W 05.11.2004. MNI dr Musioł
METODY KSZTAŁCENIA
Metoda (z gr. methodos) oznacza drogę, sposób postępowania.
Opierając się na znaczeniu tego terminu sformułowano wiele definicji metod nauczania.
Metody te nazywane są także metodami kształcenia, a w metodyce amerykańskiej używa się określeń: strategia nauczania, styl lub model pracy z uczniami.
Dydaktycy używają następujących terminów dla określenia metody nauczania: sposób pracy, układ czynności lub typowe wzorce czynności nauczyciela. Dominującym składnikiem każdej metody nauczania jest system (lub układ) czynności nauczyciela i uczniów, w toku którego pierwsi organizują działalność poznawczą, twórczą, emocjonalną i praktyczną uczniów.
Tradycyjny termin nauczania powinien zostać, zdaniem W. Okonia, zastąpiony terminem metoda kształcenia, gdyż w pojęciu kształcenie zawarte jest zarówno nauczanie jak i uczenie się, a więc dotyczy także pracy nauczyciela jak i uczniów oraz plasuje ucznia jako partnera nauczyciela.
Metoda kształcenia- to wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów, realizowanych świadomie w celu spowodowania złożonych zmian w osobowości uczniów.
Dobór metod nauczania uzależniony jest od:
celów nauczania i odpowiadających im treści,
celów i zadań pracy dydaktyczno- wychowawczych,
charakterystycznych właściwości poszczególnych przedmiotów nauki szkolnej,
organizacji mediów dydaktycznych- ich posiadanie,
wieku uczniów.
Cele nauczania i treści ulegają częstym zmianom, stąd metody nauczania muszą być modyfikowane, a co pewien czas pojawiają się nowe.
Algorytm tworzenia metod podał B. Niemierko w postaci 6- ciu kroków:
Krok 1- określenie rodzaju treści nauczania w danym fragmencie lekcji, całej lekcji lub cyklu lekcji, z uwzględnieniem trzech poziomów tych treści, od ich zapamiętania, rozumienia i umiejętności prostych po umiejętności złożone.
Krok 2- dobór poziomu regulacji czynności wykonawczych przez uczniów, przyjmując 3 regulacje: ruchową, obrazową i intelektualną.
Krok 3- ustalenie właściwego poziomu udziału nauczyciela w kierowaniu przebiegiem uczenia się w jednej z kategorii: udziału bezpośredniego, mieszanego i pośredniego.
Krok 4- określenie typu niezbędnego, a zarazem dostępnego wyposażenia pracowni jako wyposażenia minimalnego, laboratoryjnego lub naturalnego,
Krok 5- dobór sposobu organizacji pracy uczniów wg stopnia indywidualizacji tej pracy na pracę zbiorową, grupową, indywidualną.
Krok 6- przeanalizowanie decyzji podjętych w krokach 1-5, określenie typu pracy uczniów i nadanie nazwy wytworzonej metodzie nauczania.
W Polsce popularny wśród nauczycieli jest podział metod kształcenia uwzględniający czynniki poznania. Cz. Kupisiewicz wymienił, zgodnie z tym podziałem 3 grupy metod nauczania:
metody oparte na posługiwaniu się słowem: opowiadanie, pogadanka, wykład, dyskusja, praca z książką;
metody oparte na obserwacji (oglądowe): pokaz i pomiar;
metody oparte na działalności praktycznej uczniów: metoda laboratoryjna tradycyjna i problemowa oraz metoda zajęć praktycznych;
metody gier dydaktycznych.
Wg Okonia:
Uczenie się przez: Kategorie metod kształcenia:
przyswajanie (wg Herberta) podające
odkrywanie (wg Deweya) problemowe
przeżywanie waloryzacyjne
działanie praktyczne
Z kolei R.I. Arends proponuje podział metod nauczania pojęć i kształtowania umiejętności na:
nauczanie podające,
nauczanie pojęć,
nauczanie bezpośrednie,
uczenie się we współpracy,
nauczanie poszukujące i dyskusja
NAUCZANIE PODAJĄCE (ASYMILACYJNE)
Programy nauczania zawierają treści, które uczniowie powinni poznać i przyswoić w procesach komunikowania się z nauczycielem.
