3. Teoria interakcjonizmu symbolicznego
Teoria ta jest przeciwieństwem koncepcji funkcjonalno-strukturalnej. Prekursorami są Wiliam James, John Dewey i George Mead (koncepcja jaźni interakcji). Doszło do podziału na:
- szkołę chicagowską (Herbert Blumer)
- szkoła Iowa (Manfred Kuhn)
- teoria roli (Robert Park, Ernest W. Burgess)
Rdzeniem jest koncepcja interakcji Meada i jego wizja "organizacji społecznej" jako "zorganizowanej" działalności wielu jednostek odnoszonych do "uogólnionego innego" w której jednostki wzajemnie przystosowują się i współdziałają. Rzeczywistość społeczna, powiada Turowski, sprowadza się do wzajemnych oddziaływań między jednostkami - suwerennymi podmiotami tych czynności, oddziałujące na siebie za pomocą symboli.
Interakcja symboliczna jest podstawowym, elementarnym faktem społecznym i tylko przez niego można wyjaśniać inne zjawiska społeczne. To społeczne działanie w którym dwie osoby oddziałują na siebie przez komunikację modyfikując wzajemnie swoje zachowanie. Interakcja jest symboliczna, gdyż polega na wymianie przekazów komunikacyjnych między jej uczestnikami będącymi na zmianę nadawcami i odbiorcami. Ludzie nie reagują wg. pewnych wzorów, lecz konstruują działania, interpretuje zachowanie partnera, wchodzi w jego rolę i przez role-taking podejmuje odpowiednie działania, ciągle dokonuje definicji sytuacji, jest świadoma siebie, posiada jaźń (self).
Herbert Blumer, 2 założenia Meada na których się oparł:
- człowiek posiada jaźń umożliwiającą traktowanie siebie jako przedmiot i kierowanie swoimi działaniami
- interakcje są symboliczne, konstruowane przez jaźń będącą procesem postrzegania, oceniania, nadawania znaczenia podejmowania decyzji. To decyduje o działaniu, nie siły typu naciski środowiska.
Jak więc dochodzi do zbiorowego działania? jednostka dwukrotnie konstruuje swoje działania: pod wpływem drugiego partnera i innych (uogólnionego innego). Działanie społeczne lokowane jest w działających jednostkach dostosowujących nawzajem swoje poczynania w procesie interakcji, zbiorowe zachowanie się tych ludzi. Przez poprzednie interakcje jednostki zdobyły wspólne rozumienie sytuacji, ich definicje (dochodzi do powtarzalności) jednak nie działają mechanicznie wg. wzorca i braku każdorazowego definiowania sytuacji. Organizacja społeczna wyznacza ramy działania społecznego, lecz nie determinuje go. Zachodzące w niej zmiany są rezultatem działań podmiotów nie zaś pochodną sił, które te działania uwzględniają. W podejściu tym brak szczegółów dotyczących budowy owej ramy, powstawania i kształtu grup społecznych oraz przejścia od nich do makrostruktur.
Poglądy Manfreda Kuhna są bardziej "ustrukturalizowane". W jego interpretacji jaźń nie może być niestabilnym procesem. Jednostka definiuje i ocenia w "ukierunkowany", ciągły i przewidywalny sposób. Trwały rdzeń wyznacza zakres obiektów i działań świata jednostki, determinuje jej działania. Powtarzanie interakcji powoduje utrwalanie się pewnych wzorów, podobnie jak sytuacje społeczne i definicje sytuacji, jakie jednostka dokonuje. Interpretowanie i przyjmowanie ról dokonuje się w sposób względnie utarty, nie w sposób zawsze innowacyjny. Manfred wprowadza pojęcie pozycji społecznej (ogniwo zespalające jednostki w życiu społecznym - nie wyjaśnia jednak sposobów ich powstawania). Skonstruowane z pozycji układy sytuacji powodują, że partnerzy interakcji spodziewają się wzajemnie określonych działań. Dochodzi do powstania "struktur społecznych" (interakcjoniści nie stosują terminów "grupy społ." czy "zbiorowość") - utrwalonych i uregulowanych stosunków wiążących pewne zespoły osób. Są względnie stabilne i nie znajdują się w stanie permanentnej zmiany, jak sądzi Blumer. Wywierają wpływ na jednostkę w ramach unormowanego modelu interakcji. Kuhn sprzeciwia się wizji indeterministycznego świata Blumera, świata w którym działania są spontaniczne, autonomiczne, nieunormowane przyczynowo, bez wzajemnych zależności. Zdaniem Kuhna niemożność wykrycia przyczynowości działań ludzkich spowodowana jest jedynie przez niedorozwojem technik badawczych w obecnym stanie socjologii.
