Procesy poznawcze - sekwencja zmian, zachodzących w przebiegu aktywności motoryczno-intelektualnej osobnika, powstałych w psychice w wyniku oddziaływania bodźców na zmysły i mózg. Procesy psychiczne determinują poznawanie rzeczywistości i regulują stosunek osobnika do otoczenia.
Myślenie
Pamięć
Percepcja
Spostrzeganie
Uwaga
Wrażenia
wyobrażenia
Uwaga przedszkolaka nie jest ani zbyt trwała, ani też przerzutna i podzielna. Dziecko zmienia często przedmioty zainteresowania, odrywa się od jednej czynności, lub zabawy, aby przejść do następnej. Przerywa rozpoczętą czynność, gdy zaczyna się nudzić. Jego uwaga jest mimowolna, nie podtrzymywana wysiłkiem. Wraz z wiekiem czas trwania rozmaitych czynności wykonanych przez dzieci wydłuża się. Świadczy to o tym, że skupiają one coraz bardziej uwagę na tym, czym w danej chwili się zajmują. Kształtują się także zaczątki uwagi dowolnej. Starszaki w przedszkolu potrafią już słuchać opowiadań wychowawczyni, są spokojne, mimo, że znają dobrze jego treść i nie są nią specjalnie zaciekawione, albo też mogą dotrwać do końca dłuższego spaceru, chociaż czują się zmęczone. Wraz z wiekiem dzieci nie tylko potrafią coraz dłużej zajmować się jedną, dość monotonną czynnością, lecz także rzadziej odrywają rolę od swego zajęcie, by skupić ja na bodźcach otoczenia. Stopień koncentracji uwagi zależy w dużej mierze od indywidualnych cech dzieci, zwłaszcza od temperamentu. Dzieci flegmatyczne na ogół łatwiej i dłużej koncentrują się na podjętej czynności niż dzieci żywe i ruchliwe, które mają uwagę bardziej przerzutną i podzielną.
Wyobraźnia - Często się mówi, że dzieci w wieku przedszkolnym mają bujną wyobraźnię. Potrafią one nawet zmyślać rozmaite fakty i zdarzenia, które nie zachodziły
w rzeczywistości, przeżywają czytane im bajki lub opowiadania tak, jakby działo się to naprawdę, a w zabawach tematycznych identyfikują się czasem z fantastycznymi postaciami z takich bajek i baśni. Dziecko zachowuje się też niekiedy tak, jakby żyło
w innym świecie, nie uwzględniając realności zjawisk otoczenia. Istnieją dwa kierunki rozwoju wyobraźni. Pierwszy kierunek polega na przekształcaniu się wraz z wiekiem wyobraźni mimowolnej w wyobraźnię dowolną: kierowaną i twórczą. U małego dziecka przeważa wyobraźnia mimowolna, tj. zdolność do snucia luźnych obrazów, którym dziecko nadaje swobodny bieg. Wyobraźnia mimowolna jest zawsze wyobraźnią bujną,
a nawet wybujałą. Drugi kierunek rozwoju wyobraźni polega na stopniowym wyodrębnianiu się jej z czynności percepcyjnych. Twory wyobraźni dziecięcej wydają się często niezwykłe i niecodzienne dlatego, że pomijamy ich związek z niedokładnymi spostrzeżeniami dziecka. Wyobrażenia powstają na gruncie tego, co uprzednio było odbierane za pomocą zmysłów. Wraz z wiekiem zmienia się charakter wyobrażeń dziecięcych. Stosunkowo wcześnie, bo ok. 3 roku życia następuje już rozgraniczenie świata realnego i fikcyjnego.
Charakterystykę myślenia dzieci w wieku przedszkolnym ułatwi przypomnienie trzech szczebli genetycznych tego procesu:
myślenie sensoryczno-motoryczne (zmysłowo-ruchowe)
myślenie konkretno-wyobrażeniowe
myślenie pojęciowe (symboliczne).
Myślenie dziecka w wieku przedszkolnym nie jest już często sytuacyjne, nie stanowi jednak odrębnej czynności poznawczej. Jest podporządkowane zadaniom praktycznym, przejawia się w rozwiązywaniu problemów podczas zabaw i codziennych zajęć. Jest to więc myślenie synpraktyczne, czyli związane z konkretnym celem. Wraz
z wiekiem czynności dziecka stają się coraz bardziej złożone, ich realizacja wymaga namysłu. W trakcie działania dziecko wykorzystuje narastające wciąż doświadczenie. Różnorodne czynności wykonywane przez dzieci w wieku przedszkolnym, są od początku czynnościami poznawczymi, w które włączają się procesy myślowe. Dzięki temu zabawy stają się stopniowo działaniami celowymi i zorganizowanymi. Myślenie wywodzi się
z działań motorycznych, wykonywanych na przedmiotach, ma ono zatem we wczesnych stadiach rozwoju charakter konkretno-ruchowy. Ten rodzaj myślenia kształtuje się w miarę rozwoju działań przedmiotowych. Dziecko przechodzi do zrozumienia swoistych funkcji narzędzi i przedmiotów codziennego użytku. Czynności ruchowe zostają coraz lepiej przystosowane do struktury i funkcji przedmiotów, których zastosowanie dziecko poznaje za pośrednictwem dorosłych. W działania przedmiotowe włącza się mowa. Nazwy przedmiotów i czynności wymieniane przez dorosłych, ich proste polecenia ułatwiają dziecku wykonywanie celowych ruchów za pomocą odpowiednich środków i narzędzi. Kształtowanie się związku myślenia i mowy z działaniem w ontogenezie przedstawił Stefan Szuman. przytaczając liczne przykłady obserwacji zachowania małych dzieci podczas zabaw manipulacyjnych. Wg niego dziecko dokonuje w toku działania następujących czynności poznawczych: wyodrębnia i obserwuje przedmiot, ocenia, jakie są jego możliwości w zakresie rozwiązywania różnego rodzaju zadań. Działalność rozwija u dzieci zarówno umiejętność orientowania się w świecie, jak i umiejętność radzenia sobie w różnych okolicznościach. Dziecko w działaniu uczy się jednocześnie poznawać świat oraz przekształcać go w sposób celowy i świadomy. Rozwój umysłu dziecka polega właśnie na tym, że w miarę coraz lepszego uprzytamniania sobie poszczególnych składników działania: celu, środków, sposobów, warunków, motywów, skutków, konsekwencji własnych i cudzych czynności, zdobywa ono orientację w rzeczywistości,
a jego działalność staje się zamierzona.