Pedagogowie twierdzą, ze werbalnych procesów komunikacji nauczyciel- uczeń nie można całkowicie zredukować, w związku z tym nie można wyeliminować nauczania podającego.
Koncepcję teoretycznego nauczania podającego tworzą:
struktura wiedzy,
psychologia uczenia się materiału znaczącego,
elementy psychologii poznawczej (związane z reprezentowaniem i przyswajaniem wiedzy).
Te trzy elementy powinny się nawzajem uzupełniać, a dla nauczyciela stanowią podstawę wyboru organizacji i prezentacji wiadomości.
Tak postawione teoretyczne podstawy nauczania podającego przekładają się na:
4 fazy ogólnego biegu lekcji (syntaksa) tj.:
wyjaśnienie celów lekcji i wywołanie nastawienia (motywacja),
uporządkowanie wstępne treści,
podanie materiału,
wzbogacenie i intensyfikacja procesów myślowych.
Źródłem metod podających jest najczęściej nauczyciel, ale mogą to być też materiały drukowane i elektroniczne.
W nauczaniu przedmiotów Informatyka i TI zastosowanie mogą mieć:
metody słowne tj.: wykład, opis, pogadanka dyskusja, opowiadanie, dialog bez arbitra, praca z książką,
nauczanie programowe- liniowe, rozgałęzione, mieszane,
wybrane metody waloryzacyjne- metoda impresyjna, oglądowa (pokaz, pomiar nauczycielski, instruktaż).
Najstarszymi metodami kształcenia są metody słowne, które jako nośnika używają słowa, tak mówionego jak i pisanego.
W procesach komunikowania społecznego słowo jest pierwotnym, a zarazem najistotniejszym elementem.
Wśród metod słownych można wyróżnić:
metody monologowe (akromatyczne ?),
metody dialogowe (arotematyczne?)
Opowiadanie - to metoda monologowa, wykorzystywana przede wszystkim w klasach młodszych. Jest jednym z prostszych sposobów przekazywania wiedzy, które zależą min. od barwności i plastyczności oraz zrozumienia języka, ekspresji użytych zwrotów zdaniowych, niezbyt długich zdań i dobrej dykcji. Dobre opowiadanie przedstawione za pomocą słów określonej akcji, która rozwija się w czasie, odnosi się do strony emocjonalnej uczniów, wdraża ich do słuchania ze zrozumieniem i zapamiętywania faktów.
Wykład- metoda monologowa wymagająca od uczniów myślenia abstrakcyjnego, przez co jest zalecany w kształceniu na poziomie gimnazjum i w liceum, a w kształceniu wyższym stanowi normę. Wykład nie posiada takiej mocy oddziaływania na wyobraźnię uczniów i pobudzania myślenia konkretno- obrazowego jak opowiadanie, ale bardziej aktywizuje myślenie hipotetyczno...
część wstępna (temat),
część zasadnicza (realizacja),
część końcowa (podsumowanie).
Wykłady można dzielić z uwzględnieniem:
sposobu przekazywania treści i aktywności uczniów, np.:
wykład informacyjny,
wykład problemowy,
wykład konwersatoryjny,
przekazywanych treści (stosowany w dydaktyce szkoły wyższej):
wykład kursowy,
wykład monograficzny.
Stosowanie wykładu w szkolnej pracowni komputerowej ma pewne ograniczenia i jest często łączone z jedną z metod oglądowych.
Opis- metoda monologowa, stosowana do przedstawienia układów statycznych. Jest najprostszym sposobem prezentowania uczniom charakterystyk rzeczy, zjawisk, przyrody, faktów i osób. Ma szczególne znaczenie gdy uczniowie nie mają w tej materii własnych doświadczeń oraz nie znają omawianych treści z wcześniejszych etapów nauki czy lektury.
Opis w przedmiotach Informatyka czy TI powinien być łączony z pokazem, gdzie materiały mogą mieć różna formę (model, diagram).
Pogadanka- metoda dialogowa, polega na komunikacji werbalnej (rozmowa) nauczyciela z uczniami. Rozmową kieruje nauczyciel poprzez przygotowane, zgodnie z założonymi celami, pytania główne i naprowadzające. Pogadanka nie posiada preferencji wiekowej uczniów, a ze względu na spełniana rolę w procesie kształcenia może przybrać formę pogadanki:
wstępnej,
przedstawiającej nowe wiadomości,
utrwalającej.