Teoria roli Ralpha H. Turnera. Oczywiście na początku na swój sposób wychodzi od Meadowskiej koncepcji jaźni, interakcji i organizacji społecznych jako rezultatu interakcji. Jaźń to samoświadomość siebie jednostek, zdolność do definiowania siebie i autonomicznego działania. Działania społeczne to interakcje składające się ze wzajemnie zorientowanych na siebie czynności partnerów interakcji. Koncepcja roli zaczęta jest krytyką jej funkcjonalno-strukturalnej definicji (życie społeczne ustrukturalizowane w postaci pozycji społecznej i wpływających na jednostkę normatywnych ról, jakie jednostka ta musi pełnić. Role te wyznaczają i determinują zachowania). W ujęciu strukturalnym role stanowią normatywne modele zachowań przypisane do pozycji. Organizacja społeczna sprowadza się do siatek odpowiednio sobie przyporządkowanych pozycji społecznych. Zdaniem Turnera funkcjonaliści i strukturaliści źle pojmują interakcje, gdyż działania ludzkie mają charakter twórczy i polegają na konstruowaniu postępowania, działań w interakcji, nawet konstruowaniu roli. Wg interakcjonizmu, rzecze Turner, w interakcji jednostka komunikuje partnerowi o swym działaniu, przedstawia swą tożsamość i rolę. Partner też pełni role, więc inicjujący interakcję stara się odczytać symbole wysyłane przez partnera, jego rolę i treść działań. Ustalenie przez obie strony roli jest złożoną operacją myślową pozwalającą przewidzieć reakcję partnera. strony nie są pewne swego rozpoznawania roli partnera. Dokonuje rozpoznawania i sprawdzenia, wzajemnej interpretacji zachowań i potwierdzenia trafności określenia roli. W ten sposób dokonuje się przyjmowanie roli (oznacza to "(...)organizowanie zachowań partnera w spójną całość(...)" - za Elżbietą Hałas). Interakcja to wzajemne rozpoznawanie, interpretacja, modyfikacja i dostosowywanie zachowań. Rola tworzy się w toku interakcji. Interakcjonizm odrzuca rolę jako normatywnie określone działanie, lecz "przyjmuje kulturowe znaczenie ról jako zewnętrznych wobec działania. Nie są to jednak normatywne oczekiwania lecz kategorie poznawcze". Role ujmowane są jako typy działań całościowo ujętych (np. katolika, ojca, pracodawcy). Treść roli jest wypełniona w konkretnej interakcji. Grupy społ. określane jako struktury społeczne stanowią sieci stosunków między rolami.
Floriana Znanieckiego teoria grupy społecznej (totalnie popieprzone, ciężko się czyta i mam nadzieję, że to jednak nie będzie potrzebne)
Następcami twórców kierunku zwanego teorią działania społecznego byli Florian Znaniecki, Talcott Parsons i Robert Merton, którzy poszerzyli swoje teoretyczne stanowisko o teorię funkcjonalną lub interakconizmu symbolicznego (Znaniecki).
Teoria jego związana jest z teorią pojmowania rzeczywistości społecznej i sposobem jej badania. "Współczynnik humanistyczny" -
Działania społeczne - świadome czynności ludzkie, mające znaczenie i skierowane do wartości społecznych, którymi są inni ludzie jako uczestnicy współżycia społecznego. Wartości to aktualne bądź potencjalne przedmioty czynności.
