STANÓW POETY (owe stany są przedmiotem twórczości artystycznej, a utajoną istotą wewnętrznej formy utworu jest przedmiotowy stosunek poety do własnych stanów). Z kolei wewnętrzną formą epiki jest wtórujący jej subiektywizm - epik obiektywizuje zdarzenia i łączy je w całość.
Poeta interesuje przede wszystkim jako WYRAZICIEL PWENYCH STANÓW DUSZY; owym stanom duszy nadaje obiektywną wartość w utworze lirycznym. W momencie ucieleśnienia (=przelania na papier, w formie materiału językowego) stany duchowe przestają być własnością jednostki (autora), a stają się wspólne wszystkim i zarazem nikogo - posiadają anonimowość ogólnoludzkich przeżyć. Osobiste przeżycia w życiu autora interesują jedynie o tyle, o ile znalazły odzwierciedlenie w jego utworach lirycznych- nie ze względu na osobistość autora.
Utwór liryczny, jak każde dzieło sztuki, jest RACJĄ BYTU SAMO W SOBIE, ma swoją odrębną żywotność oraz wartość estetyczną i piękno bez potrzeby odnoszenia się do czegokolwiek. Treść odrywa się całkowicie od osoby autora i staje się niezależnym, samoistnym bytem.
Należy odrzucić metodę psychologiczną, ponieważ jeżeli chcemy rozpatrywać dzieło sztuki samo w sobie, nie powinniśmy szukać metod interpretacji poza nim. Osobistość autora i jego psychika nie powinny być brane pod uwagę.
Poezja liryczna jest jednocześnie algebrą uczuć i ich abstrakcji:
„każde przeżycie nabiera tym większej wartości poetyckiej, im bardziej traci pierwotny swój charakter biograficznego epizodu, a zyskuje znaczenie ogólnego zjawiska duchowego, pewnego typu i pierwowzoru doznawania, czucia i myślenia, pewnej powszechnej normy(…)”.
„W chwili, gdy jesteśmy pod bezpośrednim wrażeniem utworu, nie zastanawiamy się właściwie wcale nad umiejscowieniem stanów w nim wyrażonych. Odczuwamy je raczej jako nasze własne.”
KONTEMPLACJA- czynny i obiektywny akt wyobraźni w przeciwieństwie do biernego, często subiektywnego charakteru wzruszeń (sfera emocjonalna); stanem lirycznym nie jest bowiem bezpośrednie doznawanie subiektywnych uczuć, ale ich estetyczna kontemplacja.
Odczuwamy, rekonstruujemy stany liryczne poprzez własne doświadczenia, przeżycia („siłą intuicji z własnych zasobów i doświadczenia duchowego, wczuwając się w nie tak, jakbyśmy sami to przeżywali”).
To ODBIORCA „wkłada żywy sens w martwą literę wiersza”.
Istotą lirycznej konstrukcji jest ujmować esencję, sam najczystszy destylat doznawanych stanów. Istotna liryce wartością estetyczną jest jej liryzm (ubiera stany duszy w kształty słowne). Liryka bogaci i wysubtelnia zasoby języka i czyni je giętkim narzędziem wyrażania najdelikatniejszych, najwiotszych przeżyć. Wpływa przez to na kulturę całego życia duchowego.
Liryka odwołuje się do wrażliwości zmysłowej, życia umysłowego i sfery uczuciowej odbiorcy.
Liryka monumentalizuje subiektywne stany duchowe jednostki, czyniąc z nich kategorie ogólnoludzkie.
Na czym polega reprezentatywne, ponadczasowe znaczenie utworu lirycznego?
Pierwotny surowy materiał przeżyć przekształca się dzięki twórczości poetyckiej w kompleksy o walorach obiektywnych, bezwzględnych i trwałych i -ubrany w kształt artystyczny- żyje odtąd życiem własnym i odrębnym, jako wykładnik analogicznych stanów duszy. = liryka czyni subiektywne stany duchowe jednostki kategoriami ogólnoludzkimi!
STYL to układ osiowy, wg którego krystalizują się wszystkie twory poezji; styl to sprawa indywidualna każdego twórcy. Indywidualność poety, jego istota twórcza obiektywizuje się najprawdziwiej w stylu. Sformułować i scharakteryzować właściwości stylu danego poety to znaleźć klucz do zrozumienia jego twórczości. Charakterystyczny styl poety to wypadkowa ustroju języka w danym środowisku i jego własnej indywidualności.
Przeżycia, tematy, motywy i idee to elementy wtórne i pochodne- pierwotnym i podstawowym czynnikiem są kategorie stylu.
JĘZYK jest dla twórcy lirycznego narzędziem i tworzywem, a jednocześnie także odrębnym odcinkiem rzeczywistości, na terenie którego kreuje, tworzy właściwe sobie formy wyrazu. (=język jest tworzywem, jest odcinkiem rzeczywistości, na którym poeta dokonuje utrwalenia wartości poetyckich).
POEZJA jest dziełem aktywizmu człowieka, jednym z organów jego czynnego zachowania się względem świata i ludzi.