Rzeczywistość społeczna jako część rzeczywistości kultury tworzona jest przez ludzi, to oni nadają każdemu zjawisku społecznemu znaczenie. Cztery kategorie zjawisk społecznych („dynamicznych układów społecznych” bądź odosobnionych rodzajów układów społecznych):
działania społeczne
stosunki społeczne
indywiduum społeczne (osoba społeczna)
grupy społeczne (w późniejszych pracach Znaniecki stosował także pojęcie „społeczeństwo” dla kompleksów grup społecznych podporządkowanych określonej grupie nadrzędnej, np. społeczeństwo państwowe, narodowe, kościelne itp.)
Grupa społeczna to najbardziej złożony układ społeczny, nieredukowalny do czynności społecznych, gdyż jest powiązaniem stosunkami społecznymi osób wokół wspólnych wartości, do których osoby te jako całość dążą. Analizując grupę społeczną należy przyjąć humanistyczny punkt widzenia pamiętając, że grupa jest wytworem świadomości społecznej jednostek i zbiorowości nie zaś tym, co widzi obserwator patrzący jak na przyrodę bez współczynnika humanistycznego. Konieczne jest posiadanie przez ludzi świadomości grupowej (poczucie przynależności, uczestnictwa, odrębności). Grupa społeczna to „każde zrzeszenie ludzi, które w świadomości samych tych ludzi stanowi pewnego rodzaju odrębną całość, czyli, pewien układ odosobniony” plus inne, intencjonalne wspólne doświadczenia i czynności. Posiada „istotność ponadindywidualną”, jest doświadczana przez członków tej i obcych grup jako realny, odrębny podmiot życia społecznego. Istnieje w sferze doświadczenia jako świadomość grupowa, gdyż istnieje w sferze działania (dzięki rolom społecznym pełnionym przez jednostki jako członków grupy - bez tego grupa nie istniałaby jako odrębny podmiot życia zbiorowego).
Rola społeczna to „całokształt obowiązków, których spełnienia spodziewa się od jednostki krąg społeczny, na podstawie statusu, jaki dana jednostka zajmuje, czyli ”całokształtu uprawnień” przypisanych do danego statusu. Krąg społeczny obejmuje zespół ludzi, którzy są powiązani określonymi stosunkami z daną pozycją - statusem i mają określone wyobrażenie o modelu roli osoby, wg którego dana rola winna być wykonywana. Grupa społeczna jest swoistym kompleksem ról społecznych; twórczą syntezą ról osobowych; ponadosobowym systemem wartości i działań, wspólnym członkom grupy i obejmującym te wszystkie wartości i działania, które należą do ich ról jako członków grupy. System ról regulowany jest przez wzory kulturowe ukształtowane w grupie. Jednostka nie wchodzi do grupy całą swą osobowością, lecz należy do niej tylko w zakresie roli tam pełnionej. Niezbędnymi dla istnienia grupy są ludzie pełniący w niej kluczowe role takie, jak przywódcy, ideologowie, koordynatorzy, np. kapłani, intelektualiści, kapłani. Wg Szackiego wytworzenie się organizacji grupy w ujęciu Znanieckiego występuje wtedy, gdy:
„zjednoczenie” w grupę jest trwałe a działania regularne;
funkcje są podzielone, do każdego adresata kieruje się określone oczekiwania;
czynności są funkcjonalnie zintegrowane ze względu na wspólny cel;
stanowiska w grupie są oddzielone od konkretnych osób;
Czynności wykonywane przez jednostki jako członków grupy są przez nią usankcjonowane.
Znaniecki definiował grupę społeczną w płaszczyźnie doświadczenia w terminach świadomości grupowej a w płaszczyźnie działania w terminach syntezy ról społecznych. Świadomość grupowa to świadomość przynależności, uczestnictwa, pełnienia roli społecznej, partycypacji. Pełnienie roli społecznej i uczestnictwo w grupie jest świadome co najmniej w tym znaczeniu, że jest doświadczane jako odnoszone do innych ról społecznych, do grupy, jej działalności i celów. Grupa społeczna jako fakt empiryczny ma dwa aspekty: świadomość grupową i syntezę ról społecznych. Ze względu na przyszłość grupa jest determinowana przez zbiorowo przyjęte działanie grupy (kreatywna rola dobra wspólnego, celu). Istotna rola wartości wspólnych jako czynnika grupotwórczego („świadomość grupowa” ze względu na wspólne wartości)